Tour de France

Tour de France (wym. [​tuʁ də fʁɑ̃s]), w skrócie TdF lub Le Tour, potocznie La Grande Boucle (pol. Wielka Pętla) – wieloetapowy szosowy wyścig kolarski, przeprowadzany cyklicznie na terytorium Francji – a nierzadko również państw ościennych – najczęściej w lipcu (czasem na przełomie czerwca i lipca). Wchodzi w skład cyklu UCI World Tour Międzynarodowej Unii Kolarskiej.

Tour de France
Szczegóły wyścigu
Dyscyplina	Kolarstwo szosowe
Data powstania	1903
Liczba edycji	111 (in 2024)
Częstotliwość	co roku (lipiec)
Typ	Wielki Tour
Państwo	Francja
Organizatorzy	A.S.O. Société du Tour de France L'Auto
Dyrektor wyścigu	Christian Prudhomme
Kategorie	2.PT (2005-2010) 2.UWT (2011-)
Cykl	UCI World Tour
Strona internetowa	Oficjalna strona
Zwycięzcy
Ostatni zwycięzca	Tadej Pogačar
Najwięcej zwycięstw	nie przyznano (7 zwycięstw)
Aktualne wyścigi
Ostatnia edycja : Tour de France 2024
	Dokumentacja

Wraz z Giro d’Italia i Vueltą a España należy do grupy trzech „wielkich tourów”. Jego ogromny prestiż wiąże się przede wszystkim z długą historią (najstarszy wśród wszystkich obecnie rozgrywanych wyścigów, z którego swój początek brały pozostałe toury), wielką tradycją (zawsze startowali w nim wszyscy najlepsi kolarze danego okresu), skalą trudności (niezwykle trudne technicznie etapy w Alpach i Pirenejach), a przede wszystkim niesłychaną siłą medialną (np. w 2005 r. jego przebieg relacjonowało 78 kanałów telewizyjnych w 180 państwach świata). Dlatego występ w nim stanowi marzenie każdego zawodnika uprawiającego tę dyscyplinę sportu, często ważniejszą niż igrzyska olimpijskie, czy mistrzostwa świata (przykład Lance Armstrong). Tour de France to także impreza z największą pulą nagród – w 2007 r. łączna ich wysokość wynosiła 3 200 000 euro (z czego 450 000 euro dla zwycięzcy).

Odbywa się corocznie od 1903 r. – z wyjątkiem dwóch przerw: jednej w latach 1915–1918 (działania militarne I wojny światowej) i drugiej w latach 1940–1946 (działania militarne II wojny światowej). Całkowita długość trasy danej edycji liczy obecnie ponad 3000 kilometrów, choć w przeszłości często przekraczała 4000 km, a między 1911 r. i 1931 r. – nawet 5000 km.

Od 2022 r. Amaury Sport Organisation organizuje również kobiecy Tour de France Femmes^[1].

Historia

Początki

Pierwszy wyścig odbył się w 1903 r. z inicjatywy Henriego Desgrange'a – założyciela gazety L’Auto (protoplasty obecnego dziennika sportowego L’Équipe), by konkurować z dwoma innymi wyścigami kolarskimi: Paris-Brest et retour (sponsorowanym przez Le Petit Journal) oraz Bordeaux-Paris (sponsorowanym przez Le Vélo). Z inicjatywą jego organizacji wystąpił 20 listopada 1902 w paryskiej kawiarni „Café de Madrid” jeden z redaktorów – Géorges Lefèvre. Po raz pierwszy o chęci przeprowadzenia wyścigu oficjalnie napisano 19 stycznia 1903. Promocja Tour de France natychmiast okazała się sukcesem dla gazety. Jej nakład wzrósł z 25 000 w 1902 r. do 65 000 pod koniec 1903 r. W 1908 r. dziennik czytało ćwierć miliona ludzi, zaś w trakcie TdF'1923 L’Auto codziennie kupowało 500 000 czytelników. Rekord padł w 1933 r., gdy nakład tej gazety wyniósł 854 000 egzemplarzy.

Historyczny, premierowy wyścig rozpoczął się 5 lipca 1903 w Montgeron (na przedmieściach Paryża) przed kawiarnią „Reveil Matin”. Składał się z 6 etapów, łączących największe francuskie aglomeracje: Paryż, Lyon, Marsylię, Tuluzę, Bordeaux i Nantes. Zwyciężył faworyt – Francuz Maurice Garin, ze średnią prędkością ponad 25 km/h. Nagrodą za historyczne zwycięstwo było 3000 franków. Drugi Lucien Pothier stracił do Garina prawie 2 godziny i 50 minut.

W 1905 r. postanowiono nieco skrócić etapy, wynoszące wcześniej ponad 400 km, lecz cały wyścig wydłużono do jedenastu etapów, których liczbę sukcesywnie zwiększano również w kolejnych latach. W ostatniej edycji przedwojennej (w 1914 r.), kolarze mieli do pokonania 15 etapów – w sumie 5414 km. Pierwszy TdF lat międzywojennych był jednocześnie najdłuższym w historii – liczył aż 5560 km.

Dyrektorzy wyścigu

• 1903–1939 – Henri Desgrange
• 1947–1961 – Jacques Goddet
• 1962–1987 – Jacques Goddet i Félix Lévitan
• 1988 – Jacques Goddet i Xavier Louy
• 1989–2005 – Jean-Marie Leblanc
• 2006–obecnie – Christian Prudhomme

Doping

We wczesnych latach Tour de France kolarze jako dopingu używali między innymi alkoholu i eteru, aby znieczulić się na ciągły ból w trakcie długiej jazdy. W późniejszych latach doping w TdF przybierał coraz bardziej skomplikowane i trudniejsze do wykrycia formy. Do walki z dopingiem zaangażowało się nie tylko UCI i organizatorzy Touru, ale także lokalne władze, policja i sądy.

13 lipca 1967 Brytyjczyk Tom Simpson zmarł w trakcie wspinaczki na Mont Ventoux wskutek zawału serca spowodowanego nadużyciem amfetaminy. Dodatkowo, wpływ na jego śmierć mógł mieć ówczesny zakaz pobierania na trasie więcej niż czterech bidonów, czyli ok. dwóch litrów wody. Słowa, które powiedział przed śmiercią są znane do dziś „wsadźcie mnie na rower”^[2].

Tour de France 1998 był prawdopodobnie najbardziej skandalicznym w historii. Skandal wybuchł 8 lipca 1998, gdy francuska policja aresztowała Willy’ego Voeta, jednego z lekarzy drużyny Festina. Oskarżono go o posiadanie dużej liczby nielegalnych recept na narkotyki, erytropoetynę (EPO), hormon wzrostu, testosteron i amfetaminę^[3].

Jego prawnikiem był Thibault de Montbrial, zaś za jego wspólnika uznano Richarda Virenqua. Ujawnił potem wiele powszechnych praktyk ze świata kolarstwa, które opisał w książce Massacre a la Chaîne^[4]. Po procesie sądowym w 2000, stało się oczywiste, że kierownictwo teamu Festina celowo organizowało doping w swoich szeregach. Jedną z ważniejszych decyzji było zatrudnienie doktora Erica Rijkaerta, który miał nadzorować procesy dopingowe w ekipie. Powszechnie wówczas stwierdzono, że doping jest niestety dość popularny, ale rzadko wykrywalny wśród kolarzy.

