Remove ads
Ulica Rakowiecka w Warszawie – jedna z głównych ulic warszawskiego Starego Mokotowa, o długości 1560 m, biegnąca w kierunku wschód-zachód, od ul. Puławskiej, przecinając al. Niepodległości do ul. św. Andrzeja Boboli łączącej ul. Wołoską z ul. Batorego. Na odcinku między ul. Puławską i al. Niepodległości ulica jest dwukierunkowa, z 2 pasami ruchu w każdą stronę, natomiast na odcinku między al. Niepodległości a ul. Boboli jest jednokierunkowa (w kierunku wschodnim), dysponując 2 pasami. Na tym odcinku wzdłuż ulicy biegną również tory tramwajowe: jadąc ze Śródmieścia tramwaje skręcają tu z alei Niepodległości w kierunku ul. Wołoskiej. Od strony wschodniej ulicę zamyka wielki kompleks biurowy Europlex.
| Stary Mokotów | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 Ulica Rakowiecka przy ulicy Wiśniowej, widok w kierunku wschodnim (2023) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Długość |
1,56 km | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Przebieg | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Warszawy  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 52°12′28,5″N 21°00′36,8″E | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.jpg)
Remove ads
Początki i pochodzenie nazwy
Ulica Rakowiecka była dawną drogą wsi Mokotów, prowadzącą do wsi Rakowiec i Wyględów. W XVIII wieku biegła wśród pól i ogrodów, została uregulowana około 1850 roku. Później Rakowiec został oddzielony od Rakowieckiej ogródkami działkowymi, a obecnie osiedlem Ekopark.
Pierwsze większe budynki, jakie przy niej wybudowano przed wybuchem I wojny światowej, to:
- 1897–1900: dom Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności
- 1900: 20 budynków koszar Lejb-Gwardyjskiego Keksholmskiego Pułku Piechoty i obok cerkiew – obecnie Kościół Wniebowstąpienia Pańskiego
- 1904: Więzienie Mokotowskie[1]
- 1910–1914: pierwsze kamienice przy ul. Puławskiej.
W 1916 roku ulica została włączona w granice administracyjne Warszawy[2].
Dwudziestolecie międzywojenne
Przy Rakowieckiej w 1924 roku rozpoczęto budowę (po obu stronach al. Niepodległości) gmachów Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego i Szkoły Głównej Handlowej (pierwszy jej pawilon oddano do użytku w 1925 roku). Okolica ta intensywnie rozbudowywała się w latach 20. XX wieku: powstały budynki mieszkalne, zarówno wille jak i kamienice.
2 października 1927 roku nastąpiło uruchomienie trakcji tramwajowej wzdłuż ulicy na odcinku pomiędzy ulicą Puławską a nową pętlą „Kielecka”, położoną po północnej stronie ulicy na zachód od skrzyżowania z ulicą Kielecką. Do obsługi trasy skierowano tramwaje linii „3”[3][4]. Pętlę „Kielecka” wybudowano na gruncie położonym przed gmachem głównym Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, ofiarowanym miastu przez szkołę w celu ułatwienia studentom dojazdu na zajęcia[5].
28 listopada 1930 roku przy ulicy Rakowieckiej 6 otworzono nowe pomieszczenia reaktywowanej dwa lata wcześniej Biblioteki Narodowej. Na zbiory przeznaczono część nowo wybudowanego gmachu Biblioteki Wyższej Szkoły Handlowej (w roku 1933 uczelnia zmieniła nazwę na Szkołę Główną Handlową)[6]. W tym czasie cała Rakowiecka została zabudowana: Państwowy Instytut Geologiczny wprowadził się do nowego budynku w 1930 roku.
Wiosną 1939 roku oddano do użytku budynek Sztabu Generalnego Wojska Polskiego[7].
II wojna światowa
Kompleks gmachów Sztabu Głównego Wojska Polskiego przy ulicy Rakowieckiej 4 przekształcono w koszary SS – tzw. SS-Stauferkaserne. Więzienie też było wykorzystywane przez okupanta.
31 marca 1940 roku przywrócono kursowanie tramwajów na odcinku pomiędzy ulicą Puławską a pętlą „Kielecka”[8][9], zawieszone 8 września 1939 roku w związku z bombardowaniami miasta.
