Spółgłoska szczelinowa dziąsłowa bezdźwięczna

Spółgłoska szczelinowa sycząca dziąsłowa bezdźwięczna – rodzaj dźwięku spółgłoskowego występujący w językach naturalnych. W międzynarodowej transkrypcji fonetycznej IPA oznaczana jest symbolem: [s].

Spółgłoska szczelinowa sycząca dziąsłowa bezdźwięczna

Numer IPA	132
s
Jednostka znakowa	s
Unikod	U+0073
UTF-8 (hex)	73
Inne systemy
X-SAMPA	s
Kirshenbaum	s
IPA Braille↗	⠎
Przykład
informacje • pomoc
Obraz znaku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Artykulacja

W czasie artykulacji podstawowego wariantu [s]:

• modulowany jest prąd powietrza wydychanego z płuc, czyli jest to spółgłoska płucna egresywna
• tylna część podniebienia miękkiego zamyka dostęp do jamy nosowej, powietrze uchodzi przez jamę ustną (spółgłoska ustna)
• prąd powietrza w jamie ustnej przepływa ponad całym językiem lub przynajmniej uchodzi wzdłuż środkowej linii języka (spółgłoska środkowa)
• jest to spółgłoska dziąsłowa – język kontaktuje się z dziąsłami, tworząc małą szczelinę. Szczelina ta jest na tyle wąska, że masy powietrza wydychanego z płuc tworzą charakterystyczny dla spółgłosek szczelinowych szum. W zależności od tego czy kontaktu dokonuje górna powierzchnia czy czubek języka, mówimy o spółgłosce apikalnej [s̺] lub laminalnej [s̻].
• wiązadła głosowe nie drgają, spółgłoska ta jest bezdźwięczna.

Terminologia

Spółgłoskę [s] zalicza się do spółgłosek syczących (sybilantów).

Przykłady

• spółgłoska laminalna

w języku polskim: sam [s̻am]

w języku angielskim: sand [s̻ænd] „piasek”

w języku niemieckim: Sphäre [ˈsfɛːrə], weiß [vaɪ̯s]

w języku baskijskim: zu [s̻u] „ty”;

• spółgłoska apikalna

w języku baskijskim: su [s̺u] „ogień”

w języku hiszpańskim (dialekt kastylijski): saltador [s̺altaˈð̞o̞ɾ] „skoczek”

w języku islandzkim: segi [ˈs̺ɛːjɪ] „widzę”^[1][2]

w języku nowogreckim: σαν [s̺an] „jak”

Spółgłoska szczelinowa niesycząca dziąsłowa bezdźwięczna

W niektórych językach występuje spółgłoska szczelinowa niesycząca dziąsłowa bezdźwięczna, nie posiadająca odrębnego symbolu IPA, zapisywana [θ̠], [θ͇] lub [ɹ̝̊], kiedy niezbędne jest rozróżnienie.

Artykulacja

W czasie artykulacji podstawowego wariantu [θ̠]:

• modulowany jest prąd powietrza wydychanego z płuc, czyli jest to spółgłoska płucna egresywna
• tylna część podniebienia miękkiego zamyka dostęp do jamy nosowej, powietrze uchodzi przez jamę ustną (spółgłoska ustna)
• prąd powietrza w jamie ustnej przepływa ponad całym językiem lub przynajmniej uchodzi wzdłuż środkowej linii języka (spółgłoska środkowa)
• jest to spółgłoska dziąsłowa-język kontaktuje się z dziąsłami, tworząc małą szczelinę. Szczelina ta jest na tyle wąska, że masy powietrza wydychanego z płuc tworzą charakterystyczny dla spółgłosek szczelinowych szum. W zależności od tego czy kontaktu dokonuje górna powierzchnia czy czubek języka, mówimy o spółgłosce apikalnej lub laminalnej.
• wiązadła głosowe nie drgają, spółgłoska ta jest bezdźwięczna

Przykłady

• spółgłoska laminalna:

w języku islandzkim: þakið [θ̠akið̠] „dach”^[2][3]

Zobacz też

• dźwięczny odpowiednik spółgłoski [s]: [z]

Przypisy

1. Bruno Kress: Isländische Grammatik. VEB Verlag Enzyklopädie Leipzig, 1982, s. 23-24. (niem.).
2. Magnus Pétursson. Étude de la réalisation des consonnes islandaises þ, ð, s, dans la prononciation d'un sujet islandais à partir de la radiocinématographie. „Phonetica”. 33, s. 203-216, 1971. DOI: 10.1159/000259344. (fr.).
3. Peter Ladefoged, Ian Maddieson: The Sounds of the World's Languages. Oxford: Blackwell, 1996, s. 144-145. ISBN 0-631-19814-8. (ang.).