Dwa tygodnie po aresztowaniu Willy’ego Voeta, 23 lipca 1998, francuska policja przeprowadziła niezapowiedziane kontrole w pokojach hotelowych i autobusach zespołów i kolarzy. Środki dopingujące znaleziono w samochodach holenderskiej ekipy TVM^[5]. Następne wyścigi były zagrożone. Zaraz po tym jak wiadomość o akcji policji rozeszła się wśród zawodników w trakcie siedemnastego etapu rajdu, zorganizowali oni siedzący protest i odmówili kontynuowania rajdu. Po negocjacjach prowadzonych przez Jean-Marie Leblanc, dyrektora Tour de France, policja zgodziła się ograniczyć najcięższe praktyki, dzięki czemu zawodnicy zgodzili się kontynuować rajd. Wielu zawodników i drużyn zostało wykluczonych i jedynie 111 zawodników ukończyło etap, jadąc bez numerów startowych i w zupełnym spokoju.

W 2000 r. stało się jasne, że kierownictwo i lekarze drużyny Festina byli odpowiedzialni za doping wśród swoich zawodników. Richard Virenque, czołowy zawodnik Festiny w końcu przyznał się na procesie po tym, jak został wyśmiany za utrzymywanie, że jeśli był pod wpływem narkotyków, to nie był tego do końca świadomy („à l’insu de mon plein gré”)^[6].

Tuż przed Tourem 2003 Hiszpan Jesus Manzano udzielił jednej z hiszpańskich gazet wywiadu, w którym powiedział, że kierownictwo jego drużyny, Kelme zmuszało go do zażywania niedozwolonych substancji w trakcie Vuelta a España 2002^[7]. Wyjawił także techniczne szczegóły, w jaki sposób kolarze unikali wykrycia dopingu. Jego „nagrodą” był zakaz startu w TdF 2004.

Dowodów na istnienie dopingu nie brakowało, jednak w 2004 r. pojawiły się nowe wiarygodniejsze metody jego wykrywania. W styczniu, Philippe Gaumont zawodnik z drużyny Cofidis powiedział prowadzącym dochodzenie oraz prasie, że sterydy, hormony wzrostu, EPO i amfetamina były epizodem w drużynie^[8].

W tym samym roku mistrz świata w jeździe indywidualnej na czas, David Millar został zdyskwalifikowany, gdyż był podejrzanym w sprawie wykrytej przez francuską policję, dotyczącej znalezienia narkotyków i środków dopingujących w siedzibie Cofidisu. Millar przyznał się do stosowania dopingu^[9]. Jego kara została skrócona za to, że pomógł w wykryciu sposobów, którymi kolarze unikają wykrywania dopingu.

Kontrowersje związane z dopingiem nie ominęły również siedmiokrotnego mistrza Lance’a Armstronga, jednak nigdy nie było przeciw niemu dowodów. Częściowo podejrzenia rzucił na Armstronga jego kolega z włoskiej drużyny, lekarz Michele Ferrari, który przyznał się do zapisywania dopingu atletom. Pojawiły się również zarzuty mówiące, że Armstrong nie jest w stanie tak jeździć bez dopingu.

Pod koniec sierpnia 2005 r., miesiąc po tym jak Lance Armstrong odniósł po raz siódmy zwycięstwo, gazeta L’Equipe twierdziła, że ma niepodważalne dowody na stosowanie przez Armstronga dopingu (EPO) w 1999 r.^[10]. Twierdzenia opierały się na testach starych próbek moczu przeprowadzonych przez Francuskie Laboratorium Narodowe Wykrywające Doping (LNDD) dla celów naukowych. Armstrong zaprzeczył jakoby stosował EPO a kierownictwo wyścigów nie pociągnęło go do odpowiedzialności z powodu braku pewności co do pochodzenia badanej próbki, braku jej duplikatu oraz stosowanych metod badawczych do tak starej próbki. W tym samym roku Armstrong poddany został testowi na obecność glikokortykosterydów^[11], którego wynik był pozytywny. Armstrong tłumaczył to zewnętrznym stosowaniem maści zawierającej kortyzon na bolące „siodełko” i przedstawił receptę na tę maść. Zawartość wykrytej substancji znacznie przekraczała zawartość stosowaną w maściach.

W czerwcu 2012 r. Amerykańska Agencja Antydopingowa (USADA) oficjalnie oskarżyła Armstronga o stosowanie dopingu w latach 1996–2011. Ostatecznie 24 sierpnia 2012 został wykluczony z zawodów z mocą wsteczną od 1 sierpnia 1998 roku i dożywotnio zdyskwalifikowany za stosowanie niedozwolonych środków dopingujących, takich jak erytropoetyna, testosteron czy kortyzon oraz niedozwolonych zabiegów, takich jak transfuzje krwi. Decyzja ta została potwierdzona 22 października 2012 przez Międzynarodową Unię Kolarską, w konsekwencji został ponadto pozbawiony wszystkich zwycięstw w Tour de France^[12]. Lance Armstrong przyznał się do stosowania dopingu w wywiadzie z Oprah Winfrey, odpowiedział twierdząco na pytania dotyczące stosowania EPO, kortyzonu, testosteronu, hormonu wzrostu oraz stosowania transfuzji krwi. Jednocześnie przyznał, że podczas wszystkich siedmiu wygranych Tour de France stosował doping

Najbardziej niepokojącym środkiem dopingującym ostatnich lat jest erytropoetyna (EPO), hormon stymulujący w organizmie produkcję czerwonych krwinek. Jest ona łatwo podawalna i praktycznie niewykrywalna po zaledwie kilku dniach choć jej efekty pozostają przez kilka tygodni. EPO jest prawdopodobnie najpopularniejsza i najbardziej uniwersalna wśród zawodników Tour de France a władze zawodów wielokrotnie były krytykowane za brak bardziej zdecydowanych działań. Naukowcy odkryli, że obecnie stosowane metody wykrywania dopingu mogą powodować zafałszowanie wyników.

Obserwatorzy zauważyli, że średnia prędkość z jaką pokonywany jest Tour de France nadal wzrasta, podczas gdy unowocześnienia i ulepszenia w treningu i rowerach mają marginalne znaczenia. Twierdzą, że prędkość rośnie przede wszystkim dzięki dopingowi, który nie jest możliwy do wykrycia obecnie stosowanymi testami antydopingowymi^{[potrzebny przypis]}.