Powstanie warszawskie
1 sierpnia 1944 roku o godzinie 17:00 żołnierze Armii Krajowej uderzyli na niemieckie obiekty również w rejonie ul. Rakowieckiej. M.in. 3 kompania szturmowa „Felka” należąca do I Zgrupowania 4 rejonu, wspólnie z kompanią O-2 należącą do Zgrupowania Pułku Baszta Obwodu V AK „Mokotów” zdobyły budynki SGGW (Rakowiecka 26/30). Zwycięstwo to zostało okupione śmiercią dowódcy 3 kompanii por. rez. art. Feliksa Dąbrowskiego „Bohusza” („Bochusza”). Oddziały Obwodu V AK „Mokotów” poniosły tego dnia ciężkie straty podczas nieudanych ataków na silnie umocnione niemieckie punkty oporu przy ulicach Rakowieckiej i Puławskiej[10]. Na skutek tej porażki znaczna część oddziałów Obwodu V wycofała się do Lasu Kabackiego. Pięć kompanii pułku „Baszta” pod dowództwem podpułkownika Stanisława Kamińskiego „Daniela” obsadziło natomiast bloki mieszkalne w czworoboku ulic: Odyńca – Goszczyńskiego – Puławskiej – al. Niepodległości[11]. W następnych dniach powstańcom udało się jednak rozszerzyć swój stan posiadania oraz zorganizować silny ośrodek oporu na Górnym Mokotowie, jednak nie udało im się opanować linii ul. Rakowieckiej.
Już w nocy z 1 na 2 sierpnia 1944 roku jednostki SS, policji i Wehrmachtu dopuściły się na Mokotowie szeregu zbrodni wojennych. Wzięci do niewoli powstańcy byli rozstrzeliwani, rannych dobijano. Niemcy nie zważali przy tym na fakt, że żołnierze AK prowadzili walkę w sposób otwarty i posiadali przewidziane prawem oznaki żołnierskie – a więc walczyli zgodnie z konwencją haską[12]. Zamordowano między innymi wszystkich polskich żołnierzy schwytanych podczas ataku na niemieckie punkty oporu przy ul. Rakowieckiej[10].
W momencie wybuchu powstania warszawskiego stacjonował tam 3 batalion zapasowy grenadierów pancernych SS[13], który liczył ok. 600 żołnierzy wspartych kompanią czołgów[14]. 1 sierpnia 1944 roku koszary zostały zaatakowane przez żołnierzy AK z batalionu szturmowego „Odwet II” i grupy artyleryjskiej „Granat”[a] jednak doskonale uzbrojeni i dobrze umocnieni SS-mani zdołali odeprzeć polskie natarcie.
W pierwszych dniach powstania w koszarach Stauferkaserne przy Rakowieckiej 4 Niemcy utworzyli prowizoryczne więzienie – przede wszystkim dla mężczyzn[15], a zarazem punkt zborny dla wypędzanych mieszkańców Warszawy. 2 sierpnia w godzinach porannych SS-mani z garnizonu Stauferkaserne przystąpili do pacyfikacji kwartałów Mokotowa położonych najbliżej koszar przy Rakowieckiej 4. Mieszkańców najbliższych ulic, m.in. ul. Rakowieckiej, wypędzano z domów, po czym wśród bicia i krzyku gnano do Stauferkaserne. Do godziny 20:00 kilkuset cywilów było zmuszonych czekać w deszczu na dziedzińcu koszar. SS-mani oddawali nad ich głowami serie strzałów z broni maszynowej, potęgując w ten sposób nastrój paniki[16][17]. Do uwięzionych Polaków przemówił następnie dowodzący garnizonem Stauferkaserne SS-Obersturmführer Martin Patz[b]. Oświadczył on zgromadzonym, że zostali zatrzymani w charakterze zakładników i jeżeli powstanie nie upadnie w ciągu trzech dni, wszyscy zostaną rozstrzelani. Ponadto zapowiedział, że za każdego Niemca zabitego przez powstańców dokonywane będą egzekucje Polaków[18][19]. Następnie mężczyzn odseparowano od kobiet i dzieci, po czym obie grupy ulokowano w różnych blokach koszarowych. Większość kobiet i dzieci zwolniono wieczorem następnego dnia[17].
Więzienie w Stauferkaserne funkcjonowało mniej więcej do połowy września 1944 roku[13], choć wielu Polaków przetrzymywano w koszarach aż do początków października. Po dłuższym lub krótszym pobycie w Stauferkaserne więźniowie byli zazwyczaj kierowani do obozu przejściowego w Pruszkowie lub innych punktów zbornych utworzonych przez Niemców dla wypędzanej ludności Warszawy[20].
Po 10 września 1944 roku radzieckie lotnictwo rozpoczęło bombardowanie koszar we wschodniej części ul. Rakowieckiej.
