polski żołnierz Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zbigniew Bolesław Przystasz (ur. 5 października 1912 w Kleciach, zm. 21 kwietnia 1940 w Katyniu) – podporucznik rezerwy piechoty Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej.
 | |
 podporucznik rezerwy piechoty | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1931–1940 |
| Siły zbrojne | |
| Jednostki | |
| Późniejsza praca |
urzędnik kontraktowy |
Urodził się 5 października 1912 w Kleciach jako syn Ignacego (1867–1959) i Anny z domu Iwańczyk (1879–1956[1])[a][2]. Ignacy Przystasz pochodził z Witryłowa, przejął po swoim ojcu Michale gospodarstwo[2], ukończył Szkołę Gospodarstwa Wiejskiego w Dublanach z tytułem agronoma[3], zawodowo zajmował się administrowaniem majątkami ziemskimi, pracował jako zarządca majątków, w tym charakterze przez dwa lata pracował na Podolu, po czym został zatrudniony w Kleciach w posiadłości Honoraty Pawłowskiej[4]. Podczas I wojny światowej odbył półroczną służbę wojskową na froncie na przełomie 1917/1918, a później pracował jeszcze w Niewistce, Nozdrzcu (majątek rodziny Skrzyńskich) i Hroszówce. Jego żona Anna pochodziła z Sanoka, pracowała jako nauczycielka z Witryłowie[2]. Zbigniew był pierwszym dzieckiem Przystaszów, po nim urodzili się Mieczysław (1914) i Danuta (1920). Wobec konieczności nauki szkolnej dzieci, w 1920 rodzina osiadła w Sanoku (zamieszkiwała początkowo przy ulicy Królewskiej, następnie w samodzielnie budowanym od 1931 domu przy ulicy Młynarskiej 18[5][6][7]). W Sanoku Przystaszowie przyjaźnili się z rodziną Florkowskich, w tym Aleksandrem[8].
W 1931 zdał egzamin dojrzałości w Państwowym Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku[b] (w jego klasie byli m.in. Juliusz Katz-Suchy, Stanisław Kawski, Zdzisław Rajchel)[9][10][11]. W okresie nauki gimnazjalnej był członkiem Sodalicji Mariańskiej[12]. Po maturze rozpoczął studia prawnicze na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie (potem podobnie uczynił jego brat Mieczysław), które po roku był zmuszony przerwać z powodów finansowych, po czym wrócił do Sanoka i udzielał korepetycji[10]. W 1933 otrzymał powołanie do odbycia służby wojskowej, kształcił się na Dywizyjnym Kursie Podchorążych Rezerwy przy 5 Pułku Strzelców Podhalańskich w Przemyślu, który ukończył 31 maja 1934[10][13]. 12 października 1937 został awansowany na stopień podporucznika rezerwy piechoty z dniem 1 stycznia 1937. Został zatrudniony jako urzędnik kontraktowy w Kierownictwie Zaopatrzenia Taborów w Warszawie[14][10]. Po przeniesieniu do stolicy kontynuował studia prawa na Wydziale Prawa Uniwersytetu Józefa Piłsudskiego[10]. Zamieszkiwał w Domu Akademickim im. Gabriela Narutowicza przy placu Gabriela Narutowicza (do końca lat 30. wraz z bratem Mieczysławem)[10]. Należał do AZS Warszawa[12]. W 1939 był studentem czwartego roku[c]. Napisał pracę kolokwialną pt. Ustrój skarbowy w Polsce[14]. Jesienią 1939 miał składać egzaminy końcowe, które wskutek obowiązków zawodowych przeniósł na ten czas z wiosny 1939[14]. Interesował się historią i polityką planował założenie pisma poświęconego geopolityce i „problemom narodowościowo-historycznym”[15].
W sierpniu 1939, wobec zagrożenia wybuchem konfliktu zbrojnego, został zmobilizowany do 23 pułku piechoty we Włodzimierzu Wołyńskim[10]. Po wybuchu II wojny światowej, kampanii wrześniowej i agresji ZSRR na Polskę na terenach wschodnich II Rzeczypospolitej został aresztowany przez Sowietów. Był przetrzymywany w obozie w Kozielsku. Wraz z nim byli osadzeni m.in. jego koledzy pochodzący z Sanoka: Zdzisław Rajchel, Zygmunt Bezucha (chodził do klasy razem z bratem Zbigniewa, Mieczysławem), Zbigniew Wyskiel, Jan Adamek[16]. 20 kwietnia 1940 Zbigniew Przystasz został wywieziony w transporcie z Kozielska do Katynia i najprawdopodobniej 21 kwietnia rozstrzelany przez funkcjonariuszy Obwodowego Zarządu NKWD w Smoleńsku oraz pracowników NKWD przybyłych z Moskwy na mocy decyzji Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940. 28 lipca 2000 został pochowany na terenie późniejszego Polskiego Cmentarza Wojennego w Katyniu (w szóstej mogile[13]), gdzie w 1943 jego umundurowane ciało zostało zidentyfikowane w toku ekshumacji prowadzonych przez Niemców pod numerem 4023[17]. Przy zwłokach zostały znalezione pocztówki, wizytówki, notatnik[18] i talizman – figurka sowy[16]. W 1943 rodzina Zbigniewa Przystasza dowiedziała się o odnalezieniu jego zwłok po publikacji w czasopiśmie „Goniec Krakowski”[19].
