AI tools

Fantastyka postapokaliptyczna

podgatunek fantastyki naukowe Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Fantastyka postapokaliptyczna

Fantastyka postapokaliptyczna (postapokalipsa, postapo[1]) – podgatunek fantastyki naukowej traktujący o wydarzeniach bezpośrednio po kataklizmie, apokalipsie[2][3]. Ze względu na niewielkie różnice, związane głównie z odstępem czasowym od katastrofy, co rzutuje na przenikanie się wątków, gatunek jest ściśle – a w niektórych utworach nierozerwalnie – powiązany z fantastyką apokaliptyczną[4].

Thumb
Cosplayerzy w strojach żołnierzy Bractwa Stali z Fallouta, jednej z najbardziej rozpoznawalnych franczyz postapokaliptycznych.
Thumb
Agent Smith z serii filmów Matrix, w którym ludzkość żyje w postapokaliptycznym świecie.
Thumb
Zrzut ekranu z gry S.T.A.L.K.E.R.: Cień Czarnobyla, której fabułę osadzono w odizolowanej od reszty świata Zonie.

Historia

The Last Man (1826) autorstwa Mary Shelley jest powszechnie uważany za jedno z pierwszych współczesnych dzieł fikcji postapokaliptycznej[5]. Utwór opowiada o losach świata w drugiej połowie XXI wieku, kiedy ludzkość powoli ulega zagładzie w wyniku epidemii. Ludzkość zostaje wyniszczona, a na planecie, jak można się domyślić, zostaje tylko jeden człowiek[3][6]. Wśród pierwszych dzieł z gatunku fantastyki postapokaliptycznej wymienia się jeszcze niekiedy After London (1885) Richarda Jefferiesa(inne języki) oraz Wehikuł czasu (1895) Herberta George’a Wellsa[7].

W XX wieku gatunek rozwinął się w następstwie wydarzeń I wojny światowej oraz II wojny światowej i wyścigu zbrojeń nuklearnych w okresie zimnej wojny. Jego popularność wzrosła przede wszystkim w latach 50. Coraz większa liczba eseistów, powieściopisarzy, rysowników i filmowców zaczęła snuć myśli o scenariuszach końca świata[3][4].

Charakterystyka gatunku

Podsumowanie
Perspektywa

W książkach, grach lub filmach fabuła rozgrywa się zazwyczaj po wojnie jądrowej, pandemii, katastrofie ekologicznej[8][9], upadku asteroidy, ataku kosmitów, inwazji zombie[10], przejęcia władzy przez sztuczną inteligencję etc[4]. Główną cechą jest to, że ludzkość cofa się do czasów przedindustrialnych. Historia może dotyczyć prób zapobieżenia apokaliptycznemu wydarzeniu, radzenia sobie z jego skutkami i konsekwencjami lub być postapokaliptyczna, osadzona w czasie po katastrofie. Ramy czasowe mogą obejmować okres bezpośrednio po kataklizmie, koncentrując się na trudach ocalałych, ich psychologii oraz wysiłkach na rzecz przetrwania i zachowania jedności ludzkości[11], albo odległą przyszłość, gdzie cywilizacja sprzed katastrofy została zapomniana lub zmitologizowana[3]. Historie postapokaliptyczne często rozgrywają się w świecie przyszłości pozbawionym technologii albo w rzeczywistości, w której zachowały się jedynie szczątkowe elementy dawnego społeczeństwa i technologii[12][13][14].

Katastrofa nie musi dotyczyć całej Ziemi. Do konwencji postapo zaliczają się także utwory dotyczące skutków nawet lokalnych katastrof, jednak na tyle poważnych, że pozostają po nich obszary spełniające założenia postapo, np. powieść Piknik na skraju drogi[1] czy nawiązująca do niej luźno gra S.T.A.L.K.E.R.: Cień Czarnobyla[15][16].

Dzieła postapokaliptyczne często przedstawiają utratę globalnej perspektywy, ponieważ bohaterowie są zdani wyłącznie na siebie, nierzadko posiadając niewielką lub żadną wiedzę o świecie zewnętrznym[16]. Ponadto dzieła postapokaliptyczne często przedstawiają światy pozbawione nowoczesnej technologii, której szybki rozwój może stanowić wyzwanie dla ludzkiej percepcji. Ewolucyjnie ludzki mózg przystosowany był do radzenia sobie z problemami bezpośrednimi, takimi jak zagrożenia fizyczne, a nie do funkcjonowania w złożonych strukturach współczesnego społeczeństwa. W światach postapokaliptycznych problemy typowe dla zaawansowanych cywilizacji znikają, co sprawia, że fabuły koncentrują się na prostszych, bardziej pierwotnych realiach[2]. Tego rodzaju dzieła przyciągają uwagę odbiorców nie tylko wizją zniszczenia, ale także przedstawieniem świata uproszczonego, mniej skomplikowanego, a tym samym bardziej zrozumiałego i bliskiego człowiekowi[10].

Tego rodzaju fikcja jest przedmiotem badań nauk społecznych i może dostarczać wglądu w obawy danej kultury[16][10][11], a także w takie kwestie, jak rola wyobrażana dla administracji publicznej[8].

Od końca XX wieku można zaobserwować wzrost popularności filmów postapokaliptycznych[10][11][12]. Amerykański badacz kultury Christopher Schmidt zauważa, że podczas gdy świat „ulega zniszczeniu” z perspektywy przyszłych pokoleń, my odwracamy uwagę od katastrof, biernie oglądając je jako rozrywkę[13]. Niektórzy komentatorzy zwracają uwagę na ten trend, mówiąc, że „łatwiej wyobrazić sobie koniec świata niż koniec kapitalizmu”[14][1][15][17][9].

Świat postapokalipsy jest różnie przedstawiany: często jako wielka pustynia (Mad Max), wieczna zmarzlina (Pojutrze), cały glob zalany wodą (Wodny świat) albo po prostu pustkowie pełne ruin i pozostałości dawnej cywilizacji (m.in. Terminator i Jestem legendą)[18].

Wykorzystywane motywy

Thumb
Okładka pierwszego wydania Bastionu Stephena Kinga.

Wśród wykorzystywanych motywów w fantastyce postapokaliptycznej można wyróżnić:

  • Samotność – Bohaterowie, znajdujący się w przerażająco wielkim i pustym świecie, walczą o przetrwanie, starając się zachować wspomnienia o minionej cywilizacji (Jestem legendą)[19].
  • Konflikt, survival – Ocalali po kataklizmie muszą stawić czoła mutantom, zombie, czy gangom, które rabują i mordują napotkanych ludzi (Mad Max)[10][20][21].
  • Zniszczona cywilizacja – Fantastyka postapokaliptyczna często przedstawia świat, w którym cywilizacja upadła lub została zniszczona w wyniku katastrofy. Katastrofa może mieć różne formy – od wojny nuklearnej po globalne epidemie[22].
  • Wyprawa, eksploracja, wędrówka – Protagonista staje przed koniecznością wykonania zadania ważnego dla społeczności lub władz (Ucieczka z Nowego Jorku, Ucieczka z Los Angeles), wyrusza w poszukiwaniu cennych artefaktów lub po prostu wędruje przez zniszczony świat (Droga)[11].
  • Walka o przetrwanie i zasoby – W takich światach zasoby, jak woda, jedzenie czy paliwa, stają się bardzo cenne. Główne motywy to walka o przetrwanie i konieczność adaptacji do nowego, trudnego świata[23].
  • Nowe formy społeczne i polityczne – Po upadku starego porządku pojawiają się nowe formy organizacji społecznej. Może to być anarchia, powstawanie nowych tyranów lub różne eksperymentalne społeczności[24][25].
  • Mesjanizm, ratowanie świata – Fabuła często śledzi losy wybitnych jednostek lub grup, które kładą podwaliny pod odradzającą się cywilizację (Jestem legendą), lub przedstawia wydarzenia związane z próbą ratowania świata przed katastrofą (12 małp) bądź próbą odwrócenia jej skutków (Matrix)[26][27].
  • Motyw podróży i odkrywania nowych światów – Postapokaliptyczne fabuły często zawierają motyw podróży. Bohaterowie przemierzają zniszczony świat, poszukując bezpiecznych miejsc lub próbując zrozumieć, co pozostało po katastrofie[11].
  • Refleksja nad kondycją ludzką i moralnością – Postapokaliptyczna fantastyka często bada ludzką naturę i moralność w kontekście ekstremalnych warunków. W takich światach, gdzie życie jest zagrożone, pojawiają się pytania o to, co jest słuszne, a co nie[28][29][30].
  • Motyw nadziei lub odrodzenia – Choć świat postapokaliptyczny jest często ukazywany w mrocznych barwach, niektóre dzieła zawierają motywy nadziei, odrodzenia i odbudowy cywilizacji.

W fabule utworów postapokaliptycznych motywy te najczęściej nie występują samodzielnie, lecz w różnego rodzaju kombinacjach. Urozmaicone są także wykorzystywane konwencje, by wymienić: utwory przygodowe, katastroficzne, horror, psychologiczne, a nawet komedie[31], jak Seksmisja[32] czy Delicatessen[33] czy fantasy, jak Bastion[34].

Pisownia

W języku polskim poprawna pisownia przymiotnika to postapokaliptyczny. Będąca kalką z języka angielskiego pisownia post-apokaliptyczny czy post apokaliptyczny jest błędna[35][36].

Przykłady dzieł o tematyce postapokaliptycznej

Książki

Filmy

Seriale

Gry[37][38][39]

Zobacz też kategorię: Gry komputerowe o tematyce postapokaliptycznej.

Przypisy

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.