Po upadku powstania Niemcy 3 listopada 1944 roku spalili Archiwum Akt Nowych znajdujące się w gmachu Szkoły Głównej Handlowej. Zniszczeniu uległo 95% zasobów archiwum[21].
Po wojnie
22 stycznia 1946 roku wznowiono kursowanie tramwajów wzdłuż ulicy na odcinku pomiędzy ulicą Puławską a pętlą „Kielecka”, po torowisku przebudowanym do rozstawu szyn 1435 mm[22][23].
Po II wojnie światowej ul. Rakowiecka okryła się ponurą sławą, przede wszystkim z powodu okrucieństw popełnianych przez komunistów w więzieniu mokotowskim przy ul. Rakowieckiej 37. Jednak również niesławny był budynek pod numerem 2A, czyli siedziba Ministerstwa Spraw Wewnętrznych PRL (wcześniej Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego), któremu podlegały takie służby jak: Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Urząd Bezpieczeństwa i Służba Bezpieczeństwa, Milicja Obywatelska i Ochotnicza Rezerwa Milicji Obywatelskiej. Na przesłuchania do tego budynku byli czasem przewożeni więźniowie z więzienia mokotowskiego lub z aresztu w Pałacu Mostowskich. W części bloków ul. Rakowieckiej mieszkali ubecy, w innych, między Wiśniową a aleją Niepodległości – klawisze (strażnicy więzienni)[24].
W 1950 roku u wschodniego zwieńczenia ulicy Rakowieckiej wybudowano kino, które po krótkim czasie otrzymało nazwę „Moskwa” (przy ul. Puławskiej 19/21). Było to jedno z najbardziej znanych kin Warszawy – w nim w latach 70. organizowano Konfrontacje, w ramach których pokazywano filmy niedopuszczone przez cenzurę do szerokiej dystrybucji w PRL. Światową prasę obiegło zdjęcie transportera opancerzonego SKOT stojącego przed kinem Moskwa 13 grudnia 1981 roku na tle reklamy filmu Czas apokalipsy[25].
7 października 1956 roku linię tramwajową wzdłuż ulicy powiązano z nową trasą przebiegającą wzdłuż alei Niepodległości na północ od skrzyżowania z ulicą Rakowiecką, wybudowaną w ramach realizacji trasy N–S[26][27].
1 września 1967 roku zamknięto linię tramwajową pomiędzy ulicą Puławską a aleją Niepodległości, a równocześnie uruchomiono nową trasę biegnącą na zachód od istniejącej pętli „Kielecka” do ulicy Karola Chodkiewicza[c] i dalej do skrzyżowania ulic Władimira Komarowa[d] i Jana Pawła Woronicza[28][29]. Torowisko na zlikwidowanym odcinku trasy usunięto w 1969 roku[30], a jezdnię na tym odcinku poszerzono do dwóch pasów ruchu w każdym kierunku.
Kino „Moskwa” rozebrano w 1996 roku i rok później wzniesiono w tym miejscu kompleks kinowo-biurowy „Europlex”, który obecnie zamyka wschodnią perspektywę ulicy. W budynku tym mieściły się kina należące do sieci Silver Screen i później Multikino (do 2010 roku)[31]. Obecnie budynek zajmują biura i firmy usługowe[32].
W pierwszej dekadzie XXI wieku z ulicy Rakowieckiej na Ursynów przeniosła się Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, opuszczając kompleks budynków przy Rakowieckiej 26/30.
12 października 2023 roku podpisano umowę na odbudowę linii tramwajowej wzdłuż ulicy na odcinku pomiędzy ulicą Puławską a aleją Niepodległości[33]. W czerwcu 2024 roku rozpoczęto prace budowlane[34].
