Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa

Władysław Szpilman

polski pianista i kompozytor Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Władysław Szpilman
Remove ads

Władysław Szpilman, ps. „Al Legro” (ur. 5 grudnia 1911 w Sosnowcu, zm. 6 lipca 2000 w Warszawie) – polski kompozytor, pianista i aranżer pochodzenia żydowskiego.

Szybkie fakty Pseudonim, Data i miejsce urodzenia ...
Remove ads
Thumb
Władysław Szpilman w 1934 roku
Thumb
Przedwojenna siedziba Polskiego Radia przy ul. Zielnej 25 w Warszawie, w której pracował Władysław Szpilman
Thumb
Ładowanie Żydów do wagonów na rampie Umschlagplatzu w czasie wielkiej akcji deportacyjnej latem 1942 roku
Thumb
Dom przy ul. Narbutta 8, w którym jako robotnik przymusowy pracował Władysław Szpilman
Thumb
Tablica przy ul. Puławskiej 83 w Warszawie, trzecim miejscu, w którym ukrywał się Szpilman[1]
Thumb
Kamienica przy al. Niepodległości 223 w Warszawie, gdzie został odkryty przez Wilma Hosenfelda
Thumb
Tablica pamiątkowa na budynku przy al. Niepodległości 223 w Warszawie
Thumb
Zdjęcie Władysława Szpilmana w Muzeum Powstania Warszawskiego (fragment wystawy poświęcony śmierci miasta i warszawskim Robinsonom)
Thumb
Fragment elewacji kamienicy przy ul. Targowej 18 w Sosnowcu, w której urodził się Szpilman (w oknach fototapety Szpilmana i jego matki)
Thumb
Tablica pamiątkowa na budynku, ufundowana w 2007
Remove ads

Życiorys

Podsumowanie
Perspektywa

Przed II wojną światową

Urodził się w Sosnowcu przy ul. Targowej 18[2] w rodzinie żydowskiej, jako najstarsze dziecko Samuela (Szmula) Szpilmana, skrzypka, i Edwardy (Estery) z domu Rappaport, pianistki i nauczycielki. Miał brata Henryka i dwie siostry: Reginę i Halinę[3]. Jego kuzynem był kompozytor i pianista Leon Szpilman[4]. Uczęszczał do Męskiej Szkoły Handlowej (tzw. gimnazjum Tomasza Płockiego) w Sosnowcu[5]. Od 1928 uczył się w Wyższej Szkole Muzycznej im. Fryderyka Chopina w Warszawie pod kierunkiem Józefa Śmidowicza i Aleksandra Michałowskiego. W 1931 roku uzyskał stypendium w Akademie der Künste w Berlinie, gdzie studiował u Artura Schnabla, Leonida Kreutzera (fortepian) i Franza Schrekera (kompozycja). Tam skomponował swoje pierwsze utwory symfoniczne i suitę fortepianową Życie maszyn.

W 1933 roku atmosfera potęgującego się narodowego socjalizmu w Niemczech skłoniła go do powrotu do kraju. W 1934 nawiązał współpracę z Bronisławem Gimplem, znanym amerykańskim skrzypkiem polskiego pochodzenia. W 1935 roku został zatrudniony jako etatowy pianista w Polskim Radiu. W tym okresie skomponował pierwsze szlagiery: Kiedy kochasz się w dziewczynie (sł. Emanuel Szlechter), Nie ma szczęścia bez miłości i Straciłam twe serce (z tekstami brata Henryka ps. Herold), Nocą (słowa Emanuel Szlechter), a także muzykę do filmów Wrzos (1937) i Dr Murek (1939), co przyniosło mu znaczną popularność.

II wojna światowa

Podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 w dalszym ciągu pracował w Polskim Radiu jako solista i akompaniator[6]. Około 20 września Szpilmanowie, nie chcąc schodzić w czasie bombardowań do piwnic, przeprowadzili się ze swego mieszkania na trzecim piętrze w kamienicy przy ul. Śliskiej do mieszkania przyjaciół, znajdującego się na pierwszym piętrze przy ul. Pańskiej[7].

23 września 1939 grał „na żywo” recital utworów Chopina. Był to ostatni koncert „na żywo” w warszawskiej rozgłośni gdyż o godz.15.15 tego dnia, w trakcie odtwarzania z płyt koncertu c-moll Rachmaninowa, z powodu braku prądu (zbombardowanie i unieruchomienie Elektrowni Warszawskiej)[8] Polskie Radio przerwało nadawanie[9].

Zanim powstało getto występował wspólnie z Janiną Godlewską i Andrzejem Boguckim w Café Dorys na ulicy Poznańskiej. W listopadzie 1940 roku ulica Śliska, przy której mieszkała rodzina Szpilmanów, znalazła się w utworzonym przez Niemców getcie[10][11]. Rodzinę utrzymywał z grania w kawiarniach i salkach koncertowych getta. Karierę pianisty w dzielnicy zamkniętej rozpoczął w kawiarni „Nowoczesna” przy ul. Nowolipki 10[12]. Skomponował szereg piosenek oraz wykonywany wielokrotnie w kawiarni „Sztuka” przy ul. Leszno 2 utwór z tekstem Władysława Szlengla na głos i dwa fortepiany (w duecie z Adolfem Goldfederem)[13] pt. Casanova (parafraza walca z opery Ludomira Różyckiego o tym samym tytule)[13] oraz Jej pierwszy bal (wyk. Wiera Gran)[14]. Razem z Goldfederem występował w tzw. Żywym Dzienniku – wystawianym w „Sztuce“ polskojęzycznym kabarecie satyrycznym[15]. Z powodu dużej popularności tego lokalu dobrze zarabiał, dzięki czemu mógł utrzymać sześcioosobową rodzinę[16].

Podczas wielkiej akcji deportacyjnej latem 1942 roku dzięki pomocy Adolfa Goldfedera wraz z ojcem i rodzeństwem znalazł zatrudnienie w pobliżu Umschlagplatzu przy sortowaniu mebli i innych przedmiotów pochodzących z mieszkań Żydów wywiezionych do obozu zagłady w Treblince[17]. Był świadkiem marszu na Umschlagplatz Janusza Korczaka i dzieci z Domu Sierot[18]. Po ogłoszeniu likwidacji tzw. małego getta udało mu się przewieźć z mieszkania przy ul. Śliskiej do kamienicy w której był skoszarowany z rodziną trochę rzeczy osobistych[18]. W wyniku selekcji przeprowadzonej 16 sierpnia 1942 przez Niemców w jego miejscu pracy wraz z rodzicami i siostrą Reginą trafił na Umschlagplatz[19]. Tam dobrowolnie dołączyli do nich jego siostra Halina i brat Henryk[20]. Podczas ładowania do wagonów na rampie Umschlagplatzu został rozpoznany przez jednego z żydowskich policjantów i wypchnięty poza ich kordon otaczający miejsce załadunku[21]. Wmieszał się w grupę żydowskich robotników i wraz z nimi opuścił Umschlagplatz[22].

Dzięki pomocy Mieczysława Lichtenbauma, syna przewodniczącego warszawskiego Judenratu Marka Lichtenbauma, 19 sierpnia 1942 roku uzyskał przydział do grupy robotników rozbierających mury getta na terenach włączonych do aryjskiej części miasta[23]. Podczas „kotła na Miłej” – ostatniego etapu wielkiej akcji likwidacyjnej we wrześniu 1942 roku – otrzymał numerek uprawniający do pozostania w getcie[24].

W 1942 pracował jako robotnik przymusowy m.in. przy budowie koszar SS na Mokotowie[25], w Alejach Ujazdowskich[25] oraz przy urządzaniu mieszkań dla niemieckich oficerów w domu przy ul. Narbutta 8[26]. W czasie akcji styczniowej w getcie razem z pozostałymi robotnikami z jego grupy został tymczasowo skoszarowany przy ul. Narbutta[27].

13 lutego 1943[28] dzięki pomocy Andrzeja Boguckiego i jego żony Janiny Godlewskiej-Boguckiej uciekł ze swojej brygady roboczej pracującej przy ul. Narbutta na stronę aryjską[29]. Jego pierwszym miejscem pobytu była pracownia malarska w kamienicy przy ul. Noakowskiego 10[30]. Był ukrywany do końca lipca 1944 roku w kilku mieszkaniach, m.in. przez ok. pięć miesięcy przez Czesława Lewickiego przy ul. Puławskiej 83[31][32]. Z powodu tzw. złego wyglądu nie mógł wychodzić na ulicę[33].