Zmarli

• 1995 (18 lipca, etap 15): Włoch Fabio Casartelli upadł na zjeździe z Col de Portet d’Aspet przy prędkości 88 km/h. Casartelli, który nie miał założonego kasku, zmarł w drodze do szpitala.
• 1967 (13 lipca, etap 13): Anglik Tom Simpson zmarł wskutek zawału serca na podjeździe pod Mont Ventoux. W jego krwi znaleziono amfetaminę i alkohol. Jego śmierć wymogła na organizatorach decyzję o rozpoczęciu kontroli antydopingowych.
• 1935: Hiszpan Francisco Cepeda w trakcie zjazdu z Col du Galibier spadł z roweru uderzając głową o kamień. Po trzech dniach zmarł w szpitalu.
• 1910: Francuz Adolphe Hélière utonął w morzu w trakcie dnia odpoczynku.

Podium

Edycja	Rok	Km	Zwycięzca	2. miejsce	3. miejsce	Szczegóły
111	2024	3498	Tadej Pogačar	Jonas Vingegaard	Remco Evenepoel	TdF 2024
110	2023	3405,6	Jonas Vingegaard	Tadej Pogačar	Adam Yates	TdF 2023
109	2022	3349,8	Jonas Vingegaard	Tadej Pogačar	Geraint Thomas	TdF 2022
108	2021	3414,4	Tadej Pogačar	Jonas Vingegaard	Richard Carapaz	TdF 2021
107	2020	3484,2	Tadej Pogačar	Primož Roglič	Richie Porte	TdF 2020
106	2019	3365	Egan Bernal	Geraint Thomas	Steven Kruijswijk	TdF 2019
105	2018	3351	Geraint Thomas	Tom Dumoulin	Chris Froome	TdF 2018
104	2017	3540	Chris Froome	Rigoberto Urán	Romain Bardet	TdF 2017
103	2016	3535	Chris Froome	Romain Bardet	Nairo Quintana	TdF 2016
102	2015	3358	Chris Froome	Nairo Quintana	Alejandro Valverde	TdF 2015
101	2014	3664	Vincenzo Nibali	Jean-Christophe Péraud	Thibaut Pinot	TdF 2014
100	2013	3360	Chris Froome	Nairo Quintana	Joaquim Rodríguez	TdF 2013
99	2012	3497	Bradley Wiggins	Chris Froome	Vincenzo Nibali	TdF 2012
98	2011	3430	Cadel Evans	Andy Schleck	Fränk Schleck	TdF 2011
97	2010	3642	Andy Schleck	Samuel Sánchez	Jurgen Van den Broeck	TdF 2010
96	2009	3459	Alberto Contador	Andy Schleck	Lance Armstrong	TdF 2009
95	2008	3556	Carlos Sastre	Cadel Evans	Dienis Mieńszow	TdF 2008
94	2007	3570	Alberto Contador	Cadel Evans	Levi Leipheimer	TdF 2007
93	2006	3656	Óscar Pereiro Sio	Andreas Klöden	Carlos Sastre	TdF 2006
92	2005	3607	Lance Armstrong	Ivan Basso	Jan Ullrich	TdF 2005
91	2004	3391	Lance Armstrong	Andreas Klöden	Ivan Basso	TdF 2004
90	2003	3350	Lance Armstrong	Jan Ullrich	Aleksandr Winokurow	TdF 2003
89	2002	3276	Lance Armstrong	Joseba Beloki	Raimondas Rumšas	TdF 2002
88	2001	3453	Lance Armstrong	Jan Ullrich	Joseba Beloki	TdF 2001
87	2000	3662	Lance Armstrong	Jan Ullrich	Joseba Beloki	TdF 2000
86	1999	3870	Lance Armstrong	Alex Zülle	Fernando Escartín	TdF 1999
85	1998	3850	Marco Pantani	Jan Ullrich	Bobby Julich	TdF 1998
84	1997	3950	Jan Ullrich	Richard Virenque	Marco Pantani	TdF 1997
83	1996	3907	Bjarne Riis[13]	Jan Ullrich	Richard Virenque	TdF 1996
82	1995	3653	Miguel Indurain	Alex Zülle	Bjarne Riis	TdF 1995
81	1994	3978	Miguel Indurain	Pēteris Ugrjumovs	Marco Pantani	TdF 1994
80	1993	3714	Miguel Indurain	Tony Rominger	Zenon Jaskuła	TdF 1993
79	1992	3983	Miguel Indurain	Claudio Chiappucci	Gianni Bugno	TdF 1992
78	1991	3914	Miguel Indurain	Gianni Bugno	Claudio Chiappucci	TdF 1991
77	1990	3504	Greg LeMond	Claudio Chiappucci	Erik Breukink	TdF 1990
76	1989	3285	Greg LeMond	Laurent Fignon	Pedro Delgado	TdF 1989
75	1988	3286	Pedro Delgado	Steven Rooks	Fabio Parra	TdF 1988
74	1987	4231	Stephen Roche	Pedro Delgado	Jean-François Bernard	TdF 1987
73	1986	4094	Greg LeMond	Bernard Hinault	Urs Zimmermann	TdF 1986
72	1985	4109	Bernard Hinault	Greg LeMond	Stephen Roche	TdF 1985
71	1984	4021	Laurent Fignon	Bernard Hinault	Greg LeMond	TdF 1984
70	1983	3809	Laurent Fignon	Ángel Arroyo	Peter Winnen	TdF 1983
69	1982	3507	Bernard Hinault	Joop Zoetemelk	Johan van der Velde	TdF 1982
68	1981	3753	Bernard Hinault	Lucien Van Impe	Robert Alban	TdF 1981
67	1980	3842	Joop Zoetemelk	Hennie Kuiper	Raymond Martin	TdF 1980
66	1979	3765	Bernard Hinault	Joop Zoetemelk	Joaquim Agostinho	TdF 1979
65	1978	3908	Bernard Hinault	Joop Zoetemelk	Joaquim Agostinho	TdF 1978
64	1977	4096	Bernard Thévenet	Hennie Kuiper	Lucien Van Impe	TdF 1977
63	1976	4017	Lucien Van Impe	Joop Zoetemelk	Raymond Poulidor	TdF 1976
62	1975	4000	Bernard Thévenet	Eddy Merckx	Lucien Van Impe	TdF 1975
61	1974	4098	Eddy Merckx	Raymond Poulidor	Vicente López Carril	TdF 1974
60	1973	4090	Luis Ocaña	Bernard Thévenet	José Manuel Fuente	TdF 1973
59	1972	3846	Eddy Merckx	Felice Gimondi	Raymond Poulidor	TdF 1972
58	1971	3608	Eddy Merckx	Joop Zoetemelk	Lucien Van Impe	TdF 1971
57	1970	4254	Eddy Merckx	Joop Zoetemelk	Gösta Pettersson	TdF 1970
56	1969	4117	Eddy Merckx	Roger Pingeon	Raymond Poulidor	TdF 1969
55	1968	4492	Jan Janssen	Herman Van Springel	Ferdinand Bracke	TdF 1968
54	1967	4758	Roger Pingeon	Julio Jiménez	Franco Balmamion	TdF 1967
53	1966	4322	Lucien Aimar	Jan Janssen	Raymond Poulidor	TdF 1966
52	1965	4177	Felice Gimondi	Raymond Poulidor	Gianni Motta	TdF 1965
51	1964	4504	Jacques Anquetil	Raymond Poulidor	Federico Bahamontes	TdF 1964
50	1963	4137	Jacques Anquetil	Federico Bahamontes	José Pérez Francés	TdF 1963
49	1962	4274	Jacques Anquetil	Jef Planckaert	Raymond Poulidor	TdF 1962
48	1961	4397	Jacques Anquetil	Guido Carlesi	Charly Gaul	TdF 1961
47	1960	4173	Gastone Nencini	Graziano Battistini	Jan Adriaensens	TdF 1960
46	1959	4391	Federico Bahamontes	Henry Anglade	Jacques Anquetil	TdF 1959
45	1958	4319	Charly Gaul	Vito Favero	Raphaël Geminiani	TdF 1958
44	1957	4665	Jacques Anquetil	Marcel Janssens	Adolf Christian	TdF 1957
43	1956	4498	Roger Walkowiak	Gilbert Bauvin	Jan Adriaensens	TdF 1956
42	1955	4495	Louison Bobet	Jean Brankart	Charly Gaul	TdF 1955
41	1954	4656	Louison Bobet	Ferdi Kübler	Fritz Schär	TdF 1954
40	1953	4476	Louison Bobet	Jean Malléjac	Giancarlo Astrua	TdF 1953
39	1952	4898	Fausto Coppi	Stan Ockers	Bernardo Ruiz	TdF 1952
38	1951	4690	Hugo Koblet	Raphaël Géminiani	Lucien Lazaridès	TdF 1951
37	1950	4773	Ferdi Kübler	Stan Ockers	Louison Bobet	TdF 1950
36	1949	4808	Fausto Coppi	Gino Bartali	Jacques Marinelli	TdF 1949
35	1948	4922	Gino Bartali	Briek Schotte	Guy Lapebie	TdF 1948
34	1947	4640	Jean Robic	Édouard Fachleitner	Pierre Brambilla	TdF 1947
W latach 1940–1946 nie rozgrywano z powodu II wojny światowej
33	1939	4224	Sylvère Maes	René Vietto	Lucien Vlaemynck	TdF 1939
32	1938	4687	Gino Bartali	Félicien Vervaecke	Victor Cosson	TdF 1938
31	1937	4415	Roger Lapébie	Mario Vicini	Léo Amberg	TdF 1937
30	1936	4418	Sylvère Maes	Antonin Magne	Félicien Vervaecke	TdF 1936
29	1935	4338	Romain Maes	Ambrogio Morelli	Félicien Vervaecke	TdF 1935
28	1934	4470	Antonin Magne	Giuseppe Martano	Roger Lapébie	TdF 1934
27	1933	4395	Georges Speicher	Learco Guerra	Giuseppe Martano	TdF 1933
26	1932	4479	André Leducq	Kurt Stöpel	Francesco Camusso	TdF 1932
25	1931	5091	Antonin Magne	Jef Demuysere	Antonio Pesenti	TdF 1931
24	1930	4822	André Leducq	Learco Guerra	Antonin Magne	TdF 1930
23	1929	5257	Maurice Dewaele	Giuseppe Pancera	Jef Demuysere	TdF 1929
22	1928	5476	Nicolas Frantz	André Leducq	Maurice Dewaele	TdF 1928
21	1927	5340	Nicolas Frantz	Maurice Dewaele	Lucien Vervaecke	TdF 1927
20	1926	5745	Lucien Buysse	Nicolas Frantz	Bartolomeo Aimo	TdF 1926
19	1925	5440	Ottavio Bottecchia	Lucien Buysse	Bartolomeo Aimo	TdF 1925
18	1924	5425	Ottavio Bottecchia	Nicolas Frantz	Lucien Buysse	TdF 1924
17	1923	5386	Henri Pélissier	Ottavio Bottecchia	Romain Bellenger	TdF 1923
16	1922	5375	Firmin Lambot	Jean Alavoine	Félix Seller	TdF 1922
15	1921	5485	Léon Scieur	Hector Heusghem	Honoré Barthélémy	TdF 1921
14	1920	5503	Philippe Thys	Hector Heusghem	Firmin Lambot	TdF 1920
13	1919	5560	Firmin Lambot	Jean Alavoine	Eugène Christophe	TdF 1919
W latach 1915–1918 nie rozgrywano z powodu I wojny światowej
12	1914	5380	Philippe Thys	Henri Pélissier	Jean Alavoine	TdF 1914
11	1913	5287	Philippe Thys	Gustave Garrigou	Marcel Buysse	TdF 1913
10	1912	5289	Odile Defraye	Eugène Christophe	Gustave Garrigou	TdF 1912
9	1911	5343	Gustave Garrigou	Paul Duboc	Émile Georget	TdF 1911
8	1910	4734	Octave Lapize	François Faber	Gustave Garrigou	TdF 1910
7	1909	4497	François Faber	Gustave Garrigou	Jean Alavoine	TdF 1909
6	1908	4488	Lucien Petit-Breton	François Faber	Georges Passerieu	TdF 1908
5	1907	4488	Lucien Petit-Breton	Gustave Garrigou	Émile Georget	TdF 1907
4	1906	4545	René Pottier	Georges Passerieu	Louis Trousselier	TdF 1906
3	1905	2994	Louis Trousselier	Hyppolite Aucouturier	Jean-Baptiste Dortignacq	TdF 1905
2	1904	2428	Henri Cornet	Jean-Baptiste Dortignacq	Alois Catteau	TdF 1904
1	1903	2428	Maurice Garin	Lucien Pothier	Fernand Augereau	TdF 1903

Koszulki

Podczas wyścigu prowadzone są różne klasyfikacje zawodników, najlepszy kolarz w danej kategorii otrzymuje koszulkę jej lidera, w której kontynuuje wyścig na następnym etapie. Jeśli kolarz jest posiadaczem więcej niż jednej koszulki, na kolejnym etapie jedzie tylko w jednej z nich, w pozostałych kategoriach koszulkę zakładają kolejni kolarze w klasyfikacji tej koszulki.

Koszulki do zdobycia podczas Tour de France:

Le maillot jaune

Żółta koszulka (Le maillot jaune), zakładana przez lidera klasyfikacji generalnej, jest najcenniejsza. Jest przyznawana w oparciu o zsumowane czasy zawodnika ze wszystkich etapów. Zawodnik z najkrótszym czasem jest liderem. Desgrange utworzył ją w 1919, gdyż chciał, aby lider wyróżniał się w peletonie. Wybrano żółty kolor koszulki, gdyż strony jego gazety L’Auto były właśnie żółte. Do klasyfikacji są także przyznawane tzw. bonusowe sekundy, odejmowane od czasu trzech najlepszych zawodników na metach etapów bądź na premiach lotnych na trasie etapów. W 2005 za podium etapów odejmowano kolejno: 20, 12 i 8 sekund, zaś za trzy czołowe miejsca na premiach lotnych: 6, 4 i 2 sekundy. Od TdF w roku 2008 bonifikaty zostały zlikwidowane.