Remove ads
Strona północna:
- Rakowiecka 2A – siedziba Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego
- Rakowiecka 2D – siedziba Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych
- Rakowiecka 4 – siedziba Państwowego Instytutu Geologicznego z Muzeum Geologicznym (zabytek, nr rejestru: 877 z 20 listopada 1974 roku)
- Rakowiecka 4A – siedziba Sztabu Generalnego Wojska Polskiego
- (Aleja Niepodległości 162) – zabytkowe budynki Szkoły Głównej Handlowej: przy ulicy Rakowieckiej znajdują się:
- Rakowiecka 22B – Budynek „B” (Pawilon Biblioteczny) wybudowany w latach 1927–1930, zabytek na mocy decyzji A-911 z 1 lipca 2008 roku
- Rakowiecka 24 – Budynek „A” (Pawilon Doświadczalny) wybudowany w latach 1924–1926, zabytek na mocy powyższej decyzji
- ponadto do zabytków na mocy powyższej decyzji zostały zaliczone:
- gmach główny, al. Niepodległości 162, z lat 1951–1953
- dom mieszkalny, ul. Rakowiecka 22, 1951–1953
- dom mieszkalny, ul. Rakowiecka 22A, 1951–1953
- dom profesorski, ul. Rakowiecka 22C, 1924–1935
- stacja metra Pole Mokotowskie pod skrzyżowaniem z al. Niepodległości
- Rakowiecka 26/30 – dawny kampus Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, siedziba m.in. Krajowej Rady Sądownictwa
- Rakowiecka 32 – warszawski ośrodek Instytutu Technologiczno-Przyrodniczego
- pętla tramwajowa (na wysokości ul. Rakowieckiej 32)
Strona południowa:
- Rakowiecka 7 – opuszczony budynek dawnego hotelu garnizonowego[24]
- Rakowiecka 19 – dawny biurowiec i laboratorium Polskiej Spółki Wytworów Chemicznych Roche z 1926 zaprojektowany przez Romualda Gutta[35] (róg ul. Starościńskiej), będący po 1945 siedzibą m.in. poselstwa Szwajcarii (1948–1950), Szpitala Amerykańskiego (1951)[36], ambasady Holandii (1964–1990), ambasady Danii (1996–2006)[24] oraz ambasady Turcji (od 2017)
- Rakowiecka 21 – zabytkowy zespół dawnego Domu Sierot Dziewcząt Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności z roku 1900 (do zabytku zostały zaliczone: sierociniec, stróżówka i budynek gospodarczy, nr rejestru A-821 z 10 września 2008 roku). Od 2021 siedziba Państwowej Szkoły Muzycznej I st. im. Emila Młynarskiego
- Rakowiecka 25/27 – Urząd Dzielnicy Mokotów m. st. Warszawy
- Rakowiecka 37 – Areszt Śledczy Warszawa-Mokotów (więzienie mokotowskie)
- Rakowiecka 37a – Centralny Zarząd Służby Więziennej
- Rakowiecka 41 – modernistyczna kamienica na rogu ul. Asfaltowej. Na jej ścianie znajduje się dziura i ślady rozprysku pocisku, który uderzył w nią w czasie powstania warszawskiego[37]
- (ul. Kielecka 45) – budynek sprzed 1939, ówcześnie własność Jana Kiepury, od 1953 Szkoła Średnia przy Ambasadzie Rosji
- Rakowiecka 61 – sanktuarium św. Andrzeja Boboli, na którego terenie znajduje się również m.in. Akademia Katolicka.
Remove ads
- Na budynku stojącym na rogu ul. Puławskiej znajdują się dwie tablice pamiątkowe, związane z tym, że w jednym z mieszkań tej kamienicy mieszkał w latach 1958–1974 Melchior Wańkowicz, a po jego śmierci – jego wnuczka Anna Erdman i jej mąż Tadeusz Walendowski[24]:
- tablica poświęcona Melchiorowi Wańkowiczowi
- tablica poświęcona opozycyjnemu salonowi literackiemu prowadzonemu przez małżeństwo pp. Walendowskich. Napis brzmi: „W tym domu w latach 1976–1979 działał opozycyjny salon literacki prowadzony przez Annę Erdman i Tadeusza Walendowskiego, propagujący niezależną kulturę – bywalcy i przyjaciele.”
- Rakowiecka 15/17 – tablica pamiątkowa Tchorka o treści: „Miejsce uświęcone krwią Polaków poległych za wolność ojczyzny. 3 sierpnia 1944 hitlerowcy rozstrzelali przy ul. Rakowieckiej w domu pod nr. 4 15 osób. 4 sierpnia 1944 w domu pod nr. 5 10 osób i pod nr. 15/17 15 osób”. Tablica upamiętnia ofiary zbrodni popełnionej przez Niemców w czasie powstania warszawskiego. W dniach 3–4 sierpnia 1944 roku żołnierze Waffen-SS z koszar Stauferkaserne, wsparci przez spieszonych żołnierzy Luftwaffe z koszar przy ul. Puławskiej, przystąpili do pacyfikacji domów przy ulicy Rakowieckiej i na sąsiednich ulicach. W domach przy ul. Rakowieckiej nr 5, 9 i 15 zamordowano wówczas co najmniej 30 Polaków
- Rakowiecka 28 – tablica o treści: „W pierwszym dniu Powstania Warszawskiego 1944 r. 3 Kompania Szturmowa „Felka” 4 rej. Powstała w 39 r. z I Komp. „Jacka” i przemianowana na Komp. 0-2 „Withala” pułku A.K. „Baszta” zdobyła w śmiałym natarciu budynki S.G.G.W. obsadzone przez Niemców. Zwycięstwo to zostało okupione śmiercią dowódcy por. „Bohusza - Felka” F. Dąbrowskiego oraz kilkunastu powstańców.”[38]
- na murze więzienia mokotowskiego znajdują się tablice:
- tablica ufundowana przez żołnierzy AK w hołdzie torturowanym i zamęczonym w okresie terroru komunistycznego o treści rozpoczynającej się od słów: „W okresie PRL w więzieniu tym zostali zamordowani” i wymieniająca 283 więźniów politycznych zamordowanych w więzieniu mokotowskim
- tablica poświęcona Kazimierzowi Pużakowi
- tablica poświęcona Kazimierzowi Moczarskiemu
- tablica poświęcona Augustowi Emilowi Fieldorfowi
- tablica poświęcona Hieronimowi Dekutowskiemu i żołnierzom jego oddziału
- tablica ku pamięci pomordowanych podczas pacyfikacji więzienia przez oddziały SS 2 sierpnia 1944 roku
- Rakowiecka 57 – tablica o treści: „W tym domu mieszkała w latach 1936–1939 Krystyna Krahelska „Danuta” (1914–1944). Poetka, żołnierz AK, autorka pieśni «Hej chłopcy, bagnet na broń». Zginęła 2.VIII 1944 w Powstaniu Warszawskim”[38]
- Rakowiecka 59A – tablica na ścianie tego budynku upamiętnia odznaczenie w mieszkaniu Danuty Chądzyńskiej 13 lutego 1943 roku przez gen. Stefana Roweckiego „Grota” – Jana Piwnika ps. Ponury i Jana Rogowskiego ps. Czarka Krzyżami Srebrnymi Orderu Wojennego Virtuti Militari
- Rakowiecka 61 (od strony ul. Boboli) – tablica pamiątkowa Tchorka o treści: „Miejsce uświęcone krwią Polaków poległych za wolność ojczyzny. W tym miejscu 2 sierpnia 1944 hitlerowcy rozstrzelali i spalili 40 Polaków”. Tablica upamiętnia ofiary zbrodni popełnionej przez Niemców w czasie powstania warszawskiego. 2 sierpnia 1944 roku w podziemiach jezuickiego Domu Pisarzy żołnierze SS zamordowali blisko 40 osób – w tym 8 kapłanów i 8 braci Towarzystwa Jezusowego. Ofiary tej zbrodni upamiętnia także tablica innego typu, ustawiona przy ogrodzeniu od strony ul. Rakowieckiej.
Remove ads
- Ulica Rakowiecka często przez warszawiaków była nazywana „z Moskwy do więzienia”, a niektórzy przedłużali ten bieg nazywając ją „z Moskwy przez więzienie do pętli” (tramwajowej). Inna nazwa to „najdłuższa ulica Warszawy” (ponieważ trafiwszy na nią, nie wychodziło się szybko).
- Przed Muzeum Geologicznym przez wiele lat (do 2011 roku) stała wielka rzeźba mamuta[39].
- Fasada budynku SGGW przy ul. Rakowieckiej 30 odchyla się od ulicy o 45°, gdyż w tym miejscu według przedwojennych urbanistów, pod tym kątem z ulicą Rakowiecką miała krzyżować się przecinająca Pole Mokotowskie ulica Uniwersytecka, która nigdy nie powstała.
- Nieistniejącą już aptekę w budynku nr 41 można zobaczyć w jednej ze scen komedii Miś (1981) Stanisława Barei[40].
Remove ads
- Wchodzące w skład IV rejonu Obwodu V AK „Mokotów”.
- Martin Patz był przed wojną lektorem języka niemieckiego na uniwersytecie w Poznaniu. W trakcie powstania warszawskiego jego batalion dopuścił się szeregu zbrodni na ludności Mokotowa. Obok mordów na terenie Stauferkaserne Patza dokonał szeregu masakr (zobacz: masakra w więzieniu mokotowskim oraz mord w klasztorze oo. jezuitów przy ul. Rakowieckiej). Zwany jest czasem z tego powodu „rzeźnikiem Mokotowa”.
- Ulicy Karola Chodkiewicza w 2002 roku nadano nazwę ulica św. Andrzeja Boboli.
- Ulicy Władimira Komarowa w 1992 roku nadano nazwę ulica Wołoska.
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads