Warszawa Śródmieście

Warszawa Śródmieście – przystanek i podziemny dworzec kolejowy w Warszawie znajdujący się na warszawskiej linii średnicowej przy Alejach Jerozolimskich 50, pomiędzy ulicami Marszałkowską i Emilii Plater. Obsługuje jedynie ruch aglomeracyjny i regionalny^[6].

Ten artykuł dotyczy przystanku i dworca PKP. Zobacz też: Warszawa Śródmieście WKD – stacja kolejowa Warszawskiej Kolei Dojazdowej.

Warszawa Śródmieście

nr rej. 31.12.2020[1]
Warszawa Śródmieście, peron 2 (2015)
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Miejscowość	Warszawa
Lokalizacja	Aleje Jerozolimskie 50
Data otwarcia	23 czerwca 1949 (prowizoryczny dworzec) 29 września 1963 (dworzec stały)
Liczba pasażerów (2017)	19,4 mln[2]
Dane techniczne
Liczba peronów	3[3]
Liczba krawędzi peronowych	4[3]
Kasy
Linie kolejowe
Linia 448 Warszawa Zachodnia – Warszawa Rembertów
Położenie na mapie Warszawy Warszawa Śródmieście
Położenie na mapie Polski Warszawa Śródmieście
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Warszawa Śródmieście
52°13′45,61″N 21°00′26,96″E

Hala prowizorycznego dworca w 1954

Hala peronowa dworca w 1968

Kasy biletowe

Naziemne pawilony dworca Warszawa Śródmieście widziane z 30. piętra PKiN

Wschodni pawilon dworca

Nowo otwarty podziemny dworzec kolejowy Warszawa Śródmieście w 1963

Mozaika ceramiczna Wojciecha Fangora na trawertynie w stylu op-art z 1963 w podziemnej części dworca, pierwotnie wszystkie mozaiki były podświetlone od spodu świetlówkami^[4][5].

Według klasyfikacji PKP ma kategorię dworca aglomeracyjnego^[7].

Historia

Dworzec powstał w miejscu przedwojennego, istniejącego do 1944 Dworca Głównego, na terenie dawnego Dworca Wiedeńskiego^[8].

Pierwszy prowizoryczny dworzec Warszawa Śródmieście został zbudowany w 1949^[8] (otwarcie nastąpiło 23 czerwca 1949^[9]). Powstał w ramach odbudowy warszawskiej linii średnicowej ze zniszczeń wojennych. Mieścił się on w drewnianym pawilonie u zbiegu ulic Marszałkowskiej i Alej Jerozolimskich^[8]. Początkowo perony dworcowe mieściły się w wykopie^[10].

W 1952, w ramach porządkowania rejonu Pałacu Kultury i Nauki, obiekt przeniesiono na zachód, w miejsce obecnego Dworca Centralnego, gdzie wybudowano kolejny prowizoryczny dworzec^[8]. Składał się on z dwóch drewnianych pawilonów^[11]. Teren pierwszego dworca przykryto płytą betonową, na której urządzono zieleńce^[8]. Przeniesienie dworca na zachód umożliwiło przystąpienie do budowy trzeciego – już stałego – dworca pod płytą przykrywającą wykop linii średnicowej^[11].

W 1955 ukończono budowę dwóch pawilonów wejściowych do nowego stałego dworca według projektu architektów Arseniusza Romanowicza i Piotra Szymaniaka. Wybudowano także część podziemną w stanie surowym, opartą na murach podziemnej części dworca Warszawa Główna. Pawilony umieszczono symetrycznie względem osi Pałacu Kultury i Nauki^[12].

Prace w podziemnej części dworca wznowiono po 1960 i zakończono w 1963 roku^[8]. Nowoczesny projekt wnętrz wykonali artyści z Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie: Wojciech Fangor, Jerzy Sołtan, Zbigniew Ihnatowicz, Wiktor Gessler, Adolf Szczepiński, Bogusław Smyrski i Lech Tomaszewski^[12]. Drewniane pawilony poprzedniego dworca przeznaczono na tymczasowy Dworzec Centralny dla pociągów dalekobieżnych wykorzystujących linię średnicową^[11].

W trakcie budowy dworca w 1963 roku powstał fragment tunelu pieszego w kierunku wschodnim, który miał w przyszłości prowadzić z peronu 2. do stacji metra (pomimo tego, że budowę metra wstrzymano w 1957 roku)^[13]. Część podziemna dworca została otwarta 29 września 1963 roku^[14].

Dworzec składa się z części podziemnej (perony i osobne zespoły kas) oraz dwóch naziemnych pawilonów wejściowych z granitu. Pierwotnie trzyperonowy układ dworca zakładał ich specjalizację: skrajne obsługiwały podróżnych odjeżdżających w kierunku wschodnim lub zachodnim, środkowy – przyjeżdżających z obu kierunków (obsługa pociągu najpierw otwierała drzwi na peron środkowy dla wysiadających, potem na skrajny dla wsiadających, co pozwalało na uniknięcie kolizji podróżnych na peronach i w drzwiach wagonów)^[15].

Każdy z trzech peronów ma po 2 niezależne wyjścia na powierzchnię (peron 1. i 3. na wysokości pawilonów, peron 2. na swoich końcach), istnieją też dwa przejścia podziemne w tym jedno nieczynne, łączące dawniej tylko perony zewnętrzne^[16]. Czynne łączy wszystkie perony Śródmieścia i Dworca Centralnego^[10]. Oprócz oddzielnych zespołów kas dla każdego kierunku, na dworcu zaprojektowano także cztery kioski gastronomiczne i przemysłowe, poczekalnie, zespoły sanitarne, pomieszczenia służbowe oraz bardzo rozbudowany zespół pomieszczeń technicznych^[15]. Na jednym z peronów zainstalowano automaty telefoniczne^[17]. Zaprojektowano schody ruchome prowadzące na dworzec, jednak ich nie zrealizowano^[18]. Dworzec uzyskał odpowiednio izolowany i odwodniony strop przykryty warstwą ziemi, co umożliwia wegetację roślin^[15]. We wnętrzu dworca umieszczono 52 mozaiki sufitowe i 27 mozaik ściennych. Wszystkie z własną iluminacją^[5]. Ich głównym autorem był Wojciech Fangor, a wykonano je we włocławskich zakładach fajansowych. Kierunek zachodni oznaczono płytkami zielonymi i niebieskimi, a wschodni żółtymi, pomarańczowymi i czerwonymi^[19]. Dworzec charakteryzował się także oryginalnymi krawędziami peronów, które były kolorowe i podświetlone od spodu świetlówkami^[4]. Krawędzie torowiska prowadzącego na wschód były biało-czerwone, natomiast tego prowadzącego na zachód były biało-błękitne^[20]. W hali peronowej zamontowano poidełka wykonane z betonu płukanego^[21].

Bezpośrednio po oddaniu do użytku dworzec zachwycał użytkowników swoją estetyką i funkcjonalnością, wynikającą z dużej przelotowości i zastosowania segregacji ruchu pieszego.

W 2006 roku rozpoczął się remont bardzo już zaniedbanego kompleksu dworcowego, zakończony w styczniu roku 2007^[22]. Dworcowi przywrócono w większości stan sprzed 40 lat, świadomie rezygnując jednak z daleko idącej modernizacji – w planach na kolejne lata przewidziano wyburzenie pawilonów naziemnych i budowę centrum handlowego z częścią dworcową^[10]. Ich likwidację przewiduje obowiązujący od 2010 plan zagospodarowania przestrzennego, który przewiduje budowę ulicy w miejscu placu z pawilonami^[23][24]. W 2014 pawilony zewnętrzne przeszły kolejną doraźną renowację i remont elewacji, która była w bardzo złym stanie^[23]. Plany likwidacji pawilonów były możliwe, bo nie były one objęte ochroną konserwatorską. Samo podziemie dworca od 2016 jest wpisane do gminnej ewidencji zabytków pod numerem SRO34200^[25]. Pod koniec 2020 do rejestru zabytków wpisano najpierw zespół mozaik^[19], a potem cały dworzec^[26].

Na dworcu znajdują się automaty biletowe Kolei Mazowieckich i Zarządu Transportu Miejskiego^[27]. Windę na dworcu zainstalowano w 2010^[28].

Obsługiwane połączenia

Przewoźnik	Linia	Trasa
SKM	S1	Otwock – Warszawa Falenica – Warszawa Wawer – Warszawa Wschodnia – Warszawa Śródmieście – Warszawa Zachodnia – Pruszków	[29]
	S2	Sulejówek Miłosna – Warszawa Rembertów – Warszawa Wschodnia – Warszawa Śródmieście – Warszawa Zachodnia – Warszawa Służewiec – Warszawa Lotnisko Chopina	[29]
KM	R1	Warszawa Wschodnia – Warszawa Śródmieście – Warszawa Zachodnia – Pruszków – Grodzisk Mazowiecki – Żyrardów – Skierniewice	[30]
	R2	Warszawa Zachodnia – Warszawa Śródmieście – Warszawa Wschodnia – Warszawa Rembertów – Sulejówek Miłosna – Mińsk Mazowiecki – Mrozy – Siedlce – Łuków	[30]
	R3	Warszawa Wschodnia – Warszawa Śródmieście – Warszawa Zachodnia – Ożarów Mazowiecki – Błonie – Sochaczew – Łowicz Główny	[30]
	R6	Warszawa Zachodnia – Warszawa Śródmieście – Warszawa Wschodnia – Zielonka – Wołomin – Tłuszcz – Małkinia – Szulborze Wielkie	[30]
	R61	Warszawa Zachodnia – Warszawa Śródmieście – Warszawa Wschodnia – Zielonka – Wołomin – Tłuszcz – Wyszków – Ostrołęka	[30]
	R7	Warszawa Zachodnia – Warszawa Śródmieście – Warszawa Wschodnia – Warszawa Wawer – Warszawa Falenica – Otwock – Celestynów – Pilawa – Sobolew – Dęblin	[30]
	R8	Warszawa Wschodnia – Warszawa Śródmieście – Warszawa Zachodnia – Warszawa Służewiec – Piaseczno – (- Góra Kalwaria) – Czachówek Południowy – Warka – Dobieszyn – Radom – Szydłowiec – Skarżysko-Kamienna	[30]

Pasażerowie

W roku 2017 wymiana pasażerska wyniosła 19,4 mln osób (53,1 tys. dziennie), co dało jej 3. miejsce w Polsce^[31].

W roku 2018 wymiana pasażerska wyniosła 17,4 mln osób (47,8 tys. dziennie), co dało jej 3. miejsce w Polsce^[31].

W roku 2019 wymiana pasażerska wyniosła 16,2 mln osób (44,5 tys. dziennie), co dało jej 4. miejsce w Polsce^[31].

W roku 2020 wymiana pasażerska wyniosła 7,2 mln osób (19,8 tys. dziennie), co dało jej 9. miejsce w Polsce^[31].

W roku 2021 przystanek obsłużył 6,7 mln osób (18,4 tys. pasażerów na dobę), co dało mu 11. miejsce w Polsce^[32].

Tablice pamiątkowe

• Tablica upamiętniająca pioniera elektryfikacji kolei w Polsce Romana Podoskiego (pawilon wschodni), wmurowana w latach 60. XX wieku^[33].
• Tablica upamiętniająca Dworzec Wiedeński i odjazd pierwszego pociągu do Grodziska 14 czerwca 1845 (pawilon wschodni)^[33].
• Tablica ku pamięci Czesława Jaworskiego, zasłużonego dla elektryfikacji kolei w Polsce (pawilon zachodni), odsłonięta 23 marca 1988^[33].
• Tablica upamiętniająca akcje odwetowe Gwardii Ludowej w dniach 24 października 1942 i 17 stycznia 1943 na lokal „Mitropa” (pawilon zachodni), wmurowana w latach 60. XX wieku^[33].

Planowany łącznik ze stacją metra Centrum

Od początku istnienia dworca przewiduje się wybudowanie przejścia podziemnego^[14] do otwartej w 1998 stacji metra Centrum^[10], jednak jego budowa opóźnia się^[16]. Kwestia budowy łącznika powróciła w latach 2018–2019^[34]. Jednym z możliwych wariantów jest budowa łącznika jedynie do placu przed wejściami do metra^[35], rozważane jest także stworzenie bezpośredniego połączenia stacji metra z Dworcem Centralnym z odnogą do dworca Warszawa Śródmieście^[36]. W styczniu 2021 ogłoszono przetarg na wykonawcę analizy trzech wariantów wykonania połączenia między dworcami i stacją metra^[37].

Dworzec w kulturze masowej

• 31 grudnia 1963, kilka miesięcy po oddaniu dworca do użytku, na peronach odbył się bal sylwestrowy^[38], który uwieczniła m.in. Polska Kronika Filmowa^[39].
• Dworzec wystąpił w kilku filmach m.in. w Beacie zakochany w tytułowej bohaterce Olek Smoleński po kilku dniach poszukiwań spotyka ją na tym dworcu i namawia do powrotu do domu. Z kolei w Spotkaniu ze szpiegiem Maria Polińska spotyka się tam z imperialistycznym szpiegiem Bernardem^[40].
• Od kwietnia do sierpnia 2006 roku, w ramach imprezy „Dekarock Antyradia” zorganizowanej przez rozgłośnię, na dachu dworca koncerty zagrały zespoły: T.Love, Oddział Zamknięty, Hey, Strachy na Lachy i Homo Twist^[41][42].
• W wydanej w 2014 roku postapokaliptycznej powieści Kompleks 7215 i jej kontynuacji Dworzec Śródmieście Bartka Biedrzyckiego został opisany jako jedno z miejsc, gdzie po wojnie atomowej znaleźli schronienie ocaleni warszawiacy^[43].