Remove ads
Tadeusz Adam Kasprzycki (ur. 16 stycznia 1891 w Warszawie, zm. 4 grudnia 1978 w Montrealu) – generał dywizji Wojska Polskiego, minister spraw wojskowych w latach 1935–1939, kawaler Orderu Virtuti Militari[1].
.jpg) Tadeusz Kasprzycki w mundurze generała brygady | |
 generał dywizji | |
| Data i miejsce urodzenia |
16 stycznia 1891 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
4 grudnia 1978 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
od 1914 |
| Siły zbrojne | |
| Formacja | |
| Jednostki | |
| Stanowiska |
minister spraw wojskowych |
| Główne wojny i bitwy |
I wojna światowa |
| Odznaczenia | |
                         | |
.png){kind=small}
| Data i miejsce urodzenia |
16 stycznia 1891 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
4 grudnia 1978 |
| Kierownik Ministerstwa Spraw Wojskowych | |
| Okres |
od 12 maja 1935 |
| Okres |
od 12 października 1935 (p.o) |
| Poprzednik | |
| Minister Spraw Wojskowych | |
| Okres |
od 13 października 1935 |
| Okres |
od 15 maja 1936 (p.o) |
| Okres |
od 16 maja 1936 |
| Następca | |
.jpg)
Remove ads
Urodził się 16 stycznia 1891 w Warszawie, w rodzinie Józefa, przemysłowca i Marii ze Staworzyńskich[2]. Do 1905 r. uczęszczał do gimnazjów państwowych w Kielcach i Chełmie. Uczestniczył w pracach tajnego kółka samokształceniowego oraz wziął udział w strajku szkolnym[1]. Następnie przeniósł się do Warszawy, gdzie skończył ośmioklasowe polskie Gimnazjum gen. Pawła Chrzanowskiego[3] w Warszawie (1909). Po maturze studiował nauki społeczne, przyrodnicze i prawo w Sorbonie i w Wyższej Szkole Nauk Politycznych w Paryżu oraz w Uniwersytecie w Genewie. Podczas studiów, od przełomu 1910 i 1911 r., był aktywnym członkiem Związku Walki Czynnej, najpierw jako komendant oddziału w Paryżu, a następnie obwodów Związku Walki Czynnej i Związku Strzeleckiego w Szwajcarii i ostatecznie w południowej Francji, których był organizatorem[1]. Z polecenia Związku wyjeżdżał do Królestwa Polskiego z zadaniami szkoleniowymi i wywiadowczymi. W sierpniu 1913 r. ukończył Oficerską Szkołę Strzelecką w Stróży i Kurs Wyższej Szkoły Oficerskiej uzyskując prawo do noszenia Odznaki Pamiątkowej, tzw. Parasola[1].
Wielka Wojna
W sierpniu 1914 r. został dowódcą Pierwszej Kompanii Kadrowej Legionów Polskich, a potem Kompanii Zagranicznej w oficerskiej szkole letniej działającej na krakowskich Oleandrach. 2 sierpnia wyznaczono go na dowódcę I Kompanii Kadrowej, na czele której 6 sierpnia wkroczył do Królestwa Polskiego i pomaszerował w kierunku Kielc[1]. Jednak dwa dni później objął funkcję oficera operacyjnego sztabu grupy Józefa Piłsudskiego, z której najpierw powstał 1. Pułk Piechoty Legionów Polskich, a ostatecznie I Brygada Legionów Polskich[1]. Wziął udział w walkach z Rosjanami najpierw w Królestwie, a następnie – po odwrocie – w Galicji, zaś wiosną i latem 1915 r. – w stopniu kapitana – uczestniczył w zwycięskiej ofensywie państw centralnych. Służył jako oficer przez rok, gdyż 14 września 1915 r. komendant I Brygady Piłsudski wyznaczył go na komendanta naczelnego konspiracyjnej Polskiej Organizacji Wojskowej w Warszawie. Stojąc na czele POW, przyczynił się do jej wzmocnienia zarówno pod względem liczebnym, strukturalnym i organizacyjnym[1]. Po akcie 5 listopada, od stycznia do lipca 1917 r. przy boku Piłsudskiego zajmował także stanowisko szefa Sekcji Ogólnej i Organizacyjnej w Komisji Wojskowej Tymczasowej Rady Stanu[4]. W lipcu 1917 r. przeniósł Komendę Naczelną POW do Lublina. Po kryzysie przysięgowym w Legionach i po aresztowaniu 22 lipca 1917 r. przez Niemców Piłsudskiego wziął udział w tworzeniu kierującego pracą niepodległościową konspiracyjnego Konwentu A. Jednak po objęciu stanowiska komendanta głównego POW przez ówczesnego pułkownika Edwarda Śmigłego-Rydza odsunął się od prac w tej organizacji[1].
II Rzeczpospolita
7 listopada 1918 r. w okresie tworzenia i stosunkowo krótkiego funkcjonowania w Lublinie Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej objął dział organizacyjny podległego mu Dowództwa Wojsk Polskich w Lublinie[1]. Poprzez tzw. Rząd Lubelski zwierzchnictwa politycznego i wojskowego Tymczasowego Naczelnika Państwa i Naczelnego Wodza Piłsudskiego ówczesny mjr Kasprzycki został formalnie przyjęty do odradzającego się Wojska Polskiego i 3 grudnia objął stanowisko szefa Adiutantury Generalnej Naczelnego Wodza. Zajmował je do końca października 1919 r.[1] Brał aktywny udział w pracach Kwatery Polowej Naczelnego Wodza i wypełniał na froncie powierzone mu zadania specjalne. W sierpniu wraz z Leonem Wasilewskim wyjechał do Kowna na rozmowy polityczne z władzami Republiki Litewskiej[1].
W latach 1919–1921 był słuchaczem Wyższej Szkoły Wojennej w Paryżu. Równocześnie studiował w Prywatnej Szkole Nauk Politycznych (franc. École libre des sciences politiques)[1]. Po powrocie do kraju jako oficer Sztabu Generalnego 1 marca 1922 r. został szefem Wydziału Planów i zastępcą szefa oddziału, a następnie szefem Oddziału IIIa (Operacyjnego) Ścisłej Rady Wojennej i w końcu szefem Biura Ścisłej Rady Wojennej. 3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu podpułkownika ze starszeństwem. Zajmując te stanowiska, jesienią 1922 r. wziął udział w negocjacjach delegacji polskiej, której przewodniczył Szef Sztabu Generalnego generał dywizji Władysław Sikorski, z przedstawicielami francuskich władz wojskowych. Ich celem było uściślenie zasad polsko-francuskiej – sojuszniczej- współpracy wojskowej[1]. Poza tym w maju kolejnego roku w Warszawie uczestniczył w rozmowach Marszałka Piłsudskiego z marszałkiem Ferdynandem Fochem, a także w negocjacjach z delegacją oficerów sojuszniczej armii Królestwa Rumunii[1]. W 1924 r., po awansie na pułkownika[5], we francuskim Metz odbył kilkumiesięczny kurs doszkalający dla wyższych oficerów, zaś 17 marca 1927 Prezydent RP mianował go dowódcą 19 Dywizji Piechoty w Wilnie[6]. Obowiązki dowódcy dywizji łączył z funkcją delegata Polski na konferencję rozbrojeniową i Komisję Wojskową Ligi Narodów. Natomiast 19 lipca 1927 r. mianowano go szefem Oddziału III Sztabu Generalnego. 1 stycznia 1929 Prezydent RP awansował go na stopień generała brygady ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1929 i 5. lokatą w korpusie generałów[7]. 19 czerwca 1931 zwolniony został ze stanowiska dowódcy 19 DP, a 7 lipca tego roku wyznaczony na stanowisko zastępcy I wiceministra Spraw Wojskowych[8]. 2 lipca 1934 Prezydent RP mianował go I wiceministrem spraw wojskowych[9]. 12 maja 1935, po śmierci Józefa Piłsudskiego, Prezydent RP, na wniosek premiera Walerego Sławka powierzył mu kierownictwo Ministerstwa Spraw Wojskowych[10][1]. Od 13 października 1935 do 30 września 1939 był ministrem spraw wojskowych w rządach Mariana Zyndrama-Kościałkowskiego i Felicjana Sławoja Składkowskiego. Na stopień generała dywizji został mianowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1936 i 3. lokatą w korpusie generałów[11]. Kasprzycki początkowo jako kierownik, a później jako minister był odpowiedzialny za kierowanie administracją i gospodarką wojskową oraz za wyszkolenie wojska i obsadę personalną, czyli za kadrę dowódczą polskich sił zbrojnych. Ponadto odpowiadał za przygotowanie armii do ewentualnych działań wojennych. Reprezentował też sprawy sił zbrojnych oraz obronności państwa, w tym także przemysłu zbrojeniowego, na forum rady ministrów. Za pośrednictwem premiera podlegał prezydentowi RP, a pod pewnymi względami także generalnemu inspektorowi sił zbrojnych[1]. Okres, gdy generał Kasprzycki pełnił funkcję ministra, to czas unowocześnienia struktury organizacyjnej oraz uzbrojenia i wyposażenia technicznego polskich sił zbrojnych, a także gdy zakończono prace nad nowoczesnym i realnym planem mobilizacyjnym, jaki został wykorzystany wiosną i latem 1939 r. w trakcie mobilizacji alarmowej oraz podczas mobilizacji powszechnej zarządzonej 31 sierpnia 1939 r[1]. Nastąpiła też intensywna rozbudowa polskiego przemysłu wojennego, choćby Centralnego Okręgu Przemysłowego, a także budowa wielu nowoczesnych obiektów fortyfikacyjnych. Jednocześnie w dniach 14–19.05.1939 r. jako przedstawiciel generalnego inspektora sił zbrojnych marszałka Śmigłego-Rydza Kasprzycki prowadził w Paryżu z szefem francuskiego Sztabu Generalnego gen. Mauricem Gamelinem rozmowy dotyczące uzgodnienia i podpisania układu o zasadach wspólnego działania obu armii w razie agresji Niemiec na Polskę[1].
Działalność społeczna
Do 1935 był prezesem zarządu Towarzystwa Wiedzy Wojskowej[12]. 24 kwietnia 1936 przyjął, nadany mu dwa dni wcześniej, dyplom honorowego obywatelstwa gminy Zawoja[13][14]. W 1936 został przewodniczącym Komitetu Głównego Zjazdu Górskiego zorganizowanego w sierpniu 1936 w Sanoku[15]. W tym czasie został wyróżniony tytułami obywatelstwa honorowego gminy Komańcza (30 lipca 1936)[16] oraz gminy Jaśliska[17]. Na początku 1937 otrzymał honorowe obywatelstwo gminy Żabie[18]. W tym samym roku otrzymał honorowe obywatelstwo Augustowa[19]. 20 grudnia 1937 został prezesem powołanego wówczas Polskiego Towarzystwa Wypraw Badawczych[20]. W 1938 symbolicznie wręczono dyplom obywatelstwa honorowego powiatu leskiego, jego gmin zbiorowych oraz miast Lesko i Ustrzyki Dolne[21][22]. Był też członkiem władz Towarzystwa Rozwoju Ziem Wschodnich[23]. Na Gubałówce koło Kościeliska generał Kasprzycki wykupił grunty i razem z siostrą Zofią i Tadeuszem Katelbachem zaczął w 1937 budować hotel Salamandra (zwanym nieoficjalnie od nazwiska kochanki generała Kajzerhofem), na poczet czego zaciągnął kredyt w wysokości 90 tys. zł w banku BGK[24][25]. W związku z tym ze środków wojskowych powstała droga wiodąca grzbietem Gubałówki, co budziło znaczne kontrowersje[25].
II wojna światowa
Podczas kampanii wrześniowej gen. dywizji Kasprzycki wydał rozkaz o przygotowaniu Warszawy do obrony, gdyż z chwilą ogłoszenia mobilizacji powszechnej formalnie został dowódcą obszaru tyłowego[1]. Poza tym już w pierwszych dniach września, zgodnie z rozkazami Naczelnego Wodza, przystąpił też do organizowania obrony na linii środkowej Wisły, a 10 września wydał rozkaz dotyczący przygotowania pozycji obronnych na linii rzeki Stryj[1]. Po agresji ZSRR na Polskę wraz z rządem i żoną ewakuował się do Rumunii, gdzie został internowany. Kasprzycki złożył podanie o przyjęcie do służby wojskowej na Zachodzie, lecz zostało odrzucone przez rząd Sikorskiego: Pan jest odpowiedzialny za nieprzygotowanie do wojny nowoczesnej, a więc i za poniesioną klęskę, która nie jest wolna od hańby. Niech Pan Generał pozostanie w Băile Herculane. Ojczyzna nie chce Pana usług[26]. Minister opieki społecznej w rządzie Sikorskiego Jan Stańczyk (PPS) chciał postawić m.in. Kasprzyckiego przed Trybunałem Stanu. W 1944 r. razem z synem i żoną przedostał się z Turcji do Francji, a dalej do Wielkiej Brytanii.
Życie na emigracji
Został jednym z założycieli Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie, który po latach nadał mu godność doktora honoris causa. Kasprzycki był także przewodniczącym Komisji Badań Naukowych nad Ziemiami Wschodnimi oraz zasiadał w Komitecie do spraw Narodowościowych przy prezydium Rady Ministrów. Był również członkiem Instytutu Józefa Piłsudskiego oraz innych organizacji[1].
Na emigracji stronił od polityki i w 1954 r. przeniósł się do Kanady, gdzie zmarł w Montrealu. Został pochowany na cmentarzu przy kościele św. Andrzeja Boboli w Londynie (kolumbarium, postument 2, wschodnia strona)[27].
W 1977 uzyskał doktorat honoris causa nauk politycznych na Polskim Uniwersytecie na Obczyźnie (PUNO). Był teozofem, autorem Kartek z dziennika oficera I Brygady.
Remove ads
12 maja 1939 zmarła żona generała Maria Jadwiga z Rybczyńskich, inżynier, która została pochowana w grobie rodzinnym na cmentarzu w Wilanowie[28]. Miała popełnić samobójstwo, a syn Tadeusz – uczeń gimnazjum – zerwał kontakty z ojcem[29][1]. Według Jadwigi Sosnkowskiej generał Kasprzycki źle traktował żonę, utrzymując relację z aktorką Kajzerówną, wskutek czego małżonka wyskoczyła z okna ponosząc śmierć[30]. Prawdopodobną przyczyną tych rodzinnych komplikacji był romans z aktorką Zofią Kajzerówną (1911–2002), z którą zaraz po śmierci żony generał się ożenił, mimo sprzeciwu marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza.
Remove ads
- Kierownik Ministerstwa Spraw Wojskowych[1]
- 12 V – 12 X 1935
- p.o. 12-13 X 1935
- Minister Spraw Wojskowych
- 13 X 1935 – 15 V 1936
- p.o. 15-16 V 1936
- 16 V 1936 – 30 IX 1939
polskie
- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari nr 5252 – 28 kwietnia 1921[31]
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (9 listopada 1931)[32]
- Krzyż Niepodległości (20 stycznia 1931)[33]
- Krzyż Walecznych trzykrotnie[34]
- Złoty Krzyż Zasługi (17 marca 1930)[35]
- Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921[36]
- Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości[36]
- Znak oficerski „Parasol”
- Odznaka „Znak Pancerny”
- Odznaka Pamiątkowa Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych (12 maja 1936)
- Odznaka Honorowa Polskiego Czerwonego Krzyża I stopnia (25 stycznia 1939)[37]
- Złota Odznaka Honorowa Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej I stopnia[38]
- Odznaka Pamiątkowa „Pierwszej Kadrowej”[39]
- Odznaka Honorowa Harcerzy Małopolan z czasów walk o Niepodległość (1938)[40]
zagraniczne
- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Legii Honorowej[41]
- Order Legii Honorowej III, IV i V klasy (Francja)[36]
- Order Lwa Białego III klasy (Czechosłowacja, 1928)[42]
- Order Gwiazdy Rumunii III klasy (Rumunia)[36]
- Order Korony Rumunii III klasy (Rumunia)[36]
- Order Korony Jugosłowiańskiej I klasy (Jugosławia)[36]
- Order Trzech Gwiazd III klasy (Łotwa, 1928)[43]
- Order Krzyża Orła I klasy (Estonia, 1938)[44]
- Order Miecza I klasy (Szwecja, 1938)[45]
- Order Zasługi I klasy (Węgry, przed 1935)[46]
Remove ads
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads