Procedura budżetowa w Polsce – proces prawnie określonych zasad postępowania z budżetem obowiązujący w Polsce. Pierwszym elementem procedury jest przygotowanie projektu budżetu na następny rok. W przypadku niedotrzymania terminu rząd zmuszony jest do uchwalenia prowizorium budżetowego. Gdy ustawa budżetowa nie zostanie przedstawiona prezydentowi w okresie czterech miesięcy od przedłożenia Sejmowi projektu, prezydent może skrócić jego kadencję.
Strona tytułowa projektu ustawy budżetowej na 2018 (druk sejmowy 1876)Posiedzenie sejmowej Komisji Finansów Publicznych, odgrywającej kluczową rolę podczas prac nad projektem ustawy budżetowej, dotyczące rozpatrzenia opinii sejmowych komisji branżowych o rządowym projekcie ustawy budżetowej na rok 2020Przewodniczący senackiej Komisji Budżetu i Finansów Publicznych Kazimierz Kleina przedstawiający sprawozdanie komisji dotyczące ustawy budżetowej na 2014 podczas 47. posiedzeniu Senatu
Następnymi etapami procedury budżetowej są: uchwalenie, a później wykonywanie budżetu, a na końcu sprawozdawczość i kontrola wykonania budżetu.
Formularz zgłaszania poprawek do projektu ustawy budżetowej w Sejmie. Proponując zwiększenie wydatków wnioskodawcy muszą jednocześnie wskazać źródło jego finansowania – zwiększenie dochodów lub zmniejszenie wydatków – w takiej samej kwocie
Z uwagi na wyjątkowy charakter ustawy budżetowej jej uchwalenie następuje w wyniku szczegółowej, sformalizowanej procedury[1].
Budżet państwa to plan finansowy państwa w formie zestawienia prognoz na następny rok budżetowy o dochodach i wydatkach rządowych. Sporządzony przez rząd projekt budżetu i zatwierdzony (po wprowadzeniu ewentualnych poprawek) przez parlament, najczęściej w formie ustawy budżetowej. Uchwalenie i rozpatrywania przez Sejm projektów ustaw odbywa się według ściśle określonych procedur budżetowych, które obejmują kolejne następujące po sobie fazy postępowania nazywane tradycyjnie „czytaniami”.
Regulamin Sejmu RP uchwalony uchwałą z dnia 30 lipca 1992 roku (z późniejszymi zmianami), przewiduje rozpatrywanie projektów ustaw w trzech czytaniach. Szczególny charakter ustawy budżetowej przejawia się w tym, że zawarte w niej normy mają charakter konkretny i indywidualny, a ich obowiązywanie jest ograniczone do czasu określonego rokiem budżetowym. Szczególny tryb postępowania związany jest również z faktem, konstytucyjnego ograniczenia do 4 miesięcy (zgodnie z art. 225 Konstytucji) od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej, czasu trwania postępowania ustawodawczego. W tym czasie ustawa ma być przedłożona Prezydentowi RP do podpisu. W przeciwnym przypadku prezydent może zarządzić skrócenie kadencji Sejmu.
Polski system prawny przewiduje uczestnictwo obu izb parlamentu w uchwalaniu ustawy budżetowej. W tym wypadku szczególny tryb postępowania ustawodawczego wyraża się w ograniczeniu uprawnień Senatu w stosunku do zasad ogólnych trybu ustawodawczego. Tak więc Senat nie ma prawa odrzucenia ustawy budżetowej uchwalonej przez Sejm. Projekt ustawy budżetowej zwyczajowo przedstawia na posiedzeniu plenarnym Sejmu Premier albo minister finansów. Jest to obszerne wystąpienie, tzw. exposé budżetowe. W ten sposób prezentuje główne założenia, zadania państwa oraz koncepcje polityki finansowej na rok budżetowy.
Pierwsze czytanie odbywa się na posiedzeniu plenarnym Sejmu. W tym też czasie mogą być zgłaszane pytania posłów dotyczące projektu. Ten moment odróżnia tryb uchwalania ustawy budżetowej od innych ustaw, których pierwsze czytanie jest na posiedzeniu komisji sejmowych. Pierwsze czytanie na posiedzeniu plenarnym Sejmu kończy się skierowaniem projektu ustawy do komisji sejmowych. Projekt tej ustawy przekazywany jest do Komisji Finansów Publicznych, która analizuje całość projektu oraz koordynuje dalsze prace nad nim.
Drugie czytanie w skład jego wchodzą następujące elementy:
przedstawienie Sejmowi sprawozdania komisji,
przeprowadzenie debaty,
zgłaszanie poprawek i wniosków.
Komisja Finansów Publicznych po rozpatrzeniu przy udziale przedstawicieli poszczególnych komisji sejmowych stanowisk przekazanych przez komisję przedstawia następnie na posiedzeniu Sejmu sprawozdanie wraz z wnioskami o ich przyjęcie bez poprawek lub z poprawkami, a także informuje Sejm o nie uwzględnionych wnioskach poszczególnych komisji sejmowych. W dalszej części odbywa się debata, w trakcie której mogą być zgłaszane propozycje poprawek i wniosków.
Trzecie czytanie obejmuje następujące elementy:
przedstawienie przez posła sprawozdawcę poprawek lub wniosków przedstawionych podczas drugiego czytania,
głosowanie (uchwalenie przez Sejm zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów).
Marszałek Sejmu po głosowaniu przesyła niezwłocznie Marszałkowi Senatu i Prezydentowi potwierdzony swoim podpisem tekst uchwalonej przez Sejm ustawy. Marszałek Senatu kieruje ustawę do oceny komisjom senackim. Komisje senackie w trakcie prac nad częściami poszczególnymi ustawy mogą kierować zapytania do reprezentantów poszczególnych resortów z wnioskami o udzielenie wyjaśnień. Komisje senackie przekazują następnie swoje opinie dotyczące poszczególnych części Komisji Budżetu i Finansów Publicznych, która koordynuje całość prac nad ustawą w Senacie. Komisja Budżetu i Finansów Publicznych przygotowuje projekt uchwały Senatu, w której proponuje przyjęcie ustawy bez poprawek lub wniesienie poprawek. Senatorowie mogą zgłaszać poprawki do projektu ale z jednym zastrzeżeniem (wynikającym z przepisu art. 220 ust. 1), że zwiększenie wydatków nie może powodować zwiększenia deficytu budżetowego w stopniu większym niż przewiduje to projekt ustawy. Uchwałę w sprawie ustawy budżetowej Senat podejmuje w ciągu 20 dni od jej otrzymania. Propozycje, które zgłosi Senat sejmowi w uchwale a polegające na dokonaniu bezpośrednich zmian Marszałek Sejmu kieruje do Komisji Finansów Publicznych, która przedstawia sejmowi swoje sprawozdanie. Uchwałę Senatu proponującą poprawkę uznaje się za przyjętą, jeżeli Sejm nie odrzuci jej bezwzględna większością głosów (tzn. za jest więcej niż przeciw i wstrzymujących się przy połowie ustawowej liczby posłów). Tekst ustawy ustalony w wyniku rozpatrzenia propozycji Senatu potwierdzony podpisem Marszałka Sejmu zostaje przez niego niezwłocznie przesłany Prezydentowi.
Prezydent, składając podpis, działa w oparciu o przepis Konstytucji (art. 224 ust. 1), wobec czego nie może odmówić podpisu ustawy budżetowej, jak również nie może zatem skierować ustawy do Sejmu celem ponownego rozpatrzenia. Prezydent może jednak przed podpisaniem ustawy zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności ustawy budżetowej (lub o prowizorium budżetowym) z Konstytucją. Prezydent podpisuje ustawę w ciągu 7 dni i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. W przypadku gdyby Prezydent skierował ustawę budżetową do Trybunału Konstytucyjnego, to Trybunał musi orzec w tej sprawie w okresie do dwóch miesięcy od chwili złożenia takiego wniosku.
Ustawa budżetowa składa się z dwóch elementów:
tekstu ujętego w artykuły i wyznaczające prawne ramy budżetu (zawarte jest tam ogólne określenie wysokości dochodów i wydatków, a także określenie deficytu budżetowego oraz szereg przepisów wskazujących sposób wykonania budżetu w danym roku,
oraz załącznika ujętego w formie licznych tabel i zawierającego specyfikę dochodów i wydatków poszczególnych organów państwowych na konkretne cele.
Zakres tej ustawy i treści określa ustawa o finansach publicznych. Zgodnie z jej art. 109 ustawa budżetowa winna zawierać i ustalać następujące elementy:
zestawienie przychodów i wydatków państwowych zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych i środków specjalnych,
plany finansowe państwowych funduszy celowych,
wykaz programów wieloletnich,
wykaz inwestycji wieloletnich,
dotacje celowe dla jednostek samorządu terytorialnego na realizacje zadań z zakresu administracji rządowej i zadań zleconych ustawami,
zakres i kwoty dotacji przedmiotowych,
wykaz jednostek otrzymujących dotacje podmiotowe i kwoty dotacji,
dotacje celowe na wykonanie zadań objętych programem wsparcia o którym mowa w art. 80 ust. 2a, tj. wynikających z ustawy o wspieraniu rozwoju regionalnego z dnia 12 maja 2000 roku, oraz pozostałe wynikające z przepisów określonych w ust. 2–11 cytowanego art. 86.
Ustawa budżetowa winna być sporządzona w sposób przejrzysty i zrozumiały, nie powinna być ani zbyt ogólna ani zbyt szczegółowa – gdyż musi ona w sposób aktywny ukształtować plan realizacji zadań państwa wynikających z ustawy. Duże znaczenie ma również jawność publicznej działalności finansowej – społeczeństwo powinno być dokładnie poinformowane o źródłach dochodów budżetowych oraz o ponoszonych wydatkach. W państwie demokratycznym obywatele mają prawo kontrolować i krytykować działalność rządu.
Klasyfikację części budżetowych w ustawie budżetowej określa rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 4 grudnia 2009 r. w sprawie klasyfikacji części budżetowych oraz określania ich dysponentów[2]
88. Powszechne jednostki organizacyjne prokuratury
89. Państwowa Komisja do spraw wyjaśniania przypadków czynności skierowanych przeciwko wolności seksualnej i obyczajności wobec małoletniego poniżej lat 15
90. brak
91. brak
92. brak
93. brak
94. brak
95. brak
96. brak
97. Przychody i rozchody związane z prefinansowaniem zadań realizowanych z udziałem środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej
98. Przychody i rozchody związane z finansowaniem potrzeb pożyczkowych budżetu państwa
Ogólny nadzór nad wykonaniem budżetu Państwa sprawuje Rada Ministrów. Szczególne zadania kontroli budżetu ma Ministerstwo Finansów należą do nich np.:
sprawowanie ogólnej kontroli nad realizacją dochodów i wydatków budżetu, oraz utrzymywanie równowagi budżetowej, przy czym pomagają mu izby i urzędy skarbowe,
przenoszenie planowych wydatków między rozdziałami i paragrafami, przy czym przenoszenie środków nie może przekraczać 5 procent wydatków i nie może dotyczyć zwiększenia wydatków na pensje,
dysponowanie rezerwą budżetową,
opiniowanie aktów prawnych dotyczących dochodów budżetowych,
określenie zasad i terminów sporządzania sprawozdań,
Ogólną kontrole nad wykonaniem budżetu państwa sprawuje Sejm za pośrednictwem Najwyższej Izby Kontroli oraz Rady Ministrów a głównie Ministerstwo Finansów, który do prac kontrolnych wykorzystuje aparat finansowy oraz informacje zawarte w sprawozdaniach GUS-u sporządzonych przez poszczególnych dysponentów środowisk budżetowych.
Minister Finansów dokonując kontroli wykonania budżetu sprawdza, czy została zachowana zasada terminowości to znaczy terminowa realizacja dochodu określonych w budżecie i planach finansowych poszczególnych działach gospodarki budżetowej. Zasada dyscypliny finansowej dokonywania wydatków budżetu oraz zasada zachowania równowagi budżetowej, która zakłada, że wydatki mają pokrycie w dochodach budżetu. Złamanie tej zasady może spowodować wzrost deficytu budżetowego, przez co Ministerstwo Finansów będzie musiało zaciągnąć kredyt lub pożyczkę za nieprzestrzeganie dyscypliny budżetowej.
Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa Ministerstwo Finansów składa do 10 września roku budżetowego do Komisji Finansów Publicznych. Sprawozdanie to obejmuje I półrocze roku budżetowego. Sprawozdanie roczne składane jest w Sejmie przez Ministerstwo Finansów do 30 maja roku następnego po roku budżetowym.
Zgodnie z art. 204 ust. 1 Konstytucji Najwyższa Izba Kontroli przedkłada co roku Sejmowi analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej. Analiza jest publikowana w postaci druku sejmowego.
Realizacja budżetu państwa jest również kontrolowana przez podkomisję stałą do spraw kontroli realizacji budżetu w sejmowej Komisji Finansów Publicznych[3].
W grudniu 2012 Klub Poselski Ruch Palikota zgłosił rekordową w historii parlamentarnych prac nad budżetem liczbę poprawek do projektu ustawy budżetowej – 5901. 5899 z nich dotyczyło zmniejszenia wydatków w części 43 – Wyznania religijne oraz mniejszości narodowe i etniczne w jej rozdziale 75822 – Fundusz Kościelny, z przeznaczeniem na utworzenie nowej rezerwy celowej pod nazwą „Finansowanie zabiegów in vitro"[4][5].
16 grudnia 2016, podczas 33. posiedzenia Sejmu VIII kadencji, Marszałek SejmuMarek Kuchciński wykluczył z obrad posła POMichała Szczerbę, co wywołało protest części posłów opozycji i zablokowanie przez nich Sali Posiedzeń Sejmu. Przeniósł wtedy obrady do Sali Kolumnowej, do której nie zostali wpuszczeni przedstawiciele mediów, posłom opozycji uniemożliwiono zgłaszanie wniosków formalnych, poprawki do ustawy budżetowej na 2017 rok przegłosowano blokami, a część posłów Prawa i Sprawiedliwości podpisała listy obecności na posiedzeniu już po jego zamknięciu[6][7]. Rozpoczęło to kryzys sejmowy.
Ustawy regulujące zasady i tryb sporządzania budżetu państwa
Zgodnie z art. 219 ust. 2 Konstytucji uchwalanie budżetu odbywa się na podstawie odpowiedniej ustawy. Podobna praktyka była jednak stosowana również przed wejściem w życie obecnej Konstytucji. Akty prawne regulujące uchwalanie budżetu przedstawia poniższa lista.
Więcej informacji Rok uchwalenia, Nazwa aktu prawnego ...
Rok uchwalenia
Nazwa aktu prawnego
Link do treści aktu w ISAP
Status aktu
2009
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych.
Zarządzenie Ministra Finansów z dnia 9 grudnia 1950 r. w sprawie likwidacji dotychczasowego systemu wykonywania budżetu państwowego i budżetów b. związków samorządu terytorialnego oraz wprowadzenia nowych zasad wykonywania budżetu Państwa.
Obwieszczenie Ministra Finansów z dnia 11 maja 2021 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie klasyfikacji części budżetowych oraz określenia ich dysponentów (Dz.U. z2021r. poz.907)