W czasie powstania warszawskiego został odcięty od wszelkiej pomocy ze strony przyjaciół. Od 15 sierpnia 1944 roku do wyzwolenia miasta spod okupacji niemieckiej 17 stycznia 1945 roku ukrywał się samotnie w rejonie al. Niepodległości[34]. Po podpaleniu przez Niemców domu, w którym przebywał, próbował popełnić samobójstwo zażywając dużą ilość leków nasennych[35]. W spalonym domu przy al. Niepodległości 223 odkrył go kapitan Wehrmachtu Wilm Hosenfeld, który udzielał mu pomocy, dostarczając żywność[36]. 12 grudnia 1944 Hosenfeld odwiedził go po raz ostatni i poinformował, że razem ze swoim oddziałem opuszcza miasto[37]. Szpilman podał mu wtedy swoje nazwisko[38]. 17 stycznia 1945 do domu, w którym się ukrywał, weszli polscy żołnierze[39].

W 1945 wracający do Warszawy kolega Szpilmana z Polskiego Radia, Zygmunt Lednicki, spotkał Hosenfelda w tymczasowym obozie jeńców niemieckich; Hosenfeld powiedział, że pomagał Szpilmanowi, i poprosił o pomoc[40]. Lednicki, który opowiedział o tym później Szpilmanowi, nie dosłyszał jednak nazwiska oficera[40]. Dopiero w 1950 Szpilmanowi udało się poznać tożsamość Niemca, lecz nie udało mu się już uwolnić go z niewoli sowieckiej − Hosenfeld zmarł w obozie karnym pod Stalingradem w sierpniu 1952 roku[41].

Po wojnie

Thumb
Grób Władysława Szpilmana i jego żony Haliny na warszawskim cmentarzu Wojskowym na Powązkach

Po 1945 roku wrócił do pracy w Polskim Radiu, na początku jako zastępca dyrektora działu muzycznego[42]. Od 1945 do 1963 był szefem działu muzyki rozrywkowej Polskiego Radia. W 1947 roku skomponował sygnał do Polskiej Kroniki Filmowej. W 1956 roku, korzystając z politycznej odwilży, reaktywował Związek Autorów i Kompozytorów (ZAiK, rozwiązany w 1948) pod nową nazwą Związek Polskich Autorów i Kompozytorów (ZAKR), którego prezesem był do 1961.

W 1961 roku zorganizował według własnego pomysłu Międzynarodowy Festiwal Piosenki w Sopocie.

Występował z koncertami solo (w repertuarze miał m.in. Wariacje Rachmaninowa na temat Paganiniego, Koncerty fortepianowe J. Brahmsa z dyrygentami Witoldem Rowickim, Janem Krenzem i in.), a także grał muzykę kameralną z Bronisławem Gimplem (z przerwą 1948−1956), sporadycznie koncertował również z Henrykiem Szeryngiem, Idą Händel, Tadeuszem Wrońskim i Romanem Totenbergiem.

W 1963 roku stworzył Kwintet Warszawski (zapraszając do współpracy Bronisława Gimpla, Tadeusza Wrońskiego, Stefana Kamasę i Aleksandra Ciechańskiego, później Krzysztofa Jakowicza, Igora Iwanowa, Jana Tawroszewicza, Andrzeja Orkisza, Krzysztofa Podejkę i innych), z którym do 1986 dał ponad 2000 koncertów na całym świecie, głównie poza granicami Polski.

Po wojnie skomponował ponad 500 popularnych piosenek m.in. Trzej przyjaciele z boiska, Tych lat nie odda nikt, W małym kinie czy Nas zaczarować musiał deszcz. Był też autorem muzyki filmowej do filmu Zadzwońcie do mojej żony (1957), wielu piosenek i słuchowisk radiowych dla dzieci, musicalów Ciotka Karola i Czerwony Kapturek, kompozytorem szeregu utworów symfonicznych (obecnie wydanych w całości w wydawnictwie muzycznym Boosey & Hawkes w USA).

Zmarł w Warszawie, pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A3 tuje-3-14)[43].

Remove ads

Życie prywatne

W 1950 poślubił studentkę medycyny Halinę Grzecznarowską, córkę Józefa Grzecznarowskiego, działacza socjalistycznego, posła na Sejm i prezydenta Radomia[44]. Miał synów Andrzeja i Krzysztofa.

