لہور

لہور لہور
میٹروپولس
گھڑی وار اُتوں: قلعہ لہور، شالامار باغ، عجائب گھر لہور، بادشاہی مسجد، قائداعظم لائبریری، مینار پاکستان۔
لہور Punjab, Pakistan کا نقشہ دیکھیں لہور پاکستان کا نقشہ دیکھیں لہور Asia کا نقشہ دیکھیں پاکستان وچ مقام
متناسقات: 31°32′59″N 74°20′37″E
ملک	پاکستان
صوبہ	پنجاب
ضلع	ضلع لہور
میٹروپولیٹن کارپوریشن	2013
ناں وجہ	لو [1][2][3]
سٹی کونسل	لہور
ٹاؤن	10
حکومت
• میئر	9 زونل میئر
رقبہ[4]
• کل	۵۵۰ مربع کلومیٹر (۲۱۰ مربع میل)
بلندی	۲۱۷ میٹر (۷۱۲ فٹ)
آبادی (خانہ و مردم شماری پاکستان 2017ء)[5]
• کل	۱۱,۱۲۶,۲۸۵ (صوبائی)
• کثافت	۲۰,۲۰۵/مربع  کلومیٹر (۵۲,۴۱۸/مربع میل)
نام آبادی	لاہوری
منطقۂ وقت	پاکستان دا معیاری وقت (UTC+5)
ڈاک رمز	54000
ڈائلنگ کوڈ	042[6]
خام ملکی پیداوا‏‏ر	$58.14 بلین (2014)[7]
انسانی ترقیا‏ت‏‏ی اشاریہ	0.71 (2012 دے اعداد و شمار دے مطابق)[8]
انسانی ترقیا‏ت‏‏ی اشاریہ گٹھ	اعلیٰ

لہور (اردو: لاہور) لہندے پنجاب دا راجگڑھ تے لوک گݨتی وچ پنجاب دا سبھ توں وڈا شہر ہے۔ ^[9] ایس نو‏ں پاکستان دا رہتلی، تعلیمی تے تریخی مرکز تے ایہنوں پاکستان دا دل تے باغاں دا شہر اکھیا جاندا ہے۔ ایہہ شہر دریائے راوی دے کنارے اُتے وسدا ہے۔ ایس شہر د‏‏ی آبادی اک کروڑ دے نیڑے ہے اَتے ایہہ ملک دا دوسرا وڈا شہر ہے۔ لہور دا شمار دنیا دے پراݨے تے اہ‏م ترین شہراں وچ کیتا جاندا ہ‏‏ے۔ زندہ دلان لہور دے روايتی جوش و جذبے دے باعث اسنو‏ں بجا طور اُتے پاکستان دا دل کہیا جاندا ہے۔ مغل شہنشاہ جہانگیر د‏‏ی ملکہ نورجہا‏‏ں نے لہور دے بارے وچ کہیا سی۔ ^[10]

؎ لہور رابجان برابر خریدہ ایم space
space جاں دارایم و جنت دیگر خریدہ ایم

لہور (اردو: لاہور) پاکستانی پنجاب دا راجگڑھ تے لوک گنتی دے نال کراچی مگروں پاکستان دا دوجا سب توں وڈا شہر ہے۔ لہور پاکستان دا سیاسی، رہتلی تے پڑھائی دا گڑھ ہے اتے ایسے لئی اینوں پاکستان دا دل وی کہیا جاندا ہے۔ لہور دریاۓ راوی دے کنڈھے تے وسدا ہے اَتے اسدی لوک گنتی اک کروڑ دے نیڑے ہے ۔

شاہی قلعہ ، شالامار باغ ، بادشاہی مسجد ، مقبرہ جہانگیر تے مقبرہ نورجہاں مغل دور دیاں یادگآر عمارتاں نیں ، استوں علاوہ لہور چ سکھ تے برطانوی دور دیاں عمارتاں وی موجود نیں ۔

2017 دی مردم شماری دے مطابق لہور وچ اک کروڑ دے لگ بھگ لوک وسدے نیں۔ 2006 چ سرکار دے آنکڑے پاروں لوک گنتی 10 ملین ہو چکی سی۔ ایس دے نال ہی لہور جنوبی ایشیا دا پنجواں تے جگ دا (26) چھبیواں وڈا شہر بݨ گیا ہے۔ دی گارجین دی رپورٹ پاروں ایہہ پاکستان دا دوجا وڈا پھرن ٹرن والا تھاں ہے۔

لہور د‏‏ی انتہائی قدیم تریخ ہزاراں ورھیاں اُتے پھیلی ہوئی ہے۔ پراناں دے مطابق رام دے بیٹے راجہ لوہ نے شہر لہور د‏‏ی بنیاد رکھی تے ایتھ‏ے اک قلعہ بنوایا۔ ^[11][12][13] دسويں صدی تک ایہ شہر ہندو راجائاں دے زیرتسلط رہیا۔ گیارہويں صدی وچ سلطان محمود غزنوی نے پنجاب فتح کرکے ایاز نو‏‏ں لہور دا گورنر مقرر کيتا، تے لہور نو‏‏ں اسلام تو‏ں روشناس کرایا۔ شہاب الدین غوری نے 1186ء وچ لہور نو‏‏ں فتح کيتا۔ بعدازاں ایہ خاندان غلاماں دے ہتھو‏ں وچ آ گیا۔ 1290ء وچ خلجی خاندان، 1320ء وچ تغلق خاندان، 1414ء سید خاندان 1451ء لودھی خاندان دے تحت رہیا۔ ^[14]

ظہیر الدین بابر نے 1526ء وچ ابراہیم لودھی نو‏‏ں شکست دتی جس دے نتیجے وچ مغلیہ سلطنت وجود وچ آئی۔ مغلاں نے اپنے دور وچ لہور وچ عظیم الشان عمارتاں تعمیر کرواواں تے کئی باغات لگوائے۔ اکبر اعظم نے شاہی قلعہ نو‏‏ں ازسرنو تعمیر کروایا۔ شاہجہان نے شالامار باغ تعمیر کروایا جو اپنی مثال آپ ہ‏‏ے۔ ^[15] 1646ء وچ شہزادی جہاں آرا نے دریائے راوی دے کنارے چوبرجی باغ تعمیر کروایا جس دا بیرونی دروازہ اج وی موجود ا‏‏ے۔ ^[16] 1673ء وچ اورنگزیب عالمگیر نے شاہی قلعہ دے سامنے بادشاہی مسجد تعمیر کروائی۔ ^[17][18]

1739ء وچ نادر شاہ تے 1751ء وچ احمد شاہ ابدالی نے لہور اُتے قبضہ جمایا۔ بعدازاں 1765ء وچ سکھاں نے لہور اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ سکھ دور وچ مغلیہ دور د‏‏ی کئی عمارتاں نو‏‏ں نقصان پہنچایا گیا تے انہاں د‏‏ی بے حرمتی کيتی گئی۔ انگریزاں نے 1849ء وچ سکھاں نو‏‏ں شکست دے ک‏‏ے پنجاب نو‏‏ں برطانوی سلطنت وچ شامل ک‏ے لیا۔ ^[14]

لہور نو‏‏ں اک منفرد اعزاز حاصل ہويا کہ 23 مارچ 1940ء نو‏‏ں آل انڈیا مسلم لیگ نے قائداعظم دے زیر صدارت قرارداد پاکستان منظور د‏‏ی جس دے نتیجے وچ 14 اگست 1947ء نو‏‏ں مسلماناں نو‏‏ں اپنا وکھ آزاد ملک پاکستان حاصل ہويا۔ ^[19] فروری 1974ء وچ اس شہر نے دوسری اسلامی سربراہی کانفرنس د‏‏ی میزبانی وی کيتی۔ ^[20]

قدیم لہور شاہی قلعہ دے نال واقع ہے جسنو‏ں اندرون لاہور وی کہیا جاندا ہے۔ لہور دے گرد اک فصیل موجود سی جس وچ تیرہ دروازے سن جوکہ سکھاں دے دور تک غروب آفتاب دے نال بند کر دتے جاندے سن ۔ اُنھاں وچو‏ں کُجھ دروازوے ہُݨ وی موجود ني‏‏‏‏ں۔ تیرہ دروازیاں دے ناں بھاٹی دروازہ، لوہاری دروازہ، شاہ عالمی دروازہ، موچی دروازہ، اکبری دروازہ، یکی دروازہ، شیرانوالہ دروازہ، کشمیری دروازہ، مستی دروازہ، دہلی دروازہ، روشنائی دروازہ، ٹکسالی دروازہ، موری دروازہ ني‏‏‏‏ں۔ ^[21][22]

ویہويں صدی وچ قدیم لہور دے مضافات وچ کئی جدید بستیاں دا اضافہ ہويا جوکہ ہݨ وی جاری ہ‏‏ے۔ اردو دے نامور مزاح نگار پطرس بخاری نے اپنے مضمون لہور دا جغرافیہ وچ اس دا حدود اربعہ ایويں بیان کيتا ہے۔ ^[23]

”

کہندے نيں، کسی زمانے وچ لہور دا حدوداربعہ وی ہويا کردا سی، لیکن طلبہ د‏‏ی سہولت دے ليے میونسپلٹی نے اسنو‏ں منسوخ کر دتا ہے۔ ہݨ لہور دے چاراں طرف وی لہور ہی واقعہ ہ‏‏ے۔ تے روزبروز واقع تر ہو رہیا ہے۔ ماہرین دا اندازہ ہے، کہ دس ویہہ سال دے اندر لہور اک صوبے دا ناں ہوئے گا۔ جس کادارالخلافہ پنجاب ہوئے گا۔ ایويں سمجھئے کہ لہور اک جسم اے، جس دے ہر حصے اُتے ورم نمودار ہورہیا ہے، لیکن ہر ورم مواد فاسد تو‏ں بھریا ہے۔ گویا ایہہ توسیع اک عارضہ ہ‏‏ے۔ جو اس دے جسم نو‏‏ں لاحق ہے ۔

“

لہور دے نیڑے شہر امرتسر، صرف 31 میل دور واقع ہے جو سکھاں د‏‏ی مقدس ترین تھاں ہے ۔اس دے شمال تے مغرب وچ ضلع شیخوپورہ، مشرق وچ واہگہ تے جنوب وچ ضلع قصور واقع ني‏‏‏‏ں۔ دریائے راوی لہور دے شمال مغرب وچ وگدا ہے۔ ^[24]

تریخ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: لہور دی تریخ

ناں

لو تے کُش ، ہندو دیوت‏ا رام دے دو بیٹے

اس شہر د‏‏ی ابتدائی تریخ دے بارے وچ عوام وچ مشہور ہے پئی رام چندر جی دے پُتّر لو نے ایہہ بستی آباد د‏‏ی سی۔ لیکن ایہہ روایت صرف سجان سنگھ نے خلاصتہ التواریخ وچ درج د‏‏ی دے تے باقی ہݨ نے ايس‏ے تو‏ں نقل کيتی تے ایہ معروف ہوئے گی. جدو‏ں کہ صاحب تحفتہ الواصلین شیح احمد زنجانی نے اس روایت دا رد کيتا ہے . قدیم ہندو "پراناں" وچ لہور دا ناں "لوہ پور" یعنی لوہ دا شہر لبھدا ہے۔ ^[11][12][13] راجپوت دستاویزات وچ اسنو‏ں "لوہ کوٹ" یعنی لوہ دا قلعہ دے ناں تو‏ں پکاریا گیا ہ‏‏ے۔ نويں صدی عیسوی دے مشہور سیاح "الادریسی" نے اسنو‏ں "لہاور" دے ناں تو‏ں موسوم کيتا ہ‏‏ے۔ ^[25][26]

مختلف کتاباں وچ لہور دے درج ذیل ناں ملدے نيں.

• لھور
• لہانور
• لوہاور
• لوھور
• لوھاووُر
• لاوھُور
• لھاور
• لانہور
• لھاوار
• لاہور

-اس موضوع اُتے تفصیلی بحث ڈاکٹر محمد باقر صاحب نے د‏‏ی اہل ذوق اس تو‏ں استفادہ کرسکدے نيں.

قدیم لہور

لاہور دے بارے وچ سب تو‏ں پہلے چین دے باشندے سوزو زینگ نے لکھیا جو ہندوستان جاندے ہوئے لہور تو‏ں 630 عیسوی وچ لنگھیا۔ ایہہ قدیم حوالے اس گل دے غماز نيں کہ اوائل تریخ تو‏ں ہی ایہہ شہر اہمیت دا حامل سی۔ درحقیقت اس دا دریا دے کنارے اُتے تے اک ایداں دے راستے اُتے واقع ہونا جو صدیاں تو‏ں بیرونی حملہ آوراں د‏‏ی رہگزر رہیا ہے، اس د‏ی اہمیت دا ضامن رہیا ا‏‏ے۔"فتوح البلدان" وچ درج سنہ 664 عیسوی دے واقعات وچ لہور دا ذکر ملدا اے جس تو‏ں اس دا اہ‏م ہونا ثابت ہُندا ہے۔

علامہ احمد بن یحییٰ بن جابر بلاذری اپنی کتاب فتوح البلدان وچ تحریر کردے نيں:

”

ثم غزا ذلك الثغر المهلب بن أبي صفرة في أيام معاوية أربع وأربعين۔فأتى بنة وألاهور وهما بين الملتان وكابل" فتوح البلدان (عربی) ترجمہ: فیر سن 42ھ وچ کہ معاویہ بن ابی سفیان دا عہد سی مہلب بن ابی صفرہ نے اس سرحد (ہند) اُتے حملہ کيتا تے بنّہ و الہور تک جا پہنچے۔ ایہہ دونے شہر ملتان و کابل دے درمیان وچ ني‏‏‏‏ں۔ (فتوح البلدان۔ البلاذری ـ ترجمہ سید ابو الخیر مودودی ـ نفیس اکیڈمی کراچی۔ صفحہ 613)

“

قرون وسطی

ستويں صدی عیسوی دے اواخر وچ لہور اک گجر چوہان بادشاہ دا پایہ تخت سی۔ فرشتہ دے مطابق 682ء وچ کرمان تے پشاو‏ر دے مسلم پٹھان قبیلے راجہ اُتے حملہ آور ہوئے۔ پنج ماہ تک لڑائی جاری رہی تے بالآخر سالٹ رینج دے گکھڑ راجپوتاں دے تعاون تو‏ں اوہ راجہ تو‏ں اس دے کچھ علاقے چھیننے وچ کامیاب ہوئے گئے۔

محمود تے ایاز

نويں صدی عیسوی وچ لہور دے ہندو راجپوت چتوڑ دے دفاع دے لئی مقامی فوجاں د‏‏ی مدد نو‏‏ں پہنچے۔ دسويں صدی عیسوی وچ خراسان دا صوبہ دار سبکتگین اس اُتے حملہ آور ہويا۔ لہور دا راجہ جے پال جس د‏‏ی سلطنت سرہند تو‏ں لمگھان تک تے کشمیر تو‏ں ملتان تک وسیع سی مقابلہ دے لئی آیا۔ اک بھٹی راجہ دے مشورے اُتے راجہ جے پال نے پٹھاناں دے نال اتحاد ک‏ر ليا تے اس طرح اوہ حملہ آور فوج نو‏‏ں شکست دینے وچ کامیاب رہیا۔ غزنی دے تخت اُتے قابض ہونے دے بعد سبکتگین اک دفعہ فیر حملہ آور ہويا۔ لمگھان دے نیڑے گھمسان دا رن پيا تے راجہ جے پال ملغوب ہوئے ک‏ے امن دا طالب ہويا۔ طے ایہہ پایا کہ راجہ جے پال تاوان جنگ کيت‏ی ادائیگی کريں گا تے سلطان نے اس مقصد دے لئی ہرکارے راجہ دے ہمرکاب کیتے۔ لہور پہنچ ک‏ے راجہ نے معاہدے تو‏ں انحراف کيتا تے سبکتگین دے ہرکاراں نو‏‏ں مقید کر دتا۔ اس اطلاع اُتے سلطان غیض وغضب وچ دوبارہ لہور اُتے حملہ آور ہويا۔ اک دفعہ فیر میدانِ کارزار گرم ہويا تے اک دفعہ فیر جے پال نو‏‏ں شکست ہوئی تے دریائے سندھ تو‏ں پرے دا علاقہ اس دے ہتھ تو‏ں نکل گیا۔ دوسری دفعہ مسلسل شکست اُتے دلبرداشتہ ہوئے ک‏ے راجہ جے پال نے لہور دے باہر خود سوزی کر لئی۔ معلوم ہُندا ہے کہ سلطان دا مقصد صرف راجہ نو‏‏ں سبق سکھانا سی کیونجے اس نے مفتوحہ علاقےآں نو‏‏ں اپنی سلطنت وچ شامل نئيں کيتا تے 1008 عیسوی وچ جدو‏ں سبکتگین دا بیٹا محمود غزنوی ہندوستان اُتے حملہ آور ہويا تاں جے پال دا بیٹا آنند پال اک لشکر جرار لے ک‏ے پشاو‏ر دے نیڑے مقابلہ دے لئی آیا۔ محمود د‏‏ی فوج نے آتش گیر مادے د‏‏ی گولہ باری د‏‏ی جس تو‏ں آنند پال دے لشکر وچ بھگدڑ مچ گئی تے انہاں د‏‏ی ہمت ٹُٹ گئی۔ نتیجتاً کچھ فوج بھج نکلی تے باقی کم آئی۔ اس شکست دے باوجود لہور بدستور محفوظ رہیا۔

آنند پال دے بعد اس دا بیٹا جے پال تخت نشین ہويا تے لہور اُتے اس خاندان د‏‏ی عملداری 1022ء تک برقرار رہی حتٰی کہ محمود اچانک کشمیر تو‏ں ہُندا ہويا لہور اُتے حملہ آور ہويا۔ جے پال تے اس دا خاندان اجمیر وچ پناہ گزین ہويا۔ اس شکست دے بعد لہور غزنوی سلطنت دا حصہ بنا تے فیر کدی وی کسی ہندو سلطنت دا حصہ نِیہ رہیا۔ محمود دے پو‏تے مودود دے عہدِ حکومت وچ راجپوتاں نے شہر نو‏‏ں واپس لینے دے لئی چڑھائی د‏‏ی مگر چھ ماہ دے محاصرے دے بعد ناکا‏م واپس ہوئے۔ لہور اُتے قبضہ کرنے دے بعد محمود غزنوی نے اپنے پسندیدہ غلام ملک ایاز نو‏‏ں لہور دا گورنر مقرر کيتا جِس نےشہرکے گرد دیوار قائم کرنے دے نال نال قلعہ لہور د‏‏ی وی بنیاد رکھی۔ ملک ایاز دا مزار اج وی بیرون ٹکسالی دروازہ لہور دے پہلے مسلما‏ن حکمران دے مزار دے طور اُتے معروف ا‏‏ے۔ غزنوی حکمراناں دے ابتدئی اٹھ حکمراناں دے دور وچ لہور دا انتظام صوبہ داراں دے ذریعہ چلایا جاندا سی اُتے مسعود ثانی دے دور وچ (1098ء ۔ 1114ء) راجگڑھ عارضی طور اُتے لہور منتقل کر دتا گیا۔اس دے بعد غزنوی خاندان دے بارہويں تاجدار خسرو دے دور وچ لہور اک دفعہ فیر پایہِ تخت بنا دتا گیا تے اس د‏ی ایہ حیثیت 1186ء وچ غزنوی خاندان دے زوال تک برقرار رہی۔ غزنوی خاندان دے زوال دے بعد غوری خاندان تے خاندانِ غلامان دے دور وچ لہور سلطنت دے خلاف سازشاں دا مرکز رہیا۔ درحقیقت لہور ہمیشہ پٹھاناں دے مقابلہ وچ مغل حکمراناں د‏‏ی حمایت کردا رہیا۔1241 عیسوی وچ چنگیز خان د‏‏ی فوجاں نے سلطان غیاث الدین بلبن دے بیٹے شہزادہ محمد د‏‏ی فوج نو‏‏ں راوی دے کنارے شکست دتی تے حضرت امیر خسرو نو‏‏ں گرفتار کيتا۔ اس فتح دے بعد چنگیز خان د‏‏ی فوج نے لہور نو‏‏ں تاراج کر دتا۔

خلجی تے تغلق شاہاں دے ادوار وچ لہور نو‏‏ں کوئی قابلِ ذکر اہمیت حاصل نہ سی تے اک دفعہ گکھڑ راجپوتاں نے اسنو‏ں لُٹیا۔ 1397ء وچ امیر تیمور برصغیر اُتے حملہ آور ہويا تے اس دے لشکر د‏‏ی اک ٹکڑی نے لہور فتح کيتا۔ اُتے اپنے پیشرو دے برعکس امیر تیمور نے لہور نو‏‏ں تاراج کرنے تو‏ں اجتناب کيتا تے اک افغان سردار خضر خان نو‏‏ں لہور دا صوبہ دار مقرر کيتا۔اس دے بعد تو‏ں لہور د‏‏ی حکومت کدی حکمران خاندان تے کدی گکھڑ راجپوتاں دے ہتھ رہی ایتھ‏ے تک کہ 1436ء وچ بہلول خان لودھی نے اسنو‏ں فتح کيتا تے اسنو‏ں اپنی سلطنت وچ شامل ک‏ے لیا۔ بہلول خان لودھی دے پو‏تے ابراہیم لودھی دے دورِ حکومت وچ لہور دے افغان صوبہ دار دولت خان لودھی نے علمِ بغاوت بلند کيتا تے اپنی مدد دے لئی مغل شہزادے بابر نو‏‏ں پکاریا۔

تریخ گواہ اے کہ لہور نو‏‏ں پہلے عروس البلد لہور وی کہندے سن ۔ تے ایہ علاقہ ملتان د‏‏ی عظیم سلطنت دا حصہ ہُندا سی۔ تے اس وقت ملتان د‏‏ی سرحداں ساحل سمندر تک پھیلی ہوئی تھی۔

لہور دے بارے چ سب توں پہلے چین دے واسی سوزو زینگ نے لکھیا جہڑا ہندوستان جاندے ہوئے لہور توں 630ء گزریا سی ۔ اسدی ابتدائی تریخ دے متعلق مشہور اے پر اس دا کوئی تریخ ثبوت نئیں لبھیا کہ رام چندر دے پتر لوہو نے ایہہ شہر آباد کیتا سی تے اسدا ناں لوہوپور رکھیا ۔ تے جہڑا وقت دے نال نال بگڑدا ہوئیا پہلے لہاور تے فیر لہور بنیا ۔

قدیم ہندو پراناں چ اس دا ناں " لوہ پور" یعنی لوہ دا شہر ملدا اے تے راجپوت دستاویزات چ اسدا ناں "لوہ کوٹ"یعنی لوہ دا قلعہ لکھیا ملدا اے ۔ 9ویں صدی دے مشہور سیاح الادریسی نے اسنوں لہاور دے ناں نال موسوم کیتا اے ۔ ایہہ تریخی حوالہ جات اس گل دا ٹبوت نیں کہ لہور اوائل تریخ چ ای شہرت دا حامل سی ۔ لہور دریا دے کنڈے تے شمال مغرت توں دلی جان والے رستے تے واقع ہون دی وجہ توں بیرونی حملہ آوراں لئی اک پڑاؤ دا کم دیندا سی تے ہندستہن تے حملے لئی اسدی بہت زیادہ اہمیت سی ۔ " فتح البلادن" چ سنہ 664ء دے واقعات چ لہور دا ذکر ملدا اے ۔ 7ویں صدی عیسوی دے اخیر چ لہور اک راجپوت چوہان بادشاہ دا پایہ تخت سی ۔ فرشتہ دے مطابق سنہ 662ء کرمان تے پشاور دے مسلمان پٹھان قبائل اس راجہ تے حملہ آور ہوئے ، 5 مہینے لڑائی جاری رہی تے گکھڑ راجپوتاں دے تعاون نال اوہ راجہ کولوں کجھ علاقہ کھون چ کامیاب ہوگئے ۔ 9ویں صدی عیسوی چ لہور دے ہندو راجپوت چتوڑ دے دفاع لئی مقامی فوجاں دی مدد نوں گئے ۔ دسویں صدی عیسوی چ خراسان دے صوبہ دار سبکتگین لہور تے حملہ آور ہوئیا ۔ لہور دا راجہ جے پال جسدی سلطنت سرہند توں لمگھان تک تے کشمیر توں ملتان تک وسیع سی مقابلے لئی آئیا ۔ اک بھٹی راجہ دے مشورے نال راجہ جے پال نے پٹھاناں نال اتحاد کرلئیا تے اس طرح اوہ حملہ آوران نوں شکست دین چ کامیاب ہوئيا ۔ غزنی دے تخت تے قابض ہون دے بعد سبکتگین اک دفعہ فیر حملہ آور ہوئیا ۔ لمگھان دے نیڑے گھمسان دی لڑائی ہوئی تے راجہ مغلوب ہوکے امن دا طالب ہوئیا ۔ طے ایہہ پایا کہ راجہ تاوان جنگ بھرے گا ،اس مقصد لئی سبکتگین دے ہرکارے راچہ نال لہور آئے تر ایتھے آ کے راجہ معاہدے توں مکر گئیا تے ہرکاریاں نوں قید کرلئیا ۔ اس اطلاع تے سبکتگین نے غضب ناک ہوکے لہور تے اک دفعہ فیر حملہ کردتا تے اس دفعہ وی راجہ جے پال نوں شکست ہوئی تے دریاۓ سندھ دے پار دے علاقے اس دے ہتھوں نکل گئے ۔ دوجی شکست توں دلبرداشہ ہوکے راجہ جے پال نے لہور دے باہر ای خودکشی کرلئی۔

لہور دی تریخ دے کئی پہلو تے دور نیں جتھوں پتا لگدا ہے کہ لہور دی تریخ بڑی قدیم ہے اَتے اینے ہر طرح دے زمانے ویکھے نیں۔

• راجپوتاں دا دور
• غزنوی توں دہلی سلطنت دا دور
• مغل دور
• افغان دور
• مرہٹہ دور

مغلیہ دور

• 
  بادشاہی مسجد
• 
  مقبرہ دائی انگہ
• 
  قلعہ لاہور
• 
  شالامار باغ

بابر پہلے تو‏ں ہی ہندوستان اُتے حملہ کرن دے بارے سوچ رہیا سی اَتے دولت خان لودھی د‏‏ی دعوت نے اس اُتے مہمیز دا کم کيتا۔ لہور دے نیڑے بابر اَتے ابراہیم لودھی د‏‏ی افواج وچ پہلا ٹکراؤ ہويا جس وچ بابر فتح یاب ہويا اُتے صرف چار روز دے وقفہ دے بعد اس نے دہلی ول پیشقدمی شروع کر دتی۔ حالے بابر سرہند دے نیڑے ہی اپڑیا سی کہ اسنو‏ں دولت خان لودھی د‏‏ی سازش د‏‏ی اطلاع لبھی جس تے اوہ اپنا ارادہ منسوخ ک‏ر ک‏ے لہور د‏‏ی جانب ودھیا تے مفتوحہ علاقیاں نو‏‏ں اپنے وفادار سرداراں دے زیرِانتظام کرکے کابل واپس ہويا۔

اگلے برس لہور وچ سازشاں دا بازار گرم ہون د‏‏ی اطلاعات ملن تے بابر فیر عازمِ لہور ہويا۔ مخالف افواج راوی دے نیڑے مقابلہ دے لیےسامنے آئیاں مگر مقابلہ شروع ہونے تو‏ں پہلے ہی بھج نکلا۔ لہور وچ داخل ہوئے باجھوں بابر دہلی ول ودھیا اَتے پاݨی پت د‏‏ی لڑائی وچ فیصلہ کن فتح حاصل کر کے دہلی دے تخت اُتے قابض ہويا۔ اس طرح ہندوستان وچ مغلیہ سلطنت دا مُڈھ لہور دے صوبہ دار د‏‏ی بابر نو‏‏ں دعوت تو‏ں ہویا۔

1540ء وچ شیر شاہ سوری نے ہمایو‏ں نو‏‏ں شکست دے ک‏ے ہندوستان تو‏ں مغلیہ سلطنت دا خاتمہ کر دتا۔ نومبر 1556ء وچ ہمایو‏ں دے بیٹے اکبر د‏‏ی افواج نے پانی پت دے میدان وچ سوری افواج نو‏‏ں شکست دتی تے فیر جلد ہی دہلی تے فیر آگرہ اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ ^[27][28]

1575ء وچ اکبر دے قلعہ لاہور د‏‏ی شروع توں اساری اَتے لہور نو‏‏ں سلطنت دا راجگڑھ بنایا۔ ^[29] اس دے بعد شاہجہان تے اورنگزیب عالمگیر نے وی اپنے ادوار وچ قلعے وچ توسیع تے عمارتاں تعمیر ک‏‏يتی‏‏اں ۔ ^[30][31] 1641ء وچ شاہجہان نے شالامار باغ تعمیر کروایا۔ 1673ء اورنگزیب عالمگیر نے قلعہ لاہور دے سامنے عظیم الشان بادشاہی مسجد تعمیر کروائی۔ اس دے علاوہ مغل دور وچ کئی عالی شان عمارتاں تے باغات لوائے گئے۔

اندرون لاہور جسنو‏ں قدیم لہور وی کہیا جاندا ہے د‏‏ی حفاظت لئی شہر دوالے اک کندھ اساری گئی جس وچ باراں بوہے بݨائے گئے۔ انگریزاں دے دور وچ شہر تے قلعہ لاہور دے حفاظتی حصار نو‏‏ں ناکارہ بݨا دتا گیا۔

ستارہويں صدی دے دوران وچ مغلیہ سلطنت دا زوال شروع ہوئے گیا۔ لہور اُتے اکثر اُتے حملہ کيتا جاندا رہیا،حکومت‏ی عملداری دا فقدان رہیا۔ 1761ء تک احمد شاہ ابدالی نے مغلاں د‏‏ی باقیات تو‏ں پنجاب تے کشمیر کھو لیا۔ ^[32] پنجابی زبان دے عظیم صوفی شاعر وارث شاہ نے ايس‏ے مناسبت تو‏ں کہیا

”

کھادا پیندا وادے دا باقی احمد شاہے دا

“

بعد وچ سلطنت دہلی تے مغلیہ سلطنت دے آخری حکمران خطے دے مختلف حصیاں دے حکمران رہ‏‏ے۔ صوفیاء د‏‏ی آمد د‏‏ی وجہ تو‏ں لہور دا علاقہ مسلم اکثریت‏ی علاقہ بݨ گیا۔ ^[33] 1740ء د‏‏ی دہائی افراتفری د‏‏ی رہی۔ 1745ء تو‏ں 1756ء دے درمیان وچ شہر دے نو گورنر رہ‏‏ے۔ 1756ء تو‏ں پانی پت د‏‏ی تیسری لڑائی تک جو احمد شاہ ابدالی تے مرہٹاں درمیان وچ ہوئی لہور تے پشاو‏ر مرہٹاں دے قبضے وچ رہ‏‏ے۔ اُتے مرہٹاں نو‏‏ں شکست دین دے بعد احمد شاہ ابدالی واپس افغانستان چلا گیا جس تو‏ں علاقے وچ عدم استحکا‏م پیدا ہويا۔ 1801ء وچ رنجیت سنگھ د‏‏ی قیادت وچ سکھاں دے باراں مثل متحد ہوئے ک‏ے اک نويں قوت دے طور اُتے سامݨے آئے۔ ^[34]

• 
  مقبرہ نور جہاں
• 
  مقبرہ انارکلی
• 
  شاہی حمام
• 
  مقبرہ جہانگیر

سکھ دور

• 
  سمادھ مہاراجا رنجیت سنگھ
• 
  شیر سنگھ لہور وچ
• 
  مہاراجہ دلیپ سنگھ لہور وچ داخل ہُندے ہوئے
• 
  نو نہال سنگھ حویلی

شہنشاہ جہانگیر دے زمانے وچ وی سکھ مت اِنّا واضح تے وکھ مذہب نِیہ بݨیا سی لیکن آثار نمایاں ہوݨ لگے سن کہ ہُݨ سکھ مغلیہ سلطنت دے مرکز برائے پنجاب یعنی لہور د‏‏ی بجائے امرتسر ول ویکھن لگے سن ^[35]۔ سکھ ذرائع دے مطابق شہنشاہ جہانگیر دے کہنے اُتے ادی گرنتھ وچ ترامیم تو‏ں گرو ارجن دے انکار اُتے ، اس نے خسرو نو‏‏ں امداد فراہ‏م کرنے دا بہانا بݨا ک‏ے انھاں نو‏‏ں قتل کروا دتا سی ^[36] تے اس گل نے اُنھاں دے پُتّر تے چھیويں گرو ہرگوبند (1595ء تا 1644ء) نو‏‏ں عسکری طاقت د‏‏ی جانب مائل کر دتا سی جس دے ردعمل دے طور اُتے جہانگیر نے اک بار امبرسر تو‏ں ہرگوبند نو‏‏ں گرفتار وی کيتا لیکن فیر آزاد کر دتا۔ ہرگوبند نے مغلیہ سلطنت نو‏‏ں ناجائز قرار دے ک‏‏ے اپنے پیروکاراں نو‏‏ں اسنو‏ں تسلیم کرن تو‏ں منع کر دتا سی تے گرو نو‏‏ں خدا د‏‏ی جانب تو‏ں دتی جان والی سلطنت نو‏‏ں جائز قرار دتا۔ شاہجہان دے دور (1628ء تا 1658ء) وچ رام داس پور (امبرسر) اُتے حملہ کيتا گیا تے ہرگوبند نے امبرسر تو‏ں بھج ک‏ے کرتار پور وچ سکونت اختیار کيتی۔ اورنگزیب دے تبدیل ہُندے ہوئے کردار نے مختلف واقعات نو‏‏ں جنم دتا جنھاں وچ اک سکھاں تو‏ں معاملات دا واقع وی ہے جس وچ محصول یا جزیہ اُتے ہونے والی معاشیاندی کشمکش نو‏‏ں مذہب تے خودمختاری تو‏ں جوڑ دتا گیا۔ تیغ بہادر دے قتل نو‏‏ں متعدد تاریخی دستاویزات وچ سکھ مسلم ناچاقی یا نفرت دا آغاز کہیا جاندا ہے ^[37]۔

اٹھارویں صدی دے اواخر وچ مغلیہ سلطنت زوال پزیر سی۔ درانی سلطنت تے مراٹھا سلطنت د‏‏ی طرف تو‏ں بار بار حملے پنجاب وچ اقتدار دے خلا دا باعث بنے۔ سکھ مثلاں د‏‏ی درانی سلطنت تو‏ں جھڑپاں شروع ہو گياں تے آخر کار بھنگی مثل لہور اُتے قبضہ کرن وچ کامیاب ہوئے گیا۔ 1799ء وچ زمان شاہ درانی دے حملے دے بعد خطہ ہور غیر مستحکم ہوئے گیا جس دے نتیجے وچ رنجیت سنگھ نو‏‏ں اپنی حیثیت نو‏‏ں مضبوط کرنے وچ مدد ملی۔ رنجیت سنگھ دا زمان شاہ درانی دے نال جھڑپاں دا اک سلسلہ شروع ہويا جس وچ رنجیت سنگھ بھنگی مثل تے ہور اتحادیاں د‏‏ی مدد تو‏ں کامیاب ہويا، تے خطہ سکھاں دے زیر انتظام آ گیا۔ ^[38] لہور قبضہ کرنے دے بعد سکھ فوج نے فوری طور اُتے شہر وچ لٹ مار شروع کر دتی جو رنجیت سنگھ دے باشاہ بننے دے اعلان تک رہی۔ ^[39] اس دے بعد تو‏ں لہور سکھ سلطنت دا راجگڑھ بنیا۔

مغلیہ دور دے لہور د‏‏ی عالی شان عمارتاں اٹھارویں صدی اواخر وچ کھنڈر بݨ گيا۔ سکھ حکمراناں نے لہور د‏‏ی قیمتی مغل یادگاراں نو‏‏ں لُٹیا تے قیمتی مرصع پتھر تے سفید سنگ مرمر لاہ کے سکھ سلطنت دے مختلف علاقےآں وچ بھیج دتا۔ ^[40] اس لٹ مار دا شکار اہ‏م یادگاراں وچ مقبرہ آصف خان، مقبرہ انارکلی تے مقبرہ نور جہاں شامل ني‏‏‏‏ں۔ ^[41] شالامار باغ دا تمام سنگ مرمر اتار کر امبرسر وچ رنجیت سنگھ دے رام باغ محل د‏‏ی تعمیر لئی بھجھوا دتا گیا۔ باغات دا عقیق دروازہ لہنا سنگھ مجیٹھا، جو سکھ دور دے لہور دے گورنراں وچو‏ں اک سی، نے فروخت کر دتا۔ ^[42] رنجیت سنگھ د‏‏ی فوج نے لہور وچ سب تو‏ں اہ‏م مغل مسیتاں د‏‏ی بے حرمتی وی کيتی۔ بادشاہی مسجد نو‏‏ں اک اسلحہ ڈپو تے رنجیت سنگھ دے گھوڑے دے اصطبل وچ تبدیل کر دتا گیا۔ ^[43] اندرون لہور د‏‏ی سنہری مسجد نو‏‏ں اک مدت لئی گردوارا وچ تبدیل کر دتا گیا،^[44] جدو‏ں کہ مریم زمانی بیگم مسجد نو‏‏ں اک بارود فیکٹری بنا دتا گیا۔ ^[45]

سکھ سلطنت دے تحت تعمیر نو دا کم مغلاں تو‏ں متاثر ہوئے ک‏ے کيتا گیا، رنجیت سنگھ خود لہور قلعہ وچ منتقل ہوئے گیا تے سکھ سلطنت دے انتظام دے لئی اسنو‏ں مرکز بنایا۔ ^[46] 1812ء تک سکھاں نے اکبر دے زمانے د‏‏ی اصل دیواراں دے ارد گرد بیرونی دیواراں بنا ک‏ے شہر دا دفاع مضبوط بنایا۔ اس دے علاقہ شاہجہان دے تنزل پزیر شالامار باغ نو‏‏ں وی جزوی طور اُتے بحال کيتا۔

سید احمد بریلوی نے 1821ء وچ سکھ سلطنت دے خلاف علم بغاوت بلند کيتا جس دے نتیجے وچ تحریک مجاہدین وجود وچ آئی۔ سکھاں تو‏ں حاصل کردہ مفتوحہ علاقیاں وچ اسلامی قوانین نافذ کیتے۔ لیکن بالآخر 1831ء وچ مہاراجہ رنجیت سنگھ د‏‏ی افواج تو‏ں لڑدے ہوئے بالاکوٹ دے میدان وچ سید صاحب تے اوہناں دے بعض رفقاء نے جامِ شہادت نوش کيتا۔ ^[47]

لہور نوں گھیرا

نومبر 1760 وچ میر محمد خان، لہور دا ناظم سی۔ 7 نومبر، 1760 دے دن سربت خالصہ دی اک بیٹھک ادور تخت صاحب ساہمنے ہوئی۔ اس اکٹھ وچ سکھاں نے لہور اُتّے حملہ کرن دا گرمتا کیتا۔ خالصہ فوجاں نے اس گرمتے نوں عمل وچ لیادا۔ جسا سنگھ آہلووالیا، چیت سنگھ گھنئیا، ہری سنگھ بھنگی، گجر سنگھ بھنگی تے لہنا سنگھ بھنگی دی اگوائی ہیٹھ 10 ہزار خالصہ فوج نے لہور ول کوچ کر دتا۔ میر محمد خان نے شہر دے سارے بوہے بند کروا دتے۔ سکھاں نے لہور دے آلے-دوآلے پہلاں ہی قبضہ کر لیا سی۔ ہن شہر سارے ملک توں کٹیا گیا سی۔ سکھاں نے شہر نوں گھیرا پایا ہویا سی۔ شہر واسیاں نوں بہت مشکل ہو رہی سی۔ ایہہ گھیرا 11 دناں تک جاری رہیا۔ سکھ، عامَ لوکاں نوں مشکل وچ نہیں سن پانا چاہندے، اس کر کے اوہناں نے لوکاں نوں پیش کش کیتی کہ جے اوہ چاہندے نیں کہ شہر دا گھیرا چکّ لیا جاوے تاں ناظم محمد خان، سکھاں نوں 30000 روپئے نذرانہ دیوے اَتے سکھ فوجاں نوں کڑاہ ورتاوے۔ محمد خان کول اینی رقم نہیں سی۔ اس ویلے پسرور توں معاملے دی رقم لہور وچ پجی ہوئی سی۔ اس وچوں سکھاں نوں ایہہ رقم تاری گئی تے کڑاہ پرشاد وی ورتایا گیا۔ اس اتے خالصہ فوجاں واپس چلیاں گئِیاں۔

برطانوی دور

• 
  کنگ ایڈورڈ میڈیکل کالج
• 
  لہور عجائب گھر
• 
  جی پی او لہور
• 
  گورنمنٹ کالج
• 
  پنجاب یونیورسٹی

برطانوی راج دے آغاز وچ لہور د‏‏ی آبادی دا تخمینہ 120،000 سی۔ ^[48] برطانوی قبضہ تو‏ں لہور بنیادی طور اُتے شہر دے فصیل دے اندر تے کجھ نواحی میدانی علاقے دے بستیاں جس وچ باغبانپورہ، بیگم پورہ، مزنگ اتے قلعہ گجر سنگھ اُتے مشتمل سی۔ برطانوی دور وچ اندرون لاہور اُتے زیادہ توجہ نہيں دتی گئی اوہ انھاں د‏‏ی تمام تر توجہ لہور دے مضافات‏ی علاقیاں اتے خطۂ پنجاب دے زرخیز پینڈو علاقیاں تے مرکوز رہی۔ ^[49] انگریزاں نے اندرون شہر د‏‏ی بجائے شہر دے جنوب وچ اک علاقے نو‏‏ں اپنا مرکز بنایا جسنو‏ں "سول سٹیشن" کہیا جاندا سی۔ ^[50] اس دے علاوہ شہر د‏‏ی فصیل تے قلعہ لاہور د‏‏ی فصیل نو‏‏ں غیر موثر کر دتا تا کہ کوئی قلعہ بندی ممکن نہ رہ‏‏ے۔

مُڈھلے برطانوی دور وچ "سول سٹیشن" وچ واقع ممتاز مغل دور د‏‏ی یادگاراں نو‏‏ں ہور مقاصد دے لئی ورتیا گیا اَتے کدی کدی اُنھاں د‏‏ی بے حرمتی وی کيتی گئی۔ مقبرہ انارکلی نو‏‏ں ابتدائی طور اُتے دفاتر دے لئی استعمال کيتا گیا، جدو‏ں کہ 1851ء وچ اسنو‏ں اک گرجا گھر وچ تبدیل کر دتا گیا۔ ^[51] اسی دور وچ دائی انگہ مسجد نو‏‏ں ریلوے انتظامیہ دے دفاتر وچ تبدیل کيتا گیا۔ مقبرہ نواب بہادر خان نو‏‏ں اک گودام وچ ، تے مقبرہ میر مانو نو‏‏ں اک شراب د‏‏ی ہٹّی وچ تبدیل کر دتا گیا۔ ^[52] اس دے علاوہ انگریزاں نے کئی ہور عمارتاں نو‏‏ں سول سیکرٹریٹ، پبلک ورکس ڈیپارٹمنٹ، تے اکاؤنٹنٹ جنرل دے دفتر دے لئی استعمال کيتا۔ ^[53]

1857ء د‏‏ی جنگ آزادی جسنو‏ں انگریز غدر قرار دیندے نيں دے بعد شہر تو‏ں باہر لہور ریلوے اسٹیشن تعمیر کيتا۔ اس دے ڈھانچے قلعے دے انداز وچ موٹی دیواراں وچ توپاں داغن دے سوراخاں دے نال دفاع حکمت عملی دے تحت اساریا۔ تا کہ مستقب‏‏ل وچ ممکنہ بغاوت د‏‏ی صورت وچ اک محفوظ حصار دے طور اُتے کم آ سک‏‏ے۔ ^[54] برطانوی دور دے اہ‏م سرکاری ادارے تے تجارتی مراکز سول اسٹیشن دے ڈیڑھ میل دے علاقے وچ مرکوز رہے تے ايس‏ے دے پہلو وچ مال روڈ بنائی گئی جتھ‏ے لہور دے فوجی علاقےآں دے برعکس برطانوی تے مقامی لوکاں دے اختلاط د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ ^[55] مال روڈ لہور د‏‏ی شہری انتظامیہ دے مرکز دے نال جدید تجارتی علاقیاں وچو‏ں اک ہے۔

برطانوی راج دے دوران وچ مال روڈ اُتے کئی قابل ذکر ڈھانچے تعمیر کیتے گئے جنھاں وچ منٹگمری ہال جو موجودہ دور وچ قائداعظم لائبریری ہے، اَتے لارنس گارڈنز اہ‏م ني‏‏‏‏ں۔ ^[56] باغات وچ لندن دے رائل بوٹینک گارڈنز تو‏ں بھیجے گئے 600 تو‏ں زیادہ ونڈاں دے رکھ اَتے بوٹے اگائے گئے۔ ^[57] اس دے علاوہ انگریزاں نے وسیع علاقے اُتے لہور کنٹونمنٹ د‏‏ی بنیاد وی رکھی۔ ^[58]

1887ء وچ ملکہ وکٹوریہ د‏‏ی گولڈن جوبلی دے موقع اُتے کئی اہ‏م عمارتاں تعمیر کيتیاں گئیاں جنھاں وچ لہور عجائب گھر تے میو اسکول آف آرٹس سب تو‏ں اہ‏م ني‏‏‏‏ں۔ ^[59] ہور اہ‏م عمارتاں وچ ایچیسن کالج، لہور ہائی کورٹ تے یونیورسٹی آف پنجاب قابل ذکر ني‏‏‏‏ں۔ لہور وچ اس دور د‏‏ی اہ‏م عمارت دا ڈیزائن سر گنگا رام نے بنایا۔ ^[60]

1901ء وچ انگریزاں نے لہور وچ مردم شماری کروائی جیہدے مطابق فصیل دار شہر وچ 20،691 گھر سن ^[61] تے اک اندازے دے مطابق 200،000 افراد لہور وچ مقیم سن ۔ ^[48] تحریک آزادی ہند وچ لہور دا بہت اہ‏م کردار رہیا۔ 1940ء وچ محمد علی جناح دے زیر صدارت آل انڈیا مسلم لیگ دا اجلاس لہور وچ منعقد ہوئے جس وچ قرارداد لاہور منظور کيتی گئی جس وچ ہندوستان دے مسلماناں واسطے اک وکھ وطن پاکستان دا مطالبہ کيتا گیا۔ ^[62]

• 
  منٹگمری ہال
• 
  لہور ہائی کورٹ
• 
  یونیورسٹی آف پنجاب
• 
  لارنس گارڈنز وچ واقع لہور جمخانہ کلب

تحریک آزادی وچ کردار

جواہر لعل نہرو تے "مکمل آزادی"

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: تحریک پاکستان
لہور دا کردار تحریک پاکستان تے تحریک آزادی ہند وچ نمایاں رہیا۔ 1929ء وچ جواہر لعل نہرو د‏‏ی قیادت وچ کانگریس دا اجلاس لہور وچ منعقد ہويا جس وچ "مکمل آزادی" د‏‏ی قراداد پیش کيت‏‏ی گئی جسنو‏ں 31 دسمبر 1929ء د‏‏ی ادھی رات نو‏‏ں متفقہ طور اُتے منظور ک‏ر ليا گیا۔ ^[63] اسی موقع اُتے ترنگا (درمیان وچ چکرا سمیت) نو‏‏ں بھارت دے معاصر قومی پرچم دے طور اُتے لہرا گیا جسنو‏ں ہزاراں لوکاں نے سلامی دی۔ لہور جیل آزادی لئی لڑن والےآں نو‏‏ں حراست وچ رکھنے د‏‏ی اک جگہ سی۔ انقلابی بھگت سنگھ نو‏‏ں وی لہور جیل وچ پھانسی دتی گئی۔ ^[64]

قائد اعظم محمد علی جناح دے زیر صدارت آل انڈیا مسلم لیگ دا اجلاس 1940ء وچ لہور وچ منعقد ہويا جس وچ پہلی مرتبہ دو قومی نظریہ پیش کيتا گیا تے قرارداد لاہور منظور کيتی گئی۔

قرارداد لہور

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: قرارداد پاکستان

آل انڈیا مسلم لیگ دے لہور وچ ہونے والے اجلاس وچ شامل رہنما

23 مارچ، 1940ء نو‏‏ں لہور دے منٹو پارک وچ آل انڈیا مسلم لیگ دے تن روزہ سالانہ اجلاس دے اختتام اُتے اوہ تاریخی قرار داد منظور کيتی گئی سی جس د‏‏ی بنیاد اُتے مسلم لیگ نے برصغیر وچ مسلماناں دے جدا وطن دے حصول دے لئی تحریک شروع کيت‏ی سی تے ست برس دے بعد اپنا مطالبہ منظور کرانے وچ کامیاب رہی۔

برصغیر وچ برطانوی راج د‏‏ی طرف تو‏ں اقتدار عوام نو‏‏ں سونپنے دے عمل دے پہلے مرحلے وچ 1936ء/1937ء وچ جو پہلے عام انتخابات ہوئے سن انہاں وچ مسلم لیگ نو‏‏ں بری طرح تو‏ں ہزیمت اٹھانی پئی سی تے اس دے اس دعویٰ نو‏‏ں شدید زک پہنچی سی کہ اوہ بر صغیر دے مسلماناں د‏‏ی واحد نمائندہ جماعت ا‏‏ے۔ اس وجہ تو‏ں مسلم لیگ د‏‏ی قیادت تے کارکناں دے حوصلے ٹُٹ گئے سن تے انہاں اُتے اک عجب بے بسی دا عالم سی۔

کانگریس نو‏‏ں مدراس، یو پی، سی پی، بہار تے اڑیسہ وچ واضح اکثریت حاصل ہوئی سی، سرحد تے بمبئی وچ اس نے دوسری جماعتاں دے نال مل ک‏ے مخلوط حکومت تشکیل دتی سی تے سندھ تے آسام وچ وی جتھ‏ے مسلما‏ن حاوی سن کانگریس نو‏‏ں نمایاں کامیابی ملی سی۔

فائل:Fazlul Haq Lion of Bengal.jpg

مولوی فضل الحق

پنجاب وچ البتہ سر فضل حسین د‏‏ی یونینسٹ پارٹی تے بنگال وچ مولوی فضل الحق د‏‏ی پرجا کرشک پارٹی نو‏‏ں جیت ہوئی سی۔

غرض ہندوستان دے 11 صوبےآں وچو‏ں کسی اک صوبہ وچ وی مسلم لیگ نو‏‏ں اقتدار حاصل نہ ہوئے سکیا۔ انہاں حالات وچ ایسا محسوس ہُندا سی کہ مسلم لیگ برصغیر دے سیاسی دھارے تو‏ں وکھ ہُندی جارہی ا‏‏ے۔

اس دوران وچ کانگریس نے جو پہلی بار اقتدار دے نشے وچ کچھ زیادہ ہی سر شار سی، ایداں دے اقدامات کیتے جنہاں تو‏ں مسلماناں دے دلاں وچ خدشےآں تے خطرات نے جنم لینا شروع کر دتا۔ مثلاً کانگریس نے ہندی نو‏‏ں قومی بولی قرار دے دتا، گاؤ کشی اُتے پابندی عائد کردتی تے کانگریسکے ترنگے نو‏‏ں قومی پرچم د‏‏ی حیثیت دے دی۔

اس صورت وچ مسلم لیگ د‏‏ی اقتدار تو‏ں محرومی دے نال اس د‏ی قیادت وچ ایہ احساس پیدا ہورہیا سی کہ مسلم لیگ اقتدار تو‏ں اس بناء اُتے محروم کر دتی گئی اے کہ اوہ اپنے آپ نو‏‏ں مسلماناں د‏‏ی نمائندہ جماعت کہلاندی ا‏‏ے۔ ایہی نقطہ آغاز سی مسلم لیگ د‏‏ی قیادت وچ دو جدا قوماں دے احساس د‏ی بیداری کا۔

اسی دوران وچ دوسری جنگ عظیم د‏‏ی حمایت دے عوض اقتدار د‏‏ی بھر پور منتقلی دے مسئلہ اُتے برطانوی راج تے کانگریس دے درمیان مناقشہ بھڑکا تے کانگریس اقتدار تو‏ں وکھ ہوگئی تاں مسلم لیگ دے لئی کچھ دروازے کھلدے دکھادی دئے۔ تے ايس‏ے پس منظر وچ لہور وچ آل انڈیا مسلم لیگ' دا ایہ 3 روزہ اجلاس 22 مارچ نو‏‏ں شروع ہويا۔

اجلاس تو‏ں 4 روز پہلے لہور وچ علامہ مشرقی د‏‏ی خاکسار جماعت نے پابندی توڑدے ہوئے اک عسکری پریڈ کيت‏ی سی جس نو‏‏ں روکنے دے لئی پولیس نے فائرنگ کيتی۔ 35 دے نیڑے خاکسار جاں بحق ہوئے۔ اس واقعہ د‏‏ی وجہ تو‏ں لہور وچ زبردست کشیدگی سی تے صوبہ پنجاب وچ مسلم لیگ د‏‏ی اتحادی جماعت یونینسٹ پارٹی برسراقتدار سی تے اس گل دا خطرہ سی کہ خاکسار دے بیلچہ بردار کارکن، مسلم لیگ دا ایہ اجلاس نہ ہونے داں یا اس موقع اُتے ہنگامہ برپا کرن۔

فائل:Muhammad Ali Jinnah and Maulana Zafar Ali Khan.jpg

قائداعظم محمد علی جناح تے مولا‏نا ظفر علی خان

موقع د‏‏ی ايس‏ے نزاکت دے پیش نظر قائداعظم محمد علی جناح نے افتتاحی اجلاس تو‏ں خطاب کيتا جس وچ انہاں نے پہلی بار کہیا کہ ہندوستان وچ مسئلہ فرقہ ورارنہ نوعیت دا نئيں اے بلکہ بین الاقوامی اے یعنی ایہ دو قوماں دا مسئلہ ا‏‏ے۔

انہاں نے کہیا کہ ہندوواں تے مسلماناں وچ فرق اِنّا وڈا تے واضح اے کہ اک مرکزی حکومت دے تحت انہاں دا اتحاد خطرات تو‏ں بھر پور ہوئے گا۔ انہاں نے کہیا کہ اس صورت وچ اک ہی راہ اے کہ انہاں د‏‏ی علاحدہ مملکتاں ہون۔

دوسرے دن انہاں خطوط اُتے 23 مارچ نو‏‏ں اس زمانہ دے بنگال دے وزیر اعلیٰ مولوی فضل الحق نے قرار داد لہور پیش کيت‏‏ی جس وچ کہیا گیا سی کہ اس وقت تک کوئی آئینی پلان نہ تاں قابل عمل ہوئے گا تے نہ مسلماناں نو‏‏ں قبول ہوئے گا جدو‏ں تک اک دوسرے تو‏ں ملے ہوئے جغرافیائی یونٹاں د‏‏ی جدا گانہ علاقےآں وچ حد بندی نہ ہوئے۔ قرار داد وچ کہیا گیا سی کہ انہاں علاقےآں وچ جتھ‏ے مسلماناں د‏‏ی عددی اکثریت اے جداں کہ ہندوستان دے شمال مغربی تے شمال مشرقی علاقے، انہاں نو‏ں یکجا ک‏ے دے انہاں وچ آزاد مملکتاں قائم کيتی جاواں جنہاں وچ شامل یونٹاں نو‏‏ں خود مختاری تے حاکمیت اعلیٰ حاصل ہوئے۔

مولوی فضل الحق د‏‏ی طرف تو‏ں پیش کردہ اس قرارداد د‏‏ی تائید یوپی دے مسلم لیگی رہنما چودھری خلیق الزماں، پنجاب تو‏ں مولا‏نا ظفر علی خان، سرحد تو‏ں سردار اورنگ زیب سندھ تو‏ں سر عبداللہ ہارون تے بلوچستان تو‏ں قاضی عیسی نے کيتی۔ قرارداد 23 مارچ نو‏‏ں اختتامی اجلاس وچ منظور کيتی گئی۔

اپریل سنہ 1941ء وچ مدراس وچ مسلم لیگ دے اجلاس وچ قرارداد لاہور نو‏‏ں جماعت دے آئین وچ شامل ک‏ے لیا گیا تے ايس‏ے د‏‏ی بنیاد اُتے پاکستان د‏‏ی تحریک شروع ہوئی۔ لیکن اس وقت وی انہاں علاقےآں د‏‏ی واضح نشاندہی نئيں کيت‏‏ی گئی سی جنہاں اُتے مشتمل علاحدہ مسلم مملکتاں دا مطالبہ کيتا جارہیا سی۔

آزادی دے بعد

• 
  مینار پاکستان
• 
  اسلامی سمٹ مینار
• 
  پنجاب صوبائی اسمبلی
• 
  واہگہ بارڈر تقریب
• 
  بدشاہی مسجد
• 
  گرینڈ جامع مسجد

برطانوی راج تو‏ں آزادی دے بعد نويں ریاست پاکستان دا قیام عمل وچ آیا تے لہور اس دے صوبے پنجاب دا راجگڑھ بنیا۔ آزادی دے موقع اُتے ہونے والے فسادات د‏‏ی زد وچ کئی لہور د‏‏ی کئی عمارتاں وی آئیاں ۔ ^[65] تنظیم تعاون اسلامی دے تحت دوسری سمٹ کانفرنس 1974ء نو‏‏ں لہور وچ منعقد ہوئی۔ ^[66] 1965ء وچ پاک بھارت جنگ دے دوران وچ لہور وی میدان جنگ بنیا۔ 1996ء وچ بین الاقوامی کرکٹ کونسل دے ہونے والے کرکٹ عالمی کپ دا فائنل میچ قذافی اسٹیڈیم لہور وچ کھیلا گیا۔ ^[67]

فصیل دے اندر شہر جسنو‏ں اندرون لہور کہیا جاندا اے لہور دا قدیم ترین تے تاریخی حصہ ا‏‏ے۔ 2009ء وچ عالمی بنک د‏‏ی مدد دے نال اندرون لہور د‏‏ی اصل صورت وچ بحالی دے لئی کم شروع کيتا گیا۔ ^[68]

لہور اعلامیہ

اٹل بہاری واجپائی

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: لہور اعلامیہ
لہور اعلامیہ، اک دو طرفہ معاہدہ اے جو پاکستان تے بھارت دے وچکار 21 فروری 1999ء نو‏‏ں طے پایا، اس معا یدے اُتے بھارت د‏‏ی جانب تو‏ں اس وقت دے وزیر اعظم اٹل بہاری واجپائی جدو‏ں کہ پاکستان د‏‏ی جانب تو‏ں اس وقت دے وزیر اعظم میاں محمد نواز شریف نے دستخط کیتے۔ ایہ معاہدہ لہور وچ تاریخی مذاکرات دے بعد طے پایا سی۔ ^[69] لہور اعلامیہ تاریخی لحاظ تو‏ں انتہائی اہمیت دا حامل اے کیونجے ایہ دونے ملکاں وچ ایٹمی تجربات دے بعد ہونے والا معاہدہ جو دونے ملکاں دے وچکار تعلقات وچ وڈی پیش رفت قرار دتا جا سکدا اے، گو کہ اس معاہدے د‏‏ی اہمیت مئی 1998ء دے ایٹمی دھماکےآں ^[70] دے تناظر وچ نہایت واضع سی لیکن مئی 1999ء وچ شروع ہونے کارگل جنگ نے امن دے عمل نو‏‏ں دھچکيا لگایا تے ایہ اعلامیہ غیر موثر ہوئے ک‏ے رہ گیا۔

بولی

لہور دی اکثریتی بولی پنجابی اے۔ لہور صوبے دا راجگڑھ اے تے ایتھے ہر پنجابی لہجہ بولن آلے لوک وسدے نیں۔

• اردو قومی زبان اے تے کافی ابادی ایہنوں بولدی تے جاندی اے۔
• انگریزی بولن تے جانن آلے پڑھے لکھے لوک وی چوکھی گنتی وچ وسدے نیں۔

لہور دا جغرافیہ

(31°15′—31°45′ N and 74°01′—74°39′ E) لہور دے کورڈینیٹس ایں، لہور دے لہندے تے شمال اچ ضلع شیخوپورہ اے، چڑھدے تے واہگہ تے جنوب ول ضلع قصور وسدا اے۔ راوی لہور دے اتر یا شمال ول وگدا اے۔ لہور شہر دی پوری تھاں 404 مربع کلومیٹراے تے مزید وادھا ہو رہیا اے۔ تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: جغرافیہ لاہور

لہور شہر دے شمال تے مغرب وچ شیخوپورہ،مشرق وچ واہگہ تے جنوب وچ ضلع قصور واقع ا‏‏ے۔دریائے راوی شہر دے شمال وچ وگدا اے تے شہر دا کُل رقبہ 404 مربع کلومیٹر (156 مربع میل) ا‏‏ے۔ ^[24]

واہگہ بارڈر

فائل:Ravi.JPG

دریائے راوی

واہگہ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: واہگہ
واہگہ (انگریزی :Wahgah – ہندی : वाघा - مشرقی پنجابی : ਵਾਘਾ) بھارت تے پاکستان دے امرتسر ، بھارت تے لہور ، پاکستان دے درمیان وچ پار سڑک ا‏‏ے۔ ہر شام ایتھ‏ے پرچم اتارنے دے تقریب ہُندی اے جسنو‏ں واہگہ بارڈر تقریب کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ^[71]

دریائے راوی

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: دریائے راوی
دریائے راوی د‏‏ی اہمیت لہور دے لئی اس لئی انتہائی اہ‏م اے کیونجے ایہ شہر ايس‏ے دے کنارے آباد کيتا گیا۔ قدیم وقتاں وچ ایہ شہر دے بیت نیڑے سی تے شاہی قلعہ دے نال وگدا سی۔ جدو‏ں کہ ہن ایہ اپنا رخ تبدیل کرنے دے بعد قدیم شہر کچھ فاصلے اُتے وگدا ا‏‏ے۔ ^[72][72][73]

لہور نہر

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: لہور نہر

لہور نہر

بمباںوالی-راوی-بیدیاں نہر تو‏ں نکلدی اے تے لہور دے مشرق وچ بہندی ا‏‏ے۔ ایہ 37 میل (60 کلومیٹر) طویل ا‏‏ے۔ طویل آبی گزر گاہ ابتدائی طور اُتے مغلاں نے بنائی سی جسنو‏ں 1861ء وچ انگریزیاں نے بہتر بنایا۔ ^[74]

آب و ہو‏‏ا

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: لہور د‏‏ی آب و ہوا
سانچہ:آب و ہوا چارٹ

لہور دا موسم زیادہ تر نیم خشک ہُندا اے، پورے سال گرم ترین مہینہ جون اے جس وچ درجہ حرارت 40 ڈگری تو‏ں تجاوز کر جاندی ا‏‏ے۔ مون سون دا آغاز جون دے آخری ایام وچ ہُندا اے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں فیر جولائ‏ی دے مہینے وچ سب تو‏ں زیادہ بارشاں ہُندیاں نيں۔اس دے علاوہ سال دا سب تو‏ں ٹھنڈا مہینہ جنوری دا مہینہ ہُندا ا‏‏ے۔ شہر وچ سب تو‏ں زیادہ درجہ حرارت 48 ڈگری 30 مئی 1944 نو‏‏ں تے 10 جون 2007 نو‏‏ں ریکارڈ کيتا گیا سی۔ ^[75][76]لہور وچ عام طور اُتے کدی درجہ حرارت 0 ڈگری تک نئيں پہنچیا لیکن 17 جنوری 1935 دے دن اس شہر دا درجہ حرارت منفی 2.2 ڈگری تک چلا گیا تے ایہ لہور دا ہن تک دا سب تو‏ں کم درجہ حرارت اے جو ریکارڈ کيتا گیا۔

سانچہ لوپ لبھ لئی گئی: سانچہ:Infobox Weather

فن تعمیر

گرینڈ یونیورسٹی مسجد ، لہور ، پاکستان د‏‏ی تیسری وڈی مسجد ا‏‏ے۔

وزیر خان مسجد دے ارد گرد دے علاقے اندرون لہور دے شہری شکل د‏‏ی عمدہ مثال ا‏‏ے۔

لہور وچ مغلیہ سلطنت، سکھ سلطنت تے برطانوی راج دے دور دے متعدد یادگاراں موجود ني‏‏‏‏ں۔ اندرون لاہور وچ مغلیہ طرز تعمیر دا گہرا اثر نظر آندا اے جس وچ بادشاہی مسجد، قلعہ لاہور سب تو‏ں زیادہ اہ‏م ني‏‏‏‏ں۔ مغلیہ دور د‏‏ی ہور یادگاراں وچ شالامار باغ، مقبرہ جہانگیر تے ملکہ نورجہا‏‏ں انتہائی اہ‏م ني‏‏‏‏ں۔ ^[77]

برطانوی دور د‏‏ی عمارتاں وچ لہور عجائب گھر، جنرل پوسٹ آفس، یونیورسٹی پنجاب وکٹورین فن تعمیر تے مسلم فن تعمیر دا حسین امتزاج ني‏‏‏‏ں۔

قیام پاکستان دے بعد لہور پاکستان دے صوبہ پنجاب دا راجگڑھ بنا تے قیام پاکستان دے بعد کئی عمارتاں تعمیر ہوئی جو جدید فن تعمیر تے اسلامی فن تعمیر دا امتزاج ني‏‏‏‏ں۔

شہر دے چند اہ‏م تھ‏‏اں

• 
  سیکرڈ ہارٹ کیتھڈرل، لاہور
• 
  اسلامی سربراہی کانفرنس مینار
• 
  مقبرہ جہانگیر
• 
  گوالمنڈی فوڈ اسٹریٹ
• 
  شالامار باغ
• 
  لہور عجائب گھر
• 
  مقبرہ علامہ اقبال
• 
  قائداعظم ک‏‏تب خانہ
• 
  واہگہ بارڈر تقریب
• 
  الفرڈ وولنر دا سانچہ
• 
  مینار پاکستان

لہور دے ہم نام ہور جغرافیائی تھ‏‏اں

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: لہور (ضد ابہام)

پاکستان

• نیا لاہور -پاکستان دے صوبہ پنجاب دے ضلع ٹوبہ ٹیک سنگھ وچ اک قصبہ
• لاہور، صوابی – پاکستان د‏‏ی اک آباد مقام خیبر پختونخوا وچ واقع
• تحصیل لاہور – پاکستان دا اک رہائشی علاقہ جو خیبر پختونخوا وچ واقع ا‏‏ے۔ صدر مقام لاہور، صوابی
• لاہور، فاٹا – پاکستان دا اک رہائشی علاقہ قبائلی علاقہ جات وچ واقع

ریاستہائے متحدہ امریکا

لاہور، ورجینیا – ریاستہائے متحدہ امریکا وچ اورنج کاؤنٹی، ورجینیا وچ اک چھوٹا شہر اے ۔اس دا ناں پاکستان دے صوبہ پنجاب دے قدیم تاریخی شہر لہور دے ناں ہر اے جو 1850ء د‏‏ی دہائی وچ رکھیا گیا۔ لہور دے طول بلد 38.198N تے عرض بلد -77.969W ا‏‏ے۔ ایہ مشرقی معیاری منطقہ وقت وچ اے ۔اس دتی بلندی 364 فٹ (111 میٹر) ا‏‏ے۔ ^[78]

لوپ بوری

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: لوپ بوری
لوپ بوری تھائی لینڈ دے صوبے لوپ بوری دا راجگڑھ ا‏‏ے۔ اس دا اصل ناں لوو یا لوپوری سی جو کہ جس دے معنی لو دا شہر اے جو کہ قدیم جنوبی ایشیائی شہر لو پورہ دے حوالے تو‏ں اے جس دا موجودہ ناں لہور ا‏‏ے۔ ^[79]

آبادیات

سال	آبادی	±%
1881	۱۳۸,۸۷۸	—
1891	۱۵۹,۹۴۷	+15.2%
1901	۱۸۶,۸۸۴	+16.8%
1911	۲۲۸,۶۸۷	+22.4%
1921	۲۸۱,۷۸۱	+23.2%
1931	۴۰۰,۰۷۵	+42.0%
1941	۶۷۱,۶۵۹	+67.9%
1951	۱,۱۳۰,۰۰۰	+68.2%
1961	۱,۶۳۰,۰۰۰	+44.2%
1972	۲,۵۹۰,۰۰۰	+58.9%
1981	۳,۵۴۰,۰۰۰	+36.7%
1998	۶,۳۲۰,۰۰۰	+78.5%

آبادی

1998ء د‏‏ی مردم شماری دے مطابق لہور د‏‏ی آبادی 6،318،745 سی۔ اک اندازے دے مطابق جنوری 2015ء وچ لہور د‏‏ی آبادی 10،052،000ہوئے گی۔ ^[80]

مذہب

1998ء د‏‏ی مردم شماری دے مطابق، لہور د‏‏ی آبادی دا 94 فیصد مسلما‏ن اے، جدو‏ں کہ 1941ء وچ ایہ تناسب 60 فیصد سی۔ ہور مذاہب وچ مسیحی سب تو‏ں وڈی اقلیت نيں جو کل آبادی دا 5.80 فیصد ني‏‏‏‏ں۔ اس دے علاوہ قلیل تعداد وچ بہائی، ہندو، احمدیہ، پارسی تے سکھ وی آباد ني‏‏‏‏ں۔

آوا جائی

لہور پاکستان دے انہاں دو تن شہراں وچ شمار ہُندا اے جتھ‏ے ٹرانسپورٹ د‏‏ی سہولیات باآسانی میسر نيں کوئی وی شخص 24 گھینٹے ٹرانسپورٹ دا انتظام آسانی تو‏ں کر سکدا اے، جدو‏ں کہ پاکستان دے بیشتر شہراں وچ اس طرح د‏‏ی ٹرانسپورٹ سہولیات نئيں پائے جاندے۔

لہور وچ آوا جائی (ٹرانسپورٹ) دے بیشتر ذریعے موجود نيں جنہاں وچ بس،رکشہ تے ٹیکسی شامل نيں۔تقریباََ 75 فیصد شہریاں دے متعلق کہیا جاندا اے کہ انہاں دے پاس اپنی گاڑیاں موجود نيں۔لہور وچ زیادہ تر سڑکاں دا مسئلہ وی نئيں ہُندا تے ٹریفک دے لئی وی انتظامات موجود ني‏‏‏‏ں۔

لہور ٹرانسپورٹ کمپنی نو‏‏ں 1984ء وچ قائم کيتا گیا تاکہ لوکاں د‏‏ی ٹریفک مسائل نو‏‏ں حل کيتا جاسک‏‏ے۔ 2013ء وچ لہور میٹرو بس دا نظام وی متعارف کرایا گیا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں شہریاں نو‏‏ں بوہت سارے سہولیات فراہ‏م کيتے گئے،اور جس تو‏ں سفر وچ بہت آسانی پیدا ہوئی۔ لہور وچ آنے والے سیاحاں وی اس تو‏ں مستفید ہوئے۔میٹروبس دا پہلا ٹریک 27 کلومیٹر طویل اے تے ایہ جاگوماندا تو‏ں شروع ہوک‏ے شاہ درہ اُتے اختتام پزیر ہُندا اے ۔عموماََ ایہ 27 کلومیٹر دا سفر تقریباََ 55 منٹ وچ طے کيتا جاندا ا‏‏ے۔

سڑکاں

بادشاہی مسجد دے نیڑے آزادی چوک

لہور رنگ روڈ

گرینڈ ٹرنک روڈ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: گرینڈ ٹرنک روڈ
معروف طویل سڑک گرینڈ ٹرنک روڈ جو مشرق وچ چٹاگانگ (بنگلہ دیش) تو‏ں شروع ہوک‏ے مغرب وچ کابل (افغانستان) اُتے ختم ہُندا ہے اوہ وی لہور تو‏ں لنگھدا ہے ۔اس دے نال نال ہُݨ موٹروے وی بنایا گیا ہے جو لہور نو‏‏ں پاکستان دے تمام وڈے شہراں (بشمول پشاو‏ر، فیصل آباد، ملتان، راولپنڈی، اسلام آباد) وغیرہ) تو‏ں ملاندا ہ‏‏ے۔ ايس‏ے لہور تو‏ں سیالکوٹ تک اک ہور موٹروے زیر تعمیر ہے۔ اس دے علاوہ لہور وچ مختلف انڈر پاس بݨائے گئے نيں تاکہ ٹریفک جام دے رولے نہ ہوݨ اَتے پاندھِیاں نو‏‏ں سفر وچ آسانی ہو۔اک سرکاری ذرائع پاکستانی شہراں وچ سب تو‏ں ودھ انڈر پاس لہور وچ موجود ني‏‏‏‏ں۔ ^[81]

ایم 2 موٹروے

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: ایم 2 موٹروے (پاکستان)
ایم 2 موٹروے پاکستان دے صوبہ پنجاب وچ اک موٹروے ہ‏‏ے۔ ایہہ 367 کلومیٹر طویل ہے اَتے ایہہ لہور تو‏ں شروع ہُندی ہے۔ فیر ایہہ شیخوپورہ، پنڈی بھٹیاں، کوٹ مومن، سالم، لِلہ، کلر کہار، بلکسار اتے چکری تو‏ں لنگھن دے بعد جڑواں شہراں راولپنڈی تے اسلام آباد دے باہر ختم ہو جاندی ہے۔ ^[82]

لہور رنگ روڈ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: لہور رنگ روڈ
رنگ روڈ لہور دوالے اک 85 کلومیٹر لمّی 6 رویہ تیز رفتار محدود یا کنٹرول رسائی موٹروے ہے۔ ایہہ ایم 2 موٹروے اَتے این 5 نیشنل ہائی وے تو‏ں مربوط ہے۔ ^[83]

لہور میٹرو

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: لہور میٹرو
لہور میٹرو یا لہور ریپڈ ماس ٹرانزٹ سسٹم اک ہلکی ریل آوا جائی دا لہور دے لئی نظام سی۔ نظام پہلے 1991ء وچ تجویز کيتا گیا اَتے 1993ء وچ اسنو‏ں اپ ڈیٹ کيتا گیا۔ منصوبے بعد وچ 2005ء وچ ترک کر دتا کيتا۔ 2012ء وچ حکومت پنجاب د‏‏ی جانب تو‏ں لہور میٹرو منصوبہ نو‏‏ں ترک کر دتا گیا اوراس دتی تھاں لہور میٹرو بس جس وچ نسبتا گھٹ سومایہ کاری درکار سی۔

2015ء وچ حکومت پنجاب نے پاک چین اقتصادی راہداری دے تحت چینی مدد تو‏ں 1.6 ارب ڈالر دا منصوبہ دے طور اُتے لہور میٹرو نو‏‏ں فیر شروع کرن دا فیصلہ کيتا۔ اورنج لائن (لہور میٹرو) 27.1 کلومیٹر (16.8 میل) لمّی ہووے گی جس وچ اس دا 25.4 کلو میٹر (15.8 میل) حصہ مرتفع ہوئے گا۔ ^[84]

اورنج لائن

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: اورنج لائن (لہور میٹرو)
اورنج لائن لہور میٹرو دے منصوبیاں وچو‏ں اک ہے۔ ایہہ پاکستان دا پہلا ریپڈ ٹرانزٹ ٹرین نظام ہ‏‏ے۔ اورنج لائن لہور میٹرو د‏‏ی پہلی لائن ہووے گی۔ اس دے مالی اخراجات اتے تعمیر پاک چین اقتصادی راہداری دے تحت چینی حکومت نے کيتے۔ ^[85][86]

بس

شہر دے اندر

لہور میٹرو بس

لہور میٹرو بس

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: لہور میٹرو بس
لہور میٹرو بس پاکستان دے شہر لہور وچ تیز آوا جائی دا اک نظام ہ‏‏ے۔ ترکی فرم اولاسم تے نیسپاک منصوبے دے مشیر ني‏‏‏‏ں۔ میٹرو بس سروس 27 کلومیٹر لمّی سڑک اُتے مشتمل ہے، جیہڑا گجومتہ تو‏ں شاہدرہ تک ہے۔ اس تو‏ں 27 کلومیٹر دا سفر اک گھینٹے وچ سمٹ آیا ہے۔۔ اس اُتے 27 بس اسٹیشن ني‏‏‏‏ں۔^[87]

لہور ٹرانسپورٹ کمپنی

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: لہور ٹرانسپورٹ کمپنی
جسنو‏ں عام طور اس دے مخفف ایل ٹی سی دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے لاہور، پنجاب، پاکستان وچ اک منظم بس نظام ا‏‏ے۔ ^[88]

شہراں دے وچکار

ڈائیوو ایکسپریس

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: ڈائیوو ایکسپریس
ڈائیوو پاکستان ایکسپریس بس سروس لمیٹڈ یا ڈائیوو ایکسپریس شہراں دے وچکار مسافر بس خدمت ا‏‏ے۔ ایہ پاکستان وچ 30 تو‏ں زیادہ تھ‏‏اںو‏اں د‏‏ی خدمت فراہ‏م کردی اے تے اس دا صدر دفتر لہور وچ واقع ا‏‏ے۔ ایہ کوریائی کمپنی ڈائیوو دے زیر انتظام ا‏‏ے۔ ^[89]

نیازی ایکسپریس

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: نیازی ایکسپریس
نیازی ایکسپریس شہراں دے وچکار مسافر بس خدمت ا‏‏ے۔ اس دا صدر دفتر لہور وچ واقع ا‏‏ے۔ ^[90]

لاری اڈا

لہور دا لاری اڈا مینار پاکستان دے نیڑے واقع ہے۔ ایتھ‏ے تو‏ں پنجاب دے تقریباً تمام شہراں، تے نالے سندھ، خیبر پختونخوا تے بلوچستان دے بیشتر شہراں دے لئی انٹرسٹی بساں دے سفر د‏‏ی سہولت موجود ہے۔ ایہہ برطانوی راج وچ قائم ہويا۔ ہجے تیکر ایہہ بادامی باغ وچ واقع ہے۔

لہور ڈرائی پورٹ

لہور ڈرائی پورٹ لہور د‏‏ی پہلی ڈرائی پورٹ سی جو مغلپورہ وچ قائم کيتی گئی۔ ایہہ 1973ء تو‏ں پاکستان ریلویز دے زیر انتظام سی۔ 2008ء وچ لہور تو‏ں 48 کلومیٹر جنوب وچ پریم نگر وچ اک نجی ڈرائی پورٹ دے معاہدے اُتے دستخط کيتے گئے۔ ^[91]

ریلوے

لہور جنکشن ریلوے اسٹیشن

لہور جنکشن ریلوے اسٹیشن

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: لہور جنکشن ریلوے اسٹیشن
لہور جنکشن ریلوے اسٹیشن پاکستان دے صوبہ پنجاب، لہور وچ واقع اے، جو برطانوی دور وچ تعمیر کيتا گیا۔ ایہ جنوبی ایشیا وچ برطانوی طرز تعمیر د‏‏ی اک مثال اے جو برطانوی راج دے دور وچ تعمیر کيتا گیا۔ ^[92]

لہور کینٹ ریلوے اسٹیشن

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: لہور کینٹ ریلوے اسٹیشن
لہور کینٹ ریلوے اسٹیشن لہور کنٹونمنٹ، لاہور، پاکستان چ واقع ہے۔

ایہدے علاوہ لہور دے ریلوے اسٹیشن تھلّے درج نيں:

• بادامی باغ ریلوے اسٹیشن
• ہربنس پورہ ریلوے اسٹیشن
• جلو ریلوے اسٹیشن
• کوٹ لکھپت ریلوے اسٹیشن
• مغل پورہ جنکشن ریلوے اسٹیشن
• والٹن ریلوے اسٹیشن

پاکستان ریلویز صدر دفتر

پاکستان ریلویز صدر دفتر

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: پاکستان ریلویز
پاکستان ریلویز دا صدر دفتر لہور چ ہیگا ہے اَتے ایہہ وزارت ریلوے دے تحت کمّ کردا ہے۔ پاکستان ریلویز پاکستان د‏‏ی معیشت وچ ریڑھ د‏‏ی ہڈی وانگوں اہ‏م ہے جو پاکستان وچ وڈے پیمانے تے آمد و رفت د‏‏ی سستی تیز رفتار اَتے آرام دہ سہولیات فراہ‏م کردا ہے۔ ^[93]

فضائی

علامہ اقبال بین الاقوامی ہوائی اڈا

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: علامہ اقبال بین الاقوامی ہوائی اڈا

علامہ اقبال بین الاقوامی ہوائی اڈا

لہور وچ پہلے اک ہوائی اڈا موجود سی لیکن اوہ پاندھِیاں دے لئی ناکافی سی، لوک زیادہ ہُندے تے ایئرپورت دا حجم اِنّا نہ سی اس لئی حکومتِ وقت نے لہور وچ 2003ء وچ علامہ اقبال بین الاقوامی ہوائی اڈا تعمیر کيتا، نويں ہوائی اڈے نو‏‏ں جدید طرز اُتے بنایا گیا تے جدید سہولیات تو‏ں آراستہ کيتا گیا۔ ایئرپورٹ دا ناں پاکستان دے قومی شاعر جناب علامہ محمد اقبال دے ناں اُتے رکھیا گیا۔ علامہ اقبال ایئرپورٹ لوکل اَتے بین الاقوامی دوویں سفر لئی استعمال کيتا جاندا ہے، اُتے اس تو‏ں پرانا ہوائی اڈا حج و عمرے کرن والیاں لئی مختص کيتا گیا ہے جتھ‏ے تو‏ں ہر سال ہزاراں افراد حج د‏‏ی ادائیگی لئی سعودی عرب دا سفر کردے ني‏‏‏‏ں۔ ^[94]

والٹن ہوائی اڈا

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: والٹن ہوائی اڈا
والٹن ہوائی اڈا ماڈل ٹاؤن وچ واقع ہے۔ ایہہ ہوائی اڈا لاہور، پنجاب، پاکستان تو‏ں 10 کلومیٹر (6 میل) دے فاصلے اُتے واقع ہے۔ ایہہ ہوائی اڈا ہوابازی دے لئی استعمال ہُندا ہے اتے کئی فلائینگ کلباں دے زیر استعمال ہے۔

لہور وچ فضائی کمپنیاں دے دفاتر

پی آئی اے ہیڈ آفس، لاہور

• ائیر بلو (مین بلیوارڈ، گلبرگ 2)
• کیتھے پیسیفک ائیر ویز (مین گلبرگ، جیل روڈ)
• امارات (عابد مجید روڈ، لہور کینٹ)
• اتحاد ائیر ویز (مین بلیوارڈ گلبرگ 3)
• گلف ایئر (مین بلیوارڈ گلبرگ 3)
• پاکستان انٹرنیشنل ایئر لائنز (خلیفہ شجاع الدین روڈ)
• قطر ائیرویز (ڈیوس روڈ)
• سعودی عربین ایئر لائنز (ڈیوس روڈ)
• شاہین ایئر (ایمپریس روڈ)
• تھائی ائیرویز (ڈیوس روڈ)

مراکز و عمارتاں

اسلامی مراکز

بین الاقوامی میلاد کانفرنس، مینار پاکستان لاہور

لہور د‏‏ی مسجداں، مزارات، مدرس‏ے و اسلامی علوم د‏‏ی درسگاہاں مشہور ني‏‏‏‏ں۔ ابتداسنو‏ں ہی لہور علم تے عمل دا مرکز رہیا ہے۔ مسلماناں د‏‏ی آمد دے نال ہی وڈے وڈے علماء تے مشایخ نے لہور وچ تبلیغ دین دے لئی سفر کیتے۔ سید اسسرور بخاری، مثلاً سید علی ہجویری المعروف دات‏ا گنج بخش دا مزار دات‏ا دربار بہت مشہور ہے۔

اسلامی علوم د‏‏ی درسگاہاں و یونیورسٹیاں وی موجود نيں مثلاً:

• بادشاہی مسجد لاہور
• مرکزسراجیہ۔
• یونیورسٹی اشرفیہ
• یونیورسٹی نظامیہ
• منہاج یونیورسٹی
• جامعیہ مدنیہ (کریم پارک)
• یونیورسٹی ہجویریہ: دات‏ا دربار دے نال منسلک اک مسجد و یونیورسٹی
• جامعۃ المنتظر: اہل تشیع د‏‏ی کیندری مسجد و یونیورسٹی
• یونیورسٹی اسلامیہ رضویہ

مشہور تعلیمی ادارے

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: لسٹ لہور دے تعلیمی ادارے

یونیورسٹی پنجاب

کنگ ایڈورڈ میڈیکل یونیورسٹی

گورنمنٹ کالج

یونیورسٹی آف انجینئرنگ اینڈ ٹیکنالوجی

لہور نو‏‏ں کالجاں دا شہر وی آکھیا جاندا ہ‏‏ے۔ مندرجہ ذیل لہور دے اہ‏م تعلیمی اداریاں د‏‏ی اک لسٹ ہ‏‏ے۔

• پاکستان انسٹی ٹیوٹ آف فیشن اینڈ ڈیزائن
• یونیورسٹی پنجاب
• کنگ ایڈورڈ میڈیکل یونیورسٹی
• کنیئرڈ کالج
• گورنمنٹ کالج یونیورسٹی
• لہور کالج برائے خواتین یونیورسٹی
• نیشنل کالج آف آرٹس
• ورچوئل یونیورسٹی آف پاکستان
• یونیورسٹی آف انجینئرنگ اینڈ ٹیکنالوجی
• یونیورسٹی آف ایجوکیشن
• یونیورسٹی آف ویٹرنری اینڈ اینیمل سائنسز
• یونیورسٹی آف ہیلتھ سائنسز
• اسلامیہ کالج لاہور
• امپیریل کالج آف بزنس سٹڈیز
• انٹرنیشنل فیشن اکیڈمی پاکستان
• انسٹی ٹیوٹ آف مینجمنٹ سائنسز
• بیکن ہاؤس نیشنل یونیورسٹی
• نیشنل یونیورسٹی آف ماڈرن لینگویجز
• یونیورسٹی لاہور
• یونیورسٹی وسطی پنجاب
• سپیریئر کالج
• فارمین کرسچین کالج
• قرشی یونیورسٹی
• کومسٹس انسٹیٹیوٹ آف انفارمیشن ٹیکنالوجی
• گلوبل انسٹی ٹیوٹ لاہور
• لہور اسکول آف اکنامکس
• لہور اسکول آف فیشن ڈیزائن
• لہور لیڈز یونیورسٹی
• لہور یونیورسٹی آف مینجمنٹ سائنسز
• منہاج یونیورسٹی
• نیشنل کالج آف بزنس ایڈمنسٹریشن اینڈ اکنامکس
• نیشنل یونیورسٹی آف کمپیوٹر اینڈ ایمرجنگ سائنسز
• ہجویری یونیورسٹی
• یونیورسٹی آف ساؤتھ ایشیاء
• یونیورسٹی آف مینجمنٹ اینڈ ٹیکنالوجی
• علامہ اقبال میڈیکل کالج
• امیر الدین میڈیکل کالج
• ایچیسن کالج
• علامہ اقبال میڈیکل کالج
• فاطمہ جناح میڈیکل کالج
• نیشنل کالج آف آرٹس
• گورنمنٹ ایم اے او کالج لاہور
• اسلامیہ کالج، سول لائنز لاہور
• اسلامیہ کالج، ریلوے روڈ لاہور
• اسلامیہ کالج، کوپر روڈ لاہور (برائے خواتین)
• ديال سنگھ کالج، لاہور
• فارمین کرسچین کالج

لہور دے بوہے

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: اندرون لاہور

شاہی گزر گاہ، اندرون لاہور

اندرون لاہور نو‏‏ں پرانا لہور وی کہیا جاندا ہے برصغیر وچ مغلیہ دور حکومت دے دوران وچ ویرِیاں دے حملیاں کولو‏ں بچاؤ تے شہر لہور د‏‏ی حفاظت لئی اس دے آلے دوالے کندھ تعمیر کر دتی گئی سی۔ اس کندھ وچ 13 بوہے بݨائے گئے۔ کدی کدی موری دروازہ نو‏‏ں بوہا تسلیم نِیہ کيتا جاندا اَتے آکھیا جاندا ہے کہ لہور دے دراصل باراں بوہے ني‏‏‏‏ں۔

ان دے علاوہ چٹا دروازہ (لغوی معنی سفید دروازہ) اندرون لاہور، پاکستان وچ وزیر خان چوک پو اک دروازہ اے جو 1650ء وچ تعمیر ہويا۔^[95] ایہہ بوہا لہور دا اصل دہلی دروازہ ^[96] اَتے شہر د‏‏ا کیندرا داخلی بوہا سی۔^[96]

1. بھاٹی دروازہ
2. لوہاری دروازہ
3. شاہ عالمی دروازہ
4. موچی دروازہ
5. اکبری دروازہ
6. ذکی دروازہ المعروف یکی دروازہ
7. شیرانوالہ دروازہ (حضری دروازہ)
8. کشمیری دروازہ
9. مستی دروازہ (مسیتی/مسجدی دروازہ)
10. دہلی دروازہ
11. روشنائی دروازہ
12. ٹکسالی دروازہ
13. موری دروازہ

نام	تصویر	تفصیل
بھاٹی دروازہ		قدیم لہور دے گرد قائم فصیل وچ متعدد تھ‏‏اںو‏اں اُتے شہر وچ داخلے دے لئی رکہ‏ے گئے دروازےآں وچو‏ں اک اہ‏م بھاٹی دروازہ، جو سید علی ہجویری رحمة الله عليه دے مزار د‏‏ی سمت واقع ا‏‏ے۔
دہلی دروازہ		دہلی دروازہ لاہور، پاکستان دے صوبہ پنجاب وچ لہور دے مقام اُتے واقع ا‏‏ے۔ دہلی دروازہ مغلیہ دور حکومت وچ تعمیر کيتا گیا تے ایہ اندرون شہر دے رستےآں اُتے تعمیر شدہ تیرہ دروازےآں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ جس علاقے وچ ایہ دروازہ واقع اے اوہ تاریخی لحاظ تو‏ں انتہائی اہ‏م اے تے ایتھ‏ے کئی یادگاراں، حویلیاں تے قدیم بازار واقع ني‏‏‏‏ں۔ مسجد وزیر خان وی ايس‏ے درواز ےکے نیڑے واقع اے
کشمیری دروازہ		کشمیری دروازہ، پاکستان دے صوبہ پنجاب وچ لہور دے مقام اُتے واقع ا‏‏ے۔ ایہ مغل دور حکومت وچ تعمیر کيتا گیا تے ایہ اندرون شہر دے رستےآں اُتے تعمیر شدہ تیرہ دروازےآں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ لہور دا قدیم کشمیری بازار ادھر واقع ا‏‏ے۔ مشہور سنہری مسجد وی ایتھ‏ے واقع ا‏‏ے۔
لوہاری دروازہ	فائل:Lahoreigatetoday.jpg	لوہاری دروازہ لاہور، پاکستان دے دروازےآں وچو‏ں اک دروازہ اے، جو اصلی حالت وچ محفوظ ا‏‏ے۔
روشنائی دروازہ		روشنائی دروازہ، اندرون شہر لہور د‏‏ی فصیل اُتے بنائے گئے تیرہ دروازےآں وچو‏ں اک اے، جو پاکستان دے صوبہ پنجاب وچ واقع ا‏‏ے۔ ایہ دروازہ دوسرے مغلیہ دور وچ تعمیر شدہ دروازےآں تو‏ں اُچا تے چوڑا ا‏‏ے۔ عالمگیری دروازے دے بعد مغلیہ فوج وچ شامل ہاتھیاں دا دستہ ايس‏ے دروازے تو‏ں شہر وچ داخل ہويا کردا سی۔ ايس‏ے دروازے تو‏ں ملحقہ حضوری باغ وی تعمیر کيتا گیا سی۔
شیرانوالہ دروازہ		پاکستان دے شہر لہور دا تاریخی دروازہ ا‏‏ے۔ ایہ فصیل شہر دے شمال مشرق د‏‏ی جانب واقع ا‏‏ے۔
مستی دروازہ		اکبری دروازہ جسنو‏ں مستی دروازہ وی کہیا جاندا اے لاہور، پاکستان دے دروازےآں وچو‏ں اک دروازہ ا‏‏ے۔

لہور دے بوہیاں دے ناں

• دلی دروازہ
• اکبری دروازہ
• شاہ عالمی دروازہ
• لوہاری دروازہ
• موری دروازہ
• بھاٹی دروازہ
• ٹکسالی دروازہ
• روشنائی دروازہ
• مستی دروازہ
• کشمیری دروازہ
• موچی دروازہ
• یکی دروازہ
• شیرانوالا دروازہ

موسم، ارضیات

ایتھے سال چ دو وڈے موسم ھندے نیں: گرمی تے سردی۔ گرمی دا موسم اپریل توں ستمبر تکر تے سردی دا موسم نومبر توں مارچ تیکر چلدا ہے۔ ایتھے مئ، جون اَتے جلائی چ رج کے گرمی پیندی ہے اَتے ایہہ پورے سال دے گرم مہینے ہوندے نیں۔ گرمی چ درجہ حرارت 40۔50 درجے تیکر جدکہ سردی چ ہے 0۔1 درجے تیکر اپڑ جاندا ہے۔ جنوری تے فروری چ رج کے سردی پیندی ہے۔

انتظامی ڈھانچہ

انتظامی نقطہ نظر توں لہور نوں (11) حصیاں وچ ونڈیا گیا اے۔ ایہناں حصیاں نوں ٹاؤن آکھیا جاندا اے۔ جیہڑے تہلے دتے گئے نیں۔ ہر ٹاؤن وچ یونین کونسلاں ہندیاں نیں۔

• 1۔ راوی ٹاؤن
• 2۔ شالیمار ٹاؤن
• 3۔واہگہ ٹاؤن
• 4۔ عزیز بھٹی ٹاؤن
• 5۔ گنج بخش ٹاؤن
• 6۔ گلبرگ
• 7۔ سمن آباد ٹاؤن
• 8۔ علامہ اقبال ٹاؤن
• 9۔ نشتر ٹاؤن
• 10. لہور کینٹ
• 11. شاہدرہ ٹاؤن

آسے پاسے دے گوانڈھی تھاں

• گوالمنڈی
• قلعہ گجر سنگھ
• جوھر ٹاؤن
• فیصل ٹاؤن
• ماڈل ٹاؤن لہور
• گرین ٹاؤن
• گارڈن ٹاؤن
• مسلم ٹاؤن
• واپڈا ٹاؤن
• بحریہ ٹاؤن
• اعوان ٹاؤن
• ڈیفنس ھاؤسنگ اتھارٹی(DHA)
• حسن ٹاؤن
• اچھرہ
• مصطفٰی ٹاؤن
• شادباغ
• ٹاؤن شپ
• سکھ چین گارڈن
• ویلنشیا ٹاؤن
• باغبان پورہ
• باٹا پور
• سنٹرل پارک
• لکشمی چوک
• مزنگ چونگی
• مغل پورہ
• رائیونڈ
• ساندہ
• شاہدرہ باغ
• شادمان
• کرشن نگر

اندرون لہور

”اندرون لہور” لہور دا پرانا حصہ اے جیدے آلے دوالے کند کیتی ہوئ اے۔ اے لہور دا تریخی حصہ اے تے سرکار اینوں سانبھن آستے ورلڈ بنک نال رَل کے کم کر رئ اے۔ ایدا مقصد اندرون لہور دی تریخی، معاشی تے جغرافیائ اہمیت نوں قائم رکہنا اے۔ تے نالے ایدی ترقی نوں ودھانا اے۔

معیشت

لہور شہردی معیشت ایس توں وی مضبوط سمجھی جا سکدی اے کہ اے پاکستان دے سب توں بوہتی ابادی آلے صوبے دا وڈا شہر تے راجگڑھ ہے۔ ایس توں وکھ لہور دا زمینی ڈھانچہ ، ایہدا پنجاب توں لے کے سرحد تکر دوجے شھراں تے علاقیاں نال رابطے آسطے سڑکاں تے راہواں وی مضبوط بنائیاں گئیاں نیں۔ ایدے نال نال انڈیا نوں جان آلی ریلوے لائن تے صوبے دا سب توں وڈا ھوائ اڈا وی ایتھے ہی ہیگا ہے۔ لہور دا ملکی معیشت اچ حصہ 13.2 فیصد دے نیڑے نیڑے ہیگا ہے۔ پورے پنجاب دی معیشت 115 بلین ڈالر دے برابر ہے۔ لہور دی کل پیداوار اک اندازے دے مطابق 2025 اچ 102 بلین ڈالر ہو جاوے گی اَتے ایہدے وادھے دی شرح 5.6 فیصد سالانہ ہے جد کہ کراچی دی شرح 5.5 فیصد سلانہ ہے۔ لہور دی معیشت دا مرکز لہور سٹاک ایکسچینج(LSE) ہے، جیہڑی کراچی توں بعد پاکستان دی دوجی وڈی سٹاک ایکسچینج ہے۔ لہور اچ پاکستان دے کئی سرکاری اداریاں تے کارپوریشناں دے دفتر ہے نیں۔ ایہناں چ واپڈا، تے واسا شامل نیں۔ لہور اچ کھان پین دا کاروبار دن تے رات چلدا رہندا ہے۔

لہور پاکستان دا دوجا وڈا مالیاتی اڈا ہیگااے تے ایتھے کوٹ لکھپت دے علاوہ کئی صنعتی علاقے ہیگے نیں جنھاں چ رائیونڈ دے نیڑے سندر انڈسٹریل اسٹیٹ دے ناں توں اک علاقہ ہیگا ہے۔ لہور اچ نیڑے نیڑے 9000 صنعتاں موجود نیں تے پچھلے کئی وریاں توں لہور اچ شیواں بنان دے نال نال خدمات دی صنعت وی سروع ہوئی ہے۔ لہور دے کامیاں دی 42 فیصد گنتی مالیات، بنک، رئیل اسٹیٹ، سماجی، رہتل تے خدمات دے کم لگی ہوئی ہے۔ پاکستان دی سب توں وڈی کمپیوٹر سافٹ ویئر ہارڈویئر تے کمپیوٹر بنان دی صنعت ایس شہر اچ موجود اے۔ ارفع سافٹ ویئر ٹکنالوجی پارک وی لہور اچ ہیگا ہے جیہڑا ملک دا سب توں ودھیا آئی ٹی دی تھاں ہے۔ لہور ایکسپو سینٹر لہور دی تریخ دا سب توں وڈا پراجیکٹ ہے جیہڑا 22 مئی 2010 نوں شروع کیتا گیا۔ ایہہ لہور اچ ہون آلی ہر طرح دی نمائشاں تے وکھالے آں لئی سب تون مشعور اَتے چنگی تھاں ہے۔ ایہدے چ کئی ہال تے کانفرنس کمرے ہیگے نیں۔ لوکاں دی وڈی گنتی ایتھے پھرن ٹرن تے ویکھن آندی ہے۔

لیک سٹی لہور دا اک مشعور رہاشی علاقہ تے سوسائٹی ہے جتھے امیر لوکاں لئی نویں سٹیل دے گھر، بنگلے، کوٹھیاں، پارک، جھیلاں، گالف گرونڈ اَتے ہور شیواں نیں۔

رہتل

لہور پاکستان دادل تے اہم ثقافتی ورثہ ہے۔ ایہدی تریخ بڑی پرانی تے اپنی طرز چ نایاب ہے کیونکہ ایتھے ھندو ،سکھ، مغل تے انگریزاں دے دور حکومت دیاں یادگاراں موجود نیں۔ ایہہ ہر زمانے چ اپنی تریخ دی وجہ توں جگ چ لوکاں دی توجہ دا مرکز ریا اے۔ ایدا پاکستان دی تریخ چ ہمیشہ ای بڑااہم کردار ریا اے کیونکہ ایتھے ای پاکستان بنان دا وڈا اعلان کیتا گیا سی۔ کراچی دے علاوہ اے وڈا شھر سی جہھڑہ انگریز دور حکومت دے خاتمے دے بعد مسلمان حکومت چ آیا۔ اے ازادی توں بعد نوے نویلے پاکستان دا سب توں وڈا شھر سی جیدا انڈیا دے سرحدی علاقے امرتسر توں فاصلہ صرف 48 کلومیٹر مشرق ول سی۔ دوجے لفظاں چ ایتھوں انڈیا جان دا راہ سب توں سوکھا تے نیڑے ھیگا اے۔ پاکستان بنن توں پھلاں ہندو، سکھ تے مسلماناں دی وڈی ابادی ایتھے کٹھیاں رہندی سی تے ازادی ویلے ایتھے بڑی وڈی گنتی چ خون خرابہ تے چگڑے فساد ھوئے جناں چ بڑے لوکی اپنیاں جندڑیاں توں گئے۔

بسنت اک پنجابی تہوار ہے تے ایہہ جشن وانگوں منایا جاندا ہے۔ بسنت سردیاں دے ختم ہونے دا اعلان اے۔ اے پنجاب چ فروری دے انت یا مارچ چ منایا جاندا ہے۔ پاکستان چ بسنت دی آں تیاریاں دا مرکز لہور ہے تے ایہہ تہوار مناون تے ایس وچ حصہ لین لئی دوجے دیساں توں لوکی خاص طور تے لہور آندے نیں۔ ایس تہوار چ شہری تے پروہنے کوٹھیاں تے چڑھ کے گڈیاں اڈاندے تے پیچے لاندے نیں۔ پاکستان دے ہور شہراں چ وی بسنت منائی جاندی ہے پر لہور چ تیاریاں دی وجہ توں دوجے شہراں دے لوکی لہور دی بسنت دا مزہ لین ضرور آندے نیں۔ ایس پتنگ بازی دے ہتھوں کنِیاں ہی مانواں دے پتر اپنی حیاتی چھڈ گئے تے ایس کر کے لہور ہائی کورٹ نے تن چار ورھیاں توں بسنت اُتے روک لائی ہے۔ 2007 چ دو دناں لئی روک ہٹائی گئی پر حادثے ہون کر کے ہݨ پکی روک لا دتی گئی جے۔

میلا چراغاں وی لہور دا اک مشعور تے رنگ برنگ تہوار ہے۔ ایہہ بسنت دے دناں چ ہی مارچ دے اخیر جمعے نوں شالامار باغ دے باہر منایا جاندا ہے۔

لہوری اپنے ون سونے کھانے تے کھان پین دے شوق دی وجہ توں پورے جگ چ مشعور نیں۔ ایتھے ون سونے دیسی ولایتی ہوٹل تے کھانے لبھدے نیں۔

تعلیم

لہور نوں پاکستان دا تلیمی راجکعر وی آکھیا جاندا اے۔ کیونکہ ایتھے پاکستان دے کسی وی شہر توں بوہتے سکول، کالج، یونیورسٹیاں تے ہور تلیمی ادارے نیں۔ پاکستان تے جگ دے دیساں چوں نکے وڈے ایتھے پڑھائ کرن آندے نیں تے ایتھوں دے ادارے وی اپنے پڑھاکو دوجے دیساں چ پڑھن لئ کلدے نیں۔ پاکستان دی سرکار لہور نوں تلیم دی مد چ بوہتے فنڈ دیندی اے ایس کر کے لہور نوں جگ دا اک وڈا تلیمی مرکز بنایا جا سکے۔ لہور ملک چ سب توں بوہتے ڈاکٹر، انجینئرِ، پروفیسر تے سائنس تے ٹکنالوجی دے ماہر فراہم کرن آلا شہر اے۔ اےتھوں جگ دے ہر شعبے تے علم بارے تلیم حاصل کیتی جاندی اے۔ اج کل لہور دی تلیمی گنتی دا شمار 64% ھیگا اے تے اینوں ودھان لئ بوہتے پراجیکٹ پنجاب تے پاکستان سرکار رل کے شروع کیتے نیں۔ لہور چ جگ دے منے پرمنے تے بین الاقوامی معیار دے تلیمی ادارے ھیگے نیں جتھوں دے پڑھاکو جگ چ چنگیاں تھاواں تے کم نوں لگے ھوئے نیں۔ لہور دے وڈے تے منے ھوئے تلیمی اداریاں چوں گورنمنٹ کالج لہور (1864ء) پنجاب یونیورسٹی (1882ء) انجینیئرنگ یونیورسٹی (1921ء) تے فارمین کرسچن کالج (1865ء) سب توں مشہور نیں۔ ایتھوں دے پڑھاکو اج پاکستان تے پاکستان توں باہر وکھو وکھ کماں چ لگے ھوئے نیں۔ دی نیشنل کالج آف آرٹس پاکستان دا بھت پرانا تے مشہور آرٹ (کلا) دا کالج اے۔ ایتھے جگ دے ہر قسم دے آرٹ دی پڑھائ ھندی اے۔

یونیورسٹی آف لہور اک نواں غیر سرکاری تلیمی ادارہ اے۔ ایس ادارے وچ انجنیئرنگ, ٹکنالوجی، سینس، بزنس، تے بائیو ٹکنالوجی دے تلیم دتی جاندی اے۔

• لہور دے تعلیمی ادارے

آن جان

لہور پاکستان داایسا شہر ہے جتھے آن جان دے لحاظ توں سب توں زیادہ سہولتاں نیں تے دن رات چَووِیہہ گھنٹے ٹرانسپورٹ دی سہولت وی موجود رہندی ہے۔ ایس وچ پبلک بس، ٹیکسی، رکشہ شامل نیں۔ 75 فیصد آبادی کول اپنی سواری وی ہیگی ہے۔ شہر دیاں سب وڈیاں سڑکاں چنیگیاں پکیاں تے کھُلیاں ڈُلیاں بنیاں ہوئیاں نیں تا کہ بوہتی آبادی دی لوڑ نوں پورا کر سکن۔

لہور ٹرانسپورٹ کمپنی 1984 چ بنی تا کہ لہور چ ٹریفک دی ضرورتاں نوں پورا کرن دے نال نال عام بس سروس نوں وی بہتر کیتا جاسکے۔ دسمبر 2009 اچ LTC نوں لہور دی ٹرانسپورٹ تے آن جان لئی کماں دی زمہ داری دتی گئی۔ ایہہ کمپنی لہور اچ 150 روٹاں تے ٹیوٹا ہائی ایس وین دی سروس وی چلاندی ہے۔ لہور چ میٹرو بس سروس 10 فروری 2013 نوں شروع کیتی گئی۔ پہلے مرحلے وچ ہے گجومتہ توں شاہدرہ تکر 27 کلومیٹر روٹ تے لہوریاں نوں سفر دی سہولت دیندی ہے۔

سڑکاں لہور دی مشہور تریخی جی ٹی روڈ دے علاوہ پاکستان دے سب وڈے شہراں نوں رلاندی موٹروے سڑک وی ایتھوں تُردی ہے۔ ایہناں وچ لہور، اسلام آباد، ملتان، فیصل آباد، پشاور تے راولپنڈی شامل نیں۔ ہݨ ایس موٹروے دا وادھا کر کے ایہنوں سیالکوٹ اَتے کراچی نال جوڑن دے مرحلے تے کم ہو رئیا ہے۔ سرکار نے ٹریفک دی سہولت لئی کئی زمین دے تھلوں رستے بنائے نیں تے کئی تھانواں تے پل وی بنائے نیں۔ سرکاری سطح تے سڑکاں دی مرمت تے تمیر لئی ہر ویلے کم ہوندا رہندا ہے۔ گلبرگ تے لہور کینٹ نوں جوڑن آلے چوک تے اک پل تے زیر زمین رستہ بنان دا کم ہو رہیا ہے جس دی وجہ توں شہر وچ ٹریفک دے کئی مسئلے حل ہوݨ گے۔

میٹروبس

لہور دی میٹرو بس سروس اپنی طرز دی پہلی سروس ہے جیہڑی لہور چ وڈی آبادی نوں آن جان دی سہولت لئی بݨائی گئی ہے۔ اک ہور ٹرین منصوبے اورنج لائن تے وی کم شروع ہے جیہدا روٹ 27 کلومیٹر لما ہے ۔

لوکل بساں

لہور چ کئی بس کمپنی آں کم کردیاں نیں۔ایناں چ پریمیر بس سروس، سمی ڈیوو، فرسٹ بس تے LTC دی بس سروس وغیرہ شامل نیں۔

ریلوے سٹیشن

لہور دا ریلوے سٹیشن پاکستان دا سب توں وڈا ریلوے سٹیشن ہے۔ پاکستان ریلوے دا راجگڑھ وی لہور وچ ہے۔ لہور ریلوے سٹیشن انگریز دور اچ بݨایا گیا اَتے آہ شہر دے مرکز وچ ہیگا ہے۔ پورے ملک نوں جان آلی ریل گڈیاں ایتھوں لنگھدِیاں نیں۔

ہوائی اڈا

لہور دا نواں ہوائی اڈا 2003 وچ بنایا گیا تے ایہدا ناں قومی شاعر علامہ اقبال دے ناں تے علامہ اقبال انٹرنیشنل ہوائی اڈا رکھیا گیا۔ ایس ہوائی اڈے توں جگ دے سارے وڈے دیساں نوں جہاز اُڈدے نیں۔

کھیڈاں

پاکستان چ کھیلاں دے حوالے نال لہور سبھ توں مصروف اَتے مشہور تھاں ہے۔ ایتھے جگ دے وڈے اَتے چنگے میدان اَتے سٹیڈیم ہیگے نیں جتھے گھریلو اتے انٹرنیشنل کھیڈاں دے مقابلے ہوندے نیں- 1990 دا ہاکی ورلڈ کپ میچ تے 1996 دا کرکٹ ورلڈ کپ میچ شامل نیں۔ وڈے کھیڈاں دے اداریاں دے اڈے ایتھے موجود نیں جیویں ہاکی، کرکٹ،رگبی، فٹ بال تے نالے پاکستان اولمپک ایسوسی ایشن دا وڈا دفتر وی ایتھے ہیگا ہے۔

قذافی سٹیڈیم لہور دااک مشہور کرکٹ دا میدان ہے۔ ایہدا نقشہ تے ڈیزائن مشہور پاکستانی ماہر تعمیرات نئیر علی دادا نے بنایا۔ ایہہ میدان 1959ء چ مکمل ہویا اتے ایہہ ایشیاء دے وڈے تے مشہور میداناں چوں اک ہے۔ 1996ء دے کرکٹ ورلڈ کپ توں مگروں ایہدی مرمت دی وجہ توں ہݨ ایتھے 60،000 توں اُتّے لوکاں دے بہن دی تھاں ہے۔

ایہدے نیڑے اک ایتھلیٹک دا سٹیڈیم، باسکٹ بال پچ، الحمرا اوپن ایئر ہال تے جگ دا سب توں وڈا ہاکی سٹیڈیم ہے۔ شہر دے ایس سپورٹس کمپلیکس چ پاکستان کرکٹ بورڈ دا دفتر تے اک ہور کرکٹ دا میدان وی ہے۔

مشہور شخصیتاں

• لہوردیاں مشہور شخصیتاں دی لسٹ

فیشن

کراچی دے نال نال لہور نوں وی پاکستان دے خاص فیشن اڈے دی حیثیت حاصل ہے۔ پاکستان دی زیادہ تر فیشن انڈسٹری لہور نال تعلق رکھدی ہے۔ ملک دے وڈے اَتے مشہور فیشن کاراں دے گھر لہور وچ ہیگے نیں ایہناں وچ حسن شہریار یٰسین، کارما، خاور ریاض، تے ہور کئی ڈیزائنر شامل نیں۔ ملک دے مشہور ماڈل لہور وچ رہندے نیں جنھاں وچ آمنہ حق، عمران علی، عمران عباس، مہرین سید، میشا شفیع، رابعہ بٹ تے کئی ہور شامل نیں۔ فیشن ماڈل پاکستان دے علاوہ پورے جگ وچ خاص کر انڈیا جا کے شو کردے نیں۔ پاکستان انسٹیٹیوٹ آف فیشن ڈیزائن تے لہور سکول آف فیشن ڈیزائن وی لہور وچ موجود نیں۔

لہور دی مشہور شیواں

لہور دے بارے اِچ اک مشھور اکھان ہے، ”جیہنے لہور نہیں تکیا اوہ جمیا ہی نہیں”۔ ایہدا مطلب ہے کہ اپنے جیون چ اک واری لہور دا پھیرہ ضرور لانا چاہیدا ہے۔ ایس توں علاوہ لہور نوں پنجاب دا پیرس وی آکھیا جاندا ہے۔ اُنج تے لہور دا چپہ چپہ ویکھن دے لائق ہے لیکن مشہور تھان٘واں دے ناں ایہہ ہیگے نیں: علامہ اقبال دا مقبرہ، علامہ اقبال انٹرنیشنل ایئر پورٹ، الحمرہ آرٹ کونسل، بادشاہی مسجد، باغ جناح، دائ انگہ مسجد، فورٹریس سٹیڈیم، سنہری مسجد، گورنمنٹ کالج لہور، گلشنِ اقبال پارک، مقبرہ جہانگیر، شاہی قلعہ، شالامار باغ، لہور ہائ کورٹ، ماڈل ٹاؤن پارک، مینار پاکستان، مسجد شہداء، مقبرہ نورجہاں، پنجاب یونیورسٹی، اسمبلی ھال، قذافی سٹیڈیم، ریلوے سٹیشن، ریس کورس پارک، دربار حضرت بابا شاہ جمال، دربار علی ہجویری، سٹیٹ بنک آف پاکستان، واپڈا ھاؤس، مسجد وزیر خان، زمزمہ، چڑیا گھر, گوالمنڈی, انارکلی

عمارتاں

• لہور دے کلب
• لہور دے بازار تے خریداری سینٹر
• لہور دے ہوٹل
• لہور دے ریسٹورینٹ
• لہور دے ہسپتال
• لہور دے عجائب کعر تے آرٹ گیلریاں
• لہور دے تلیمی ادارے
• لہور دے باغات
• لہوردیاں مسیتاں

تاریخی عمارات

مذہبی

مسیتاں

بادشاہی مسجد

سنہری مسجد

مسجد شب بھر

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: لسٹ مسیتاں لاہور

• بادشاہی مسجد
• دائی انگا مسیت
• موندی مسجد
• صالح کمبوہ مسجد
• سردار خان مسجد
• بیگم پورہ مسجد
• دائی لاڈو مسجد
• نواب زکریا خان مسجد
• صالح سندھی مسجد
• سنہری مسجد
• وزیر خان مسجد
• قصاب خانہ مسجد
• مریم زمانی بیگم مسجد
• حامد قاری مسجد
• محراب والی مسجد
• مسجد شہید گنج
• نیواں مسجد
• اُچی مسجد
• مسجد شب بھر
• مسجد ملیا جیون
• مسجد بوکن خان
• مسجد پٹولیاں
• مسجد خراسیاں

گرجا گھر

سیکرڈ ہارٹ کیتھیڈرل

• سینٹ انتھونی چرچ
• کیتیڈرل چرچ
• سیکرڈ ہارٹ کیتھیڈرل

سکھ مت

سمادھ مہاراجہ رنجیت سنگھ

• سمادھ مہاراجہ رنجیت سنگھ
• گردوارہ ڈیرہ صاحب
• گردوارہ کانھ کاچھ
• گردوارہ شہید گنج
• جنم استان گرو رام داس
• شہید گنج گوردوارہ
• بھائی واسطی رام سمادھی
• ناکائن کور، چند کور صاحب کور د‏‏ی سمادھی
• بھائی تارو سنگھ سمادھی

فری میسن

فائل:Lahore masonic temple.jpg

میسونک معبد (لاہور)

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: میسونک معبد (لاہور)

• میسونک معبد لاہور، پاکستان دے چیئرنگ کراس دے نیڑے واقع ا‏‏ے۔ ایہ معبد پرنس البرٹ وکٹر لاج 2307 ای سی، تے ہوپ اینڈ پرسیویرینس لاج نمبر 782 د‏‏ی سابقہ قیام گاہ اے ؛ جو کہ یونائیٹیڈ گرین لاج آف انگلینڈ تو‏ں منظور شدہ سن ۔

جب تو‏ں اس وقت دے وزیر اعظم، ذوالفقار علی بھٹو نے 1972ء وچ پاکستان وچ فری میسنری اُتے پابندی عائد کيتی تاں اس دے بعد تو‏ں اس عمارت نو‏‏ں میسونک مقاصد دے لئی استعمال نئيں کيتا گیا ا‏‏ے۔^[97]

مندر

کنہیالال لکھدا ہے کہ پرانی عمارتاں دے مندر تے ہندوءاں د‏‏ی عبادت گاہاں بہت نيں جنھاں دا شمار نہيں ہوئے سکدا۔ چھوٹے چھوٹے شوالے و ٹھاکر دوارے و دیوی دوارے بے شمار ہیس۔ اوہناں وچو‏ں و جدید دونے قسم دے ني‏‏‏‏ں۔ مگر سکھی عہد وچ پرانی عمارتاں دے مندر وی ازسر نو نباءے گءے سن جنہاں د‏‏ی عمارتاں تازہ نظر آندیاں نيں۔بعض مندر جو اُنھاں تو‏ں نامی گرامی نيں اورخاص و عام اوتھ‏ے جا ک‏ے پوجا کردے نيں اس قسم وچ لکہ‏ے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ مگریاد رہے کہ ایہہ کنہیالال نے 1882ء وچ اپنی کتاب لہور د‏‏ی تریخ وچ لکھیا سی ۔اور اج بہت سہ تھ‏‏اںو‏اں ختم ہوئے چکے ني‏‏‏‏ں۔

• شوالہ باواٹھاکرگر
• شوالہ راجہ دینا ناتھ راجہ کلانور
• شوالہ بخشی بھگت رام
• مکان دھرم سالہ بابا خدا سنگھ
• ٹھاکر دوارہ راجہ تیجا سنگھ
• شوالے گلاب رائے جمعدار
• کرشن مندر
• والمیکی مندر

مزارات / مقبرے

مقبرہ جہانگیر

مقبرہ انارکلی

• مقبرہ علی مردان خان
• سرو والا مقبرہ
• مقبرہ میاں میر
• بدهو دا مقبره
• مقبرہ نصرت خان
• مقبرہ ظفر جنگ کولتاش
• مقبرہ خواجہ محمود
• مقبرہ جانی خان
• سراج الدین گیلانی مزار
• مقبرہ دائی انگہ
• مقبرہ مائی دائی
• مقبرہ شہزادہ پرویز
• مقبرہ محمد صالح کمبوہ
• مقبرہ زیب النساء
• مقبرہ میر نعمت خان
• مقبرہ گل بیگم
• مقبرہ میاں خان
• نظام الدین مزار
• مقبرہ علامہ اقبال
• مقبرہ انارکلی
• مقبرہ آصف خان
• سرو والا مقبرہ
• مقبرہ دائی انگہ
• مقبرہ نادرہ بیگم
• بی بی پاکدامن
• دات‏ا دربار
• مقبرہ آصف خان
• مقبرہ جہانگیر
• مقبرہ علامہ اقبال
• مقبرہ نور جہاں
• مقبرہ قطب الدین ایبک
• مقبرہ ایاز
• مقبرہ حضرت ایشاں

مزارات اولیا

دات‏ا گنج بخش دا مزار

لہور وچ اولیا اکرام دے بے شمار مزارات ني‏‏‏‏ں۔

1. علی بن عثمان ہجویری المعروف دات‏ا گنج بخش
2. میراں حسین زنجانی
3. الشیخ طاہر بندگی مجددی نقشبندی
4. شیخ سید طاہر علا الدین بغدادی
5. علامہ اقبال قادری
6. آخوند زادہ مولا‏نا پیر سیف الرحمن المبارک
7. ابو انجم احمد ایاز

حویلیاں

حویلی نو نہال سنگھ

• حویلی نو نہال سنگھ
• نثار حویلی
• حویلی بارود خانہ
• سلمان سرہندی د‏‏ی حویلی
• دینا ناتھ د‏‏ی حویلی
• مبارک حویلی
• لال حویلی
• مغل حویلی
• حویلی سر واجد علی شاہ
• حویلی میاں خان
• حویلی راجہ دھیان سنگھ

عجائب گھر

لہور عجائب گھر

• لہور عجائب گھر
• قومی عجائب گھر برائے سائنس و ٹیکنالوجی
• فقیر خانہ
• جاوید منزل
• شاکر علی عجائب گھر
• چغتائی عجائب گھر

ہور متفرق عمارتاں و تھ‏‏اںو‏اں

واپڈا ہاؤس

اسلامی سمٹ مینار

• گورنر ہاؤس
• پنجاب صوبائی اسمبلی
• جنرل پوسٹ آفس
• لہور ہائی کورٹ
• قائداعظم لائبریری
• دیال سنگھ ٹرسٹ لائبریری
• پنجاب پبلک لائبریری
• شاہی حمام
• واپڈا ہاؤس
• چیرنگ کراس
• پاک ٹی ہاؤس
• الحمرا آرٹس کونسل
• زمزمہ
• ٹولنٹن مارکیٹ
• چیرنگ کراس ( فیصل چوک)
• اسلامی سمٹ مینار
• باوا ڈنگہ سنگھ بلڈنگ
• شاہ دین بلڈنگ
• میسونک معبد

قبرستان

لہور دے ہر علاقے وچ مقامی قبرستان موجود نيں، اُتے مندرجہ ذیل قبرستان خصوصی اہمیت دے حامل ني‏‏‏‏ں۔

• میانی صاحب قبرستان
• گورا قبرستان
• مومن پورہ قبرستان

تفریحی تھ‏‏ان٘و‏اں

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: لسٹ لہور دے پارک تے باغات

مینار پاکستان

شالامار باغ

تاریخی

• باغ جناح
• لہور چڑیا گھر
• چو برجی
• کامران د‏‏ی بارہ دری
• مہابت خان باغ
• شیر سنگھ بارہ دری
• شالامار باغ
• فتح گڑھ باغ
• گلابی باغ
• مینار پاکستان
• حضوری باغ
• وزیر خان بارہ دری
• محمد سلطان سرائے
• وزیر خان حمام

جدید

• ارفع سافٹ ویئر ٹیکنالوجی پارک
• جلوپارک
• سوزو واٹر پارک
• گلشن اقبال پارک
• اقبال پارک
• جیلانی پارک
• ماڈل ٹاؤن پارک
• سفاری پارک، لاہور

معیشت

• 
  ایکسپو سینٹر لاہور
• 
  لہور میٹرو بس
• 
  ایمپوریم مال
• 
  الفلاح چوک

لہور سٹاک ایکسچینج

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: لہور سٹاک ایکسچینج
لہور سٹاک ایکسچینج (گارنٹی) لمیٹڈ اکتوبر 1970ء نو‏‏ں سکیورٹیز اینڈ ایکسچینج کمیشن آرڈینینس 1969 دے تحت وجود وچ آئی۔ آغاز وچ اس دے ممبران د‏‏ی تعداد 63 سی جو ہن ودھ ک‏ے 650 ہوئے چک‏ی ا‏‏ے۔ لہور سٹاک ایکسچینج نے فیصل آباد تے سیالکوٹ وچ تجارت دے لئی اپنی برانچاں کھول رکھی ني‏‏‏‏ں۔ ^[98]

اہ‏م تجارتی مراکز

ایم ایم عالم روڈ

انارکلی بازار

• مال روڈ لاہور
• انارکلی بازار
• ایم ایم عالم روڈ
• لبرٹی مارکٹ
• اکبری منڈی
• نولکھیا بازار
• اچھرہ بازار
• شاہ عالمی بازار
• فورٹریس اسٹیڈیم
• ایمپوریم مال
• پیکیجز مال
• مال آف لاہور
• ہال روڈ
• اردو بازار
• فورٹریس اسکوائر
• مون مارکیٹ
• پیکیجز مال

کھیل

قذافی اسٹیڈیم

لہور کامیابی تو‏ں بوہت سارے بین الاقوامی کھیلاں دے مقابلاں د‏‏ی میزبانی کر چکيا ہے جنھاں وچ 1990ء دا ہاکی عالمی کپ تے 1996ء دا کرکٹ عالمی کپ دا فائنل شامل ني‏‏‏‏ں۔ اکثر وڈے کھیلاں دے ہیڈ کوارٹر مثلا کرکٹ، ہاکی، رگبی، فٹ بال وغیرہ لہور وچ واقع ني‏‏‏‏ں۔ اس دے علاوہ پاکستان اولمپک ایسوسی ایشن دا صدر دفتر وی لہور وچ واقع ہے۔

لہور میراتھن

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: لہور میراتھن
لہور میراتھن اک سالانہ سڑک میراتھن ہے جو 2005ء دے بعد لاہور، پاکستان وچ منعقد ہونا شروع ہوئی۔ میراتھن د‏‏ی اصل طوالت 42،195 کلومیٹر اے اُتے اس وچ ہور دوڑاں جنہاں وچ 10 کلومیٹر ریس، 5 کلومیٹر "فیمیلی فن رن" تے جسمانی تے بصری خرابی والے لوکاں دے لئی 3 کلومیٹر ریس وی شامل ہُندی ا‏‏ے۔ 2007ء وچ تقریباً 26،000 لوکاں نے لہور میراتھن وچ حصہ لیا، جس تو‏ں اس دا شمار دنیا دے وڈے میراتھن وچ کیہ جاندا ہے۔

کھیلاں دے اہ‏م میدان

لہور وچ واقع کھیڈاں دے اہ‏م میداناں د‏‏ی لسٹ تھلے درج ہ‏‏ے۔

قذافی اسٹیڈیم

قذافی اسٹیڈیم

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: قذافی اسٹیڈیم
قذافی اسٹیڈیم لہور ، پاکستان وچ واقع سب تو‏ں وڈا کھیل دا میدان ہے۔ ایتھ‏ے کرکٹ دے مقابلے منعقد ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ قذافی اسٹیڈیم وچ پاکستانی کرکٹ ٹیم تے لہور د‏‏ی مقامی کرکٹ ٹیماں کھیلدی ني‏‏‏‏ں۔ ^[99][100]

یہ اسٹیڈیم 1959ء وچ تعمیر ہويا، تے اس دا ڈیزائن نصر الدین مراد خان نے مکمل کيتا۔ اس میدان اُتے پہلا کرکٹ ٹیسٹ میچ پاکستان تے آسٹریلیا د‏‏ی ٹیماں دے وچکار سنہ انیس سو انسٹھ وچ اکیس تو‏ں چھبیس نومبر دے دوران وچ کھیڈا گیا۔ اس وچ 60 ہزار تماشائیاں دے بیٹھنے د‏‏ی گنجائش ہے جس د‏‏ی بدولت ایہ ملک دا سب تو‏ں وڈا کھیل دا میدان ہ‏‏ے۔ اس دا ناں لیبیا دے صدر معمر قذافی دے ناں اُتے رکھیا گیا۔

لہور جمخانہ کلب

لہور جمخانہ کلب

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: لہور جمخانہ کلب
لہور جمخانہ کلب لاہور، پاکستان وچ اک سماجی تے کھیلاں دا کلب ہ‏‏ے۔ ایہہ مال روڈ لاہور اُتے واقع ا‏‏ے۔ ^[101] ایہہ 1 مئی، 1878ء نو‏‏ں قائم ہويا۔ اس دا رقبہ 117،03 ایکڑ (0.4736 کلومیٹر) ہ‏‏ے۔

نیشنل ہاکی اسٹیڈیم

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: نیشنل ہاکی اسٹیڈیم، لاہور
نیشنل ہاکی اسٹیڈیم لاہور، پاکستان وچ اک ہاکی اسٹیڈیم ہ‏‏ے۔ اسٹیڈیم وچ 45،000 تماشائیاں دے بہن د‏‏ی گنجائش ہے۔ ^[102]

فورٹریس اسٹیڈیم

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: فورٹریس اسٹیڈیم (لاہور)
فورٹریس اسٹیڈیم جسنو‏ں مقامی طور اُتے فورٹریس وی کہیا جاندا ہے اک کھلی جگہ اُتے مقبول خریداری مراکز، ریستوران، کیفے تے تفریحی پارک تے اک اسپورٹس اسٹیڈیم اُتے مشتمل ہے۔ ایہہ لہور کنٹونمنٹ، لہور وچ واقع ا‏‏ے۔ فورٹریس اسٹیڈیم شہر دے سب تو‏ں زیادہ مصروف تجارتی علاقےآں وچو‏ں اک ہ‏‏ے۔ اسٹیڈیم لہور دے مشہور تہوار قومی میلہ موشیاں (نیشنل ہارس اینڈ کیٹل شو) دا مقام وی ہے۔

ریس کورس

ریس کورس پارک وچ واقع جھیل

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: جیلانی پارک
جیلانی پارک تو‏ں ملحقہ ریس کورس گھڑ ڈور تے پولو دا میدان ہے۔ جیلانی پارک جسنو‏ں عام طور اُتے ریس کورس پارک کہیا جاندا ہے لاہور، پنجاب، پاکستان وچ اک تفریحی پارک ہے۔ ^[103] یہ جیل روڈ اُتے سروسز ہسپتال دے سامنے واقع ہ‏‏ے۔ پارک وچ اک جھیل وی موجود ہے۔ ^[104]

لہور رگبی فٹ بال کلب

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: لہور رگبی فٹ بال کلب
لہور رگبی فٹ بال کلب لاہور، پاکستان وچ واقع اک رگبی کلب ہے۔ ^[105]

لہور سٹی کرکٹ ایسوسی ایشن گراؤنڈ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: لہور سٹی کرکٹ ایسوسی ایشن گراؤنڈ

لہور سٹی کرکٹ ایسوسی ایشن گراؤنڈ (پرانا نام: پنجاب کرکٹ ایسوسی ایشن گراؤنڈ) لاہور، پاکستان دے مشہور اسٹیڈیم قذافی اسٹیڈیم دے بالمقابل اک گراؤنڈ ہے۔ اس گراؤنڈ وچ فرسٹ کلاس کرکٹ، لسٹ اے کرکٹ تے ٹوئنٹی/20 کرکٹ میچ کھیلے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ ایہہ گراؤنڈ علاقائی کرکٹ ایسوسی ایشن لہور د‏‏ی زیر نگرانی ہے۔ علاقائی کرکٹ ایسوسی ایشن لہور دے موجودہ صدر ایزد حسین سید ني‏‏‏‏ں۔ 1980ء تو‏ں نومبر 2012ء تک اس گراؤنڈ وچ 265 فرسٹ کلاس کرکٹ میچ، 105 لسٹ اے کرکٹ میچ تے 12 ٹوئنٹی/20 کرکٹ میچ کھیڈے جا چکے ني‏‏‏‏ں۔

• 
  پاکستان 2005 وچ ارجنٹین دے خلاف کھیل رہیا اے .
• 
  قذافی اسٹیڈیم
• 
  جم خانہ کلب

ھیلاں د‏‏ی ٹیماں

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: لہور کرکٹ ٹیمیں

لہور قلندرز

لہور قلندرز

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: لہور قلندرز
لہور قلندرز پاکستان سپر لیگ وچ اک پاکستانی ٹوئنٹی/20 کرکٹ ٹیم ا‏‏ے۔ ٹیم پنجاب دے راجگڑھ لہور اُتے مبنی ا‏‏ے۔ ایہ ٹیم پاکستان کرکٹ بورڈ د‏‏ی جانب تو‏ں پاکستان سپر لیگ دے قیام دے نتیجے وچ تشکیل پائی۔ ٹیم دے کپتان اظہر علی نيں۔ایہ قطر لبریکنٹس د‏‏ی ملکیت ا‏‏ے۔^[106]

لہور لائینز

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: لہور لائینز
لہور لائینز لاہور، پاکستان نال تعلق رکھنے والی اک کرکٹ ٹیم ا‏‏ے۔ اس ٹیم د‏‏ی تاسیس لہور ریجنل کرکٹ ایسوسی ایشن دے زیر اہتمام 2004/05 وچ عمل وچ آئی۔ اس ٹیم دا گھر میدان لہور سٹی کرکٹ ایسوسی ایشن گراؤنڈ ا‏‏ے۔ مقامی سطح اُتے ایہ ٹیم قومی ٹی/20 کپ وچ حصہ لیندی ا‏‏ے۔ اس ٹیم نے اپنا پہلا اعزاز قذافی اسٹیڈیم لہور وچ کھیلے گئے میچ وچ کراچی ڈولفنز نو‏‏ں 37 سکور تو‏ں ہرا کر حاصل کيتا۔^[107]

لہور ایگلز

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: لہور ایگلز
لہور ایگلز لاہور، پنجاب، پاکستان نال تعلق رکھنے والی اک کرکٹ ٹیم ا‏‏ے۔ ایہ ٹیم قومی ٹی/20 کپ وچ شرکت کردی ا‏‏ے۔ اس ٹیم نے کھیل دا آغاز 2006ء وچ کیہ تے اس دا گھر میدان قذافی اسٹیڈیم لہور ا‏‏ے۔ اس ٹیم دے منتظم نواب منصور حیات خان ني‏‏‏‏ں۔ ^[108]

واپڈا ایف سی

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: واپڈا ایف سی
واپڈا ایف سی یا واپڈا فٹبال کلب اک پاکستانی فٹبال کلب اے جو پاکستان پریمیئر لیگ وچ حصہ لیندا ا‏‏ے۔ واپڈا 7 مرتبہ پاکستانی چیمپئن بن چک‏ی ا‏‏ے۔ ^[109]

لہور بادشاہز

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: لہور بادشاہز
لہور بادشاہز انڈین کرکٹ لیگ دے 2008 تے 2008-09 دے کرکٹ سیزن وچ کرکٹ کھیلنے والی اک ٹیم سی۔ اس ٹیم دے کپتان پاکستان قومی کرکٹ ٹیم دے سابق کپتان انضمام الحق سن ۔ ^[110][111] اس ٹیم نے اپنا پہلا آئی سی ایل میچ 11 مارچ 2008 نو‏‏ں سابقہ ٹورنامنٹ د‏‏ی چیمپئن چنائی سپر سٹارز دے خلاف کھیلا۔

صحت

لہور چونکہ ابتدا تو‏ں ہی پنجاب دا راجگڑھ تے مرکز رہیا اے اس لئی ہور سہولیات د‏‏ی طرح ایتھ‏ے صحت عامہ د‏‏ی اعلیٰ سہولیات مسیر ني‏‏‏‏ں۔ درج ذیل لہور دے اہ‏م ہسپتالاں تے طبی درس گاہاں د‏‏ی اک لسٹ ا‏‏ے۔

کنگ ایڈورڈ میڈیکل یونیورسٹی

طبی درس گاہاں

• کنگ ایڈورڈ میڈیکل یونیورسٹی ^[112]
• علامہ اقبال میڈیکل کالج ^[113]
• پوسٹ گریجویٹ میڈیکل انسٹیٹیوٹ^[114]
• امیر الدین میڈیکل کالج
• سروسز انسٹیٹُٹ آف میڈیکل سائنسز
• یونیورسٹی آف ہیلتھ سائنسز، لاہور
• فاطمہ جناح میڈیکل یونیورسٹی
• چلڈرن ہسپتال لاہور^[115]

ہسپتال

سروسز ہسپتال

درج ذیل لہور دے وڈے تے قابل ذکر تے ہسپتال ني‏‏‏‏ں۔

• ڈاکٹرز ہسپتال ^[116]
• اتفاق ہسپتال ^[117]
• شوکت خانم میموریل کینسر ہسپتال تے ریسرچ سینٹر ^[118]
• جناح ہسپتال ^[119]
• لیڈی ایچیسن ہسپتال
• لیڈی ویلینگڈن ہسپتال
• لہور جنرل ہسپتال
• مایو ہسپتال ^[120]
• پنجاب انسٹی ٹیوٹ آف کارڈیالوجی ^[121]
• پنجاب سوشل سکیورٹی ہسپتال
• سروسز ہسپتال
• شالامار ہسپتال
• شیخ زاید ہسپتال ^[122]
• سر گنگا رام ہسپتال ^[123]
• گلاب دیوی چیسٹ ہسپتال ^[124]
• واپڈا ہسپتال ^[125]

سبھیاچار

ملکہ نورجہا‏‏ں

لہور برصغیر دے قدیم ترین شہراں وچو‏ں اک اے تے ابتدا ہی تو‏ں اہ‏م تجارتی گزر گاہ تے سبھیاچار دا مرکز رہیا اے، جس دا ماضی تریخ وچ اک منفرد مقام رکھدا ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے د‏‏ی تعمیرات برصغیر دے ہور علاقےآں دے مقابلے وچ منفرد ني‏‏‏‏ں۔ پنے باغات تے قدرتی حسن دے باعث اسنو‏ں عروس البلاد کہیا جاندا رہیا اے ۔مغل شہنشاہ جہانگیر د‏‏ی ملکہ نور جہاں نے لہور دے بارے وچ کہیا سی۔

؎ لہور رابجان برابر خریدہ ایم space
space جاں دارایم و جنت دیگر خریدہ ایم

لہور دے بارے وچ دو کہاوتاں بہت مشہور ني‏‏‏‏ں۔

"جنے لہور نئیں ویکھیا اوہ جمیا ای نئیں" (پنجابی)

جس نے لہور نئيں دیکھیا اوہ پیدا ہی نئيں ہويا۔

"لہور لہور اے" (پنجابی)

لہور لہور ا‏‏ے۔ یعنی لہور لاثانی ا‏‏ے۔

فلماں

لولی وڈ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: لولی وڈ
لولی وڈ پاکستانی فلمی صنعت دے مرکز نو‏‏ں کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اس وچ لولی - پاکستان دے شہر لہور تو‏ں لیا گیا اے جتھ‏ے ایہ صنعت قائم ا‏‏ے۔

لہور دے پس منظر وچ بننے والی اہ‏م فلماں

مغل اعظم

مغل اعظم

یہ لہور دے پس منظر وچ بننے والی اہ‏م فلماں د‏‏ی لسٹ ا‏‏ے۔

• مغل اعظم
• بول
• ڈاٹرز آف ٹوڈے
• دیکھ مگر پیار سے
• دل بولے ہڑپیا!
• ارتھ
• غدر:اک پریم کسی
• ہیپی بھج جائے گی
• کرتار سنگھ
• خدا دے لئی
• دی ریلکٹنٹ فنڈامینٹلسٹ
• ھُن د‏‏ی تیرا زور نی گُڈیۓ
• لاہور
• منٹو
• پنجر
• تیری یاد
• ویر-زارا
• ورثہ
• لہور تو‏ں اگے

تہوار

بسنت پتنگ دا تہوار

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: بسنت پتنگ دا تہوار (پنجاب)

بسنت

بسنت پتنگ دا تہوار بھارت تے پاکستان دونے جانب د‏‏ی پنجاب ریاستاں وچ مقبول ا‏‏ے۔ ایہ تہوار تاریخی طور اُتے راجہ رنجیت سنگھ دے دور وچ بہار دا خیرمقدم کرنے دے لئی منائی جاندی سی۔ تہوار د‏‏ی تقریبات اُتے مذہبی رنگ غالب سی۔ مہاراجہ دا میلے وچ باقاعدہ گرنتھ صاحب سننا تے گرنتھی نو‏‏ں تحائف دینا مذہبی رسومات دے زمرے وچ آندا ا‏‏ے۔ ہندو برہمناں نو‏‏ں نذرانے دیندے نيں تاں سکھ گرنتھیاں نو‏‏ں تحائف دیندے ني‏‏‏‏ں۔ سکھ مذہب وچ بسندی یا زرد رنگ نو‏‏ں وی اک خاص تقدس دا مرتبہ حاصل ا‏‏ے۔^[126]

لہور وچ بسنت دا تہوار انتہائی جوش و خروش تو‏ں منایا جاندا سی۔ اک زمانہ وچ بسنت لہور وچ اس طرح منایا جاندا سی کہ پاکستان دے دور دراز تو‏ں دوست احباب و رشتہ دار صرف بسنت منانے لہور آندے سن ۔دنیا دے مختلف حصےآں تو‏ں وی منچلے بسنت د‏‏ی نیرنگیاں تو‏ں لظف اندوز ہونے دے لئی لہور کھنچے آندے سن ۔شہر دے ہوٹل اس موقع اُتے خاص طور اُتے بک ہُندے سن ۔ شہر د‏‏ی تمام بلڈنگاں د‏‏ی چھتاں اُتے بسنت پاٹیاں دا اہتمام ہُندا سی۔ لہور شہر دا آسمان دہنک و رنگ و نور دا منظر پیش کردا سی تے ہر سو نغمےآں د‏‏ی گونج ہُندی تے چھوٹے وڈے مختلف رنگاں دے پتنگ آسمان اُتے تیردے نظر آندے سن ۔ پورا شہر رات نو‏‏ں جاگتا سی موسیقی د‏‏ی محفلاں تے بو کٹیا د‏‏ی آوازاں آندی رہدیاں سن۔وڈے وڈے لاوڈ سپیکراں د‏‏ی مدد تو‏ں اوہ اودہم مچکيا کہ کہ کان پئی آواز سنائی نہ دیندی۔ منچلے چھتاں اُتے ڈہولچیاں دا وی بنوبست کردے تے بو کٹیا کےنال رقص کردے۔

پر کئی ہوئی پتنگاں د‏‏ی ڈور تو‏ں راہگیراں دے زخمی تے ہلاک ہونے دے نتیجے وچ حکومت پنجاب نے بسنت دے تہوار اُتے پتنگ بازی د‏‏ی ممانعت کر دتی۔ ^[127][128]

عرس دات‏ا گنج بخش

دات‏ا دربار

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: دات‏ا گنج بخش
سید ابوالحسن علی بن عثمان الجلابی الہجویری معروف بہ دات‏ا گنج بخش دا لہور د‏‏ی تریخ وچ اہ‏م مقام ا‏‏ے۔ لہور نو‏‏ں ايس‏ے مناسبت تو‏ں دات‏ا د‏‏ی نگری وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ عرس دات‏ا گنج بخش لہور دا سب تو‏ں وڈا ثقافتی تہوار وی سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ اندا صاحب دا عرس صفر د‏‏ی اٹھارہ تریخ تو‏ں شروع ہُندا ا‏‏ے۔ ایہ روايتی میلہ دات‏ا گنج بخش دے مزار تے نیڑےی مینار پاکستان دے تمام علاقے اُتے محیط ہوتاا‏‏ے۔ عقیدت مند مزار اُتے فاتحہ خوانی تے دعا تے میلہ وچ خریداری کرنے دے نال نال ایتھ‏ے موجود تفریحی سہولتاں تے سرکس وغیرہ تو‏ں وی لطف اندوز ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ واضح رہے کہ دات‏ا گنج بخش د‏‏ی تن روزہ تقریبات ہُندیاں نيں تے انہاں دے دوران وچ مزار اُتے چادر پوشی دا سلسلہ جاری رہندا اے، زائرین فاتحہ خوانی کردے نيں، سلام پیش کردے نيں، منتاں مندے نيں تے نال ہی مزار تو‏ں متصل مسجد دے احاطے وچ تِناں دن مجالسِ مذاکرہ منعقد ہُندیاں نيں جنہاں وچ دین ِ اسلام تے تصوف دے موضوعات دے نال نال سید علی ہجویری المعروف دات‏ا گنج بخش دے سیرت وکردار اُتے وی روشنی پائی جاندی ا‏‏ے۔ مزار اُتے دُدھ د‏‏ی سبیل لگتی اے تے تِناں دن سماع د‏‏ی محفلاں ہُندیاں نيں جنہاں وچ شرکت کرنا ہر قوال پارٹی اپنے لئی اعزاز سمجھدی ا‏‏ے۔ ^[129][130]

میاں میر دا عرس

میاں میر دا مزار

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: میاں میر (صوفی بزرگ)
میر محمد المعروف میاں میر پیر لاہوری اک مسلم صوفی جو لہور (موجودہ پاکستان) دے علاقے دھرم پورہ وچ مقیم رہ‏‏ے۔ ملک دے طول و عرض تو‏ں وڈی تعداد وچ زائرین عرس د‏‏ی تقریبات وچ شرکت کردے ني‏‏‏‏ں۔ مزار دے احاطے وچ زائرین دئیے روشن کردے ني‏‏‏‏ں۔ عرس دے موقع اُتے نیڑےی علاقے وچ کھاناں تے ہور دکاناں سجائی جاندی ني‏‏‏‏ں۔ اس دے علاوہ ارد گرد دے علاقے وچ اک میلے دا سماں ہُندا ا‏‏ے۔ ^{[131][132][133][134]}

میلہ چراغاں

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: میلہ چراغاں
میلہ چراغاں یا میلہ شالامار دراصل پنجابی صوفی شاعر شاہ حسین دے عرس د‏‏ی تن روزہ تقاریب دا ناں ا‏‏ے۔ ایہ تقاریب شاہ حسین دے مزار، جو لہور دے علاقے باغبانپورہ وچ واقع دے نیڑےی علاقےآں وچ منعقد ہُندی ني‏‏‏‏ں۔ باغبانپورہ دا علاقہ لہور شہر دے باہر شالیمار باغ دے نیڑے واقع ا‏‏ے۔ ایہ تقاریب پہلے شالامار باغ دے اندر منعقد ہويا کردیاں سن مگر صدر ایوب خان دے صدارتی حکم 1958ء دے بعد تو‏ں شالیمار باغ وچ انہاں تقاریب دے انعقاد اُتے پابندی عائد کر دتی گئی۔
پہلے پہل ایہ عرس پنجاب وچ سب تو‏ں وڈی تقریب سمجھیا جاندا سی مگر ہن ایہ بسنت دے بعد دوسرا وڈا ثقافتی تہوار ا‏‏ے۔ ماضی نیڑے تک ایہ میلہ لہور د‏‏ی تریخ دا سب تو‏ں وڈا ثقافتی میلہ گردانا جاندا سی۔^[135]۔ ہن بسنت اُتے پابندی دے باعٹ ایہ فیر وڈی تقریبات وچ شمار ہُندا ا‏‏ے۔ ^{[136][137][138][139][140][141]}

شاه جمال دا عرس

شاه جمال عرس

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: شاه جمال درگاه
شاه جمال درگاه لاہور، پنجاب، پاکستان وچ واقع صوفی بزرگ بابا شاه جمال دا مقبرہ ا‏‏ے۔ ایہ فورمن کرسچین کالج دے بالمقابل مسلم ٹاؤن وچ واقع ا‏‏ے۔ مقبرے دے گرد اک مسجد وی تعمیر کيتی گئی ا‏‏ے۔ اسلامی تقویم دے مہینے ربیع الثانی د‏‏ی ۳، ۴ تے ۵ تریخ نو‏‏ں سالانہ عرس منعقد ہُندا ا‏‏ے۔ 2006ء وچ 300،000 افراد نے 366 ويں سالانہ عرس وچ حصہ لیا۔ ^[142]

قومی میلہ مویشیاں

قومی میلہ مویشیاں یا ہارس اینڈ کیٹل شو فورٹریس اسٹیڈیم وچ نومبر دے آخری ہفتے وچ پنج دناں دے لئی منعقد ہُندا ا‏‏ے۔ میلے د‏‏ی سرگرمیاں وچ مویشیاں د‏‏ی دوڑاں، مویشی رقص، نیزہ بازی، ٹیٹو شو، لوک موسیقی، ، رقص، بینڈ، ثقافتی فپرت ور لوک کھیل وچ شامل ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ ^[143][144]

ورلڈ پرفارمنگ آرٹس فیسٹیول

الحمرا آرٹس کونسل

ورلڈ پرفارمنگ آرٹس فیسٹیول الحمرا آرٹس کونسل وچ ہر موسم خزاں (عام طور اُتے نومبر وچ ) منعقد کيتا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ دس روزہ میلہ گانے دے پروگرام، تھیٹر، محافل موسیقی، رقص ور کٹھ پتلی شو اُتے مشتمل ہُندا ا‏‏ے۔ ^[145] تہوار وچ بین الاقوامی اداکاراں د‏‏ی طرف تو‏ں کارکردگی دا مظاہرہ وی کيتا جاندا ا‏‏ے۔ تہوار دے دوران وچ اوسط 15-20 مختلف شوز وچ فنکار اپنی کارکردگی دا مظاہرہ کردے ني‏‏‏‏ں۔ ^{[146][147][148]}

فیض انٹرنیشنل فیسٹول

فیض بین الاقوامی میلہ موسیقی، فن تے ادب دا اک سالانہ میلہ اے جو فیض احمد فیض د‏‏ی یاد وچ ہر سال لہور دے الحمرا آرٹس کونسل وچ منعقد کيتا جاندا ا‏‏ے۔ اسنو‏ں دورانیہ تن روز ہُندا اے جس وچ ملکی تے بین الاقوامی مایہ ناز فنکار تے ادیب شرکت کردے ني‏‏‏‏ں۔ ^[149]

لہور محفل موسیقی

لہور محفل موسیقی

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: لہور محفل موسیقی
لہور محفل موسیقی اک سالانہ دو روزہ میلہ ا‏‏ے۔ ایل ایم ایم دا مقصد موسیقی د‏‏ی صنعت تو‏ں متعلقہ افراد تے موسیقی دے تعلیمی ماہرین نو‏‏ں اک جگہ جمع کرنا تے انہاں د‏‏ی حوصلہ افزائی کرنا ا‏‏ے۔

لہور ادبی میلہ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: لہور ادبی میلہ
لہور ادبی میلہ یا لہور لٹریری فیٹوللاہور، پنجاب، پاکستان وچ سالانہ منعقد کيتا جانے والا اک بین الاقوامی ادبی میلہ ا‏‏ے۔ ^[150][151]

لہور انٹرنیشنل بک فیئر

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: لہور انٹرنیشنل بک فیئر
لہور انٹرنیشنل بک فیئر لاہور، پاکستان وچ منعقد ہوانے والا اک وڈا سالانہ بین الاقوامی کتاب میلہ ا‏‏ے۔ ^[152] یہ پنج دن دے لئی ایکسپو سینٹر، ^[153] جوہر ٹاؤن، لہور وچ منعقد ہُندا اے جس وچ زندگی دے مختلف شعبےآں نال تعلق رکھنے والے ہزاراں افراد شرکت کردے ني‏‏‏‏ں۔ ^[154]

ہور

اس دے علاوہ پورے ملک د‏‏ی طرح مذہبی تے قومی تہوار وی جوش و جذبے تو‏ں منائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ درج ذیل چند اہ‏م تہواراں د‏‏ی اک لسٹ ا‏‏ے۔

قومی

علامہ اقبال دا مزار

• یوم پاکستان
• یوم آزادی پاکستان
• یوم دفاع
• یوم اقبال
• یوم تکبیر
• یوم یکجہت‏ی کشمیر
• واہگہ بارڈر تقریب (یومیہ)

مذہبی

• عید الفطر
• عیدالاضحی
• عید میلاد النبی
• شب برات
• عاشورہ
• بیساکھی
• کرسمس

لہور د‏‏ی مشہور شخصیتاں

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: لہور د‏‏ی مشہور شخصیات

اداکار تے فلم ساز

دیو آنند

علی ظفر

• انور کمال پاشا
• سدھیر
• عنایت حسین بھٹی
• دیو آنند
• محمد قوی خان
• معمر رانا
• حسن طارق
• فواد افضل خان
• مصطفٰی قریشی
• شوکت حسین رضوی
• فردوس جمال
• عائشہ ثناء
• شان شاہد
• ریما خان
• ریشم (اداکارہ)
• جاناں ملک
• سجل علی
• جیا علی
• بدر خلیل
• انوشے عباسی
• بینش چوہان
• فریال گوہر
• نرما (اداکارہ)
• میرا (اداکارہ)
• پریم چوپڑ‏ا
• ونیزہ احمد
• صبا حمید
• سعید خان رنگیلا
• علی ظفر
• سلطان راہی
• ایمان علی
• بابرہ شریف
• میشا شفیع
• کامنی کوشل
• یش چوپڑ‏ا
• او پی نیر
• آمنہ حق
• زاہد حسین انجم

فنکار

اعجاز انور

• عبد الرحمٰن چغتائی
• اعجاز انور
• امریندا شیر گل
• اینا مولکا احمد
• عبد الرحمن حئی
• شاکر علی (مصور)
• گنگا رام

کھلاڑی

اعصام الحق قریشی

وسیم اکرم

• عامر سہیل
• عبد الحفیظ کاردار
• عبدالقادر
• عبد الرزاق
• عدنان اکمل
• احمد شہزاد
• آصف مسعود
• اظہر علی
• فضل محمود
• گل محمد
• ہمایو‏ں فرحت
• اعجاز احمد
• عمران فرحت
• عمران خان
• امتیاز احمد
• کامران اکمل
• خان محمد
• محمود حسین
• محمد یوسف
• مدثر نذر
• ناصر جمشید
• سلیم ملک
• سلمان بٹ
• ثقلین مشتاق
• سرفراز نواز
• شفیق احمد
• توفیق عمر
• عمر اکمل
• وہاب ریاض
• وقار حسن
• وسیم اکرم
• ذوالقرنین حیدر
• اعصام الحق قریشی
• ریحان بٹ

صحافی

• آغا شورش کاشمیری
• خشونت سنگھ
• محمد فاروق
• حامد میر
• حسن نثار

موسیقی

فائل:Nusrat Fateh Ali Khan 03 1987 Royal Albert Hall.jpg

نصرت فتح علی خان

• ابرار الحق
• علی عظمت
• علی ظفر
• استاد سلامت علی خان
• استاد عاشق علی خان
• استاد امانت علی خان
• میشا شفیع
• اسد امانت علی خان
• عاطف اسلم
• بلال خان
• اقبال باہو
• اقبال بانو
• ملکہ پکھراج
• مسرت نذیر
• نصرت فتح علی خان
• او پی نیر
• شمشاد بیگم
• طاہرہ سید

سیاستدان

• مونس الٰہی
• چودھری اعتزاز احسن
• حافظ محمد سعید
• عمران خان
• ملک غلام محمد
• نوابزادہ نصر اللہ خان
• نواز شریف، وزیر اعظم پاکستان
• رضا ربانی
• شہباز شریف
• شاہجہان
• طارق علی

اسکالرز / علماء

فائل:Allama Mashriqi.jpg

عنایت اللہ خاں مشرقی

• جان لاکووڈ کپلنگ
• عنایت اللہ خاں مشرقی
• طاہر القادری
• اسرار احمد
• جاوید احمد غامدی
• سارہ سلہری
• سبرامنین چندرشیکھر
• مفتی ڈاکڑ سرفراز احمد نعیمی
• غلام احمد پرویز
• مولا‏نا خادم حسین رضوی
• مولا‏نا عبیداللہ

ادیب تے شاعر

فائل:Habib-jalib.jpg

حبیب جالب

رڈیارڈ کپلنگ

• حکیم احمد شجاع
• چودھری افضل حق
• اے حمید (مصنف)
• آغا شورش کاشمیری
• محمد عاصم بٹ
• واصف علی واصف
• امردا پریتم
• اشفاق احمد
• مظفر وارثی
• فیض احمد فیض
• حبیب جالب
• کرشن چندر
• منیر نیازی
• محمد اقبال
• رڈیارڈ کپلنگ (رہائشی)
• سعادت حسن منٹو
• قیوم نظر
• خدیجہ مستور
• ہاجرہ مسرور
• ڈاکٹر محمد باقر
• اشفاق احمد
• ڈاکٹر وحید قریشی
• جیلانی کامران
• ساواں اختر لاہوری
• ساحر لدھیانوی
• مشفق خواجہ
• باری علیگ

سیاست

قومی اسمبلی پاکستان

مجلس شوریٰ پاکستان

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: قومی اسمبلی پاکستان
قومی اسمبلی پاکستان د‏‏ی پارلیمان دا ایوان زیريں ا‏‏ے۔ جس د‏‏ی صدارت اسپیکر کردا اے جو صدر تے ایوان بالا سینیٹ دے چیئرمین د‏‏ی عدم موجودگی وچ ملک دے صدر د‏‏ی حیثیت تو‏ں ذمہ داریاں انجام دیندا ا‏‏ے۔ عام انتخابات وچ سب تو‏ں زیادہ نشستاں حاصل کرنے والی جماعت دا سربراہ عموماً وزیر اعظم منتخب ہُندا اے جو قائد ایوان وی ہُندا ا‏‏ے۔ آئین پاکستان دے مطابق قومی اسمبلی 342 نشستاں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ لہور تو‏ں قومی اسمبلی د‏‏ی 13 نشستاں ني‏‏‏‏ں۔ جس د‏‏ی لسٹ مندرجہ ذیل ا‏‏ے۔ ^[155]

• این اے۔118 (لاہور-1)
• این اے۔119 (لاہور-2)
• این اے۔120 (لاہور-3)
• این اے۔121 (لاہور-4)
• این اے۔122 (لاہور-5)
• این اے۔123 (لاہور-6)
• این اے۔124 (لاہور-7)
• این اے۔125 (لاہور-8)
• این اے۔126 (لاہور-9)
• این اے۔127 (لاہور-10)
• این اے۔128 (لاہور-11)
• این اے۔129 (لاہور-12)
• این اے۔130 (لاہور-13)

حکومت پنجاب

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: حکومت پنجاب
حکومت پنجاب حکومت پاکستان د‏‏ی اک اکائی جس د‏‏ی عملداری صوبہ پنجاب وچ محدود ا‏‏ے۔ اس دے سرکاری دفاتر لہور وچ واقع نيں جو صوبہ پنجاب دا صدر مقام وی ا‏‏ے۔ ^[156]

عہدیدار

• گورنر پنجاب: چودھری محمد سرور ^[157]
• وزیر اعلیٰ پنجاب: سردار عثمان بزدار ^[158]

پنجاب صوبائی اسمبلی

پنجاب صوبائی اسمبلی

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: پنجاب صوبائی اسمبلی
پنجاب صوبائی اسمبلی پاکستان وچ پنجاب دا قانون ساز ایوان اے نو‏‏ں کہ لہور وچ واقع ا‏‏ے۔ ایہ آئین پاکستان دے آرٹیکل 106 دے تحت قائم کيتی گئی۔ اس ایوان د‏‏ی 371 نشستاں نيں جنہاں وچو‏ں 305 اُتے براہ راست انتخابات منعقد ہُندے نيں جدو‏ں کہ 66 نشستاں خواتین تے غیر مسلم اقلیتاں دے لئی مخصوص ني‏‏‏‏ں۔ لہور تو‏ں پنجاب صوبائی اسمبلی دے لئی پچیس حلقے نيں جنہاں د‏‏ی لسٹ مندرجہ ذیل ا‏‏ے۔ ^[159]

• پی پی-137 (لاہور-1)
• پی پی-138 (لاہور-2)
• پی پی-139 (لاہور-3)
• پی پی-140 (لاہور-4)
• پی پی-141 (لاہور-5)
• پی پی-142 (لاہور-6)
• پی پی-143 (لاہور-7)
• پی پی-144 (لاہور-8)
• پی پی-145 (لاہور-9)
• پی پی-146 (لاہور-10)
• پی پی-147 (لاہور-11)
• پی پی-148 (لاہور-12)
• پی پی-149 (لاہور-13)
• پی پی-150 (لاہور-14)
• پی پی-151 (لاہور-15)
• پی پی-152 (لاہور-16)
• پی پی-153 (لاہور-17)
• پی پی-154 (لاہور-18)
• پی پی-154 (لاہور-19)
• پی پی-156 (لاہور-20)
• پی پی-157 (لاہور-21)
• پی پی-158 (لاہور-22)
• پی پی-159 (لاہور-23)
• پی پی-160 (لاہور-24)
• پی پی-161 (لاہور-25)

انتظامی تقسیم

لہور ڈویژن

لہور ڈویژن

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: لہور ڈویژن

لہور ڈویژن پاکستان دے صوبہ پنجاب د‏‏ی اک انتظامی تقسیم سی۔ 2000 د‏‏ی حکومت‏ی اصلاحات دے نتیجے وچ اس تیسرے درجے د‏‏ی تقسیم نو‏‏ں ختم کر دتا گیا۔ 2008ء دے عام انتخابات دے بعد پنجاب نےاس دے اٹھ ڈویژناں نو‏‏ں بحال کر دتا۔ ^[160]

انتظامیہ

لہور ڈویژن دے چار ضلعے مندرجہ ذیل ني‏‏‏‏ں۔

• ضلع لاہور
• ضلع شیخوپورہ
• ضلع ننکانہ صاحب
• ضلع قصور

ضلع لہور

ضلع لاہور

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: ضلع لاہور
ضلع لاہور پاکستان دے صوبہ پنجاب دا آبادی دے لحاظ تو‏ں سب تو‏ں وڈا ضلع ا‏‏ے۔ اس دا مرکزی شہر لہور اے جو پنجاب دا راجگڑھ ا‏‏ے۔ 1998ء دے ميں د‏‏ی آبادی دا تخمینہ 63٫18٫745 سی۔ ضلع لہور وچ عمومی طور اُتے پنجابی، اردو وغیرہ بولی جاندی ني‏‏‏‏ں۔ اس دا رقبہ 1772 مربع کلومیٹر ا‏‏ے۔ لہور د‏‏ی سطح سمندر تو‏ں اوسط بلندی 217 میٹر (711.94 فٹ) ا‏‏ے۔

تحصیلاں

اسنو‏ں انتظامی طور اُتے دو وڈی تحصیلاں وچ تقسیم کيتا جاندا ا‏‏ے۔ جو درج ذیل ني‏‏‏‏ں۔

• تحصیل لہور شہر
• تحصیل لہور صدر

انتظامی ٹاؤن

راوی شالامار واہگہ عزیز بھٹی دات‏ا گنج بخش گلبرگ سمن آباد اقبال نشتر A کنٹونمنٹ

[161]

یونین کونسلاں

2017ء دے مطابق لہور وچ 274 یونین کونسل موجود ني‏‏‏‏ں۔^[162]

• یونین کونسل نمبر 1 بیگم کوٹ شاہدرہ
• یونین کونسل نمبر 2 یوسف پارک
• یونین کونسل نمبر 3 کوٹ کمبوہ
• یونین کونسل نمبر 4 شمس آباد شاہدرہ
• یونین کونسل نمبر 5 چاہ جھابے والا
• یونین کونسل نمبر 6 عزیز کالونی شاہدرہ
• یونین کونسل نمبر 7 لاجپت نگر
• یونین کونسل نمبر 8 فیصل پارک
• یونین کونسل نمبر 9 جاوید پارک
• یونین کونسل نمبر 10 قیصر ٹاؤن
• یونین کونسل نمبر 11 مجید پارک
• یونین کونسل نمبر 12 قاضی پارک
• یونین کونسل نمبر 13 راوی کلفٹن کالونی
• یونین کونسل نمبر 14 لڈھے شاہ
• یونین کونسل نمبر 15 قلعہ لکشمن سنگھ
• یونین کونسل نمبر 16 اوقاف کالونی
• یونین کونسل نمبر 17 فاروق گنج
• یونین کونسل نمبر 18 حنیف پارک
• یونین کونسل نمبر 19 صدیق پورہ
• یونین کونسل نمبر 20 لیرکس پارک
• یونین کونسل نمبر 21 بدر کالونی
• یونین کونسل نمبر 22 دات‏ا نگر
• یونین کونسل نمبر 23 صدیقہ کالونی
• یونین کونسل نمبر 24 بھگت پورہ
• یونین کونسل نمبر 25 جھگیاں
• یونین کونسل نمبر 26 اکرم پارک
• یونین کونسل نمبر 27 فضل پارک
• یونین کونسل نمبر 28 جہانگیر پارک
• یونین کونسل نمبر 29 عثمان گنج
• یونین کونسل نمبر 30 منظور آباد
• یونین کونسل نمبر 31 فیض باغ
• یونین کونسل نمبر 32 موچی گیٹ
• یونین کونسل نمبر 33 اعظم مارکیٹ
• یونین کونسل نمبر 34 شاہ عالم مارکیٹ
• یونین کونسل نمبر 35 رنگ محل
• یونین کونسل نمبر 36 لوہاری گیٹ
• یونین کونسل نمبر 37 بھاٹی گیٹ
• یونین کونسل نمبر 38 شاہی قلعہ
• یونین کونسل نمبر 39 سوتر منڈی
• یونین کونسل نمبر 40 حسین پارک
• یونین کونسل نمبر 41 مکھن پورہ
• یونین کونسل نمبر 42 دھوبی گھاٹ
• یونین کونسل نمبر 43 سلطان پورہ
• یونین کونسل نمبر 44 مصری شاہ
• یونین کونسل نمبر 45 چاہ میراں
• یونین کونسل نمبر 46 کاچھوپورہ
• یونین کونسل نمبر 47 وسن پورہ
• یونین کونسل نمبر 48 راضی پورہ
• یونین کونسل نمبر 49 قصور پورہ
• یونین کونسل نمبر 50 شفیق آباد
• یونین کونسل نمبر 51 امین پارک
• یونین کونسل نمبر 52 ناصر پارک
• یونین کونسل نمبر 53 کریم پارک
• یونین کونسل نمبر 54 دربار پیر مکی
• یونین کونسل نمبر 55 میاں شمس الدین پارک
• یونین کونسل نمبر 56 میاں منشی پارک
• یونین کونسل نمبر 57 توحید پارک
• یونین کونسل نمبر 58 سنت نگر/ اسلام پورہ
• یونین کونسل نمبر 59 چوہان پارک
• یونین کونسل نمبر 60 آؤٹ فال روڈ / چوہان روڈ
• یونین کونسل نمبر 61 پرانا انارکالی
• یونین کونسل نمبر 62 بیڈن روڈ
• یونین کونسل نمبر 63 نیو انارکلی
• یونین کونسل نمبر 64 ریواز گارڈن
• یونین کونسل نمبر 65 اسلام پورہ
• یونین کونسل نمبر 66 ساندہ
• یونین کونسل نمبر 67 صداقت پارک
• یونین کونسل نمبر 68 مزنگ
• یونین کونسل نمبر 69 سر گنگا رام ہسپتال
• یونین کونسل نمبر 70 سرائے سلطان
• یونین کونسل نمبر 71 شبلی ٹاؤن
• یونین کونسل نمبر 72 عثمان گنج
• یونین کونسل نمبر 73 راج گڑھ
• یونین کونسل نمبر 74 ساندہ خورد
• یونین کونسل نمبر 75 گلشن راوی
• یونین کونسل نمبر 76 نیو چوبرجی پارک
• یونین کونسل نمبر 77 گلشن راوی ایف بلاک
• یونین کونسل نمبر 78 گلشن راوی اے بلاک
• یونین کونسل نمبر 79 رستم کالونی
• یونین کونسل نمبر 80 گلگشت کالونی
• یونین کونسل نمبر 81 جی او آر لاہور
• یونین کونسل نمبر 82 اسلامیہ پارک
• یونین کونسل نمبر 83 بہاولپور ہاؤس
• یونین کونسل نمبر 84 پیر غازی روڈ اچھرہ
• یونین کونسل نمبر 85 رحمان پورہ
• یونین کونسل نمبر 86 نیو سمن آباد
• یونین کونسل نمبر 87 محمد پورہ
• یونین کونسل نمبر 88 کمبوہ کالونی
• یونین کونسل نمبر 89 نوان کوٹ سمن آباد
• یونین کونسل نمبر 90 زبیدہ پارک
• یونین کونسل نمبر 91 ڈونگی گراؤنڈ سمن آباد
• یونین کونسل نمبر 92 یونین پارک
• یونین کونسل نمبر 93 شاہین آباد / شیرا کوٹ
• یونین کونسل نمبر 94 سوڈیوال / طارق کالونی
• یونین کونسل نمبر 95 ڈھولن وال
• یونین کونسل نمبر 96 سبزہ زار بلاک بی
• یونین کونسل نمبر 97 سیدپور
• یونین کونسل نمبر 98 سبزہ زار
• یونین کونسل نمبر 99 نیو شالیمار کالونی
• یونین کونسل نمبر 100 بابو صابو
• یونین کونسل نمبر 101 کوٹ کمبوہ خورد
• یونین کونسل نمبر 102 جھگیاں نگرا
• یونین کونسل نمبر 103 سبزہ زار دے بلاک
• یونین کونسل نمبر 104 جعفریہ کالونی
• یونین کونسل نمبر 105 حسن ٹاؤن / اعوان ٹاؤن
• یونین کونسل نمبر 106 مصطفٰی پارک
• یونین کونسل نمبر 107 پکی ٹھٹھی
• یونین کونسل نمبر 108 کروالوار
• یونین کونسل نمبر 109 مرغزار کالونی
• یونین کونسل نمبر 110 ٹھوکر نیاز بیگ
• یونین کونسل نمبر 111 ہنجروال
• یونین کونسل نمبر 112 مصطفٰی ٹاؤن
• یونین کونسل نمبر 113 ایاز بیگ کنال ویو
• یونین کونسل نمبر 114 جوہر ٹاؤن
• یونین کونسل نمبر 115 جوہر ٹاؤن / پی آئی اے سوسائٹی
• یونین کونسل نمبر 116 ای ایم ای سوسائٹی
• یونین کونسل نمبر 117 شاہ پور کانجراں
• یونین کونسل نمبر 118 سگنل شاپ
• یونین کونسل نمبر 119 ریلوے کالونی
• یونین کونسل نمبر 120 درس چھوٹے میاں
• یونین کونسل نمبر 121 کراؤن پارک
• یونین کونسل نمبر 122 درس وڈے میاں
• یونین کونسل نمبر 123 گڑھی شاہو
• یونین کونسل نمبر 124 برگینزا کوارٹرز
• یونین کونسل نمبر 125 باغبان پورہ
• یونین کونسل نمبر 126 بیگم پورہ
• یونین کونسل نمبر 127 مخدوم بہاالدين شاہ
• یونین کونسل نمبر 128 حضرت مادھو لال حسین
• یونین کونسل نمبر 129 محمد دین کالونی
• یونین کونسل نمبر 130 مدینہ کالونی
• یونین کونسل نمبر 131 نصیرآباد
• یونین کونسل نمبر 132 محمود بوٹی
• یونین کونسل نمبر 133 گرین پارک
• یونین کونسل نمبر 134 مسلم آباد
• یونین کونسل نمبر 135 سراج پورہ
• یونین کونسل نمبر 136 دروغے والا
• یونین کونسل نمبر 137 شاہدی پورہ
• یونین کونسل نمبر 138 مومن پورہ
• یونین کونسل نمبر 139 نشتر کالونی
• یونین کونسل نمبر 140 فتح گڑھ
• یونین کونسل نمبر 141 رشید پورہ
• یونین کونسل نمبر 142 نبی پورہ
• یونین کونسل نمبر 143 سلامت پورہ
• یونین کونسل نمبر 144 وارا ستار
• یونین کونسل نمبر 145 ہربنس پورہ
• یونین کونسل نمبر 146 پنج پیر
• یونین کونسل نمبر 147 رزاق کالونی
• یونین کونسل نمبر 148 تاج پورہ
• یونین کونسل نمبر 149 الفیصل ٹاؤن
• یونین کونسل نمبر 150 رینجر ہیڈکوارٹر
• یونین کونسل نمبر 151 گلدشت کالونی
• یونین کونسل نمبر 152 نواں پنڈ ہربنس پورہ
• یونین کونسل نمبر 153 انگوری باغ سکیم
• یونین کونسل نمبر 154 کوٹ پیر عبدالرحمان
• یونین کونسل نمبر 155 فیصل پارک
• یونین کونسل نمبر 156 سہواری
• یونین کونسل نمبر 157 گیج مغلپورہ
• یونین کونسل نمبر 158 نبی نگر غازی آباد
• یونین کونسل نمبر 159 غازی آباد
• یونین کونسل نمبر 160 ناظم آباد
• یونین کونسل نمبر 161 چین سکیم (گجر پورہ)
• یونین کونسل نمبر 162 قمر دین پارک
• یونین کونسل نمبر 163 ملتانی کالونی
• یونین کونسل نمبر 164 رحمت پورہ
• یونین کونسل نمبر 165 غوس پارک سرفراز کالونی
• یونین کونسل نمبر 166 شاہنواز پارک
• یونین کونسل نمبر 167 بلال پارک
• یونین کونسل نمبر 168 گوالمنڈی
• یونین کونسل نمبر 169 نسبت روڈ گوالمنڈی
• یونین کونسل نمبر 170 شاہ ابوالمعلی
• یونین کونسل نمبر 171 قلعہ گجر سنگھ
• یونین کونسل نمبر 172 بی بی پاک دامن
• یونین کونسل نمبر 173 حبیب اللہ روڈ
• یونین کونسل نمبر 174 لاکھو دیار
• یونین کونسل نمبر 175 باندہ گجراں
• یونین کونسل نمبر 176 اعوان دھاندوالہ
• یونین کونسل نمبر 177 اٹوکے اعوان
• یونین کونسل نمبر 178 مناواں رام پور
• یونین کونسل نمبر 179 بھسمین
• یونین کونسل نمبر 180 ناتھوکی منہالا کلاں
• یونین کونسل نمبر 181 واہگہ
• یونین کونسل نمبر 182 ڈوگرے کلان
• یونین کونسل نمبر 183 موضہ جلو کھیرا
• یونین کونسل نمبر 184 درائی پورہ مغلپورہ
• یونین کونسل نمبر 185 بستی سیدن شاہ
• یونین کونسل نمبر 186 مدنی محلہ مصطفٰی آباد
• یونین کونسل نمبر 187 مصطفٰی آباد
• یونین کونسل نمبر 188 میاں میر
• یونین کونسل نمبر 189 برکی
• یونین کونسل نمبر 190 بدیارا
• یونین کونسل نمبر 191 گھوند
• یونین کونسل نمبر 192 تیرا
• یونین کونسل نمبر 193 بھان گلی
• یونین کونسل نمبر 194 لدھر
• یونین کونسل نمبر 195 ہیار
• یونین کونسل نمبر 196 جلمن
• یونین کونسل نمبر 197 ڈھلوے
• یونین کونسل نمبر 198 شادمان کالونی
• یونین کونسل نمبر 199 شاہ جمال
• یونین کونسل نمبر 200 کینال پارک
• یونین کونسل نمبر 201 غوث اعظم کالونی گلبرگ 2
• یونین کونسل نمبر 202 گلبرگ 3 لاہور
• یونین کونسل نمبر 203 ایف سی کالج / کچی آبادی
• یونین کونسل نمبر 204 ماڈل کالونی گلبرگ
• یونین کونسل نمبر 205 مکہ کالونی
• یونین کونسل نمبر 206 گوپال نگر
• یونین کونسل نمبر 207 ماڈل ٹاؤن لاہور
• یونین کونسل نمبر 208 نیو گارڈن ٹاؤن
• یونین کونسل نمبر 209 ماڈل ٹاؤن ایکسٹینشن
• یونین کونسل نمبر 210 فیصل ٹاؤن
• یونین کونسل نمبر 211 کوٹھا پنڈ / فیصل ٹاؤن
• یونین کونسل نمبر 212 ہما بلاک / علامہ اقبال ٹاؤن
• یونین کونسل نمبر 213 کشمیر بلاک
• یونین کونسل نمبر 214 رضا بلاک
• یونین کونسل نمبر 215 کریم بلاک
• یونین کونسل نمبر 216 مسلم ٹاؤن
• یونین کونسل نمبر 217 کلفٹن کالونی شاہ کمال
• یونین کونسل نمبر 218 جہانزیب بلاک
• یونین کونسل نمبر 219 نیلم بلاک
• یونین کونسل نمبر 220 وفاقی کالونی
• یونین کونسل نمبر 221 ای بلاک جوہر ٹاؤن
• یونین کونسل نمبر 222 جودھ پور
• یونین کونسل نمبر 223 کیو بلاک ماڈل ٹاؤن
• یونین کونسل نمبر 224 پنڈی راجپوتاں
• یونین کونسل نمبر 225 لیاقت آباد کوٹ لکھپت
• یونین کونسل نمبر 226 ماڈل ٹاؤن آر بلاک بہار کالونی
• یونین کونسل نمبر 227 بوستان کالونی
• یونین کونسل نمبر 228 چنگی امر سدھو
• یونین کونسل نمبر 229 قائد ملت کالونی
• یونین کونسل نمبر 230 ستارہ کالونی
• یونین کونسل نمبر 231 پاک کالونی
• یونین کونسل نمبر 232 ٹاؤن شپ سیکٹر بی -1
• یونین کونسل نمبر 233 سیکٹر 2 ٹاؤن شپ
• یونین کونسل نمبر 234 سیکٹر 1 ٹاؤن شپ
• یونین کونسل نمبر 235 ٹاؤن شپ سیکٹر بی -2
• یونین کونسل نمبر 236 سیکٹر 11 گرین ٹاؤن سی
• یونین کونسل نمبر 237 سیکٹر 11 ڈی گرین ٹاؤن
• یونین کونسل نمبر 238 مریم کالونی
• یونین کونسل نمبر 239 کائر کلاں گرین ٹاؤن
• یونین کونسل نمبر 240 بگڑیاں دھرم چند
• یونین کونسل نمبر 241 چاندری کریم پارک
• یونین کونسل نمبر 242 اٹاری سروبا
• یونین کونسل نمبر 243 نشتر کالونی
• یونین کونسل نمبر 244 گجو متہ
• یونین کونسل نمبر 245 ڈیلو کلان
• یونین کونسل نمبر 246 یوحنا آباد
• یونین کونسل نمبر 247 کاہنہ کوہانہ
• یونین کونسل نمبر 248 شازواہ
• یونین کونسل نمبر 249 کماہاں
• یونین کونسل نمبر 250 تھپانجو
• یونین کونسل نمبر 251 بلوکی
• یونین کونسل نمبر 252 پینڈوکی
• یونین کونسل نمبر 253 سرائیچ
• یونین کونسل نمبر 254 ویوخورد کلان
• یونین کونسل نمبر 255 سٹو کٹلاہ
• یونین کونسل نمبر 256 علی رضا آباد
• یونین کونسل نمبر 257 واپڈا ٹاؤن
• یونین کونسل نمبر 258 چوہنگ پنج گراواں
• یونین کونسل نمبر 259 ازمیر ٹاؤن / کالونی
• یونین کونسل نمبر 260 ماراکاہ
• یونین کونسل نمبر 261 موہالوال
• یونین کونسل نمبر 262 شامکے بھٹیاں
• یونین کونسل نمبر 263 منگیا
• یونین کونسل نمبر 264 سلطان کے
• یونین کونسل نمبر 265 منگیا لوتر
• یونین کونسل نمبر 266 تالاب سرائے
• یونین کونسل نمبر 267 مانک
• یونین کونسل نمبر 268 جودہو دھیر
• یونین کونسل نمبر 269 بھوپتیاں
• یونین کونسل نمبر 270 ارائیاں
• یونین کونسل نمبر 271 جیا بگا
• یونین کونسل نمبر 272 رائیونڈ پینڈو
• یونین کونسل نمبر 273 رائیونڈ شہری
• یونین کونسل نمبر 274 ببلیاں اوتار

نواحی علاقہ جات

• باٹاپور
• بسم اللہ پور
• ہری سنگھ والا
• جلو موڑ
• جاندی عمرہ
• کوٹ راجپوت
• گجو متہ
• سنگھ خالصہ
• تارگڑھ
• سہیبنگر
• رام پور
• لاڈہیکی
• کوترووال
• کلیان
• چھجوالی
• کوٹ چاندی
• گوبندسر
• میراں پور
• بیریاں والی
• بلوچ والا

صحافت

لہور چونکہ ابتدا ہی تو‏ں خطے دا انتظامی مرکز رہیا اے اس لئی ادبی تے صحافتی سرگرمیاں وچ اس دا اک منفرد مقام رہیا ا‏‏ے۔ تحریک آزادی ہند اس دا کردار بطور صحافت انتہائی اہ‏م رہیا۔

کوہ نور

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: کوہ نور (اخبار)
کوہِ نور برطانوی ہندوستان دا اردو بولی دا سرکاری سرپرستی وچ نکلنے والا اک ہفت روزہ اخبار سی جسنو‏ں 1850ء وچ منشی ہرسکھ رائے^[163] نے لہور تو‏ں جاری کيتا سی۔ ایہ اردو بولی دا پہلا اخبار اے جو پنجاب تو‏ں جاری کيتا گیا۔

رفیق ہند

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: رفیق ہند (اخبار)
رفیق ہند برطانوی راج وچ اردو بولی دا اک ہفت روزہ اخبار سی۔ ایہ اخبار 5 جنوری 1884ء نو‏‏ں منشی محرم علی چشتی نے لہور تو‏ں جاری کيتا^[164][165]۔ منشی محرم علی چشتی نے ہفت روزہ کوہِ نور د‏‏ی ادارت تو‏ں اپنی صحافت دا آغاز کيتا سی۔

پیسہ اخبار

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: پیسہ اخبار

پیسہ اخبار اک اردو روزنامہ سی، جسنو‏ں منشی محبوب عالم نے جنوری 1887ء وچ فیروزوالا تو‏ں جاری کيتا۔ ایہ ہفتہ وار اخبار اٹھ صفحات اُتے مشتمل سی۔ قیمت فی پرچہ اک پیسہ سی۔ ویہويں صدی دے آغاز وچ لہور منتقل ہوئے گیا جتھ‏ے بالاخر روزنامہ ہوئے گیا۔ مولا‏نا ظفر علی خان دے ’’زمیندار‘‘ جاری کرنے اُتے اس دا ستارہ گردش وچ آ گیا۔ 1900ء وچ منشی محبوب عالم نے یورپ دا سفر کيتا جس د‏‏ی سرگزشت اخبار وچ باقاعدگی تو‏ں شائع ہُندی رہی۔ بعد وچ ایہ حالات کتابی صورت وچ شائع ہوئے جس اُتے حکومت نے چار سو روپے انعام دتا۔ ^[166]

زمیندار

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: زمیندار (اخبار)

زمیندار اردو بولی وچ اک ہندوستانی مسلم اخبار سی۔ اس دے بانی ایڈیٹر شاعر،مصنف تے مسلم قوم پرست ظفر علی خان سن ۔ ظفر علی خان تحریک پاکستان دے سرکردہ کارکناں وچو‏ں اک ہور آل انڈیا مسلم لیگ دے حامی سن ۔ ^[167]

زمیندار اخبار 1920ء د‏‏ی دہائی تو‏ں 1940ء د‏‏ی دہائی تک ہندوستانی مسلما‏ن، مسلما‏ن قوم پرستاں تے تحریک پاکستان دا ترجمان سی۔ ایہ ہندوستان دے مسلماناں دا سب تو‏ں زیادہ مقبول اخبار سی تے پاکستان د‏‏ی صحافتی روایات تے اردو بولی د‏‏ی صحافت وچ اس نے کلیدی کردار ادا کيتا۔ ^[168][169] مولا‏نا ظفر علی خان نو‏‏ں پاکستان وچ بابائے صحافت دے ناں تو‏ں یاد کيتا جاندا ا‏‏ے۔ ^[168] اخبار دا صدر دفتر لہور وچ سی تے 1947ء وچ پاکستان د‏‏ی آزادی دے بعد وی شائع ہُندا رہیا۔

الاصلاح

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: الاصلاح
اَلْاِصْلاح تحریک خاکسار د‏‏ی جانب تو‏ں چھپنے والا ہفتہ وار اخبار سی۔ اس دا آغاز تحریک دے بانی عنایت اللہ خاں مشرقی نے 1934ء وچ کیہ سی۔ ایہ اس زمانے وچ لہور تو‏ں چھپدا سی تے مشرقی د‏‏ی تقاریر تے تحریک خاکسار دے افکار تے پیامات د‏‏ی نمائندگی کردا سی۔ انگریزاں دے خلاف جدوجہد وچ اس اخبار نے نمایاں کردار نبھایا۔

روزنامہ نوائے وقت

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: روزنامہ نوائے وقت
روزنامہ نوائے وقت، پاکستان دے شہراں اسلام آباد،لاہور، کراچی تے ملتان تو‏ں شائع ہونے والا اردو بولی دا اک اہ‏م روزنامہ ا‏‏ے۔ نوائے وقت دا آغاز 23 مارچ 1940ء نو‏‏ں ہويا۔ پہلے ایہ ہفت روزہ سی بعد وچ روزنامہ وچ تبدیل ہوئے گیا۔ اخبار د‏‏ی بنیاد حمید نظامی نے رکھی۔ تحریک پاکستان وچ وی روزنامہ نوائے وقت نے اہ‏م کردار ادا کيتا سی۔ اس دا صدر دفتر لہور وچ واقع ا‏‏ے۔ ^[170]

لہور پریس کلب

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: لہور پریس کلب
لہور پریس کلب بنیادی طور اُتے ایہ صحافیاں د‏‏ی اک تنظیم اے لیکن اس وچ لاہور، پاکستان نال تعلق رکھنے والے ماہرین تعلیم، کاروباری افراد تے عوامی خدمت دے ارکان شامل ني‏‏‏‏ں۔ ^[171]

ذرائع ابلاغ د‏‏ی فہرستاں

لہور تو‏ں متعدد اخبار تے جریدے شائع ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ ذیل وچ صرف انہاں اہ‏م اخبارات، جریدے تے ٹی وی چینلاں د‏‏ی لسٹ اے جنہاں دے صدر دفاتر لہور وچ واقع ني‏‏‏‏ں۔

روزنامے

• روزنامہ ملت
• روزنامہ پاکستان
• پاکستان ٹوڈے
• روزنامہ دتی نیشن
• روزنامہ دنیا
• روزنامہ لہور پوسٹ
• روزنامہ خبراں
• روزنامہ لہور پوسٹ
• زمیندار (اخبار)
• روزنامہ نوائے وقت

جریدے

• دی فرائیڈے ٹائمز
• نیوز ویک پاکستان
• فنون (جریدہ)
• اوراق (جریدہ)
• تعلیم و تربیت (رسالہ)
• اردو ڈائجسٹ
• ادبی دنیا (جریدہ)
• فیشن سینٹرل

ٹی وی چینل

• ایکسپریس نیوز
• دنیا نیوز
• 92 نیوز
• چینل 24 (پاکستان)
• چینل 5 (پاکستان)
• سٹی 42
• لہور نیوز ایچ ڈی

لہور تصویراں وچ

• 
  مقبرہ کوکلتاش
• 
  شالیمار باغ
• 
  زم زمہ توپ ^[172]
• 
  شالیمار باغ
• 
  شالیمار باغ
• 
  سکندرحیات د‏‏ی قبر
• 
  بادشاہی مسجد
• 
  سمادھ رنحیت سنگھ
• 
  شاہی قلعہ
• 
  جہانگیر دا مقبرہ
• 
  کوکلتاش
• 
  دریائے راوی
• 
  کامران د‏‏ی بارہ دری

لہور د‏‏ی قدیم تصاویر

• 
  لہور ریلوے اسٹیشن
• 
  لہور ریلوے اسٹیشن د‏‏ی قلعہ بندی
• 
  لہور ریلوے اسٹیشن
• 
  سنہری مسجد
• 
  گورنمنٹ کالج
• 
  قلعہ لاہور
• 
  لہور ریلوے اسٹیشن
• 
  بادشاہی مسجد
• 
  حضوری باغ
• 
  اندرون لاہور
• 
  سمادھ مہاراجہ رنجیت سنگھ
• 
  سمادھ مہاراجہ رنجیت سنگھ تے بادشاہی مسجد
• 
  شالامار باغ
• 
  زمزمہ

جڑواں شہر

استنبول، ترکی (از 1975)[173] ساریوون، شمالی کوریا (از 1988)[173] شیان، چین (از 1992)[173] کورٹریک، بیلجئیم (از 1993)[173] فاس، مراکش (از 1994)[173] سمرقند، ازبکستان (از 1995)[173]

اصفہان، ایران (از 2004)[173][174] مشہد، ایران (2006–2012)[173] گلاسگو، اسکاٹ لینڈ (از 2006)[175] شکاگو، الینوائے، ریاستہائے متحدہ امریکا (از 2007)[176][177] آمل، ایران (از 2010)[173]

لہور وچ قونصل خانے

لہور وچ کئی ملکاں دے قونصل خانے موجود نيں جنہاں د‏‏ی لسٹ مندرجہ ذیل ا‏‏ے۔ ^[178]

• ریاستہائے متحدہ امریکا قونصل خانہ
• آسٹریا اعزازی قونصل خانہ
• بیلجئیم اعزازی قونصل خانہ
• کینیڈا اعزازی قونصل خانہ
• ڈومینیکن ریپبلک اعزازی قونصل خانہ
• نیدرلینڈز اعزازی قونصل خانہ
• فن لینڈ اعزازی قونصل خانہ
• جرمنی اعزازی قونصل خانہ
• انڈونیشیا اعزازی قونصل خانہ
• ایران جرنل قونصل خانہ
• اطالیہ اعزازی قونصل خانہ
• مالٹا اعزازی قونصل خانہ
• ماریشس اعزازی قونصل خانہ
• رومانیہ اعزازی قونصل خانہ
• سوئٹزرلینڈ قونصل خانہ
• ترکی اعزازی قونصل خانہ

ہور ویکھو

• لہور جنکشن ریلوے اسٹیشن
• لسٹ شہر بلحاظ آبادی
• لسٹ شہر بلحاظ سب تو‏ں زیادہ بلند و بالا عمارتاں
• لسٹ تنظیم تعاون اسلامی ارکین ملکاں دے وڈے شہر
• ایشیا دے میٹروپولیٹن علاقےآں د‏‏ی لسٹ
• لہور د‏‏ی مشہور شخصیتاں
• لسٹ شہری علاقہ جات بلحاظ آبادی
• لہور دا خط زمانی
• اندرون لاہور
• لہور میٹرو بس
• لہور میٹرو
• ایم ایم عالم روڈ
• لاہور، ورجینیا
• کینئیرڈ کالج لاہور
• یونیورسٹی اشرفیہ
• جین ہال لاہور
• اکبری دروازہ
• موری دروازہ
• شاہ عالمی دروازہ
• سرائے سلطان
• مبارک حویلی
• حویلی نونہال سنگھ
• سیتلا مندر
• مندر چونی لال

کتابیات

• لہور د‏‏ی تریخ ازکنہیالال ص 109نا شر مشتاق بک کانر الکریم مارکٹ اُردو بازار لاہور
• لہور د‏‏ی تریخ از سید محمد لطیف، ناشر تخلیقات
• واقعات لاہور از محمد نعیم مرتضی
• مادھو لال حسین، لہور دتی ویل از نین سکھ، نیولائن پبلشرز
• حدود العالم مصنف نامعلوم فارسی النسل
• Syad Muhammad Latif (1892). Lahore: Its History, Architectural Remains and Antiquities, with an Account of Its Modern Institutions, Inhabitants, Their Trade, Customs Etc. New Imperial Press.
• Pran Neville. Lahore : A Sentimental Journey. Penguin Books.

1. City of Sin and Splendour: Writings on Lahore by Bapsi Sidhwa

2. Illustrated Views of the 19th Century by F.S. Aijazuddin

3. Lahore: Portrait of a Lost City by Som Anand

4. Lahore: A Memoir by Muhammad Saeed

5. Lahore: A Sentimental Journey by Pran Neville

6. Old Lahore by H.R. Goulding

7. The Dancing Girls of Lahore: Selling Love and Saving Dreams in Pakistan’s Pleasure District by Louise Brown

8. Amritsar to Lahore: A Journey Across the India-Pakistan Border by Stephen Alter

9. Lahore District Flora by Shiv Ram Kashyap

10. Beloved City Writings on Lahore by Bapsi Sidhwa

باہرلے جوڑ

• Official website
• سانچہ:ویکی سفر
• سانچہ:Dmoz
• لہور دے تفریحی تھ‏‏اںو‏اں Archived 2011-05-21 at the وے بیک مشین
• لہور دا اردو نقشہ Archived 2012-12-24 at the وے بیک مشین
• تریخ و معلومات لاہور Archived 2012-10-31 at the وے بیک مشین
• لہور د‏‏ی تفصیلات
• علامہ اقبال بین الاقوامی ہوائی اڈا
• لہور عدالت عالیہ
• تعلیمی بورڈ لاہور
• لہور چیمبر آف کامرس
• لہور سٹاک ایکسچینج
• حکومت پنجاب Archived 2012-06-23 at the وے بیک مشین
• سٹی ٹریفک پولیس لاہور
• سکل ڈویلپمنٹ کونسل لاہور Archived 2013-08-11 at the وے بیک مشین
• مدنی دفاع لاہور Archived 2012-04-21 at the وے بیک مشین
• صوبائی اسمبلی پنجاب Archived 2012-04-07 at the وے بیک مشین
• Motor پنجاب آوا جائی Archived 2015-04-08 at the وے بیک مشین
• لاہور
• لہور وچ وقت
• یونیسکو عالمی ثقافتی ورثہ لاہور
• تریخ لہور شہر از بھولا ناتھ وارث

دستاویزی فلماں

• لیزا احمد لہور وچ
• لاہور
• اندرون لہور 1
• اندرون لہور 2
• اندرون لہور 3
• اندرون لہور 4
• لہور لہور اے
• لہور دستاویزی فلم
• لاہوری کھابے
• شاہی قلعہ لہور دے خفیہ تہہ خانے، راستے تے سرنگاں
• لہور بسنت بہار
• لہور 1930ء
• اندرون شہر لہور دے تاریخی دروازے " بھاٹی گیٹ " د‏‏ی تریخ
• جدید لاہور
• لہور فضائی نظارہ
• اورنج لائن

جڑواں شہر

تھلے دتے شہراں نوں لہور دے جڑواں شہر آکھیا گیا اے۔

• استنبول, ترکی
• شکاگو, امریکہ
• گلاسگو برطانیہ
• اصفہان ایران
• مشہد ایران
• ثیانگ چین

بارلے جوڑ

• لہور دی تریخ
• لہور دی سو وریاں دی تریخ Archived 2012-05-10 at the وے بیک مشین
• لہور

مورت نگری

• 
  بادشاہی مسجد
• 
  شالامار باغ
• 
  ریلوے سٹیشن لہور
• 
  شاہی قلعہ
• 
  شاہی قلعہ - نولکھا میدان
• 
  جہانگیر دا مقبرہ
• 
  چوبرجی
• 
  فوڈ سٹریٹ - انارکلی

ہور ویکھو

• پاکستان دے لوک گنتی نال وڈے شہر

پاکستان دے وڈے شہر
راجگڑھ:اسلام آباد
پنجاب	اٹک • بہاولپور • چکوال • چنیوٹ • فیصل آباد • جڑاں والا • اوکاڑا • گجراں والا • گجرات • جھنگ • جہلم • قصور • کھاریاں • لہور ۱ • میاں والی • ملتان • مری • رحیم یار خاں • راولپنڈی • صادق آباد • ساہیوال • سرگودھا • شیخوپورا • سیال کوٹ • ٹیکسلا • حافظ آباد
خیبر	ایبٹ آباد • چترال • ہری پور • کوہاٹ • کوہستان • پشاور ۱ • مانسہرہ • مردان • نوشہرہ • بنوں • جمرود
سندھ	حیدر آباد • جیکب آباد • کراچی ۱  • خیرپور • لاڑکاݨا • نوابشاہ • سکھر • ٹھٹا • سانگھڑ • بدین
بلوچستان	چمن • گوادر • خضدار • کویٹا ۱ • زیارت
گلگت بلتستان	گلگت ۱ • سکردو • چلاس
ازاد کشمیر	میرپور • مظفر آباد ۲ • راولاکوٹ
1 صوبےآں دے راجگڑھ :۞:2 ازاد کشمیر دا راجگڑھ

حوالے

1. Ihsan H. Nadiem (1996). Lahore, a Glorious Heritage. Sang-e-Meel Publications, 11.
2. Proceedings – Punjab History Conference – Volumes 29-30. Panjabi University, 62. “The city of Lahore is situated on the bank of river Ravi and took its origin from Lava, the son of Rama”
3. Masudul Hasan (1978). Guide to Lahore. Ferozsons.
4. «Punjab Portal». Government of Punjab. بایگانی‌شده از اصلی در 25 جون 2014. دریافت‌شده در 7 جولائ‏ی 2014. تاریخ وارد شده در |accessdate= را بررسی کنید (کمک)
5. «POPULATION OF MAJOR CITIES CENSUS – 2017 [PDF]» (PDF). Pakistan Bureau of Statistics. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در 29 اگست 2017. دریافت‌شده در اگست 30, 2017. تاریخ وارد شده در |accessdate=،|archivedate= را بررسی کنید (کمک)
6. «National Dialing Codes». پی ٹی سی ایل. بایگانی‌شده از اصلی در 2014-09-03. دریافت‌شده در 28 اگست 2014. تاریخ وارد شده در |accessdate= را بررسی کنید (کمک)
7. «Lahore Fact Sheet». Lloyd's. دریافت‌شده در 19 اگست 2016. تاریخ وارد شده در |accessdate= را بررسی کنید (کمک)
8. «SOCIAL DEVELOPMENT IN PAKISTAN ANNUAL REVIEW 2014–15» (PDF). SOCIAL POLICY AND DEVELOPMENT CENTRE. 2016. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در 2020-04-05. دریافت‌شده در 26 مارچ 2017. تاریخ وارد شده در |accessdate= را بررسی کنید (کمک)
9. «Archive copy». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۶-۱۱-۲۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۴.نگهداری یادکرد:عنوان آرشیو به جای عنوان (رده)
10. https://books.google.com.sa/books?id=ugxFjVDk3I8C&pg=PA113&lpg=PA113&dq=nur+jahan+poetry&source=bl&ots=HAxlqMPI8W&sig=TC4olMNY891SIMoSAYKsgWAX7ws&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiajJjU56zQAhVExxQKHbJhD60Q6AEIQjAI#v=onepage&q=nur%20jahan%20poetry&f=false
11. Bombay Historical Society (1946). Annual bibliography of Indian history and Indology, Volume 4, 257. Retrieved on 29 مئی 2009.
12. Baqir, Muhammad (1985). Lahore, past and present. B.R. Pub. Corp, 22. Retrieved on 6 دسمبر 2015.
13. «Archive copy» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۰۱۱-۰۸-۲۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۴.نگهداری یادکرد:عنوان آرشیو به جای عنوان (رده)
14. Punjabi Shahmukhi Book – Tareekh Shehar Lahore; Pure
15. «Shalimar Gardens». Gardens of the Mughal Empire. Smithsonian Productions. بایگانی‌شده از اصلی در 2018-12-26. دریافت‌شده در 28 اگست 2016. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در |accessdate= را بررسی کنید (کمک)
16. "Chauburji Gate". Asian Historical Architecture. https://web.archive.org/web/20181226032457/https://www.orientalarchitecture.com/sid/838/pakistan/lahore/chauburji-gate. Retrieved on

    23 اگست 2016.
17. «Badshahi Mosque». Ualberta.ca. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۸-۱۲-۲۶. دریافت‌شده در ۲۰۱۴-۰۱-۰۲. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
18. "De La Roche, Henri Francois Stanislaus". allaboutsikhs.com. https://web.archive.org/web/20101227181624/http://www.allaboutsikhs.com/british/de-la-roche-henri-francois-stanislaus.html. Retrieved on

    10 جنوری 2014.
19. Choudhary Rahmat Ali, (1933)، اعلامیہ پاکستان، pamphlet, published جنوری 28. (Rehmat Ali at the time was an undergraduate at the یونیورسٹی کیمبرج)
20. «Second Islamic summit conference» (PDF). Formun. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در 2018-12-26. دریافت‌شده در 1 اپریل 2013. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در |accessdate= را بررسی کنید (کمک)
21. «New Page 1». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۶-۱۱-۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۴.
22. The Gates of Lahore (لہور دے تاریخی دروازے) – YouTube
23. Lahore Ka Jughrafiya (لہور دا جغرافیہ) | Ahmed Shah Bokhari
24. Google Maps
25. Ahmed, Shoaib (16 اپریل 2004). "Hindu, Sikh temples in state of disrepair". Daily Times. https://web.archive.org/web/20181226032454/https://dailytimes.com.pk/?page=story_16-4-2004_pg7_20%20. Retrieved on

    12 مارچ 2013.
26. Naqoosh, Lahore Number 1976
27. Chandra 2007, p. 227
28. Richards, John F. (1996). The Mughal Empire. Cambridge University Press, 9–13. ISBN 978-0-521-56603-2.
29. Asher, p.47
30. Bhalla, p.81
31. Chaudhry, p.258
32. For a detailed account of the battle fought, see Chapter VI of The Fall of the Moghul Empire of Hindustan by H. G. Keene۔
33. Tamara, Sonn (2011). Islam: A Brief History. John Wiley & Sons.
34. Encyclopædia Britannica article on Lahore
35. Holy people of the world: Volume 3 by Phyllis G. jestice
36. History of sikh gurus retold: 1469–1606 C.E By Surjit singh gandhi
37. The new encyclopaedia britannica: Encyclopaedia britannica, inc
38. (1 جنوری 2007) Punjab Through the Ages. Sarup & Sons, 272–274. ISBN 978-81-7625-738-1. Retrieved on 12 جون 2010.
39. (1990) Maharaja Ranjit Singh and his times. Sehgal Publishers Service.
40. (2005) City of Sin and Splendour: Writings on Lahore. Penguin Books India. ISBN 978-0-14-303166-6.
41. (1906) Archaeological Survey of India. Office of the Superintendent of Government Printing.
42. (1892) Lahore: Its History, Architectural Remains and Antiquities. Oxford University: New Imperial Press.
43. City of Sin and Splendor: Writings on Lahore by Bapsi Sidhwa, p23
44. The Panjab Past and Present. 22. Department of Punjab Historical Studies, Punjab University. 1988. https://books.google.com/books?id=rw5DAAAAYAAJ&dq=sunehri+ranjit+singh+granth+lahore&focus=searchwithinvolume&q=sunehri+. Retrieved on

    28 اگست 2016.
45. Soomro, Farooq (13 مئی 2015). "A visual delight – Maryam Zamani and Wazir Khan Mosques". Dawn. https://web.archive.org/web/20181226032600/https://www.dawn.com/news/1163373. Retrieved on

    29 اگست 2016.
46. «Ranjit Singh: A Secular Sikh Sovereign by K.S. Duggal. ''(Date:1989. ISBN 81-7017-244-6'')». Exoticindiaart.com. 3 ستمبر 2015. بایگانی‌شده از اصلی در 2018-12-26. دریافت‌شده در 2009-08-09. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در |date= را بررسی کنید (کمک)
47. (1985) Islam and Resistance in Afghanistan. Cambridge University Press, 57–8. Retrieved on 11 ستمبر 2014.
48. (جنوری 2007) Making Lahore Modern, Constructing and Imagining a Colonial City. Univ Of Minnesota Press. ISBN 978-0-8166-5022-4. “By the turn of the twentieth century, Lahore’s population had nearly doubled from what it had been when the province was first annexed, growing from an estimated 120٫000 people in 1849 to over 200٫000 in 1901.”
49. (جنوری 2007) Making Lahore Modern, Constructing and Imagining a Colonial City. Univ Of Minnesota Press. ISBN 978-0-8166-5022-4. “The inner city,on the other hand,remained problematic.Seen as a potential hotbed of disease and social instability, and notoriously difficult to observe and fathom,the inner districts of the city remained stubbornly resistant to colonial intervention. Throughout the British period of occupation in Punjab, for reasons we will explore more fully, the inner districts of its largest cities were almost entirely left alone. 5 The colonial state made its most significant investments in suburban tracts outside of cities.۔۔ It should not surprise us that the main focus of imperial attention in Punjab was its fertile countryside rather than cities like Lahore.”
50. (جنوری 2007) Making Lahore Modern, Constructing and Imagining a Colonial City. Univ Of Minnesota Press. ISBN 978-0-8166-5022-4. “۔”
51. (جنوری 2007) Making Lahore Modern, Constructing and Imagining a Colonial City. Univ Of Minnesota Press. ISBN 978-0-8166-5022-4. “What is more striking than the fact that the Punjab’s new rulers (cost-effectively) appropriated the symbolically charged buildings of their predecessors is how long some of those appropriations lasted. The conversion of the Mughal-era tomb of Sharif un-Nissa,a noblewoman during Shah Jahan’s reign, popularly known as Anarkali, was one such case (Figure 1.2)۔This Muslim tomb was first used as offices and residences for the clerical staff of Punjab’s governing board. In 1851, however, the tomb was converted into the Anglican church”
52. (جنوری 2007) Making Lahore Modern, Constructing and Imagining a Colonial City. Univ Of Minnesota Press. ISBN 978-0-8166-5022-4. “the mosque of Dai Anga, Emperor Shah Jahan’s wet nurse,which the British converted first into a residence and later into the office of the railway traffic manager.Nearby was the tomb of Nawab Bahadur Khan, a highly placed member of Akbar’s court, which the railway used as a storehouse.۔۔ manager.Nearby was the tomb of Nawab Bahadur Khan, a highly placed member of Akbar’s court, which the railway used as a storehouse. That same tomb had been acquired earlier by the railway from the army, who had used it as a theater for entertaining officers.The railway provided another nearby tomb free of charge to the Church Missionary Society,who used it for Sunday services. The tomb of Mir Mannu, an eighteenth-century Mughal viceroy of Punjab who had brutally persecuted the Sikhs while he was in power, escaped demolition by the railway but was converted nevertheless into a private wine merchant’s shop”
53. (جنوری 2007) Making Lahore Modern, Constructing and Imagining a Colonial City. Univ Of Minnesota Press. ISBN 978-0-8166-5022-4. “with an abundance of abandoned large structures scattered throughout the civil station on nazul (state administered) property, the colonial government often chose to house major institutions in converted buildings rather than to build anew. These institutions included the Civil Secretariat,which,as we have seen,was located in Ventura’s former house; the Public Works from Ranjit Singh’s period; and the Accountant General’s office, headquartered in a converted seventeenth century mosque near the tomb of Shah Chiragh,just off Mall Road.In”
54. (جنوری 2007) Making Lahore Modern, Constructing and Imagining a Colonial City. Univ Of Minnesota Press. ISBN 978-0-8166-5022-4. “The Lahore station,built during a time when securing British civilians and troops against a future “native” uprising was foremost in the government’s mind, fortified medieval castle, complete with turrets and crenellated towers, battered flanking walls, and loopholes for directing rifle and canon fire along the main avenues of approach from the city”
55. (جنوری 2007) Making Lahore Modern, Constructing and Imagining a Colonial City. Univ Of Minnesota Press. ISBN 978-0-8166-5022-4. “We should remember that outside of colonial military cantonments, where rules encouraging racial separation were partially formalized in the residential districts of India’s colonial cities. Wherever government institutions, commercial enterprises, and places of public congregation were concentrated, mixing among races and social classes was both legally accommodated and necessary.In Lahore these kinds of activities were concentrated in a half-mile-wide zone stretching along Mall Road from the Civil Secretariat, near Anarkali’s tomb, at one end to the botanical gardens at the other (see.”
56. (جنوری 2007) Making Lahore Modern, Constructing and Imagining a Colonial City. Univ Of Minnesota Press. ISBN 978-0-8166-5022-4. “Montgomery Hall faced inward, toward the main avenue of what would become a and reading room, a teak dance and “rinking”floor (skating rink)، and room for the Gymkhana Club.Lawrence Hall was devoted to the white community in Lahore;the spaces and program of Montgomery Hall allowed for racial interaction between British civilians and officials and the elites of Lahori society.”
57. (جنوری 2007) Making Lahore Modern, Constructing and Imagining a Colonial City. Univ Of Minnesota Press. ISBN 978-0-8166-5022-4. “Like Lawrence and Montgomery Halls,moreover,the garden’s major elements were all financed through a combination of provincial, municipal, and private funds from both British carefully isolated space of controlled cultural interaction underwritten by elite collaboration. Both the botanical garden and the zoo in Lawrence Gardens drafted a controlled display of exotic nature to the garden’s overall didactic program.The botanical garden exhibited over six hundred species of plants, trees, and shrubs, all carefully tended by a horticulturist sent out from the Royal Botanic Gardens at Kew.”
58. (جنوری 2007) Making Lahore Modern, Constructing and Imagining a Colonial City. Univ Of Minnesota Press. ISBN 978-0-8166-5022-4. “We should remember that outside of colonial military cantonments, where rules encouraging racial separation were partially formalized in the residential districts of India’s colonial cities. Wherever government institutions, commercial enterprises, and places of public congregation were concentrated, mixing among races and social classes was both legally accommodated and necessary.In Lahore these kinds of activities were concentrated in a half-mile-wide zone stretching along Mall Road from the Civil Secretariat, near Anarkali’s tomb, at one end to the botanical gardens at the other”
59. (جنوری 2007) Making Lahore Modern, Constructing and Imagining a Colonial City. Univ Of Minnesota Press. ISBN 978-0-8166-5022-4. “As a gesture of loyalty, Punjab’s “Princes, Chiefs, merchants, men of local note, and the public generally” formed a subscription to erect the “Victoria Jubilee Institute for the Promotion and Diffusion of Technical and Agricultural Education and Science” in Lahore, a complex that eventually formed the nucleus of the city’s museum and the Mayo School of Art (completed in 1894)۔”
60. Gill, Anjum. "Father of modern Lahore remembered on anniversary."Daily Times (Pakistan)۔ 12 جولائ‏ی 2004. Archived 2013-11-03 at the وے بیک مشین
61. (جنوری 2007) Making Lahore Modern, Constructing and Imagining a Colonial City. Univ Of Minnesota Press. ISBN 978-0-8166-5022-4. “According to the 1901 census, therefore, the inner city of Lahore contained exactly 20٫691 “houses"”
62. Story of Pakistan – Lahore Resolution 1940، Jin Technologies. Retrieved on 19 ستمبر 2007.
63. Tribune India – Republic Day
64. Daily Times Pakistan – Memorial will be built to Bhagat Singh, says governor
65. Dalrymple, William. Lahore: Blood on the Tracks. Archived 2007-09-08 at the وے بیک مشین
66. «Second Islamic Summit Conference». Oic-oci.org. بایگانی‌شده از اصلی در 2018-12-26. دریافت‌شده در 15 مارچ 2011. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در |accessdate= را بررسی کنید (کمک)
67. [pu.edu.pk/images/journal/csas/PDF/9-Asad%20Ali%20Khan.pdf «Political History and Administrative History of the Punjab»] مقدار |url= را بررسی کنید (کمک) (PDF).
68. «Lahore – History of Lahore». thelahorecity.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۸-۱۲-۲۶. دریافت‌شده در ۲۰۱۶-۰۹-۱۱. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
69. «لہور اعلامیہ». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۰۹-۰۶-۰۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۴.
70. Nizamani, Haider K. (2000). The roots of rhetoric : politics of nuclear weapons in India and Pakistan, 1. publ., Westport, Conn. [u.a.]: Praeger. ISBN 0-275-96877-4.
71. https://www.quora.com/What-is-the-importance-of-the-beating-retreat-ceremony-held-at-the-Wagah-border-What-is-the-logic-or-rather-history-behind-it-Does-it-happen-in-other-international-borders-of-other-countries-apart-from-the-ones-in-Indian-subcontinent
72. Ravi River | river, Asia | Britannica.com
73. Ravi River and its Course Map
74. «Lahore Canal – Lahore | Rediscovering City History». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۷-۰۱-۲۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۴.
75. Climate & Weather Averages in Lahore, Pakistan
76. Lahore, Punjab, Pakistan Weather Averages | Monthly Average High and Low Temperature | Average Precipitation and Rainfall days | World Weather Online
77. "Architecture of Lahore۔" Wikipedia: The Free Encyclopedia. Wikimedia Foundation, Inc. Web. 19 Aug. 2016.
78. «Lahore, Virginia Information – ePodunk». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۷-۰۶-۲۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۴.
79. Phanindra Nath Bose, The Indian colony of Siam, Lahore, The Punjab Sanskrit Book Depot, 1927, p.v.
80. "Demographia World Urban Areas" (PDF)۔ Demographia. 1 اپریل 2016. Retrieved 2 ستمبر 2016.
81. Grand Trunk Road – Travel guide at Wikivoyage
82. WOW Search Results
83. Work on Ring Road southern loop starts – Newspaper – DAWN.COM
84. "$1.6bn Lahore metro train deal signed with China". 23 مئی 2014. https://web.archive.org/web/20181226032618/https://www.dawn.com/news/1108068%20. Retrieved on

    ۲۳ نومبر ۲۰۱۴.
85. "Good news on track: Lahore to get Pakistan’s first metro train"، دی ایکسپریس ٹریبیون، Lahore, 23 Mar 2014. Retrieved on 20 اکتوبر 2014.
86. 3D View of Orange Line Metro Train Lahore – YouTube
87. Metro Bus System | Punjab Portal
88. «Lahore Transport Company | The Transport you deserve». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۵-۱۲-۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۴.
89. «Archive copy». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۳-۰۵-۳۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۴.نگهداری یادکرد:عنوان آرشیو به جای عنوان (رده)
90. Niazi Express Bus Services PVT LTD
91. Railway Gazette International جولائ‏ی 2008 p414
92. «Pakistan Railway Time Table Lahore Station Train Timings». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۶-۱۱-۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۴.
93. «Pakistan Railways». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۲۱-۰۲-۰۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۴.
94. Allama Iqbal International Airport, Lahore | www.lahoreairport.com
95. (1973) Master Plan for Greater Lahore. Master Plan Project Office. Retrieved on 7 اکتوبر 2017.
96. «Lahore and its historic Gates». The United Kingdom Punjab Heritage Association. 3 فروری 2010. بایگانی‌شده از اصلی در 2018-12-26. دریافت‌شده در 7 اکتوبر 2017. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در |accessdate=،|date= را بررسی کنید (کمک)
97. "Masonic mystique " – Dawn.com
98. LSE Financial Service Limited
99. Gaddafi Stadium | Pakistan | Cricket Grounds | ESPNcricinfo
100. «Lahore Cricket Stadium – Gaddafi Stadium». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۲۰-۰۱-۲۶.
101. «In the list of Pakistan Golf Federation». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۲-۰۴-۲۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۴.
102. «National Hockey Stadium – World of Stadiums». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۶-۰۳-۰۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۴.
103. Jilani Park location on Paktive.com
104. «Jilani park ( Race Course ) Lahore Pakistan – Toppakistan.com». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۷-۰۸-۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۴.
105. "Rugby: Three local clubs to play in Dubai 7s". دی ایکسپریس ٹریبیون. 29 نومبر 2012. https://web.archive.org/web/20181226032645/https://tribune.com.pk/story/472359/rugby-three-local-clubs-to-play-in-dubai-7s/. Retrieved on

     29 نومبر 2012.
106. Pakistan Super League: Seven companies fight it out to buy franchises – The Express Tribune
107. «فیصل بینک ٹی/20 کپ / خبراں – لہور لائینز نے جیت لیا». کرک انفو. بایگانی‌شده از اصلی در 2018-12-26. دریافت‌شده در 10 اپریل 2012. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در |accessdate= را بررسی کنید (کمک)
108. The Home of CricketArchive
109. Pakistan – Water and Power Development Authority FC – Results, fixtures, squad, statistics, photos, videos and news – Soccerway
110. آئی سی ایل عملہ (مارچ 3، 2008). "آئی سی ایل د‏‏ی ٹیماں". آئی سی ایل. http://www.indiancricketleague.in/news/news-76.html. Retrieved on

     ۵ مارچ ۲۰۰۸.
111. کرک انفو (29 فروری 2008). "آئی سی ایل دے دوسرے ٹورنامنٹ د‏‏ی ٹیماں". کرک انفو. https://web.archive.org/web/20181226032452/http://www.espncricinfo.com/icl/content/story/340369.html. Retrieved on

     ۵ مارچ ۲۰۰۸.
112. King Edward Medical University | Alta Pete
113. http://www.aimc.edu.pk/
114. [/http://pgmipunjab.edu.pk «Post Graduate Medical Institute Punjab»] مقدار |url= را بررسی کنید (کمک). Post Graduate Medical Institute. دریافت‌شده در جون 30 2019. تاریخ وارد شده در |accessdate= را بررسی کنید (کمک)
115. «Children Hospital Lahore Official Website». دریافت‌شده در ۳۰ جون ۲۰۱۹.
116. Doctors Hospital & Medical Center | Lahore PakistanDoctors Hospital & Medical Center Lahore, Pakistan
117. «Ittefaq – Hospital». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۲۰-۰۸-۰۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۴.
118. Shaukat Khanum Memorial Cancer Hospital & Research Centre
119. «Archive copy». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۶-۱۱-۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۴.نگهداری یادکرد:عنوان آرشیو به جای عنوان (رده)
120. Mayo Hospital
121. PIC
122. Account Suspended
123. «Site Maintenance». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۶-۱۱-۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۴.
124. http://www.gulabdevi.org/
125. http://www.wapda.gov.pk/index.php/healthcare-units
126. Archived 2016-09-21 at the وے بیک مشین [Mohaddis Magazine] محدث میگزین - 'بسنت' محض موسمی تہوار نئيں!
127. Basant is banned for the right reasons – The Express Tribune Blog
128. http://defence.pk/threads/basant-is-banned-for-the-right-reasons.92622/
129. Roznama Dunya : پاکستان:-حضرت دات‏ا گنج بخشؒ دا عرس شروع، لکھاں زائرین د‏‏ی حاضری
130. لہور وچ دات‏ا گنج بخش دا عرس، سخت حفاظتی انتظامات | معاشرہ | DW | 24. جنوری 2011
131. http://www.92newshd.tv/urdu/حضرت-میاں-میر-کے-392ویں-عرس-کی-تقریبات-کا-ا/
132. Dunya News: پاکستان:-حضرت میاں میر سرکار کے
133. حضرت میاں میر قادری ؒ دے 352 ويں عرس مبار ک کی2روزہ
134. http://www.urdupoint.com/pakistan/news/lahore/important-news/live-news-556441.html
135. https://awazepakistan.wordpress.com/2014/03/18/میلہ-چراغاں/
136. http://www.nawaiwaqt.com.pk/mazamine/28-Mar-2010/میلہ-چراغاں
137. http://www.92newshd.tv/urdu/%D9%84%D8%A7%DB%81%D9%88%D8%B1-%D9%85%DB%8C%DA%BA-%D9%85%DB%8C%D9%84%DB%81-%DA%86%D8%B1%D8%A7%D8%BA%D8%A7%DA%BA-%D8%B3%D8%AC-%DA%AF%DB%8C%D8%A7%D8%8C-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D9%85%D8%A7%D8%AF%DA%BE/
138. میلہ چراغاں د‏‏ی رونقاں قائم۔ جشن بہاراں البتہ نہ جم سکیا
139. https://awazepakistan.wordpress.com/2015/03/13/لاہور-کا-میلہ-چراغاں/
140. میلہ چراغاں تے دھمال - Pakistan – Dawn News
141. BBC Urdu
142. Devotees whirl to dhol at Baba Jamal’s Urs, Khaleej Times (May 5, 2006)
143. «National Horse and Cattle Show 2015 | Local Government and Community Development». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۶-۱۱-۱۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۴.
144. Irhal – Festivals
145. «The Festival». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۱-۰۱-۰۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۴.
146. World Performing Arts Festival: Reclaiming lost space – The Express Tribune
147. World Performing Arts Festival comes back to Lahore after 8 years – Art & Culture – Images
148. http://www.pakistantoday.com.pk/2016/06/19/entertainment/world-performing-arts-festival-makes-a-come-back-in-lahore/
149. Three-day Faiz International Festival starts in Lahore – Entertainment – Dunya News
150. «Lahore Literary Festival 2018 in Lahore, Pakistan | Everfest». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۲۰-۱۰-۰۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۴.
151. Lahore literary festival – a safe place for dangerous ideas | Books | The Guardian
152. Welcome to 29th Lahore International Book Fair
153. «Upcoming Events». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۸-۰۵-۱۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۴.
154. Lahore International Book Fair kicks off at Expo Centre: | DailyTimes | Latest News
155. National Assembly of Pakistan
156. Punjab Portal
157. https://www.nawaiwaqt.com.pk/01-Aug-2013/228104
158. https://www.nawaiwaqt.com.pk/18-Aug-2018/888588
159. «Welcome to Provincial Assembly of Punjab». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۲-۰۴-۰۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۴.
160. «Office of Div Commissioner restored». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۸-۱۲-۲۶. دریافت‌شده در ۲۰۱۶-۱۱-۰۱. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
161. «Town Nazims & Naib Town Nazims in the City District of Lahore». National Reconstruction Bureau, Government of Pakistan. دریافت‌شده در ۲۰۰۹-۰۲-۱۸.
162. https://www.politicpk.com/lahore-uc-list-detail-2015-2016-2017-لاہور-یوسیز/
163. محمد افتخار کھوکھر، صحافت د‏‏ی تریخ، مقتدرہ قومی زبان اسلام آباد، 1995ء، ص 44
164. ڈاکٹر عبد السلام خورشید، صحافت: پاکستان و ہند وچ ، مجلس ترقی ادب لاہور، نومبر 2016ء، ص 280
165. محمد افتخار کھوکھر، صحافت د‏‏ی تریخ، مقتدرہ قومی زبان اسلام آباد، 1995ء، ص 61
166. https://rekhta.org/ebooks/paisa-akhbar-shumara-number-011-magazines
167. Khan, Zafar Ali (19 نومبر 2012). "Pakistani writers show renewed interest in Zafar Ali Khan's works". Dawn News. https://web.archive.org/web/20181226032621/https://www.dawn.com/news/765179/pakistani-writers-show-renewed-interest-in-zafar-ali-khans-works. Retrieved on

     12 جون 2016.
168. «Maulana Zafar Ali Khan – the history maker». Nation.com.pk. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۸-۱۲-۲۶. دریافت‌شده در ۱۲ جون ۲۰۱۶. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
169. Markus Daechsel (1 جون 2002). Politics of Self-Expression. Routledge, Google Books, 64–. ISBN 978-1-134-38371-9. Retrieved on 12 جون 2016.
170. «Nawaiwaqt – Latest Headline & Top Stories». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۲۰-۱۰-۰۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۴.
171. «Lahore Press Club (official website)». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۲-۰۱-۳۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۴.
172. زم زمہ توپ
173. Syed Shayan (فروری 2015). «Ground Realities 4». Akhbar Peela. بایگانی‌شده از اصلی در 2016-03-05. دریافت‌شده در 23 اکتوبر 2015. تاریخ وارد شده در |access-date=،|date= را بررسی کنید (کمک)
174. Mansab Dogar, Archived 2016-01-02 at the وے بیک مشین، "Daily Times" ، اکتوبر 15, 2008
175. «Glasgow 'twinned' with Lahore». Web.archive.org. 29 نومبر 2006. بایگانی‌شده از اصلی در 29 نومبر 2006. دریافت‌شده در 12 ستمبر 2009. تاریخ وارد شده در |accessdate=،|date=،|archivedate= را بررسی کنید (کمک)
176. «Lahore & Chicago». Chicago Sister Cities International Program. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۰۷-۱۲-۲۵. دریافت‌شده در ۲۰۰۸-۰۲-۰۸.
177. «Lahore and Chicago declared sister cities». City District Government of Lahore. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۰۸-۰۵-۰۱. دریافت‌شده در ۲۰۰۸-۰۲-۰۸.
178. Embassies and consulates in Lahore, Pakistan

پاکستان دے وڈے شہر
راجگڑھ:اسلام آباد
پنجاب	اٹک • بہاولپور • چکوال • چنیوٹ • فیصل آباد • جڑاں والا • اوکاڑا • گجراں والا • گجرات • جھنگ • جہلم • قصور • کھاریاں • لہور ۱ • میاں والی • ملتان • مری • رحیم یار خاں • راولپنڈی • صادق آباد • ساہیوال • سرگودھا • شیخوپورا • سیال کوٹ • ٹیکسلا • حافظ آباد
خیبر	ایبٹ آباد • چترال • ہری پور • کوہاٹ • کوہستان • پشاور ۱ • مانسہرہ • مردان • نوشہرہ • بنوں • جمرود
سندھ	حیدر آباد • جیکب آباد • کراچی ۱  • خیرپور • لاڑکاݨا • نوابشاہ • سکھر • ٹھٹا • سانگھڑ • بدین
بلوچستان	چمن • گوادر • خضدار • کویٹا ۱ • زیارت
گلگت بلتستان	گلگت ۱ • سکردو • چلاس
ازاد کشمیر	میرپور • مظفر آباد ۲ • راولاکوٹ
1 صوبےآں دے راجگڑھ :۞:2 ازاد کشمیر دا راجگڑھ

سانچہ:پاکستان دے قومی و صوبائی دارالحکومت

سانچہ:دنیا دے سب توں زیادہ آبادی والے شہری علاقہ جات سانچہ:پاکستان دے دس لکھ توں ودھ آبادی والے شہر سانچہ:لہور دے نواح