Küçük kan dolaşımı

Pulmoner dolaşım ya da Küçük kan dolaşımı, oksijen yoksunu kanı kalpten akciğerlere taşıyan ve buradan da oksijenlenmiş kanı geri kalbe taşıyan dolaşım sistemi bölümüdür. Pulmoner dolaşım, kalbin sağ karıncık kısmından çıkan kirli kanın akciğer atar damarını izleyerek akciğere gelmesi ve akciğerlerde temizlenmesi sonucunda kalbin sol kulakçık bölümüne dökülmesi olayına denir.

Küçük kan dolaşımı

Küçük kan dolaşımı sağ karıncıkta (Ventriculus dexter) başlar ve sağ karıncıktan gelen kirli kan yani karbondioksitçe zengin kan, akciğer atardamarına (arteria pulmonalis) gider. Akciğer atardamarındaki kirli kan akciğerlere gider ve akciğerde temizlenerek oksijence zengin bir hâle gelir. Ardından pulmoner venler yani akciğer toplardamarları ise temizlenen bu kanı atrium sinistruma yani kalbin sol kulakçığına getirir. Ardından sol kulakçık sistol (kasılma) durumuna geçerken ventriculus sinistra (sol karıncık) ile aralarında bulunan valva mitralis (mitral kapak/biküspit) açılarak buradaki kan sol karıncığa geçmiş olur ve mitral kapak kapanır ki kan, sol kulakçığa geri kaçmasın. Ve daha sonra sol karıncık kasılır ve aort kapağı (yarım ay kapakları) açılır. Temiz kan buradan arteria aortaya (aort atardamarı) geçer ve aort ise temiz kanın tamamını vücuda pompalamış olur. Akciğer atardamarları 2 adettir, kalbin arka kısmında bulunurlar ve sağ karıncıkla bağlantılıdır. Solda bulunan akciğer atardamarına “Arteria pulmonalis sinistra” adı verilirken, sağda bulunan atardamara “Arteria pulmonalis dextra” adı verilir. Akciğer toplardamarları ise 4 adettir. Sol üst taraftakine vena pulmonalis sinistra superior, sol alttakine v. pulmonalis sinistra inferior, sağ üsttekine v. p. dextra superior ve sağ alttakine ise v. p. dextra inferior adı verilir. Ufak bir bilgi: Kalp anatomisinde sol taraf için genellikle sinistrum/sinistra/sinister gibi kelimeler kullanılırken, sağ taraf için dextrum/dextra/dexter gibi kelimeler kullanılır. Alt kısımda bulunan damarlar için inferior, üst taraftakiler için ise superior kelimeleri kullanılmaktadır.

Karşıtı olan ve dolaşımın diğer büyük bölümünü oluşturan sistemik dolaşımdır ki sistemik dolaşımda oksijenlenmiş kan kalpten vücudun farklı bölgelerine taşınır, buralardan da oksijen yoksunu kan geri kalbe taşınır.

Dolaşımın Seyri

Vücuttan vena cava inferior ve vena cava superior ile atrium dextruma (sağ kulakçık) gelen kan kirli kan (CO₂’ce zengin kan) valva tricuspidalisten (Triküspit kapakçık) geçerek hemen aşağısındaki ventriculus dextere (sağ karıncık) geçer. Sağ karıncık bu kanı valva trunci pulmonalis (Pulmoner kapak) aracılığıyla akciğer atardamarına pompalar. Bu kan, akciğerde temizlenerek O₂'ce zenginleşir. O₂'ce zenginleşen bu kan daha sonrasında venae pulmonalis (Akciğer toplardamarları) tarafından kalbin sol kulakçığına (Atrium sinistrum) getirilir. Kalpte kan dolaşımı çapraz bir biçimde gerçekleşir. Sağ karıncıktan çıkan karbondioksitçe zengin kan akciğerlerde oksijence zengin bir hâle geldikten sonra akciğer toplardamarları tarafından kalbin sol kulakçığına getirilir. Kalbin sol karıncığından çıkan oksijence zengin kan ise Aort tarafından tüm vücuda pompalanır ve bu kan bir süre sonra ise vücutta oksijence fakir, karbondioksitçe zengin bir hâle gelir. Ardından üst ve alt ana toplardamarlarımız ise bu kanı kalbin sağ kulakçığına geri getirir. Ve bu döngü ise kalbin çapraz bir biçimde çalıştığının kanıtıdır. Sağ kulakçık, sol karıncıkla; sağ karıncık, sol kulakçıkla koordineli bir şekilde çalışır.

Tarihçe

Pulmoner dolaşım ilk kez İbn Nefis tarafından keşfedilmiş ve 1242 yılı tarihli İbn-i Sina'nın Kanunu'ndaki Anatomi Üzerine Yorumlar isimli eserinde açıklanmıştır ki bu sebeple İbn Nefis dolaşımsal fizyolojinin babası olarak görülür.^[1] Keşif daha sonra Michael Servetus'un Christianismi Restitutio isimli eserinde 1553 senesinde yayımlansa da eser bir teoloji kitabı olduğu için pek ses getirmemiş ve büyük oranda duyulmamıştır. Nitekim pulmoner dolaşım daha sonra William Harvey tarafından 1616'da tekrar keşfedilmiş ve ancak bu tarihten sonra yaygın bir şekilde anlaşılmıştır.

Pulmoner dolaşım hastalıkları

• Pulmoner yüksek tansiyon
• Pulmoner kapak darlığı^[2]
• Pulmoner kapak yetmezliği
• Pulmoner Emboli: Derin venlerde meydana gelen pıhtı oluşumu (Derin ven trombozu, DVT) sonrasında trombozdan (kan pıhtısı) kopan parça, derin venlerden yola çıkarak Vena cava inferiora (Eğer pıhtı bacaktaki venlerde oluştuysa v. c. inferiordan geçer) ya da vena cava superiora (Eğer pıhtı kollardaki venlerde oluştuysa v. c. superiordan geçer) ulaşır ve buradan kalbin sağ kulakçığına geçer. Daha sonrasında ise kulakçıkların kasılmasıyla birlikte bu pıhtı, sağ kulakçık ve sağ karıncık arasında bulunan ostium atrioventriculare dextradan geçerek sağ karıncığa ulaşır. Sağ karıncığın da kasılmasıyla birlikte bu pıhtı akciğer atardamarından (Pulmoner arter) akciğerlere geçiş yaparak akciğer damarlarının tıkanmasına yol açar ve bu durum pulmoner emboli olarak adlandırılır. Pulmoner embolinin en büyük etkeni derin ven trombozudur. DVT'ye yol açan etkenler ise şunlardır; Hareketsiz yaşam, K vitamini ve kalsiyum yüksekliği (Kanın pıhtılaşmasında rol oynarlar ve yüksekliklerinde tromboz meydana gelebilir), hemoglobin (HGB) yüksekliği, sağlıksız beslenme, kronik stres, alkol ve tütün ürünleri kullanımı gibi etkenleri vardır. DVT genellikle bacakta bulunan tibial venlerde oluşur. Fakat bazı nadir durumlarda vücudun diğer bölgelerinde bulunan toplardamarlarda (özellikle kollarda) oluşabilir.

Kaynakça

1. Chairman's Reflections (2004), "Traditional Medicine Among Gulf Arabs, Part II: Blood-letting", Heart Views 5 (2), p. 74-85 [80].
2. "Kalp Kapak Hastalıkları Nelerdir?". agudaba. 31 Temmuz 2020. 9 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2020.