Kontrowersje

Podsumowanie
Perspektywa

W książce Oskarżona: Wiera Gran jej autorka Agata Tuszyńska przytoczyła relację Wiery Gran, jakoby Władysław Szpilman był w getcie warszawskim funkcjonariuszem Żydowskiej Służby Porządkowej i brał udział w wielkiej akcji deportacyjnej w getcie latem 1942 roku[45]. Wiera Gran poznała Szpilmana przed wojną, a w getcie występowali razem w kawiarni Sztuka[46]. Po ukazaniu się książki wdowa po Szpilmanie i syn kompozytora pozwali jej autorkę oraz wydawcę – Wydawnictwo Literackie[47].

W lutym 2016 roku rozpatrujący skargę kasacyjną Sąd Najwyższy uchylił niekorzystny dla rodziny wyrok i przekazał sprawę sądowi niższej instancji do ponownego rozpatrzenia[48]. Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 29 lipca 2016 roku częściowo uwzględnił pozew, orzekając, że „przytaczanie w książce słów schorowanej staruszki, które uderzają w światowej klasy kompozytora, nie może być przyjmowane przez autorkę i wydawcę bezkrytycznie”. Sąd nakazał, aby w sytuacji, gdyby książka została wznowiona, strony, w których znajdują się informacje o rzekomej współpracy Władysława Szpilmana z Niemcami, zostały z niej usunięte[49]. Nakazał także przeproszenie Haliny Grzecznarowskiej-Szpilman i Andrzeja Szpilmana przez Agatę Tuszyńską za naruszenie ich prawa do kultywowania pamięci o zmarłym jako o dobrym człowieku[47].

Utwory

Remove ads

Wybrane kompozycje z zakresu muzyki poważnej

  • 3 Little Folk Songs Suites (after own children’s songs) for piano (prawykonanie Ewa Kupiec w Konzerthaus w Berlinie)
  • Ballet Scene (prawykonanie Filharmonia Narodowa w Warszawie, wyk. Orkiestra Filharmonii Narodowej, dyr. Antoni Wit)
  • Concertino (prawykonanie Los Angeles, Fortepian – Arturo Abbadi, wyk. Los Angeles Symphony dyr. Noreen Green)
  • Introduction to a film (prawykonanie Konzerthaus Berlin Symphonisches Orchester des Berliner Rundfunks, dyr. Andrej Boreyko)
  • Little Overture for Symphony Orchestra (prawykonanie Filharmonia w Łodzi, Orkiestra Filharmonii Łódzkiej, dyr. Andrzej Markowski)
  • Waltz in the Olden Style (prawykonanie Filharmonia Narodowa w Warszawie, wyk. Orkiestra Filharmonii Narodowej, dyr. Antoni Wit)
  • The Life of the Machines, suita na fortepian (prawykonanie Guenter Herzfeld, Filharmonia Berlińska)
  • Paraphrase on an Original Theme (prawykonanie Konzerthaus Berlin Symphonisches Orchester des Berliner Rundfunks, dyr. Andrej Boreyko)
Remove ads

CD

  • „F. Chopin – Dzieła wszystkie” – Wydanie Narodowe – F. Chopin – Trio fortepianowe, Introdukcja i Polonaise – W. Szpilman, T. Wronski, A. Ciechanski, H. Kowalska, Muza Warszawa 1958, Polskie Radio 2005
  • „J. Zarębski – Kwintet Fortepianowy” Kwintet Warszawski, Muza Warszawa 1964
  • „R. Schumann, D. Szostakowicz – Kwintety Fortepianowe” Kwintet Warszawski, Muza Warszawa 1965
  • „A. Dvorak – Kwintet Fortepianowy” Kwintet Warszawski, Polskie Nagrania Warszawa 1970
  • „Grażyna Bacewicz – Kwintety Fortepianowe” Kwintet Warszawski, Polskie Nagrania Warszawa 1974
  • „J. Brahms – Kwintet Fortepianowy” Kwintet Warszawski, Polskie Nagrania Warszawa 1976
  • „W. Szpilman – Piosenki” Polskie Nagrania, Warszawa 1988
  • „Wladyslaw Szpilman – Ein musikalisches Portrait” Werke von Szpilman, Rachmaninov und Chopin, Alinamusic Hamburg 1998
  • Władysław Szpilman – Portret [5 CD Box-Set] Polskie Radio Warszawa 2000
  • Wladyslaw Szpilman. The Original Recordings of the Pianist. SONY Classical 2002
  • The Pianist [Soundtrack] SONY BMG 2002
  • Songs of Wladyslaw Szpilman – sings Wendy Lands, Universal Music USA 2003
  • Wladyslaw Szpilman – Works For Piano & Orchestra. SONY Classical 2004
  • Władysław Szpilman – Legendary Recordings [3 CD Box-Set] (Bacewicz, Prokofieff, Beethoven, Grieg, Chopin, Zarębski i in.) SONY Classical 2005
  • Piosenki Władysława Szpilmana Songbook – Wendy Lands, Polskie Radio 2017
  • Dedykacja – płyta zawierająca nagranie suity fortepianowej Życie maszyn, Requiem Records, 2018
Remove ads

