Loading AI tools
wieloetapowy szosowy wyścig kolarski (Francja) Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Tour de France (wym. [tuʁ də fʁɑ̃s]), w skrócie TdF lub Le Tour, potocznie La Grande Boucle (pol. Wielka Pętla) – wieloetapowy szosowy wyścig kolarski, przeprowadzany cyklicznie na terytorium Francji – a nierzadko również państw ościennych – najczęściej w lipcu (czasem na przełomie czerwca i lipca). Wchodzi w skład cyklu UCI World Tour Międzynarodowej Unii Kolarskiej.
 | |
| Szczegóły wyścigu | |
| Dyscyplina | Kolarstwo szosowe |
|---|---|
| Data powstania | 1903 |
| Liczba edycji | 111 (in 2024) |
| Częstotliwość | co roku (lipiec) |
| Typ | Wielki Tour |
| Państwo |  Francja |
| Organizatorzy | A.S.O. Société du Tour de France L'Auto |
| Dyrektor wyścigu | Christian Prudhomme |
| Strona internetowa | Oficjalna strona |
| Kategorie | 2.PT (2005-2010) 2.UWT (2011-) |
| Cykl | UCI World Tour |
| Zwycięzcy | |
| Ostatni zwycięzca |  Tadej Pogačar |
| Najwięcej zwycięstw | nie przyznano (7 zwycięstw) |
| Aktualne wyścigi | |
 Tour de France 2024 | |
 | Dokumentacja  |
Wraz z Giro d’Italia i Vueltą a España należy do grupy trzech „wielkich tourów”. Jego ogromny prestiż wiąże się przede wszystkim z długą historią (najstarszy wśród wszystkich obecnie rozgrywanych wyścigów, z którego swój początek brały pozostałe toury), wielką tradycją (zawsze startowali w nim wszyscy najlepsi kolarze danego okresu), skalą trudności (niezwykle trudne technicznie etapy w Alpach i Pirenejach), a przede wszystkim niesłychaną siłą medialną (np. w 2005 r. jego przebieg relacjonowało 78 kanałów telewizyjnych w 180 państwach świata). Dlatego występ w nim stanowi marzenie każdego zawodnika uprawiającego tę dyscyplinę sportu, często ważniejszą niż igrzyska olimpijskie, czy mistrzostwa świata (przykład Lance Armstrong). Tour de France to także impreza z największą pulą nagród – w 2007 r. łączna ich wysokość wynosiła 3 200 000 euro (z czego 450 000 euro dla zwycięzcy).
Odbywa się corocznie od 1903 r. – z wyjątkiem dwóch przerw: jednej w latach 1915–1918 (działania militarne I wojny światowej) i drugiej w latach 1940–1946 (działania militarne II wojny światowej). Całkowita długość trasy danej edycji liczy obecnie ponad 3000 kilometrów, choć w przeszłości często przekraczała 4000 km, a między 1911 r. i 1931 r. – nawet 5000 km.
Od 2022 r. Amaury Sport Organisation organizuje również kobiecy Tour de France Femmes[1].
Pierwszy wyścig odbył się w 1903 r. z inicjatywy Henriego Desgrange'a – założyciela gazety L’Auto (protoplasty obecnego dziennika sportowego L’Équipe), by konkurować z dwoma innymi wyścigami kolarskimi: Paris-Brest et retour (sponsorowanym przez Le Petit Journal) oraz Bordeaux-Paris (sponsorowanym przez Le Vélo). Z inicjatywą jego organizacji wystąpił 20 listopada 1902 w paryskiej kawiarni „Café de Madrid” jeden z redaktorów – Géorges Lefèvre. Po raz pierwszy o chęci przeprowadzenia wyścigu oficjalnie napisano 19 stycznia 1903. Promocja Tour de France natychmiast okazała się sukcesem dla gazety. Jej nakład wzrósł z 25 000 w 1902 r. do 65 000 pod koniec 1903 r. W 1908 r. dziennik czytało ćwierć miliona ludzi, zaś w trakcie TdF'1923 L’Auto codziennie kupowało 500 000 czytelników. Rekord padł w 1933 r., gdy nakład tej gazety wyniósł 854 000 egzemplarzy.
Historyczny, premierowy wyścig rozpoczął się 5 lipca 1903 w Montgeron (na przedmieściach Paryża) przed kawiarnią „Reveil Matin”. Składał się z 6 etapów, łączących największe francuskie aglomeracje: Paryż, Lyon, Marsylię, Tuluzę, Bordeaux i Nantes. Zwyciężył faworyt – Francuz Maurice Garin, ze średnią prędkością ponad 25 km/h. Nagrodą za historyczne zwycięstwo było 3000 franków. Drugi Lucien Pothier stracił do Garina prawie 2 godziny i 50 minut.
W 1905 r. postanowiono nieco skrócić etapy, wynoszące wcześniej ponad 400 km, lecz cały wyścig wydłużono do jedenastu etapów, których liczbę sukcesywnie zwiększano również w kolejnych latach. W ostatniej edycji przedwojennej (w 1914 r.), kolarze mieli do pokonania 15 etapów – w sumie 5414 km. Pierwszy TdF lat międzywojennych był jednocześnie najdłuższym w historii – liczył aż 5560 km.
We wczesnych latach Tour de France kolarze jako dopingu używali między innymi alkoholu i eteru, aby znieczulić się na ciągły ból w trakcie długiej jazdy. W późniejszych latach doping w TdF przybierał coraz bardziej skomplikowane i trudniejsze do wykrycia formy. Do walki z dopingiem zaangażowało się nie tylko UCI i organizatorzy Touru, ale także lokalne władze, policja i sądy.
13 lipca 1967 Brytyjczyk Tom Simpson zmarł w trakcie wspinaczki na Mont Ventoux wskutek zawału serca spowodowanego nadużyciem amfetaminy. Dodatkowo, wpływ na jego śmierć mógł mieć ówczesny zakaz pobierania na trasie więcej niż czterech bidonów, czyli ok. dwóch litrów wody. Słowa, które powiedział przed śmiercią są znane do dziś „wsadźcie mnie na rower”[2].
Tour de France 1998 był prawdopodobnie najbardziej skandalicznym w historii. Skandal wybuchł 8 lipca 1998, gdy francuska policja aresztowała Willy’ego Voeta, jednego z lekarzy drużyny Festina. Oskarżono go o posiadanie dużej liczby nielegalnych recept na narkotyki, erytropoetynę (EPO), hormon wzrostu, testosteron i amfetaminę[3].
Jego prawnikiem był Thibault de Montbrial, zaś za jego wspólnika uznano Richarda Virenqua. Ujawnił potem wiele powszechnych praktyk ze świata kolarstwa, które opisał w książce Massacre a la Chaîne[4]. Po procesie sądowym w 2000, stało się oczywiste, że kierownictwo teamu Festina celowo organizowało doping w swoich szeregach. Jedną z ważniejszych decyzji było zatrudnienie doktora Erica Rijkaerta, który miał nadzorować procesy dopingowe w ekipie. Powszechnie wówczas stwierdzono, że doping jest niestety dość popularny, ale rzadko wykrywalny wśród kolarzy.
Dwa tygodnie po aresztowaniu Willy’ego Voeta, 23 lipca 1998, francuska policja przeprowadziła niezapowiedziane kontrole w pokojach hotelowych i autobusach zespołów i kolarzy. Środki dopingujące znaleziono w samochodach holenderskiej ekipy TVM[5]. Następne wyścigi były zagrożone. Zaraz po tym jak wiadomość o akcji policji rozeszła się wśród zawodników w trakcie siedemnastego etapu rajdu, zorganizowali oni siedzący protest i odmówili kontynuowania rajdu. Po negocjacjach prowadzonych przez Jean-Marie Leblanc, dyrektora Tour de France, policja zgodziła się ograniczyć najcięższe praktyki, dzięki czemu zawodnicy zgodzili się kontynuować rajd. Wielu zawodników i drużyn zostało wykluczonych i jedynie 111 zawodników ukończyło etap, jadąc bez numerów startowych i w zupełnym spokoju.
W 2000 r. stało się jasne, że kierownictwo i lekarze drużyny Festina byli odpowiedzialni za doping wśród swoich zawodników. Richard Virenque, czołowy zawodnik Festiny w końcu przyznał się na procesie po tym, jak został wyśmiany za utrzymywanie, że jeśli był pod wpływem narkotyków, to nie był tego do końca świadomy („à l’insu de mon plein gré”)[6].
Tuż przed Tourem 2003 Hiszpan Jesus Manzano udzielił jednej z hiszpańskich gazet wywiadu, w którym powiedział, że kierownictwo jego drużyny, Kelme zmuszało go do zażywania niedozwolonych substancji w trakcie Vuelta a España 2002[7]. Wyjawił także techniczne szczegóły, w jaki sposób kolarze unikali wykrycia dopingu. Jego „nagrodą” był zakaz startu w TdF 2004.
Dowodów na istnienie dopingu nie brakowało, jednak w 2004 r. pojawiły się nowe wiarygodniejsze metody jego wykrywania. W styczniu, Philippe Gaumont zawodnik z drużyny Cofidis powiedział prowadzącym dochodzenie oraz prasie, że sterydy, hormony wzrostu, EPO i amfetamina były epizodem w drużynie[8].
W tym samym roku mistrz świata w jeździe indywidualnej na czas, David Millar został zdyskwalifikowany, gdyż był podejrzanym w sprawie wykrytej przez francuską policję, dotyczącej znalezienia narkotyków i środków dopingujących w siedzibie Cofidisu. Millar przyznał się do stosowania dopingu[9]. Jego kara została skrócona za to, że pomógł w wykryciu sposobów, którymi kolarze unikają wykrywania dopingu.
Kontrowersje związane z dopingiem nie ominęły również siedmiokrotnego mistrza Lance’a Armstronga, jednak nigdy nie było przeciw niemu dowodów. Częściowo podejrzenia rzucił na Armstronga jego kolega z włoskiej drużyny, lekarz Michele Ferrari, który przyznał się do zapisywania dopingu atletom. Pojawiły się również zarzuty mówiące, że Armstrong nie jest w stanie tak jeździć bez dopingu.
Pod koniec sierpnia 2005 r., miesiąc po tym jak Lance Armstrong odniósł po raz siódmy zwycięstwo, gazeta L’Equipe twierdziła, że ma niepodważalne dowody na stosowanie przez Armstronga dopingu (EPO) w 1999 r.[10]. Twierdzenia opierały się na testach starych próbek moczu przeprowadzonych przez Francuskie Laboratorium Narodowe Wykrywające Doping (LNDD) dla celów naukowych. Armstrong zaprzeczył jakoby stosował EPO a kierownictwo wyścigów nie pociągnęło go do odpowiedzialności z powodu braku pewności co do pochodzenia badanej próbki, braku jej duplikatu oraz stosowanych metod badawczych do tak starej próbki. W tym samym roku Armstrong poddany został testowi na obecność glikokortykosterydów[11], którego wynik był pozytywny. Armstrong tłumaczył to zewnętrznym stosowaniem maści zawierającej kortyzon na bolące „siodełko” i przedstawił receptę na tę maść. Zawartość wykrytej substancji znacznie przekraczała zawartość stosowaną w maściach.
W czerwcu 2012 r. Amerykańska Agencja Antydopingowa (USADA) oficjalnie oskarżyła Armstronga o stosowanie dopingu w latach 1996–2011. Ostatecznie 24 sierpnia 2012 został wykluczony z zawodów z mocą wsteczną od 1 sierpnia 1998 roku i dożywotnio zdyskwalifikowany za stosowanie niedozwolonych środków dopingujących, takich jak erytropoetyna, testosteron czy kortyzon oraz niedozwolonych zabiegów, takich jak transfuzje krwi. Decyzja ta została potwierdzona 22 października 2012 przez Międzynarodową Unię Kolarską, w konsekwencji został ponadto pozbawiony wszystkich zwycięstw w Tour de France[12]. Lance Armstrong przyznał się do stosowania dopingu w wywiadzie z Oprah Winfrey, odpowiedział twierdząco na pytania dotyczące stosowania EPO, kortyzonu, testosteronu, hormonu wzrostu oraz stosowania transfuzji krwi. Jednocześnie przyznał, że podczas wszystkich siedmiu wygranych Tour de France stosował doping
Najbardziej niepokojącym środkiem dopingującym ostatnich lat jest erytropoetyna (EPO), hormon stymulujący w organizmie produkcję czerwonych krwinek. Jest ona łatwo podawalna i praktycznie niewykrywalna po zaledwie kilku dniach choć jej efekty pozostają przez kilka tygodni. EPO jest prawdopodobnie najpopularniejsza i najbardziej uniwersalna wśród zawodników Tour de France a władze zawodów wielokrotnie były krytykowane za brak bardziej zdecydowanych działań. Naukowcy odkryli, że obecnie stosowane metody wykrywania dopingu mogą powodować zafałszowanie wyników.
Obserwatorzy zauważyli, że średnia prędkość z jaką pokonywany jest Tour de France nadal wzrasta, podczas gdy unowocześnienia i ulepszenia w treningu i rowerach mają marginalne znaczenia. Twierdzą, że prędkość rośnie przede wszystkim dzięki dopingowi, który nie jest możliwy do wykrycia obecnie stosowanymi testami antydopingowymi[potrzebny przypis].
Podczas wyścigu prowadzone są różne klasyfikacje zawodników, najlepszy kolarz w danej kategorii otrzymuje koszulkę jej lidera, w której kontynuuje wyścig na następnym etapie. Jeśli kolarz jest posiadaczem więcej niż jednej koszulki, na kolejnym etapie jedzie tylko w jednej z nich, w pozostałych kategoriach koszulkę zakładają kolejni kolarze w klasyfikacji tej koszulki.
Koszulki do zdobycia podczas Tour de France:
Żółta koszulka (Le maillot jaune), zakładana przez lidera klasyfikacji generalnej, jest najcenniejsza. Jest przyznawana w oparciu o zsumowane czasy zawodnika ze wszystkich etapów. Zawodnik z najkrótszym czasem jest liderem. Desgrange utworzył ją w 1919, gdyż chciał, aby lider wyróżniał się w peletonie. Wybrano żółty kolor koszulki, gdyż strony jego gazety L’Auto były właśnie żółte. Do klasyfikacji są także przyznawane tzw. bonusowe sekundy, odejmowane od czasu trzech najlepszych zawodników na metach etapów bądź na premiach lotnych na trasie etapów. W 2005 za podium etapów odejmowano kolejno: 20, 12 i 8 sekund, zaś za trzy czołowe miejsca na premiach lotnych: 6, 4 i 2 sekundy. Od TdF w roku 2008 bonifikaty zostały zlikwidowane.
Zielona koszulka (Le maillot vert) to koszulka sprinterów. Jedzie w niej lider klasyfikacji punktowej. Na końcu każdego etapu przyznawane są punkty za dojechanie na metę na czołowych pozycjach. W zależności od etapu, ich zwycięzcy otrzymują różną liczbę punktów. I tak na przykład – zwycięzca etapu płaskiego – 35 punktów, pagórkowatego – 25 punktów, górskiego – 20 punktów, a jazdy na czas – 15 punktów. Punkty są przyznawane także za lotne premie. Pierwszym zwycięzcą klasyfikacji punktowej był, w 1953 roku, Szwajcar, Fritz Schaer. Najczęściej zaś z zielonym trykotem do domu wracał Słowak, Peter Sagan – siedem zwycięstw (2012–2016 oraz 2018–2019)
Biała koszulka w czerwone grochy (Le maillot à pois rouges lub Polka dot jersey), przysługuje najlepszemu kolarzowi w klasyfikacji górskiej (tzw. góral). Podczas etapów górskich na trasie znajdują się premie górskie, skategoryzowane od kategorii czwartej (najłatwiejsze) do pierwszej (trudne podjazdy), oraz premie oznaczone jako poza kategorią, z najtrudniejszymi podjazdami wyścigu (tzw. hors category – HC). Dla porównania – zwycięzca premii górskiej czwartej kategorii otrzymuje 1 punkt, zaś zwycięzca premii poza kategorią – 25 punktów. Obecnie premia górska znajdująca się na mecie jest punktowana podwójnie.
Klasyfikacja została dodana do wyścigu w 1933. Sama koszulka jest noszona przez kolarzy od 1975 roku. Rekordzistą zwycięstw w niej jest Francuz Richard Virenque, który wygrywał siedmiokrotnie (1994 – 1997, 1999, 2003 – 2004). Po sześć zwycięstw mają na swoim koncie Hiszpan Federico Bahamontes i Belg Lucien Van Impe.
Biała koszulka (Le maillot blanc) jest własnością najlepszego młodzieżowca (kolarza do lat 25), na podstawie czasów z klasyfikacji generalnej. Wprowadzono ją w 1978. Najwięcej razy (3 z rzędu) zdobywał ją Jan Ullrich.
Istnieją także dwie mniej prestiżowe klasyfikacje, bez własnych koszulek. Pierwsza z nich to klasyfikacja aktywnych. Po każdym etapie komisja sędziowska wybiera kolarza, który na jego trasie był najaktywniejszy. W nagrodę kolarz na następny etap wyrusza z czerwonym numerem startowym. W historii prowadzono także klasyfikację generalną na najaktywniejszego, lecz od 2004 roku najaktywniejszy kolarz całego Touru nie jest wyłaniany. Druga z klasyfikacji to klasyfikacja drużynowa, ustalana na podstawie sumy czasów trzech najlepszych zawodników z każdego zespołu.
Na koniec każdego etapu liderzy danej kategorii są oficjalnie dekorowani poszczególnymi koszulkami, wraz ze zwycięzcą etapu oraz najwaleczniejszym kolarzem etapu.
Najsłynniejszym płaskim etapem Tour de France jest etap z metą na Polach Elizejskich (Champs-Élysées) w Paryżu. Od 1975 kończy on trzytygodniową rywalizację, jest on według przepisów normalnym etapem, liczy mniej więcej 170 km. Ostatnie 20 km takiego etapu składa się z okrążeń na bruku Pól Elizejskich (jednak znacznie łatwiejszego niż bruk z Paryż-Roubaix). Najczęściej bywa on etapem przyjaźni, przeznaczonym dla sprinterów, gdyż czołówka klasyfikacji generalnej jest już ustalona. Bywały jednak wyjątki od tej zasady. W 1987 przed etapem na Polach Elizejskich liderem był Stephen Roche z 40-sekundową przewagą nad Pedro Delgado. Delgado zaatakował na trasie ostatniego etapu, licząc na odzyskanie zwycięstwa ostatniego dnia (ostatecznie jednak, peleton dogonił go i Roche wygrał Tour).
W 1989 etap do Paryża był 24-kilometrową czasówką. Dzięki świetnej postawie i zwycięstwu na niej, Greg LeMond został zwycięzcą całego Tour de France z przewagą zaledwie 8 sekund nad poprzednim liderem – Laurentem Fignonem.
Także etapy pierwszego tygodnia są najczęściej płaskie.
Pierwszym podjazdem w historii Tour de France był w 1903 r. podjazd pod Col de la République w Masywie Centralnym, lecz pierwszym szczytem ponad 1000 m był w 1905 r. Ballon d’Alsace (Balon Alzacki) w Wogezach. Od tego czasu na Ballon d’Alsace wspinano się 24-krotnie (ostatni raz 10 lipca 2005, w stulecie pierwszej wspinaczki na szczyt), z czego czterokrotnie umieszczano tam metę etapów. Pierwszym Tourem, w którym umieszczono mety etapów na szczytach przełęczy/gór była edycja z 1952 r. Mety były na L’Alpe d’Huez, Sestrières i Puy-de-Dôme, wszystkie trzy wygrał Fausto Coppi.
Inne najsłynniejsze podjazdy Tour de France to:
Wiele etapów rozgrywanych jest za granicą (w Niemczech, Beneluksie, Szwajcarii, Hiszpanii, Andorze, Wielkiej Brytanii, Monako, Irlandii, Danii i we Włoszech). W planach jest także rozpoczęcie Touru od etapu w Nowym Jorku lub jednej z francuskich kolonii zamorskich. Na razie jednak organizatorzy odkładają te plany z powodów logistycznych.
Miejsca startów wyścigu poza Francją:
| Rok | Miasto | Państwo | |
| 1954 | Amsterdam | Holandia | |
| 1958 | Bruksela | Belgia | |
| 1965 | Kolonia | Niemcy | |
| 1973 | Scheveningen | Holandia | |
| 1975 | Charleroi | Belgia | |
| 1978 | Lejda | Holandia | |
| 1980 | Frankfurt | Niemcy | |
| 1982 | Bazylea | Szwajcaria | |
| 1987 | Berlin | Niemcy | |
| 1989 | Luksemburg | Luksemburg | |
| 1992 | San Sebastián | Hiszpania | |
| 1996 | ’s-Hertogenbosch | Holandia | |
| 1998 | Dublin | Irlandia | |
| 2002 | Luksemburg | Luksemburg | |
| 2004 | Liège | Belgia | |
| 2006 | Esch-sur-Alzette | Luksemburg | |
| 2006 | Huy | Belgia | |
| 2007 | Londyn | Wielka Brytania | |
| 2009 | Monako | Monako | |
| 2010 | Rotterdam | Holandia | |
| 2012 | Liège | Belgia | |
| 2014 | Leeds | Wielka Brytania | |
| 2015 | Utrecht | Holandia | |
| 2017 | Düsseldorf | Niemcy | |
| 2019 | Bruksela | Belgia | |
| 2022 | Kopenhaga | Dania | |
| 2023 | Bilbao | Hiszpania | |
| 2024 | Florencja | Włochy | |
| 2026 | Barcelona | Hiszpania |
Najczęściej zagraniczne etapy kończono w:
.jpg)
Większość terminów używanych w Tour de France jest również stosowana w innych wyścigach. Istnieje jednak kilka wyrażeń typowych dla TdF:
Zwycięstwa
Jacques Anquetil (1957, 1961–1964)
Eddy Merckx (1969–1972, 1974) Bernard Hinault (1978, 1979, 1981, 1982, 1985)
Miguel Indurain (1991–1995)Drugie miejsca
Joop Zoetemelk
Jan Ullrich Raymond PoulidorDni w koszulce lidera
Eddy Merckx Bernard Hinault Miguel Indurain
Chris Froome Jacques Anquetil Richard Virenque (1994–1997, 1999, 2003, 2004) Federico Bahamontes (1954, 1958, 1959, 1962–1964) Lucien Van Impe (1971, 1972, 1975, 1977, 1981, 1983)
Peter Sagan (2012, 2013, 2014, 2015, 2016, 2018, 2019) Erik Zabel (1996–2001)
Sean Kelly (1982, 1983, 1985, 1989) Jan Janssen (1964, 1965, 1967) Eddy Merckx (1969, 1971, 1972) Freddy Maertens (1976, 1978, 1981)
Dżamolidin Abdużaparow (1991, 1993, 1994)Zwycięstwa etapowe ogółem
Mark Cavendish Eddy Merckx Bernard HinaultZwycięstwa etapowe w jednej edycji
Eddy Merckx (1970, 1974) Charles Pélissier (1930) Freddy Maertens (1976)Zwycięstwa etapowe wg państw
Najwięcej startów
Sylvain Chavanel (2001–2018)
Stuart O’Grady (1997–2013)
George Hincapie (1996–2012) Jens Voigt (1998–2014) Joop Zoetemelk (1970–1973, 1975–1986) Haimar Zubeldia (2001–2009, 2011–2017)Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
_pictogram.svg){kind=small}
