Tuluza

Tuluza (fr. Toulouse, wymowa^ⓘ; oksyt. Tolosa) – miasto w południowej Francji, stolica regionu Oksytania i departamentu Górna Garonna. Jest czwartym co do wielkości miastem w kraju, po Paryżu, Marsylii i Lyonie. Miasto w granicach administracyjnych gminy liczy 509 200 mieszkańców^[3], natomiast jednostka miejska Tuluza(inne języki) liczy 1 047 829 mieszkańców^[4].

Tuluza

Toulouse

Herb Flaga
Państwo	Francja
Region	Oksytania
Departament	Górna Garonna
Okręg	Tuluza
Burmistrz	Jean-Luc Moudenc[1]
Powierzchnia	118,3 km²
Wysokość	150[2] m n.p.m.
Populacja (2021) • liczba ludności • gęstość	509 200[3] 4304 os./km²
Kod pocztowy	31000-31500
Podział miasta	17 dzielnic
Położenie na mapie Francji Tuluza
Położenie na mapie Europy Tuluza
43°36′N 1°26′E
Strona internetowa

Historycznie, położona w krainie Langwedocja, na obszarze rozległej Oksytanii. W latach 418–507 była stolicą Królestwa Wizygotów, natomiast w latach 778–1271 była stolicą Hrabstwa Tuluzy(inne języki). Tuluza leży nad rzeką Garonną, 150 km na zachód od Morza Śródziemnego, 230 km na wschód od Oceanu Atlantyckiego, kilkadziesiąt kilometrów na północ od Pirenejów oraz kilkadziesiąt kilometrów na południowy-zachód od Masywu Centralnego. Jest dużym węzłem komunikacyjnym z międzynarodowym portem lotniczym, który obsłużył w 2017 roku 9,3 miliona pasażerów, rozbudowaną siecią autostrad i linii kolejowych. Ponadto, w mieście funkcjonują dwie linie metra. Stanowi również ważny ośrodek akademicki. Obok Paryża i Lyonu zaliczana jest do miast o największej liczbie studentów. Stanowi siedzibę trzech siostrzanych uniwersytetów: Uniwersytet Tuluza I - Capitole, Uniwersytet Toulouse II – Le Mirail oraz Uniwersytet Tuluza III - Paul Sabatier. Główny europejski ośrodek przemysłu lotniczego i kosmicznego (Aerospace Valley). Znajduje się tutaj Centrum Kosmiczne w Tuluzie(inne języki) oraz siedziba koncernu lotniczego Airbus. W rankingu Mercer(inne języki) dotyczącego jakości życia, Tuluza w 2023 roku uplasowała się na 33. miejscu na świecie, zaraz po Paryżu, 12 miejsc przed Londynem, 51 miejsc przed Warszawą^[5].

Bazylika św. Saturnina w Tuluzie jest wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO pod punktem Szlaki pielgrzymkowe do Santiago de Compostela^[6]. Na liście UNESCO znajduje się również Kanał Południowy, kanał wodny łączący Tuluzę z Morzem Śródziemnym.

Gospodarka

Miasto ma długą historię związaną z lotnictwem. W latach 1888-1890 roku opracowano pod kierownictwem inż. Clémenta Adera jeden w pierwszych samolotów w historii – Ader Eole(inne języki)^[7]. Wraz z wybuchem pierwszej wojny światowej działalność lotnicza została przeniesiona do Tuluzy, ponieważ miasto było uważane za wystarczająco daleko od linii frontu^[8]. W fabryce Sud Aviation w Tuluzie w latach '70 XX wieku produkowano naddźwiękowe samoloty pasażerskie Concorde. Dzisiaj Tuluza to główny ośrodek przemysłu lotniczego i kosmicznego Francji oraz Europy (Aerospace Valley), siedziba koncernu lotniczego Airbus oraz szeregu mniejszych przedsiębiorstw lotniczych np. ATR, Best Off(inne języki) (awionetki), Delair(inne języki) (drony), Airborne Concept(inne języki) (drony), Donecle(inne języki) (drony), Mecachrome, Latécoère(inne języki), Stelia Aerospace(inne języki). Jeden z ośrodków Thales Alenia Space oraz Liebherr Aerospace(inne języki). Znajduje się tutaj Centrum Kosmiczne w Tuluzie(inne języki), jak również jedna z kilku na świecie stacji naziemnych CNES - Issus Aussaguel(inne języki) służących do komunikacji ze pojazdami kosmicznymi i satelitami. Znajduje się tutaj siedziba Globalstar Europe, firmy odpowiedzialnej za obsługę 25 satelitów oraz Spot Image(inne języki), operatora satelitów SPOT. W Tuluzie montuje się część europejskich sond kosmicznych np. Jupiter Icy Moon Explorer^[9]. Znajduje się tu również IRAP(inne języki) (Instytut Badań Astrofizyki i Planetologii), Institut supérieur de l’aéronautique et de l’espace (Wyższy Instytut Aeronautyki i Kosmosu), Institut polytechnique des sciences avancées (Politechniczny Instytut Nauk Zaawansowanych), LAAS(inne języki) (Laboratorium Analizy Architektury Systemów) oraz École nationale de l’aviation civile (Państwowa Szkoła Lotnictwa Cywilnego). Obecnie budowany jest cały kompleks lotniczo-kosmiczny Toulouse Aerospace(inne języki) o powierzchni 40 hektarów.

Ponadto w mieście rozwinięty jest przemysł elektrotechniczny, elektroniczny, chemiczny, odzieżowy i spożywczy. W mieście i na przedmieściach znajduje się tu m.in. przedsiębiorstwo obróbki aluminium Technal(inne języki), przedsiębiorstwa komputerowe OpenCube Technologies(inne języki) i Eurécia(inne języki), Nexeya(inne języki) (elektronika dla przemysłu kosmicznego), Chavanne(inne języki) (pianina), Étienne Lacroix(inne języki) (pirotechnika), Micropep Technologies(inne języki), Naïo Technologies(inne języki) (robotyka rolnicza), Safran Electrical & Power(inne języki) (systemy elektryczne dla sektora lotniczego, kosmicznego i obronnego).

W mieście znajduje się niewielka dzielnica biznesowa Compans-Caffarelli(inne języki).

W rankingu Mercer(inne języki) dotyczącego jakości życia, Tuluza w 2023 roku uplasowała się na 33. miejscu na świecie, zaraz po Paryżu, 12 miejsc przed Londynem, 51 miejsc przed Warszawą^[5].

Transport

Metro w Tuluzie. Tramwaj w Tuluzie.
Stacja kolejowa Gare du TOEC. Port rzeczny.

Transport drogowy

Miasto jest otoczone przez autostradową Obwodnicę Tuluzy(inne języki) (Périphérique de Toulouse), która łączy się z szeregiem autostrad:

• Autostrada A61 w kierunku wschodnim, do Narbonne i Morza Śródziemnego (w ciągu trasy europejskiej E80)
• Autostrada A62 w kierunku północno-zachodnim, do Bordeaux (w ciągu tras europejskich E9 oraz E72)
• Autostrada A64(inne języki) w kierunku południowym, w stronę Saint-Girons i Bagnères-de-Luchon w Pirenejach, później zachodnim - do Bayonne, Oceanu Atlantyckiego i granicy z Hiszpanią (w ciągu trasy europejskiej E80)
• Autostrada A68(inne języki) w kierunku wschodnim, do Albi
• Autostrada A621(inne języki) w kierunku zachodnim, do portu lotniczego Tuluza-Blagnac
• Autostrada A624(inne języki) / N124 w kierunku zachodnim, do Saint-Geours-de-Maremne i Oceanu Atlantyckiego

Transport kolejowy

Głównym dworcem kolejowym jest Gare de Toulouse-Matabiau. Obsługuje on kolej wysokich prędkości TGV inOui(inne języki) na trasie Tuluza - Bordeaux - Paryż, choć prędkości 300 km /h osiąga dopiero od Bordeaux. W budowie jest linia dużych prędkości LGV Bordeaux - Tuluza(inne języki). Funkcjonują tutaj również tanie linie kolejowe Ouigo(inne języki) do Paryża i system kolei regionalnej TER Occitanie(inne języki).

Innymi stacjami kolejowymi są: Gare de Toulouse-Saint-Agne, Gare de Toulouse-Montaudran, Gare de Route-de-Launaguet, Gare de Toulouse-Lalande-Église, Gare du TOEC(inne języki), Gare de Toulouse-Saint-Cyprien-Arènes(inne języki), Gare de Lardennes(inne języki), Gare de Saint-Martin-du-Touch(inne języki), Gare des Ramassiers(inne języki).

Transport morski

W mieście funkcjonują dwa małe rzeczne porty: Port de l'Embouchure(inne języki) połączony Kanałem Południowym z Morzem Śródziemnym oraz Port Saint-Sauveur(inne języki).

Transport lotniczy

Miasto obsługiwane jest przez międzynarodowy port lotniczy Tuluza-Blagnac, który obsłużył w 2017 roku 9,3 miliona pasażerów i obsługuje loty do Polski (Kraków-Balice).

Komunikacja miejska

Komunikacja miejska obejmuje autobusy (miejskie oraz częściowo regionalne liO(inne języki)), metro w Tuluzie oraz tramwaje w Tuluzie. Operatorem ich jest Tisséo(inne języki). Dodatkowo część połączeń regionalnych TER Occitanie(inne języki) funkcjonuje jako kolej aglomeracyjna.

W 2007 roku wprowadzono publiczny system wypożyczania rowerów o nazwie V'l'Toulouse.

Działa tutaj również miejska kolej linowa Téléphérique de Toulouse(inne języki) (Téléo).

Geografia

Położenie

Historycznie, położona w krainie Langwedocja, na obszarze rozległej Oksytanii. Tuluza leży nad rzeką Garonną, 150 km na zachód od Morza Śródziemnego, 230 km na wschód od Oceanu Atlantyckiego, kilkadziesiąt kilometrów na północ od Pirenejów oraz kilkadziesiąt kilometrów na południowy-zachód od Masywu Centralnego.

Klimat

Średnia temperatura i opady dla Tuluzy (port lotniczy Tuluza-Blagnac)

Miesiąc	Sty	Lut	Mar	Kwi	Maj	Cze	Lip	Sie	Wrz	Paź	Lis	Gru	Roczna
Średnie temperatury w dzień [°C]	9,7	11,2	15,0	17,6	21,4	25,7	28,2	28,5	24,8	19,7	13,5	10,4	18,8
Średnie dobowe temperatury [°C]	6,3	7,1	10,3	12,7	16,4	20,3	22,6	22,8	19,3	15,3	9,9	7,0	14,2
Średnie temperatury w nocy [°C]	2,9	3,1	5,5	7,9	11,4	15,0	17,0	17,1	13,9	10,9	6,3	3,6	9,6
Opady [mm]	52,5	37,2	45,3	65,2	73,6	64,2	40,1	44,6	45,7	54,3	55,0	49,3	627
Średnia liczba dni deszczowych	9,2	7,8	8,2	9,3	9,9	7,1	5,7	5,9	6,6	7,5	10,0	8,7	96
Średnie usłonecznienie [h]	89	118	175	189	212	232	259	246	210	155	100	90	2075
Źródło: Météo-France[10] (liczba dni z opadami dla wartości 1 mm, 1991–2020, wysokość 151 m n.p.m., 7 km od centrum miasta)

Historia

W starożytności zostało założone przez Rzymian miasto Tolosa, które później (w V wieku) było stolicą państwa Wizygotów. W 507 roku została zdobyta przez Franków. Od IX wieku była stolicą hrabstwa Tuluza. W 1227 roku powstały statuty regulujące sukiennictwo. W średniowiecznej Tuluzie odbywały się od Wielkiego postu do początków grudnia popularne jarmarki. 7 maja 1463 roku miasto zostało doszczętnie zniszczone w pożarze.

Architektura

Tuluza zwana jest różowym miastem (la ville rose) z powodu charakterystycznej lekko różowej cegły widocznej na elewacjach wielu budynków miasta.

Zabytki i atrakcje turystyczne

• Kościół pielgrzymkowy St-Sernin (budowany od 1080^[11] roku do XII wieku) wybudowany według „reguły kluniackiej”. Ważny przystanek na popularnej w średniowieczu drodze pielgrzymkowej do Santiago de Compostela
• Katedra Saint-Étienne
• Kaplica szpitalna Saint-Joseph
• Klasztor des Jacobins
• Kościół Notre-Dame du Taur
• Kapitol
• Rue d'Alsace-Lorraine(inne języki), deptak w centrum miasta
• Rue Saint-Rome(inne języki), deptak w centrum miasta

Kultura

Cité de l’espace, muzeum kosmiczne

• Aeroscopia, muzeum lotnictwa
• L’Envol des pionniers, muzeum lotnictwa
• Cité de l’espace, muzeum kosmiczne
• Les Abattoirs, muzeum sztuki współczesnej
• Obserwatorium astronomiczne w Tuluzie(inne języki)
• Airexpo, pokazy lotnicze

Edukacja

• Uniwersytet w Tuluzie
  • Uniwersytet Tuluza I – Capitole
  • Uniwersytet Tuluza II – Le Mirail
  • Uniwersytet Tuluza III - Paul Sabatier
• École nationale de l’aviation civile
• Institut polytechnique des sciences avancées
• Institut supérieur de l’aéronautique et de l’espace
• Institut national des sciences appliquées de Toulouse
• Institut national polytechnique de Toulouse(inne języki)
• Toulouse Business School
• Toulouse School of Economics(inne języki)
• ENSEEIHT(inne języki)
• Université fédérale de Toulouse Midi-Pyrénées(inne języki)
• Toulouse Tech(inne języki)
• École Nationale Supérieure des Ingénieurs en Arts Chimiques et Technologiques(inne języki)
• École nationale d'ingénieurs de Tarbes(inne języki)

Sport

Stadium de Toulouse oraz budynek basenu Piscine municipale Alfred-Nakache (po lewej stronie)

Kluby sportowe

• Toulouse FC – klub piłkarski występujący we francuskiej ekstraklasie, jednokrotny zdobywca Puchar Francji
• Stade Toulousain – klub rugby (rugby union), 23-krotny Mistrz Francji, 6-krotny Mistrz Europy
• Toulouse Olympique(inne języki) – klub rugby (rugby league), 6-krotny Mistrz Francji
• Fenix Toulouse Handball – klub piłki ręcznej, jednokrotny zdobywca Puchar Francji
• Spacer’s de Toulouse – klub siatkarski
• Toulouse Métropole Basket(inne języki) – klub koszykarski kobiet

Obiekty sportowe

• Stadium de Toulouse, stadion o pojemności 33 150 widzów
• Stade Ernest-Wallon(inne języki), stadion o pojemności 19 000 widzów
• Palais des sports André-Brouat(inne języki), hala sportowa o pojemności 4397 widzów
• Complexe Léo-Lagrange de Toulouse(inne języki), kompleks sportowy wraz z basenami publicznymi
• Piscine municipale Alfred-Nakache(inne języki), basen publiczny
• Hippodrome de la Cépière(inne języki), stadion do wyścigów konnych
• Golf de la Ramée(inne języki), pole golfowe

Imprezy sportowe

Odbyły się tutaj imprezy sportowe o znaczeniu międzynarodowym, m.in.: Mistrzostwa Europy w Piłce Siatkowej Mężczyzn 1979, Mistrzostwa Świata w Squashu(inne języki) 1986, 1990, Mistrzostwa Świata U-19 w Rugby Union Mężczyzn 1991, Mistrzostwa świata U-17 w koszykówce kobiet 2010, Mistrzostwa świata w hokeju in-line 2014, IWBF Champions League(inne języki) (Mistrzostwa Europy w koszykówce na wózkach) 2012, 2014, 2017, Światowe kwalifikacje do IO 2020 we wspinaczce sportowej, France Women’s Sevens 2022.

Jedna z aren m.in.: Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej 1938 oraz Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej 1998, Mistrzostw Świata B w Piłce Ręcznej Mężczyzn 1981, Pucharu Świata w Rugby 2007, Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej 2016.

Odbywały się tutaj turnieje tenisowe: Grand Prix de Tennis de Toulouse w latach 1982–2000 i Masters France(inne języki) 2008, 2009 oraz turniej golfowy Open international de Toulouse(inne języki) w latach 2003-2012.

Przez Tuluzę 28 razy(inne języki) przebiegała trasa wyścigu kolarskiego Tour de France.

Co roku odbywa się tu maraton Marathon de Toulouse Métropole(inne języki) z 24 303 uczestnikami.

Miasta partnerskie

• Atlanta (USA)
• Bolonia (Włochy)
• Buenos Aires (Argentyna)
• Bydgoszcz (Polska)
• Chongqing (Chiny)
• Elx (Hiszpania)
• Kijów (Ukraina)
• Tel Awiw-Jafa (Izrael)

Ludzie związani z Tuluzą

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Tuluzą.

Zobacz też

• władcy Tuluzy
• MEETT(inne języki), centrum wystawiennicze i kongresowe
• Akademia Igrzysk Kwietnych w Tuluzie