Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa

Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa – dawna polska organizacja państwowa zajmująca się kultywowaniem pamięci walki i męczeństwa narodu polskiego, a także innymi miejscami martyrologii na ziemiach polskich. Na mocy ustawy z 29 kwietnia 2016 r. o zmianie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu oraz niektórych innych ustaw została zlikwidowana, jej zadania przejął częściowo Instytut Pamięci Narodowej.

Logo Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa

Historia

Została utworzona na mocy ustawy sejmowej z 2 lipca 1947 pod nazwą „Rada Ochrony Pomników Męczeństwa”^[1]. Podlegała ówczesnemu Ministerstwu Kultury i Sztuki.

Od 28 stycznia 1988 działała przy Prezesie Rady Ministrów pod nazwą „Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa”^[2] bezpośrednio podlegając ministrowi właściwemu do spraw kultury i dziedzictwa narodowego. Jej działalność była od samego początku finansowana z budżetu państwa. Członków Rady na 4-letnią kadencję powoływał Prezes Rady Ministrów.

1 sierpnia 2016 Rada została zniesiona^[3][4], a jej kompetencje przejęło Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Instytut Pamięci Narodowej. Od 20 grudnia 2017 za upamiętnienie i uhonorowanie osób zasłużonych dla Narodu Polskiego w dziele pielęgnowania pamięci lub niesienia pomocy osobom narodowości polskiej lub obywatelom polskim innych narodowości będącym ofiarami zbrodni przeciwko pokojowi, ludzkości lub zbrodni wojennych w latach 1917–1990 odpowiada Instytut Solidarności i Męstwa imienia Witolda Pileckiego^[5].

Zadania Rady

Medal pamiątkowy

awers

rewers

Do zadań Rady należało^[2]:

• sprawowanie opieki nad miejscami walk i męczeństwa oraz trwałe upamiętnianie związanych z tymi miejscami faktów, wydarzeń i postaci
• inspirowanie oraz współdziałanie w organizowaniu obchodów, uroczystości, przedsięwzięć wydawniczych i wystawienniczych, a także popularyzowanie – za pomocą środków masowego przekazywania – miejsc, wydarzeń i postaci historycznych związanych z walkami i męczeństwem
• ocenianie stanu opieki nad miejscami i trwałymi obiektami pamięci narodowej, a w szczególności nad pomnikami, cmentarzami i mogiłami wojennymi oraz walk narodowowyzwoleńczych, cmentarzami ofiar hitlerowskiego terroru, muzeami walk i martyrologii, a także izbami pamięci narodowej
• sprawowanie funkcji opiniodawczej i opiekuńczej wobec muzeów walk i męczeństwa, a w szczególności: w Auschwitz-Birkenau, na Majdanku, w Stutthofie, w Łambinowicach, w Żabikowie, Rogoźnicy, w Treblince i Radogoszczu
• opiniowanie pod względem historycznym i artystycznym wniosków o trwałe upamiętnienie miejsc wydarzeń historycznych, a także wybitnych postaci związanych z dziejami walk i męczeństwa
• współdziałanie – w szczególności ze środowiskami i organizacjami polonijnymi – w sprawowaniu opieki nad miejscami walk i męczeństwa Narodu Polskiego za granicą

Do końca istnienia PRL Rada zajmowała się głównie walką i męczeństwem Polaków w czasie II wojny światowej. Patronowała wydawanej przez Wydawnictwo Interpress serii książek „Polacy na frontach II wojny światowej”^[6][7][8]. Następnie rozszerzyła swoją działalność na miejsca pamięci, pochówki, cmentarze i inne polskie miejsca martyrologii pozostałe od czasów wojny za wschodnią granicą. W sposób szczególny Rada opiekowała się cmentarzami oficerów polskich w Katyniu, Miednoje, Charkowie, Bykowni. Rada doprowadziła także do odbudowy Cmentarza Obrońców Lwowa i innych cmentarzy żołnierzy i powstańców polskich z walk i wojen XIX i XX w.

Uroczystość pobrania przez delegację rządową i rodzin ofiar zbrodni katyńskiej ziemi z mogił katyńskich, 5 kwietnia 1989, w środku przewodniczący Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa gen. dyw. pil. Roman Paszkowski.

Radę obsługiwało Biuro Rady, kierowane przez etatowego sekretarza. W latach 2010–2016 funkcję tę pełnił Andrzej Krzysztof Kunert.

Przewodniczący Rady

• 1947–1953 – Zygmunt Balicki (wiceminister komunikacji)
• 1954–1960 – Kazimierz Banach (wiceprezes NK ZSL, członek Rady Państwa)
• 1960–1981 – Janusz Wieczorek (szef Urzędu Rady Ministrów)
• 1982–1983 – Stanisław Marcinkowski (sekretarz stanu w Urzędzie Rady Ministrów)
• 1984–1985 – gen. dyw. Wacław Jagas (zastępca Głównego Inspektora Obrony Terytorialnej)
• 1985–1990 – gen. broni. pil. Roman Paszkowski (były dowódca Wojsk OPK)
• 1990–2000 – Stanisław Broniewski (były Naczelnik „Szarych Szeregów”)
• 2001–2015 – Władysław Bartoszewski (Pełnomocnik Prezesa Rady Ministrów ds. Dialogu Międzynarodowego, Sekretarz Stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów)
• styczeń – marzec 2016 – Anna Maria Anders (Pełnomocnik Prezesa Rady Ministrów ds. Dialogu Międzynarodowego, Sekretarz Stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów)^[9]; zrezygnowała w marcu 2016^[10]

Wiceprzewodniczący Rady

• 1968–1972 – gen. bryg. Edward Szpitel
• do 1988 – Ludwik Ochocki
• 1971-1984 - Kazimierz Rusinek
• 1972–1990 – gen. dyw. Zygmunt Huszcza
• 1972–1988 – Stanisław Kujda
• 1972–1989 – gen. bryg. Albin Żyto
• 1985–1990 – gen. dyw. Czesław Czubryt-Borkowski
• 1988–1990 – Krystyna Marszałek-Młyńczyk
• 1988–1990 – prof. Anna Przecławska
• 1988–1990 – Czesław Przewoźnik
• 1989–1990 – gen. bryg. Zdzisław Rozbicki
• 2009–2016 – Teresa Hernik

Sekretarze Generalni Rady

• 1949–1954 – Marian Kryński (dyrektor gabinetu Ministra Kultury i Sztuki)
• 1954–1960 – prof. Ludwik Rajewski
• 1960–1976 – Józef Pietrusiński (dyrektor w Urzędzie Rady Ministrów)
• 1980–1985 – gen. dyw. Czesław Czubryt-Borkowski (były szef Wojsk OPL MON)
• 1985–1989 – prof. Bohdan Rymaszewski
• 1989–1990 – gen. bryg. dr Mieczysław Cygan (były wojewoda gdański)
• 1990–1992 – Wiesław Jan Wysocki
• 1992–2010 – Andrzej Przewoźnik
• 2010–2016 – Andrzej Kunert

Członkowie Rady ostatniej kadencji

• Jacek Salij – 1992–2016
• Andrzej Kamiński – 2001–2016
• Teresa Hernik – 2005–2016
• Krzysztof Münnich – 2005–2016
• Olga Krzyżanowska – 2005–2016
• Jan Sziling – 2005–2016
• Eleonora Bergman – 2009–2016
• Edmund Dmitrów – 2009–2016
• Bolesław Hozakowski – 200–2016
• Piotr Cywiński – 2010–2016
• Józef Guzdek – 2011–2016
• Jan Stanisław Ciechanowski – 2013–2016
• Sławomir Frątczak – 2013–2016
• Wiesław Grudziński – 2013–2016
• Łukasz Kamiński – 2013–2016
• Krzysztof Komorowski – 2013–2016
• Stanisław Nicieja – w latach 1997–2004 i 2013–2016
• Tomasz Szarota – 2013–2016
• Waldemar Strzałkowski – 2013–2016
• Jan Śpiewak – 2013–2016
• Leszek Żukowski – 2013–2016
• Dariusz Stola – 2014–2016
• Magdalena Gawin – 22 grudnia 2015 – 1 sierpnia 2016
• Robert Kostro – 22 grudnia 2015 – 1 sierpnia 2016
• Jan Ołdakowski – 22 grudnia 2015 – 1 sierpnia 2016
• Adolf Juzwenko – 18 stycznia 2016 – 1 sierpnia 2016

Odznaczenia

8 kwietnia 2008 Rada Polskiej Fundacji Katyńskiej nadała Radzie Medal Dnia Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej, lecz nie został on przyjęty przez ROPWiM^[11].