Jego rodzeństwo Danuta (1920–2019)[20] i Mieczysław (1914–1986)[21] byli jednymi z nielicznych uczestników powstania warszawskiego 1944 pochodzących z Sanoka. Cała trójka rodzeństwa studiowała prawo na Uniwersytecie Warszawskim. Wujem rodzeństwa Przystaszów (mąż siostry ich matki, Marii) był uczestnik walk o niepodległość i oficer Wojska Polskiego Władysław Mączka (jego bratem był oficer i poeta legionowy Józef Mączka)[4][22]. Dalekim krewnym rodzeństwa był historyk Andrzej Romaniak[23].
Podczas pobytu w obozie Zbigniew Przystasz prowadził pamiętnik w formie dziennika, w którym zapisywał tamtejsze wydarzenia[16][10], m.in. przebieg wigilii[24][25]. Wspominał w nim o ww. kolegach Zygmuncie Bezusze i Zdzisławie Rajchlu; ponadto w jego zapiskach zostali wspomniani m.in. Stanisław Swianiewicz, Tadeusz Tucholski, Zenon Arcimowicz, Jan Bolechowski (Przystasz spędzał z nim czas na rozmowach o literaturze), Bolesław Baranowski (obaj mieli wspólne dyżury[26]), Władysław Godula, Czesław Jezioro, Władysław Kawa, Piotr Jeż, Lech Smólski, Stanisław Zawadzki[27][28]. Ostatnie wpisy datowane były na dni 20 kwietnia (wywiezienie z obozu o godz. 16 i przyjazd do Smoleńska) oraz 21 kwietnia (ostatni wpis o godz. 8 rano)[29][30][31].
Dziennik obozowy Zbigniewa Przystasza został przepisany na maszynopis 15 czerwca 1944[32] w Instytucie Medycyny Sądowej i Kryminalistyki w Krakowie, którym kierował Jan Robel[33]. Około roku 1958 zapiski notatnika udostępnił płk dr Wencel koledze szkolnemu Zbigniewa Przystasza, Stanisławowi Kawskiemu[16]. Zapis dziennika został opublikowany w drugim wydaniu publikacji pt. Pamiętniki znalezione w Katyniu, wydanej w 1990 nakładem wydawnictwa Editions Spotkania[34] oraz na łamach tomu VIII „Rocznika Sanockiego” z 2011[35][36].
Fragment zapisków Zbigniewa Przystasza w Kozielsku z 3 kwietnia 1940[37][16][38][39][40]:
Pragnąłbym, ażeby Bóg umożliwił mi powrót (wraz ze wszystkimi), do Polski, do normalnych warunków pracy – ażebym kończył prawo, mógł realizować zamierzenia swoje odnośnie rodziny – a potem – a potem... pracować naukowo choć z amatorstwa, a jak będzie to możliwe, fachowo. A przy tym życie moje tak ułożyć, aby ono mi dawał maksimum korzyści moralnych, fizycznych, materialnych, ażebym mógł rozwijać i swój charakter, swój umysł, swe ciało, ażebym się ożenił z piękną, dobrą i kochaną kobietą, żebym miał z nią dzieci – takie, o jakich nieraz marzyłem; – proszę Cię, Boże, i o to, bym miał kawałek ziemi swojej z zagrodą, gdzieś w swoich kochanych stronach sanockich, gdziebym mógł odpocząć z daleka od (...) i gwaru miejskiego. Ażebym ten dom swój i otoczenie jego miał według swego wypieszczonego ideału, żeby w nim była piękna, duża biblioteka, przeze mnie urządzona, którą bym w częścu przekazał na użytek publiczny, a w części swej Rodzinie. Boże! Proszę Cię o to, by Rodzice moi, Brat mój i Siostra – również kontynuowali swe życie według swych najpiękniejszych zamierzeń, według swych zamysłów i woli. Lecz przede wszystkim proszę Cię, by to się działo tylko – jeśli to jest możliwe, Boże – w ramach Wielkiej, Nowej i Potężnej Polski!
Podczas „Jubileuszowego Zjazdu Koleżeńskiego b. Wychowanków Gimnazjum Męskiego w Sanoku w 70-lecie pierwszej Matury” 21 czerwca 1958 nazwisko Zbigniewa Przystasza zostało wymienione w apelu poległych w obronie Ojczyzny w latach 1939–1945[41] oraz na ustanowionej w budynku gimnazjum tablicy pamiątkowej poświęconej poległym i pomordowanym absolwentom gimnazjum[42].
W 1962 jako Bolesław Przystasz został upamiętniony wśród innych osób wymienionych na jednej z tablic Mauzoleum Ofiar II Wojny Światowej na obecnym Cmentarzu Centralnym w Sanoku.
5 października 2007 minister obrony narodowej Aleksander Szczygło awansował go pośmiertnie na stopień porucznika[43]. Awans został ogłoszony 9 listopada 2007 roku w Warszawie, w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”[44].
W ramach akcji „Katyń... pamiętamy” / „Katyń... Ocalić od zapomnienia” Zbigniewowi Przystaszowi poświęcono Dęby Pamięci w Połczynie-Zdroju[45][13] oraz 8 października 2009 w tzw. Alei Katyńskiej na Cmentarzu Centralnym w Sanoku (zasadzenia dokonali jego siostra Danuta Przystasz i historyk Andrzej Romaniak)[46][47].
Zbigniew Przystasz został symbolicznie upamiętniony na grobowcu rodzinnym na Cmentarzu Centralnym w Sanoku.[48][49].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