Zielona koszulka (Le maillot vert) to koszulka sprinterów. Jedzie w niej lider klasyfikacji punktowej. Na końcu każdego etapu przyznawane są punkty za dojechanie na metę na czołowych pozycjach. W zależności od etapu, ich zwycięzcy otrzymują różną liczbę punktów. I tak na przykład – zwycięzca etapu płaskiego – 35 punktów, pagórkowatego – 25 punktów, górskiego – 20 punktów, a jazdy na czas – 15 punktów. Punkty są przyznawane także za lotne premie. Pierwszym zwycięzcą klasyfikacji punktowej był, w 1953 roku, Szwajcar, Fritz Schaer. Najczęściej zaś z zielonym trykotem do domu wracał Słowak, Peter Sagan – siedem zwycięstw (2012–2016 oraz 2018–2019)

Biała koszulka w czerwone grochy (Le maillot à pois rouges lub Polka dot jersey), przysługuje najlepszemu kolarzowi w klasyfikacji górskiej (tzw. góral). Podczas etapów górskich na trasie znajdują się premie górskie, skategoryzowane od kategorii czwartej (najłatwiejsze) do pierwszej (trudne podjazdy), oraz premie oznaczone jako poza kategorią, z najtrudniejszymi podjazdami wyścigu (tzw. hors category – HC). Dla porównania – zwycięzca premii górskiej czwartej kategorii otrzymuje 1 punkt, zaś zwycięzca premii poza kategorią – 25 punktów. Obecnie premia górska znajdująca się na mecie jest punktowana podwójnie.

Klasyfikacja została dodana do wyścigu w 1933. Sama koszulka jest noszona przez kolarzy od 1975 roku. Rekordzistą zwycięstw w niej jest Francuz Richard Virenque, który wygrywał siedmiokrotnie (1994 – 1997, 1999, 2003 – 2004). Po sześć zwycięstw mają na swoim koncie Hiszpan Federico Bahamontes i Belg Lucien Van Impe.

Biała koszulka (Le maillot blanc) jest własnością najlepszego młodzieżowca (kolarza do lat 25), na podstawie czasów z klasyfikacji generalnej. Wprowadzono ją w 1978. Najwięcej razy (3 z rzędu) zdobywał ją Jan Ullrich.

Istnieją także dwie mniej prestiżowe klasyfikacje, bez własnych koszulek. Pierwsza z nich to klasyfikacja aktywnych. Po każdym etapie komisja sędziowska wybiera kolarza, który na jego trasie był najaktywniejszy. W nagrodę kolarz na następny etap wyrusza z czerwonym numerem startowym. W historii prowadzono także klasyfikację generalną na najaktywniejszego, lecz od 2004 roku najaktywniejszy kolarz całego Touru nie jest wyłaniany. Druga z klasyfikacji to klasyfikacja drużynowa, ustalana na podstawie sumy czasów trzech najlepszych zawodników z każdego zespołu.

Na koniec każdego etapu liderzy danej kategorii są oficjalnie dekorowani poszczególnymi koszulkami, wraz ze zwycięzcą etapu oraz najwaleczniejszym kolarzem etapu.

Zwycięzcy klasyfikacji pobocznych

Edycja	Rok	Klasyfikacja punktowa	Klasyfikacja górska	Klasyfikacja młodzieżowa	Klasyfikacja drużynowa
110	2023	Jasper Philipsen  Belgia	Giulio Ciccone  Włochy	Tadej Pogačar  Słowenia	Jumbo-Visma  Holandia
109	2022	Wout van Aert  Belgia	Jonas Vingegaard  Dania	Tadej Pogačar  Słowenia	Ineos Grenadiers  Wielka Brytania
108	2021	Mark Cavendish  Wielka Brytania	Tadej Pogačar  Słowenia	Tadej Pogačar  Słowenia	Bahrain Victorious  Bahrajn
107	2020	Sam Bennett  Irlandia	Tadej Pogačar  Słowenia	Tadej Pogačar  Słowenia	Movistar Team  Hiszpania
106	2019	Peter Sagan  Słowacja	Romain Bardet  Francja	Egan Bernal  Kolumbia	Movistar Team  Hiszpania
105	2018	Peter Sagan  Słowacja	Julian Alaphilippe  Francja	Pierre Latour  Francja	Movistar Team  Hiszpania
104	2017	Michael Matthews  Australia	Warren Barguil  Francja	Simon Yates  Wielka Brytania	Team Sky  Wielka Brytania
103	2016	Peter Sagan  Słowacja	Rafał Majka  Polska	Adam Yates  Wielka Brytania	Movistar Team  Hiszpania
102	2015	Peter Sagan  Słowacja	Chris Froome  Wielka Brytania	Nairo Quintana  Kolumbia	Movistar Team  Hiszpania
101	2014	Peter Sagan  Słowacja	Rafał Majka  Polska	Thibaut Pinot  Francja	Ag2r-La Mondiale  Francja
100	2013	Peter Sagan  Słowacja	Nairo Quintana  Kolumbia	Nairo Quintana  Kolumbia	Saxo Bank  Dania
99	2012	Peter Sagan  Słowacja	Thomas Voeckler  Francja	Tejay van Garderen  Stany Zjednoczone	RadioShack-Nissan-Trek  Luksemburg
98	2011	Mark Cavendish  Wielka Brytania	Samuel Sánchez  Hiszpania	Pierre Rolland  Francja	Garmin-Cervélo  Stany Zjednoczone
97	2010	Alessandro Petacchi  Włochy	Anthony Charteau  Francja	Andy Schleck  Luksemburg	Team RadioShack  Stany Zjednoczone
96	2009	Thor Hushovd  Norwegia	Franco Pellizotti  Włochy	Andy Schleck  Luksemburg	Astana  Kazachstan
95	2008	Óscar Freire  Hiszpania	Bernhard Kohl  Austria	Andy Schleck  Luksemburg	Team CSC Saxo Bank  Dania
94	2007	Tom Boonen  Belgia	Mauricio Soler  Kolumbia	Alberto Contador  Hiszpania	Discovery Channel  Stany Zjednoczone
93	2006	Robbie McEwen  Australia	Michael Rasmussen  Dania	Damiano Cunego  Włochy	T-Mobile Team  Niemcy
92	2005	Thor Hushovd  Norwegia	Michael Rasmussen  Dania	Jarosław Popowycz  Ukraina	Discovery Channel  Stany Zjednoczone
91	2004	Robbie McEwen  Australia	Richard Virenque  Francja	Władimir Karpiec  Rosja	T-Mobile Team  Niemcy
90	2003	Baden Cooke  Australia	Richard Virenque  Francja	Dienis Mieńszow  Rosja	Team CSC  Dania
89	2002	Robbie McEwen  Australia	Laurent Jalabert  Francja	Ivan Basso  Włochy	ONCE – Eroski  Hiszpania
88	2001	Erik Zabel  Niemcy	Laurent Jalabert  Francja	Óscar Sevilla  Hiszpania	Kelme  Hiszpania
87	2000	Erik Zabel  Niemcy	Santiago Botero  Kolumbia	Francisco Mancebo  Hiszpania	Kelme  Hiszpania
86	1999	Erik Zabel  Niemcy	Richard Virenque  Francja	Benoit Salmon  Francja	Banesto  Hiszpania
85	1998	Erik Zabel  Niemcy	Christophe Rinero  Francja	Jan Ullrich  Niemcy	Cofidis  Francja
84	1997	Erik Zabel  Niemcy	Richard Virenque  Francja	Jan Ullrich  Niemcy	Telekom  Niemcy
83	1996	Erik Zabel[14]  Niemcy	Richard Virenque  Francja	Jan Ullrich  Niemcy	Festina  Hiszpania
82	1995	Laurent Jalabert  Francja	Richard Virenque  Francja	Marco Pantani  Włochy	ONCE  Hiszpania
81	1994	Dżamolidin Abdużaparow  Uzbekistan	Richard Virenque  Francja	Marco Pantani  Włochy	Festina  Hiszpania
80	1993	Dżamolidin Abdużaparow  Uzbekistan	Tony Rominger  Szwajcaria	Antonio Martin  Hiszpania	Carrera  Włochy
79	1992	Laurent Jalabert  Francja	Claudio Chiappucci  Włochy	Eddy Bouwmans  Holandia	Carrera  Włochy
78	1991	Dżamolidin Abdużaparow  Uzbekistan	Claudio Chiappucci  Włochy	Alvaro Mejia  Kolumbia	Banesto  Hiszpania
77	1990	Olaf Ludwig  Niemcy	Thierry Claveryolat  Francja	Gilles Delion  Francja	Z  Francja
76	1989	Sean Kelly  Irlandia	Gert-Jan Theunisse  Holandia	Fabrice Philipot  Francja	PDM  Holandia
75	1988	Eddy Planckaert  Belgia	Steven Rooks  Holandia	Erik Breukink  Holandia	PDM  Holandia
74	1987	Jean-Paul Van Poppel  Holandia	Luis Herrera  Kolumbia	Raúl Alcalá  Meksyk	Systeme U  Francja
73	1986	Eric Vanderaerden  Belgia	Bernard Hinault  Francja	Andrew Hampsten  Stany Zjednoczone	La Vie Claire  Francja
72	1985	Sean Kelly  Irlandia	Luis Herrera  Kolumbia	Fabio Parra  Kolumbia	La Vie Claire  Francja
71	1984	Frank Hoste  Belgia	Robert Millar  Wielka Brytania	Greg LeMond  Stany Zjednoczone	Renault  Francja
70	1983	Sean Kelly  Irlandia	Lucien Van Impe  Belgia	Laurent Fignon  Francja	TI – Raleigh  Holandia
69	1982	Sean Kelly  Irlandia	Bernard Vallet  Francja	Phil Anderson  Australia	Coop-Mercier  Francja
68	1981	Freddy Maertens  Belgia	Lucien Van Impe  Belgia	Peter Winnen  Holandia	Peugeot  Francja
67	1980	Rudy Pevenage  Belgia	Raymond Martin  Francja	Johan Van de Velde  Holandia	Miko-Mercier  Francja
66	1979	Bernard Hinault  Francja	Giovanni Battaglin  Włochy	Jean-René Bernaudeau  Francja	Renault  Francja
65	1978	Freddy Maertens  Belgia	Mariano Martinez  Francja	Henk Lubberding  Holandia	Miko-Mercier  Francja
64	1977	Jacques Esclassan  Francja	Lucien Van Impe  Belgia	Dietrich Thurau  RFN	TI – Raleigh  Holandia
63	1976	Freddy Maertens  Belgia	Giancarlo Bellini  Włochy	Enrique Martinez-Heredia  Hiszpania	KAS  Hiszpania
62	1975	Rik Van Linden  Belgia	Lucien Van Impe  Belgia	Francesco Moser  Włochy	GAN-Mercier  Francja
61	1974	Patrick Sercu  Belgia	Domingo Perurena  Hiszpania		KAS  Hiszpania
60	1973	Herman Van Springel  Belgia	Pedro Torres  Hiszpania		BIC  Francja
59	1972	Eddy Merckx  Belgia	Lucien Van Impe  Belgia		GAN-Mercier  Francja
58	1971	Eddy Merckx  Belgia	Lucien Van Impe  Belgia		BIC  Francja
57	1970	Walter Godefroot  Belgia	Eddy Merckx  Belgia		Salvarani  Włochy
56	1969	Eddy Merckx  Belgia	Eddy Merckx  Belgia		Faema  Belgia
55	1968	Franco Bitossi  Włochy	Aurelio Gonzalez  Hiszpania		Hiszpania
54	1967	Jan Janssen  Holandia	Julio Jiménez  Hiszpania		Francja
53	1966	Willy Planckaert  Belgia	Julio Jiménez  Hiszpania		KAS Hiszpania
52	1965	Jan Janssen  Holandia	Julio Jiménez  Hiszpania		KAS  Hiszpania
51	1964	Jan Janssen  Holandia	Federico Bahamontes  Hiszpania		Pelforth-Sauvage  Holandia
50	1963	Rik Van Looy  Belgia	Federico Bahamontes  Hiszpania		Saint Raphael-Geminiani  Francja
49	1962	Rudi Altig  RFN	Federico Bahamontes  Hiszpania		Heylett – Saint Raphael  Francja
48	1961	André Darrigade  Francja	Imerio Massignan  Włochy		Francja
47	1960	Jean Graczyk  Francja	Imerio Massignan  Włochy		Francja
46	1959	André Darrigade  Francja	Federico Bahamontes  Hiszpania		Belgia
45	1958	Jean Graczyk  Francja	Federico Bahamontes  Hiszpania		Belgia
44	1957	Jean Forestier  Francja	Gastone Nencini  Włochy		Francja
43	1956	Stan Ockers  Belgia	Charly Gaul  Luksemburg		Belgia
42	1955	Stan Ockers  Belgia	Charly Gaul  Luksemburg		Francja
41	1954	Ferdi Kübler  Szwajcaria	Federico Bahamontes  Hiszpania		Szwajcaria
40	1953	Fritz Schaer  Szwajcaria	Jesús Loroño  Hiszpania		Holandia
39	1952		Fausto Coppi  Włochy		Włochy
38	1951		Raphäel Geminiani  Francja		Francja
37	1950		Louison Bobet  Francja		Belgia
36	1949		Fausto Coppi  Włochy		Włochy
35	1948		Gino Bartali  Włochy		Belgia
34	1947		Pierre Brambilla  Włochy		Włochy
**	***		*****		***
33	1939		Sylvére Maes  Francja		Belgia
32	1938		Gino Bartali  Włochy		Belgia
31	1937		Félicien Vervaecke  Belgia		Francja
30	1936		Julián Berrendero  Hiszpania		Belgia
29	1935		Félicien Vervaecke  Włochy		Belgia
28	1934		René Vietto  Francja		Belgia
27	1933		Vicente Trueba  Hiszpania		Francja
26	1932				Włochy
25	1931				Belgia
24	1930				Francja

Gratyfikacje

• 450 000 €: zwycięzca wyścigu (żółta koszulka)
• 25 000 €: zwycięzca klasyfikacji sprinterskiej (zielona koszulka) i klasyfikacji górskiej (koszulka w grochy)
• 20 000 €: zwycięzca klasyfikacji młodzieżowej (biała koszulka)
• 50 000 €: zwycięstwo w klasyfikacji drużynowej
• 8 000 €: zwycięstwo etapowe
• 10 000 €: zwycięstwo w czasówce drużynowej
• 800 €: zwycięstwo na premii sprinterskiej
• 350 €: dzień jazdy w żółtej koszulce
• 300 €: dzień jazdy w koszulkach: zielonej, białej i białej w czerwone grochy

Etapy

Płaskie

Najsłynniejszym płaskim etapem Tour de France jest etap z metą na Polach Elizejskich (Champs-Élysées) w Paryżu. Od 1975 kończy on trzytygodniową rywalizację, jest on według przepisów normalnym etapem, liczy mniej więcej 170 km. Ostatnie 20 km takiego etapu składa się z okrążeń na bruku Pól Elizejskich (jednak znacznie łatwiejszego niż bruk z Paryż-Roubaix). Najczęściej bywa on etapem przyjaźni, przeznaczonym dla sprinterów, gdyż czołówka klasyfikacji generalnej jest już ustalona. Bywały jednak wyjątki od tej zasady. W 1987 przed etapem na Polach Elizejskich liderem był Stephen Roche z 40-sekundową przewagą nad Pedro Delgado. Delgado zaatakował na trasie ostatniego etapu, licząc na odzyskanie zwycięstwa ostatniego dnia (ostatecznie jednak, peleton dogonił go i Roche wygrał Tour).

W 1989 etap do Paryża był 24-kilometrową czasówką. Dzięki świetnej postawie i zwycięstwu na niej, Greg LeMond został zwycięzcą całego Tour de France z przewagą zaledwie 8 sekund nad poprzednim liderem – Laurentem Fignonem.

Także etapy pierwszego tygodnia są najczęściej płaskie.

Wyścig na Champs-Élysées w Paryżu

Górskie

Pierwszym podjazdem w historii Tour de France był w 1903 r. podjazd pod Col de la République w Masywie Centralnym, lecz pierwszym szczytem ponad 1000 m był w 1905 r. Ballon d’Alsace (Balon Alzacki) w Wogezach. Od tego czasu na Ballon d’Alsace wspinano się 24-krotnie (ostatni raz 10 lipca 2005, w stulecie pierwszej wspinaczki na szczyt), z czego czterokrotnie umieszczano tam metę etapów. Pierwszym Tourem, w którym umieszczono mety etapów na szczytach przełęczy/gór była edycja z 1952 r. Mety były na L’Alpe d’Huez, Sestrières i Puy-de-Dôme, wszystkie trzy wygrał Fausto Coppi.

Inne najsłynniejsze podjazdy Tour de France to:

• Alpy
  • Col du Galibier (2642 m) – pierwszy raz pokonywany w 1911, ostatnio w 2011 (premię górską i etap wygrał tam Andy Schleck) 2005 (Aleksandr Winokurow), 2003 (Stefano Garzelli) i 2002 (Santiago Botero). Często pojawia się na etapach do L’Alpe d’Huez
  • Col du Télégraphe (1566 m) – pierwszy raz pokonywany w 1911, ostatnio w 2005 (Santiago Botero) i 2003 (Pierrick Fédrigo). Prowadzi z niego droga na Col du Galibier, dlatego zazwyczaj pojawia się na etapach razem z nim.
  • Col de l’Iseran (2770 m) – najwyższa przełęcz na trasie wyścigu i najwyższa przełęcz w Alpach. Pierwszy raz pokonana w 1938, ostatnio w 2007 (Jarosław Popowycz). W 1996 trasa wyścigu miała biec również przez tę przełęcz, jednak z powodu złej pogody etap został skrócony.
  • Col d’Izoard (2361 m) – pierwszy raz w 1922, ostatnio w 2003 (Aitor Garmendia) i 2000 (Santiago Botero)
  • Col du Glandon (1924 m) – pierwszy raz w 1947, ostatnio w 2004 (Gilberto Simoni) i 2001 (Laurent Roux)
  • Mont Ventoux (1912 m) – pierwszy raz w 1951, ostatnio meta w 2009 (Juan Manuel Garate)
  • L’Alpe d’Huez (1860 m) – pierwszy raz w 1952 Fausto Coppi, ostatnio meta w 2011 (Pierre Rolland) 2008 (Carlos Sastre), 2006 (Frank Schleck) wcześniej czasówki w 2004 (Lance Armstrong), 2003 (Iban Mayo) i 2001 (Lance Armstrong)
• Pireneje
  • Col d’Aspin (1489 m) – pierwszy raz w 1910, ostatnio w 2004 (Michael Rasmussen), 2003 (Sylvain Chavanel) i 2001 (Bobby Julich)
  • Col d'Aubisque (1709 m) – pierwszy raz w 1910, ostatnio w 2005 (Cadel Evans), 2002 (Laurent Jalabert) i 2000 (Javier Ochoa)
  • Col du Tourmalet (2115 m) – pierwszy raz w 1910, ostatnio w 2010 (Andy Schleck)2003 (Sylvain Chavanel), 2002 (Lance Armstrong), 2001 (Sven Montgomery)
  • Luz Ardiden (1720 m) – pierwszy raz w 1985, ostatnio w 2011 (Samuel Sánchez) 2003 (Lance Armstrong) i 2001 (Roberto Laiseka)
  • Plateau de Beille (1760 m) – pierwszy raz w 1998, ostatnio w 2011 (Jelle Vanendert) 2007 (Alberto Contador)2004 (Lance Armstrong)2002 (Lance Armstrong)1998 (Marco Pantani)

Za granicą

Wiele etapów rozgrywanych jest za granicą (w Niemczech, Beneluksie, Szwajcarii, Hiszpanii, Andorze, Wielkiej Brytanii, Monako, Irlandii, Danii i we Włoszech). W planach jest także rozpoczęcie Touru od etapu w Nowym Jorku lub jednej z francuskich kolonii zamorskich. Na razie jednak organizatorzy odkładają te plany z powodów logistycznych.

Miejsca startów wyścigu poza Francją:

Rok	Miasto	Państwo
1954	Amsterdam	Holandia
1958	Bruksela	Belgia
1965	Kolonia	Niemcy
1973	Scheveningen	Holandia
1975	Charleroi	Belgia
1978	Lejda	Holandia
1980	Frankfurt	Niemcy
1982	Bazylea	Szwajcaria
1987	Berlin	Niemcy
1989	Luksemburg	Luksemburg
1992	San Sebastián	Hiszpania
1996	’s-Hertogenbosch	Holandia
1998	Dublin	Irlandia
2002	Luksemburg	Luksemburg
2004	Liège	Belgia
2006	Esch-sur-Alzette	Luksemburg
2006	Huy	Belgia
2007	Londyn	Wielka Brytania
2009	Monako	Monako
2010	Rotterdam	Holandia
2012	Liège	Belgia
2014	Leeds	Wielka Brytania
2015	Utrecht	Holandia
2017	Düsseldorf	Niemcy
2019	Bruksela	Belgia
2022	Kopenhaga	Dania
2023	Bilbao	Hiszpania
2024	Florencja	Włochy
2026	Barcelona	Hiszpania

Najczęściej zagraniczne etapy kończono w:

• Brukseli – 11-krotnie
• Genewie – 10-krotnie
• Liège – 9-krotnie
• Luksemburgu – 7-krotnie
• Charleroi – 6-krotnie
• Forest-Vorst – 6-krotnie
• Monako – 6-krotnie
• Lozannie – 5-krotnie
• Fryburgu – 4-krotnie
• Jambes – 4-krotnie
• Namur – 4-krotnie
• Sestriere – 4-krotnie

Terminologia

Flamme rouge

Większość terminów używanych w Tour de France jest również stosowana w innych wyścigach. Istnieje jednak kilka wyrażeń typowych dla TdF:

• course – cała kolumna wyścigu od tête de la course (grupa prowadząca) do arriere de la course (grupa zamykająca stawkę)
• hors catégorie – góra „ponad kategorią”, niesamowicie trudna do pokonania
• flamme rouge – trójkątna, czerwona chorągiewka wisząca w centrum łuku reklamowego na kilometr przed metą
• lanterne rouge (pol. czerwona latarnia) – ostatni kolarz w klasyfikacji generalnej
• tifosi – włoscy fani
• voiture balai – samochód sędziowski jadący na końcu wyścigu i zbierający z trasy kolarzy, którzy nie są w stanie jechać dalej, bądź mają zbyt dużą stratę do peletonu. Polskim synonimem jest trupiara

Rekordy

Zwycięstwa

• 5 – Jacques Anquetil (1957, 1961–1964)
• 5 – Eddy Merckx (1969–1972, 1974)
• 5 – Bernard Hinault (1978, 1979, 1981, 1982, 1985)
• 5 – Miguel Indurain (1991–1995)

Drugie miejsca

• 6 – Joop Zoetemelk
• 5 – Jan Ullrich
• 3 – Raymond Poulidor

Dni w koszulce lidera

• 96 – Eddy Merckx
• 79 – Bernard Hinault
• 60 – Miguel Indurain
• 59 – Chris Froome
• 51 – Jacques Anquetil

Najlepszy „góral”

• 7 – Richard Virenque (1994–1997, 1999, 2003, 2004)
• 6 – Federico Bahamontes (1954, 1958, 1959, 1962–1964)
• 6 – Lucien Van Impe (1971, 1972, 1975, 1977, 1981, 1983)

Najlepszy sprinter

• 7 – Peter Sagan (2012, 2013, 2014, 2015, 2016, 2018, 2019)
• 6 – Erik Zabel (1996–2001)
• 4 – Sean Kelly (1982, 1983, 1985, 1989)
• 3 – Jan Janssen (1964, 1965, 1967)
• 3 – Eddy Merckx (1969, 1971, 1972)
• 3 – Freddy Maertens (1976, 1978, 1981)
• 3 – Dżamolidin Abdużaparow (1991, 1993, 1994)

Zwycięstwa etapowe ogółem

• 35 – Mark Cavendish
• 34 – Eddy Merckx
• 28 – Bernard Hinault

Zwycięstwa etapowe w jednej edycji

• 8 – Eddy Merckx (1970, 1974)
• 8 – Charles Pélissier (1930)
• 8 – Freddy Maertens (1976)

Zwycięstwa etapowe wg państw

• 716 –  Francja
• 494 –  Belgia
• 271 –  Włochy
• 183 –  Holandia
• 131 –  Hiszpania

Najwięcej startów

• 18 – Sylvain Chavanel (2001–2018)
• 17 – Stuart O’Grady (1997–2013)
• 17 – George Hincapie (1996–2012)
• 17 – Jens Voigt (1998–2014)
• 16 – Joop Zoetemelk (1970–1973, 1975–1986)
• 16 – Haimar Zubeldia (2001–2009, 2011–2017)

Zobacz też

• Tour de France Femmes
• La Course by Le Tour de France

Przypisy

1. THE TOUR DE FRANCE LAUNCHES THE TOUR DE FRANCE FEMMES AVEC ZWIFT. letour.fr, 2021-06-17. [dostęp 2022-07-31]. (fr.).
2. Remembering a sensation. bbc.co.uk, 2004-10-04. [dostęp 2009-07-11]. (ang.).
3. Michel Henry: Willy Voet, 53 ans, soigneur chez Festina. Ses aveux sur le dopage généralisé ont fait dérailler le monde de la petite reine. Ex-magicien dose. liberation.fr, 2 grudnia 1998. [dostęp 2009-07-11]. (fr.).
4. Chain reaction that roused cycling from drugs stupor. guardian.co.uk, 26 marca 2001. [dostęp 2009-07-11]. (ang.).
5. Chronology of 1998 Tour de France drug scandal. CNN Sport Illustrated, 22 września 1998. [dostęp 2009-07-11]. (ang.).
6. Richard Virenque divorce...de son plein gré. lepost.fr. [dostęp 2009-07-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (17 lipca 2009)]. (fr.).
7. Jeff Jones: Bad blood between Manzano and Kelme. autobus.cyclingnews.com. [dostęp 2009-07-11]. (ang.).
8. Alasdair Fotheringham: Cycling: Gaumont admits using and distributing EPO. independent.co.uk, 27 stycznia 2004. [dostęp 2009-07-11]. (ang.).
9. Cyclisme – Dopage – Millar dans la tourmente. lequipe.fr, 25 czerwca 2004. [dostęp 2013-05-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-29)]. (fr.).
10. Lance Armstrong: soupçons de dopage et faits. actu.voila.fr, 2009-07-03. [dostęp 2009-07-11]. (fr.).
11. Did Lance cheat?. [dostęp 2009-07-11]. (ang.).
12. UCI: Decision of the UCI regarding the case United States Anti-Doping Agency (USADA) versus Lance Armstrong, 23 października 2012. Brak numerów stron w książce
13. 7 czerwca 2007 został skreślony z listy zwycięzców wyścigu po tym, jak przyznał się do stosowania dopingu podczas TdF – Riis out of the Tour record books, cyclingnews.com, 7 czerwca 2007. W czerwcu 2008 r. został ponownie wpisany na listę zwycięzców Tour de France z dopiskiem, że w celu wygrania wyścigu stosował doping.
14. Koszulka została mu odebrana po tym, jak w maju 2007 przyznał się do stosowania w tym czasie EPO – Tour to strip Zabel of 1996 green jersey, cyclingnews.com, 14 lipca 2007.

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona internetowa

Kontrola autorytatywna (Grand Tour):

• VIAF: 261446890
• LCCN: n98020404
• GND: 4185776-8
• NDL: 00937423
• SUDOC: 035748141
• NKC: pna2005285576
• J9U: 987007502599405171

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3988331
• Britannica: topic/Tour-de-France
• Universalis: cyclisme-tour-de-france, tour-de-france-cycliste-reperes-chronologiques
• SNL: Frankrike_rundt_-_Tour_de_France
• Catalana: 0248277
• DSDE: Tour_de_France