Pianista

Podsumowanie
Perspektywa

W 1946 opublikowano jego książkę Śmierć miasta, w opracowaniu Jerzego Waldorffa, która została ocenzurowana i wydana w małym nakładzie, opisywała bowiem historię niepasującą do oficjalnych wersji (opis polskich szmalcowników, „dobry wróg” ukazany jako Austriak pomagający Szpilmanowi, udział jednostek ukraińskich i litewskich w masakrach w getcie warszawskim). W 1950 na kanwie wspomnień powstał film Miasto nieujarzmione (Robinson warszawski), odbiegający jednak znacznie od pierwowzoru. Dopiero po ponad 50 latach, w 1998 syn Władysława Szpilmana Andrzej doprowadził do wydania poprawionej i uzupełnionej wersji książki, w Niemczech (pod tytułem Das wunderbare Überleben, wyd. Ullstein) i Anglii (pod tytułem The Pianist), w której Hosenfeld jest Niemcem. Przez szereg gazet w Wielkiej Brytanii i USA została wówczas uznana za najlepszą książkę roku 1999, a w 2002 została wybrana najlepszą książką roku przez francuskie czasopismo literackie „Lire” oraz otrzymała nagrodę czytelników pisma „Elle”. Książka zajmowała także pierwsze miejsca na listach bestsellerów w wielu krajach (m.in. w Polsce ok. 80 tygodni w latach 2000–2003 oraz trzykrotnie jako książka roku na liście „Rzeczpospolitej”). Do 2020 książkę Pianista przetłumaczono na ok. 40 języków[50].

Na jej podstawie w 2002 Roman Polański wyreżyserował Pianistę (główna rola Adrien Brody), nagrodzonego m.in. Złotą Palmą na Festiwalu Filmowym w Cannes (2002) i 3 Oscarami (2003) w USA.

Remove ads

Ordery i odznaczenia

Remove ads

Nagrody

  • Nagroda Komitetu ds. Radia i Telewizji za twórczość muzyczną w dziedzinie piosenki (1963)
  • Nagroda Prezesa Rady Ministrów za całokształt twórczości (1985)
  • Honorowy Fryderyk za całokształt twórczości (pośmiertnie, 2001)

Źródło:[56].

Upamiętnienie

  • 25 września 2011 imię Władysława Szpilmana otrzymało studio koncertowe znajdujące się na parterze gmachu Polskiego Radia w al. Niepodległości 77/85[57].
  • 4 grudnia 2011 na fasadzie domu przy al. Niepodległości 223 została odsłonięta tablica w językach polskim i angielskim upamiętniająca kompozytora. W ceremonii uczestniczyli m.in. córka Wilma Hosenfelda, Jorinde Hosenfeld-Krejci oraz syn Władysława Szpilmana – Andrzej[58].
  • Uchwałą Rady Miejskiej w Sosnowcu z 24 listopada 2016 imieniem Władysława Szpilmana nazwano rondo u zbiegu ulic Marszałka Józefa Piłsudskiego, Jana Sobieskiego i Jana Kilińskiego w tym mieście[59]
  • 14 marca 2024 Rada miasta stołecznego Warszawy nadała jednej z ulic w dzielnicy Mokotów nazwę ul. Władysława Szpilmana[60].
Remove ads

Zobacz też

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads