Puck

Puck (kaszub. Pùck lub Pùckò, niem. Putzig)^[3] – miasto w Polsce, w województwie pomorskim, siedziba powiatu puckiego i gminy wiejskiej Puck.

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Puck

miasto i gmina
Rynek w Pucku
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	pomorskie
Powiat	pucki
Aglomeracja	trójmiejska
Data założenia	XII wiek
Prawa miejskie	1348
Burmistrz	Hanna Pruchniewska
Powierzchnia	16,94[1] km²
Wysokość	0–25 m n.p.m.
Populacja (30.06.2023) • liczba ludności • gęstość	10 555[2] 623,08 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 58
Kod pocztowy	84-100
Tablice rejestracyjne	GPU
Położenie na mapie powiatu puckiego Puck
Położenie na mapie Polski Puck
Położenie na mapie województwa pomorskiego Puck
54°43′04″N 18°24′31″E
TERC (TERYT)	2211031
SIMC	0934636
Hasło promocyjne: Miasto Puck – Niezapomniany Nadmorski Klimat
Urząd miejski ul. 1 Maja 13, 84-100 Puck
Strona internetowa
BIP

Leży na Kaszubach u ujścia Płutnicy do Zatoki Puckiej, w północno-wschodniej części Kępy Puckiej na Pobrzeżu Gdańskim.

Miasto królewskie położone było w II połowie XVI wieku w powiecie puckim województwa pomorskiego^[4]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa gdańskiego^[5]. Według danych GUS z 31 grudnia 2022 r., Puck liczył 10 644 mieszkańców^[6] i był pod względem liczby ludności 20. miastem w województwie pomorskim.

Struktura powierzchni

Marina w Pucku

Dzielnice

W Pucku można wyróżnić osiem dzielnic:

• Centrum (Stare Miasto) – o zabytkowej zabudowie,
• Osiedle Derdowskiego, Nowy Świat, Majkowskiego – znajdują się tutaj liczne domy wielorodzinne,
• Grodzisko – nowa dzielnica z prowadzoną rozbudową,
• Rozgard – nadmorska część miasta częściowo położona na terenie Nadmorskiego Parku Krajobrazowego
• Zamkowa – dzielnica położona nad morzem, obecnie modernizowana,
• Osiedle Elizy Orzeszkowej – domy jednorodzinne, obecnie rozbudowywane zabudowania szeregowe
• Osiedle Artystów – domy jednorodzinne,
• Osiedle Swarzewskie – domy jednorodzinne, obecnie prowadzona rozbudowa.

Użytkowanie gruntów

Miasto stanowi 0,85% powierzchni powiatu. Użytkowanie gruntów w 2005^[7]:

Powierzchnia	w ha	w %
Całkowita	490	100,0
Użytki rolne, w tym:	188	38,4
grunty orne	118	24,1
sady	0	0,0
łąki	59	12,0
pastwiska	11	2,2
Lasy i grunty leśne	3	0,6
Pozostałe grunty i nieużytki	299	61,0

Demografia

Według danych z 31 grudnia 2011 miasto miało 11 562 mieszkańców^[8].

Ludność Pucka – stan na dzień 31.12.2011^[8]

Wyszczególnione	Ludność		Gęstość zaludnienia
	osób	w %	osób/km²
Ogółem	11 562	100,0	2359,6
Kobiety	5959	51,5	1216,5
Mężczyźni	5603	48,5	1143,5

• Piramida wieku mieszkańców Pucka w 2014 roku^[9].

Nazwa

Nazwa miasta jest pochodzenia topograficznego, utworzono ją od nazwy rzeki Płutnicy^[10], którą zapisywano m.in. jako Pulnitza (1285), Putnicza (1342), Plutnica (1627)^[10]; nazwa rzeki może pochodzić od wyrazu „puta” oznaczającego kałużę^[10], bądź od wyrazu „pula” oznaczającego kobiecy narząd płciowy^[11]. Od nazwy rzeki odjęto formant hydronimiczny –nica i dodano formant –sk(o)^[11]. Najstarszy zapis nazwy Puck pochodzi z 1215 roku w formie Puyczk i Pulzk^[10]. W XIII wieku stosowano zapisy w postaci: Puzk, Pulzig, Putzik, Puczsko^[10], natomiast w XIV wieku pojawiały się formy Puwczig, Putzk^[10]. Pisownia w postaci Puck pojawiła się w 1457 roku^[10], a w postaci Pucko w 1565 roku^[10].

Historia

Herb Pucka w sali plenarnej staromiejskiego ratusza w Gdańsku

Przywilej lokacyjny Pucka z 1348 r.

Początki osadnictwa sięgają III i IV w. n.e., gdy nad brzegiem morza istniała osada^[12]. W IX w. powstał tu port^[13]. W II połowie XIII w. w Pucku istniał gród kasztelański książąt wschodniopomorskich^[12]. Od 1309 we władaniu Krzyżaków^[14], prawa miejskie chełmińskie uzyskał z rąk wielkiego mistrza krzyżackiego Dusemera w 1348^[15][16]. W ramach lokacji miasta wykonano na jego granicach fortyfikacje ziemne i palisadę, u schyłku XIV w. zastąpioną przez mur obronny oraz wytyczono parcele, które potem stopniowo zabudowywano, sieć ulic, a także rynek^[17].

Podczas wojny trzynastoletniej (1454–1466) mieszczanie puccy stanęli po stronie Polski. W 1457 w Pucku znalazł schronienie wygnany król Szwecji Karol VIII Knutsson Bonde. W zamian za 15 tys. marek pruskich otrzymał w zastaw od Kazimierza Jagiellończyka Ziemię Pucką^[18] (980 km²)^[19]. W 1460 Puck zdobyli Krzyżacy, a król szwedzki zbiegł do Gdańska, zaś w 1464 r. wojska gdańskie przez 5 miesięcy oblegały miasto, by w końcu wymusić kapitulację garnizonu krzyżackiego^[20].

W 1466 włączono Puck do polskich Prus Królewskich – autonomiczna część Królestwa Polskiego^[21], będących od 1569 częścią Korony Polskiej (wcześniej podlegały jej na zasadach autonomicznych). Siedziba starostwa powiatowego^[21], miejsce sejmików szlacheckich i sądów grodzkich^[22]. Za czasów panowania Zygmunta Augusta, Batorego i Władysława IV Wazy twierdza i okresowo baza floty polskiej^[23]. Był pierwszym polskim portem wojennym^[24].

Osobny artykuł: Atak floty duńskiej na Puck 1571.

Z Puckiem związany jest ród Kostków, herbu Dąbrowa, którego dwaj przedstawiciele byli starostami^[25] tego miasta: Stanisław Kostka w latach 1546–1554, i jego syn Jan Kostka w latach 1554–1581^[26]. Za Jana Kostki zaczął się okres prosperity miasta, kontynuowany podczas rządów jego następców i określony przez Domańską jako złoty wiek miasta^[27]. Dochody wynikały zarówno z obsługi floty kaperskiej, jak i handlu oraz rzemiosła, zwłaszcza szkutnictwa i innych związanych z obróbką drewna, skóry oraz tekstyliami, a także z piwowarstwa. Istotny był połów ryb^[28].

W drugiej połowie XVII w. miasto podupadło, co wynikało ze zniszczeń w czasie potopu szwedzkiego, dyskryminacyjnych działań Gdańska ograniczających handel w Pucku i konkurencji pobliskiego Wejherowa^[29]. Kolejne wojny w I połowie XVIII w. pogłębiły upadek miasta^[30]. Po I rozbiorze Polski w 1772 zostało włączone do pruskiego państwa Fryderyka Wielkiego, jako część zaboru pruskiego^[31][21]. Pod pruskim panowaniem Puck został znacznie zgermanizowany^[32]. W 1921 roku Niemcy stanowili 20 procent ludności, a dziesięć lat później 13 procent^[33]. W 1818 miasto weszło w skład powiatu wejherowskiego w rejencji gdańskiej^[34]. W 1887 r. utworzono nowy okręg, a jego siedzibą stał się Puck^[34][35]. Po długotrwałej stagnacji, a wręcz regresji, której apogeum przypadło na schyłek I połowy XIX w.^[36], od lat 70. zaczął się wzrost gospodarczy i inwestycyjny miasta. Istotną rolę w tym odegrały inwestycje w infrastrukturę transportową, co sprzyjało rozwojowi przemysłu, handlu i turystyki. W latach 70. i 80. wybudowano odcinki dróg brukowanych, które połączyły Puck z szosami do Gdańska i Słupska, a w 1899 powstało połączenie kolejowe miasta z linią Gdańsk – Szczecin i na przełomie XIX/XX w. dworzec kolejowy. Ponadto od 1879 r. do końca wieku prowadzono przebudowę portu puckiego i budowę toru wodnego umożliwiającego dopływanie z Zatoki Gdańskiej statków o większym niż dotychczas zanurzeniu, uruchomiono też regularne połączenie morskie z Gdańskiem. Inwestowano też w turystykę – w 1884 r. otwarto Dom Kuracyjny, z parkiem w tych latach zbudowano ponadto dwa hotele, powstały obiekty gastronomiczne. Do istniejącej wcześniej cegielni i powstałego w latach 60. browaru miejskiego dołączyły w ostatniej dekadzie XIX w. mleczarnia, tartak i młyn, oba z maszynami parowymi i fabryka maszyn zbożowych wraz z odlewnią żelaza, w następnej dekadzie powstały jeszcze kolejny młyn i tartak. W 1911 r. wzniesiono na brzegu morza wojskową bazę wodnosamolotów i sterowców. Na przełomie XIX i XX w. zaczęto realizować rozbudowę miasta o nowe osiedla i ulice oraz akcję brukowania ulic, co trwało z dość znaczną intensywnością do 1927 r. Na niewielką skalę, ale wykonano też lokalnie kanalizację. Natomiast programy elektryfikacji i budowy wodociągów zakończyły się fiaskiem z powodów finansowych^[37]. Powstały nowe budynki szkolne, szpital, neogotycki ratusz oraz niewielkie molo spacerowe. W owym czasie wytwarzano tu słynne na całe Pomorze piwo puckie^[38].

W pierwszych tygodniach 1920 r. Puck wszedł w skład Polski^[39]. 10 lutego 1920 odbyły się tu tzw. zaślubiny Polski z morzem z udziałem generała Józefa Hallera^[40] poprzez wrzucenie do Zatoki Puckiej platynowego sygnetu^[41].

W październiku 1920 rozpoczęto formowanie Pułku Artylerii Nadbrzeżnej, który jednak rozwiązano na początku 1922 r^[42]. 1 lipca 1920 w Pucku utworzona została Baza Lotnictwa Morskiego – pierwsza jednostka polskiego lotnictwa morskiego^[43], która to jednostka pod różnymi nazwami (najdłużej jako Morski Dywizjon Lotniczy) stacjonowała w mieście do września 1939 Puck był garnizonem^[44][45]. Przy dywizjonie funkcjonował pod koniec lat 30. Posterunek Żandarmerii Puck^[46]. 15 sierpnia 1922, w czasie obchodów drugiej rocznicy „Cudu nad Wisłą”, miało miejsce tragiczne w skutkach omyłkowe zbombardowanie publiczności.

Puck w 1909 roku

Aż do 1926 Puck oraz Hel były jedynymi polskimi portami nad morzem (oprócz tego Polska współzarządzała portem w Gdańsku, który jednak leżał poza jej granicami)^[47]. Z dniem 1 I 1927 zlikwidowano powiat pucki, włączając miasto i okolice do nowo utworzonego powiatu morskiego z siedzibą w Gdyni^[48].

9 marca 1937 w Warszawie popełnił samobójstwo Jan Szkuta, od 1935 komisaryczny burmistrz Pucka.

Jesienią 1937 w Pucku sformowany został Kaszubski Batalion Obrony Narodowej^[49].

Kampania wrześniowa w Pucku rozpoczęła się rano 1 IX bombardowaniem przez niemieckie lotnictwo bazy Morskiego Dywizjonu Lotniczego (zginął jego dowódca Edward Szystowski^[50]), a także portu oraz stacji kolejowej. Do 8 IX miasto było w rękach polskich, jednak tego dnia zostały zajęte przez Wehrmacht. Okupanci przeprowadzili w tym miesiącu i następnym serię egzekucji polskiej inteligencji oraz niektórych żołnierzy Morskiego Dywizjonu Lotniczego^[51]. W okresie 1941–1944 istniał tu obóz pracy, w którym więźniowie produkowali części do samolotów. Miasto zostało ostatecznie zdobyte 12 marca 1945 r. przez jednostki 19 armii i 11 korpusu pancernego gwardii 2 Frontu Białoruskiego^[52].

W 1954 reaktywowano powiat pucki^[53], który istniał do 1975^[54] i ponownie powstał w 1999 r^[55].

1 października 2017 w Pucku uruchomiono komunikację miejską, obsługiwana przez PKS Gdynia^[56]. Obsługiwana jest jedna linia, jeżdżąca od poniedziałku do soboty^[57].

Turystyka

Zobacz też: Centrum Pucka.

Zabytki

Gotycki Kościół farny par. pw. św. Apostołów Piotra i Pawła w Pucku

Ryglowy szpitalik dla ubogich z XVIII wieku, obecnie oddział Muzeum Ziemi Puckiej im. Floriana Ceynowy

Neogotycki ratusz z XIX wieku

• Gotycki kościół parafialny św. Piotra i Pawła z XIII wieku z ufundowaną przez Wejherów kaplicą,
• Szpital barokowy (drewniany) z ok. 1720, w którym mieści się oddział Muzeum Ziemi Puckiej im. Floriana Ceynowy,
• Dawny klasztor sióstr sercanek,
• Zabytkowe kamienice miejskie z połowy XVIII i XIX wieku,
• Pozostałości (fragmenty fundamentów) średniowiecznego zamku krzyżackiego, na terenie którego w latach 1845–1956 wznosił się kościół ewangelicki św. Trójcy (rozebrany)^[58].
• Neogotycki ratusz z 1865,
• Dom modernistyczny z lat 30. XX, ul. Męczenników Piaśnicy 5,
• Dom modernistyczny z lat 30. XX, ul. Męczenników Piaśnicy 9,
• Kamienica i drogeria „Kaszubianka” z XIX wieku, pl. Wolności 22
• Hotel Kaszubski z XIX wieku, pl. Wolności 21
• Zajazd Pod Lwem z XIX wieku, pl. Wolności 17
• Poczta modernistyczna z lat 30. XX, ul. Morskiego Dywizjonu Lotniczego 11

Miejsca pamięci i pomniki

Pomnik gen. Józefa Hallera i słupek zaślubinowy

Pomnik (ławeczka) Mariusza Zaruskiego

• Pomnik Antoniego Abrahama,
• Pomnik gen. Józefa Hallera,
• Ławeczka Mariusza Zaruskiego,
• Pucka Ławeczka Herbowa
• Ławeczka Puckiego Kapra
• Słupek zaślubinowy,
• Pomnik Braterstwa Broni,
• Tablica pamięci bł. ks. kmdr ppor. Władysława Miegonia,
• Pomnik poległych lotników MDL,
• Miejsca pamięci ofiar II wojny światowej,

Atrakcje

Zobacz też: Port morski Puck.

Port w Pucku

Restauracja na molo w Pucku

• Port Puck i Molo w Pucku
• Strzeżone plaże,
• Rejsy wycieczkowe po Zatoce Puckiej,
• Letnie festiwale na plaży,
• Dwunastu Apostołów – pomnik przyrody nieożywionej nad brzegiem morskim, stanowiący grupę głazów narzutowych (największy o obwodzie 7,5 m, wysokość 1,6 m),
• Muzeum Ziemi Puckiej im. Floriana Ceynowy.
• Fontanna na Rynku
• Manufaktura Szkła PuckGlas^[59]

Szlaki turystyczne

Piesze

• Niebieski 33-kilometrowy szlak z Pucka do Wejherowa. Prowadzący krawędzią Kępy Puckiej przez Rzucewo dalej przez Mrzezino do lasów wejherowskich, aż do kalwarii.
• Z Pucka do Krokowej.
• Szlak z Pucka do Władysławowa przez Nadmorski Park Krajobrazowy.

Rowerowe

• Ścieżka rowerowa brzegiem Zatoki Puckiej, przez miejscowości nadmorskie, do Helu.

Motoryzacyjne

• „Trasa Morska” – szlak ma długość 57 km i prowadzi z Redy przez Puck, miejscowości nad Zatoką Pucką do Helu.
• „Trasa Kaszubska” – szlak liczy 78 km i biegnie ze wsi Piaśnica Wielka przez Małe Trójmiasto Kaszubskie, Rzucewo, Puck, Mechowo do Krokowej.
• „Trasa Nadmorska” – trasa liczy 65 km i zatacza koło z Redy przez Puck, Rozewie, Jastrzębią Górę, Karwię oraz Krokową, z powrotem do Redy.

Wodne

• Szlaki jachtowe z Pucka do wybranego miasta na Mierzei Helskiej lub Trójmiasta.

Sport i rekreacja

Kitesurferzy na plaży w Pucku

Entuzjaści żeglarstwa, windsurfingu i innych sportów wodnych mają możliwość korzystania z Zatoki Puckiej. Co roku organizowane są na niej Mistrzostwa Europy i Świata w różnego rodzaju klasach żeglarskich i windsurfingowych. Nad Zatoką znajduje się stadion z tartanową nawierzchnią. W Pucku odbywają się systematycznie Półmaratony Ziemi Puckiej. Istnieją tu dobre warunki do uprawiania siatkówki plażowej. Obok molo w Pucku jest ogrodzony obiekt, który mieści w sobie trzy boiska do siatkówki plażowej. Można również uprawiać kolarstwo (kilka razy z rzędu przez Puck przebiegała trasa Tour de Pologne).

Obiekty sportowe

• Miejski Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji (hale sportowe, kręgielnia, siłownia i strzelnica), ul. Lipowa 3c)
• Stadion Miejski z 1968, zmodernizowany 2009, na 636 miejsc, rozgrywki UKS Zatoka 95 Puck^[60], ul. Lipowa
• Boisko do piłki plażowej k. mola, ul. Żeglarzy
• Harcerski Ośrodek Morski – przystań żeglarska, ul. Żeglarzy 1
• Szkoła Windsurfingu na plaży
• Korty tenisowe przy SP Puck, ul. Przebendowskiego 27
• Boisko ze sztuczną trawą przy Hotelu Delfin oraz przy MOKSiR, ul. Lipowa
• Boisko ze sztuczną nawierzchnią do piłki nożnej, ręcznej, tenisa oraz koszykówki Orlik przy SP Puck
• Skate Park Puck ul. Nowy Świat 12

Szkolne hale sportowe

• Szkoła Podstawowa im. Mariusza Zaruskiego w Pucku, ul. Przebendowskiego 27 i ul. Nowy Świat 12
• I Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Żeromskiego w Pucku, ul. Morskiego Dywizjonu Lotniczego 18
• Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. Bohaterów Helu w Pucku, ul. Kolejowa 7
• Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Pucku, ul. Zamkowa 5

Kluby sportowe

• Lekkoatletyczny Klub Sportowy Ziemi Puckiej, ul. Lipowa 3c
• Międzyszkolny Klub Sportowy Korab, ul. Lipowa 3a
• Uczniowski Klub Sportowy Zatoka 95 Puck, ul. Przebendowskiego 27
• Klub Strzelecki Grot, ul. Lipowa 3a
• Klub Sportowy Zatoka Puck – sekcja kręglarstwa klasycznego, ul. Lipowa 3a
• Gminne Zrzeszenie Ludowe Zespoły Sportowe OKSiT Gmina Puck, ul. Lipowa 3a
• Klub Szermierczy, ul. Lipowa 3a
• Klub wietnamskiej sztuki walki VoQuyen, ul. Kolejowa 7
• Klub Taichi, ul. Kolejowa 7
• Klub systemu samoobrony ESDS – Explosive Self Defence, ul. Kolejowa 7

Szkoły i placówki oświatowe w Pucku

• Szkoły:
  • Szkoła Podstawowa im. Mariusza Zaruskiego w Pucku (dwa budynki)
  • Szkoła Podstawowa „Małe Morze” im. ks. Jana Kaczkowskiego w Pucku
  • Niepubliczne Szkoła Podstawowa w Pucku
  • I Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Żeromskiego w Pucku
  • Powiatowe Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego w Pucku
  • Liceum Akademickie im. Macieja Płażyńskiego w Pucku
  • Technikum Informatyczne im. Macieja Płażyńskiego w Pucku
  • Szkoła Muzyczna I st. i Ognisko Baletowe im. Stanisława Moniuszki
  • Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Pucku

• Przedszkola:
  • Przedszkole „Grzybek”
  • Przedszkole im. Jana Brzechwy
  • Przedszkole „Pod Tęczą”
  • Przedszkole „Małe Morze”
  • Przedszkole Samorządowe^[61]

Wspólnoty wyznaniowe

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia pw. św. Apostołów Piotra i Pawła
  • parafia św. Faustyny Kowalskiej
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Puck–Władysławowo (Sala Królestwa: Władysławowo ul. J. Porazińskiej 1c)^[62]

Sąsiednie gminy

Granica lądowa z gmina wiejską Puck. Od północy i pn.-wsch. miasto sąsiaduje z Zatoką Pucką.

Puck w kulturze

Puck rozsławiony został piosenką wykonywaną przez Krystynę Prońko „Ballada o Pucku”^[63]. Autorem tekstu jest Marek Gast, melodię zaś skomponował Jacek Mikuła^[64].

Ludzie związani z Puckiem

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Puckiem.

Zobacz też

• Puck (stacja kolejowa)
• Synagoga w Pucku
• Cmentarz żydowski w Pucku
• Średniowieczny port w Pucku