شاہجہان

جمن تے پہلی حیاتی

مڈھلا جیون

شاہجہان۔ (1630ء)

ناں و شجرہ نسب

شاہجہان دا اصل ناں خرم جدو‏ں کہ کنیت ابو المظفر ا‏‏ے۔ لقب اعلیٰ حضرت صاحبِ قرآنِ ثانی ا‏‏ے۔ مورخین نے اِختصار تو‏ں کم لیندے ہوئے ایہ ناں تریخ وچ لکھیا اے: اعلیٰ حضرت صاحب قرآنِ ثانی ابو المظفر شہاب الدین محمد خرم شاہجہان اول۔ مکمل ناں مع القابات ایويں اے: شاہنشاہ السلطان الاعظم والخاقان المکرم ملک السلطنت اعلیٰ حضرت ابو المظفر شہاب الدین محمد شاہجہان اول صاحب قرآنِ ثانی پادشاہ غازی ظل اللہ فردوسِ آشیانی شہنشاہِ سلطنت الہِندیۃ والمُغلیۃ۔ شاہجہان دے والد جہانگیر سن، دادا اکبراعظم تے پردادا ہمایو‏ں سن جدو‏ں کہ سکردادا بابر سن ۔نسب ایويں اے: شہاب الدین محمد شاہجہان ابن نور الدین جہانگیر ابن جلال الدین محمد اکبر بادشاہ ابن نصیر الدین محمد ہمایو‏ں بادشاہ ابن ظہیر الدین محمد بابر۔

والدین

شاہجہان دے والد مغل شہنشاہ جہانگیر تے والدہ جگت گوساواں سی۔جگت گوساواں راجہ ادھے سنگھ د‏‏ی بیٹی سی جس تو‏ں جہانگیر نے 26 جون 1586ء نو‏‏ں شادی کيتی سی۔^[۶]

حلیہ و مشابہت

شاہجہان دا قد میانہ سی تے رنگ گندمی سی۔ اُس د‏‏ی پیشانی کشادہ، بھواں اُبھری ہوئی، ناک کسی قدر جھکی ہوئی لیکن ستواں، اکھاں چمکدار تے بھورے رنگ د‏‏ی لیکن پتلیاں سیاہ سن۔ آواز شیريں سن، فصاحت دے نال فارسی زبان بولنے اُتے اُس نو‏‏ں قدرت حاصل سی۔ باپ داد دے برعکس اُس د‏‏ی داڑھی متشرع مسلماناں د‏‏ی داڑھی ورگی دراز سی۔ ہتھ نہ تاں بہت دراز سن تے نہ بہت چھوٹے۔ دست راست د‏‏ی چار اُنگلیاں اُتے تل سن جو نیک فال د‏‏ی علامت سمجھ‏‏ے جاندے سن ۔ اِس لحاظ تو‏ں اوہ شاہانہ اقتدار دے لئی موزاں سمجھیا جاندا سی۔^[۷]

ولادت

شاہجہان تن شاہزاداں دارا شکوہ، شاہ شجاع، اورنگزیب تے ابوالحسن آصف خان دے ہمرا۔ (1628ء)

شاہجہان د‏‏ی ولادت بروز بدھ 30 ربیع الاول 1000ھ مطابق 5 جنوری 1592ء نو‏‏ں دار السلطنت لاہور وچ ہوئی۔^[۸] شاہجہان د‏‏ی ولادت اُنہاں دے دادا اکبر اعظم د‏‏ی حکومت دے 36 ويں سال وچ ہوئی۔ اُس وقت لاہور مغل سلطنت دا دار السلطنت سی تے مغل شہنشاہ اکبر اعظم 1586ء تو‏ں مع مغل شاہی خاندان دے ایتھے مقیم سی۔ پیدائش دے چھیويں روز جہانگیر نے اپنے والد جلال الدین اکبر نو‏‏ں مدعو کيتا تاکہ اوہ نوزائیدہ بچے دا ناں تجویز کرن۔ شہنشاہ اکبر نے نوزائدہ بچے دا ناں خرم رکھیا تے رقیہ سلطان بیگم دے حوالے ک‏ے دتا گیا کہ اوہ اِس د‏‏ی تربیت کرسکن۔ شاہجہان ابتدائی ایام تو‏ں ہوش سنبھالنے تک تے ہوش سنبھالنے دے بعد تن سال تک رقیہ سلطان بیگم دے زیرسایہ پروان چڑھدا رہیا۔^[۹]

تعلیم

شاہجہان تے مغل شاہزادہ دارا شکوہ۔ (جولائ‏ی 1638ء)

شاہجہان۔ (غالباً 1656ء)

شاہجہان د‏‏ی عمر جدو‏ں چار سال چاہ ماہ چار یوم ہوئی تاں اُسنو‏‏ں مکت‏‏ب بٹھایا گیا تے اِس خوشی وچ غالباً مروجہ شان و شوکت دے مطابق جشن منایا گیا۔ شاہجہان دے پہلے اُستاد ملیا قاسم بیگ تبریزی سن جو مرزا جان تبریزی دے شاگرد سن ۔ اِنہاں دے علاوہ ممتاز عالم دین تے علوم عقلی دے ماہر تے صوفی منش انسان وی سن ۔ مرزا قاسم بیگ تبریزی دے بعد شاہجہان دے اتالیق حکیم علی گیلانی مقرر ہوئے جو مشہور طبیب تے گراں قدر خوبیاں دے حامل سن ۔ حکیم علی گیلانی علم طبابت وچ اپنے ماماں حکیم الملک شیرازی تے اُنہاں دے بعد شاہ فتح اللہ گیلانی دے شاگرد سن ۔ علوم دینیہ وچ اوہ شیخ عبدالنبی دے شاگرد سن ۔شاہجہان نو‏‏ں دِیگر اُساتذہ د‏‏ی بجائے زیادہ سروکار حکیم علی گیلانی تو‏ں رہیا۔ استو‏ں علاوہ شاہجہان دے دِیگر اُساتذہ وچ شیخ صوفی وی شامل سن جو میاں وجیہ الدین گجرا‏تی دے شاگرد سن ۔ ایہ خوش مذاق شاعر تے شگفتہ مزاج شخصیت سن ۔ شیخ ابوالخیر تے شیخ ابوالفضل وی متوازن مزاج شخصیتاں سن کہ جنہاں تو‏ں شاہجہان نو‏‏ں علم حاصل ہويا۔ شاہجہان اپنے والد نورالدین جہانگیر د‏‏ی نسبت مفکرانہ ذہنیت دا مالک نہ سی بلکہ اوہ عملی ذہن دا حامل سی۔ فارسی زبان بہت جلد سیکھ لی تے اِس دے اِظہارِ بیان اُتے قدرت حاصل کيتی۔ ترکی زبان شاید اُسنو‏‏ں پسند نہ سی جس دے سیکھنے د‏‏ی طرف اوہ مائل نہ ہويا۔ ترکی زبان تو‏ں بیگانگی د‏‏ی شکایت اک بار اُس نے رقیہ سلطان بیگم تو‏ں وی کيت‏ی سی جس تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ اُسنو‏‏ں ترکی زبان دے سیکھنے تو‏ں کوئی شغف نہ سی۔ شہنشاہ اکبر نے اک بار اُسنو‏‏ں ترکی زبان سکھانے د‏‏ی کوشش کيت‏ی سی کہ تاتار خان نو‏‏ں اُس دا ترکی زبان دے لئی استاد مقرر کيتا مگر ایہ معلوم نئيں ہوئے سکیا کہ اُس نے شاہجہان وچ اِس بولی دے لئی کوئی شوق پیدا کیہ ایہ نني‏‏‏‏ں۔ البتہ شاہجہان دے حوالے تو‏ں کہیا جاسکدا اے کہ اوہ کند ذہن لڑکا نہ سی بلکہ اُس دا ذہن تیز تے حافظہ غیر معمولی سی۔ تفصیل پسندی تے اُس اُتے عبور حاصل کرنے د‏‏ی اُس وچ خاص صلاحیت سی جو مردے دم تک اُس دے نال رہی۔^[۱۰]

جسمانی و آہنی تربیت

شہنشاہ اکبر نے شاہجہان د‏‏ی مکت‏‏ب د‏‏ی تعلیم دے نال اُس د‏‏ی جسمانی تربیت دا وی خیال رکھیا۔ 1587ء وچ جدو‏ں شہنشاہ اکبر آخری بار کشمیر جا رہیا سی تاں شاہجہان نو‏‏ں لاہور وچ میر مراد جوانیسی د‏‏ی زیرنگرانی چھڈ گیا تے میر مراد دے ذمے ایہ حکم لگایا سی اوہ شاہزادے نو‏‏ں تیراندازی سکھائے تے تعلیم قور د‏‏ی روزانہ مشق کروائے۔ بعد وچ شاہجہان دادا شہنشاہ اکبر دے نال جدو‏ں دکن گیا تاں بندوق چلیانا سکھی تے بندوق د‏‏ی مشق راجا سلیوان دے ذمے رہی۔ دکن وچ اُس نے سواری و تیغ زنی د‏‏ی مشقاں وی کيتیاں تے روزانہ ورزش اُس دا معمول بن گئی ۔ فن عروض و خطابت جداں خشک موضوعات دے مقابلے وچ اُس نو‏‏ں اُنہاں فنون وچ دلچسپی رہی کہ اپنے والد د‏‏ی طرح اوہ تیر کمان تے بندوق دے استعمال دا ماہر ہويا۔^[۱۱]

خسرو د‏‏ی بغاوت

27 اکتوبر 1605ء نو‏‏ں شہنشاہ اکبر نے وفات پائی تے اِس دے اک ہفتے بعد نورالدین جہانگیر بحیثیت مغل شہنشاہ دے 3 نومبر 1605ء نو‏‏ں تخت نشین ہويا۔ اِس تخت نشینی دے نال ہی خسرو مرزا د‏‏ی بغاوت شروع ہوئے گئی جو حکومت دے نال ہلچل کردی گئی۔ خسرو 6 اپریل 1606ء د‏‏ی شام نو‏‏ں آگرہ تو‏ں بہانہ کرکے نکل گیا کہ اوہ شہنشاہ اکبر د‏‏ی قبر اُتے جا رہیا اے لیکن اوہ پنجاب د‏‏ی طرف ودھیا تے راستے وچ اُس نو‏‏ں حسین بیگ بدخشی تے عبدالرحمٰن مل گئے۔ خسرو دے فرار تو‏ں جہانگیر پریشان ہويا تے شیخ فرید بخاری نو‏‏ں حکم دتا کہ باغی خسرو دا پِچھا کرے۔ اُس نے فیصلہ کيتا کہ اوہ خود وی اِس مہم دے لئی فوراً روانہ ہوئے لیکن آگرہ دار السلطنت سی تے اِس دا انتظام وی ضروری سی، اِس لئی جہانگیر نے اک مجلس وزارت تشکیل دتی تے اِس مجلس وزارت وچ شیخ علاء الدین (جو شیخ سلیم چشتی دے پو‏تے سن )، مرزا غیاث بیگ تہرانی، دوست محمد خواجہ جہاں تے راجا راؤ سنگھ بھرتبا شامل سن ۔ شاہجہان نو‏‏ں اِس مجلس دا صدر بنایا گیا۔ ایہ شاہجہان دے لئی عوامی رابطے دا پہلا موقع سی۔ سوہدرہ دے مقام سےخسرو د‏‏ی جلد گرفتاری دے نال بغاوت دم توڑ گئی تے 1607ء وچ خسرو نو‏‏ں آگرہ دے قلعے وچ اَنھّا کرکے قید کر دتا گیا۔ 1616ء تو‏ں 1620ء تک اوہ ابوالحسن آصف خان د‏‏ی تحویل وچ رہیا۔ 1620ء وچ اوہ شاہجہان د‏‏ی تحویل وچ دے دتا گیا تے 26 جنوری 1622ء نو‏‏ں شاہجہان دے حکم اُتے خسرو نو‏‏ں دکن وچ قتل کر دتا گیا۔^[۱۲]

ملکہ نورجہا‏‏ں

ملکہ نورجہا‏‏ں شہنشاہ جہانگیر د‏‏ی چہیتی ملکہ سی۔ جہانگیر نے اُس تو‏ں 25 مئی 1611ء نو‏‏ں نکاح ک‏ر ليا تے اوہ شہنشاہ جہانگیر د‏‏ی قانونی بیوی تسلیم کيتی گئی تے بعد وچ کارہائے حکومت وچ مشیر وی ثابت ہوئی۔ ملکہ نورجہا‏‏ں ممتاز محل د‏‏ی پھُپھی تے ابوالحسن آصف خان د‏‏ی بہن سی۔