Gościńce wielkopolskie

Gościńce wielkopolskie – sieć gościńców (zajazdów) w Wielkopolsce – budynków przeznaczonych dla podróżnych, oferujących wyżywienie oraz noclegi, stawianych przy głównych traktach, często na rozstajach dróg.

Gościniec "Darz Bór" w Bugaju koło Miłosławia

Gościniec "Darz Bór" w Bugaju koło Miłosławia

Zajazd "Hajduczek" w Chełmnie koło Pniew

Zajazd "U Michała" w Drzymałowie

Zajazd "Walcerek" w Jarocinie

Zajazd "Zapiecek" w Rzymsku

Zajazd "Dobrawa" w Tucznie – oryginalne wyposażenie restauracji

Zajazd "Rzepicha" w Promnie-Stacji – zmodernizowane wyposażenie restauracji

Sieć stworzona została na początku lat 70. XX wieku. Obiekty były realizowane według projektu typowego Jana Kopydłowskiego i Jerzego Buszkiewicza. Budowane były z kamienia, cegły i drewna, dachy często były kryte strzechą bądź gontem. Stylistycznie nawiązywały do dawnych zajazdów. Obiektom nadawano nazwy nawiązujące często do języka doby staropolskiej. Powstanie sieci gościńców znacznie powiększyło ówczesną infrastrukturę turystyczną regionu.

W sumie wybudowano 37 gościńców. Większość z nich w niezmienionym kształcie istnieje do chwili obecnej (2014).

Przy drodze krajowej nr 5

• "Drogorad" w Mielnie, przy dawnej drodze krajowej nr 5, w sąsiedztwie węzła Mieleszyn drogi ekspresowej S5, przy granicy z województwem kujawsko-pomorskim^[1], czynny^[2].
• "Rzepicha" w Promnie-Stacji koło Pobiedzisk, przy dawnej drodze krajowej nr 5 (obecnie przy drodze wojewódzkiej nr 194), na Szlaku Piastowskim, nazwa gościńca nawiązuje do Rzepichy – żona Piasta, protoplasty dynastii Piastów, , wybudowany w 1974 r., działał do końca października 2024, wyburzony na przełomie 2024/2025^[3].
• "U Dudziarza" w Kościanie, przy dawnej drodze krajowej nr 5, nazwa gościńca nawiązuje do dudziarza – artysty-muzyka grającego na dudach,
• "Gawra" w Izbicach koło Rawicza, przy dawnej drodze krajowej nr 5 (obecnie przy drodze wojewódzkiej nr 309), nazwa gościńca nawiązuje do gawry – zimowego legowiska niedźwiedzia, który jest w herbie Rawicza, obecnie gościniec w ruinie^[4].

Przy drodze krajowej nr 8

• "Za Miedzą" w Chojęcinie koło Kępna, przy dawnej drodze krajowej nr 8 , obecnie przy drodze wojewódzkiej nr 482, czynny^[5].

Przy drodze krajowej nr 10

• "Cieszymir" w Rudzie koło Wyrzyska, przy drodze krajowej nr 10, nazwa gościńca nawiązuje do imienia jednego z legendarnych wojów drużyny Mieszka I,
• "Rębajło" w Pile, przy obwodnicy miasta w ciągu dróg krajowych nr 10 i 11, nazwa gościńca nawiązuje do określenia mężczyzny dobrze i chętnie bijącego się na szable, , obecnie funkcjonuje pod nazwą "Stolarnia"^[6],
• "Tarcza" w Pile, przy obwodnicy miasta w ciągu dróg krajowych nr 10 i 11, nazwa gościńca nawiązuje do pobliskiej strzelnicy.
• "Wszembór" w Łowiczu Wałeckim koło Mirosławca, obecnie na terenie województwa zachodniopomorskiego, funkcjonujący pod nazwą "Park Inn Resort"

Przy drodze krajowej nr 11

• "Mściwój" w Dobrzycy koło Piły, pierwotna nazwa gościńca nawiązywała do starosłowiańskiego imienia Mściwoj, późniejsza nazwa gościńca "Celmar" została nadana przez prywatnych właścicieli po sprywatyzowaniu, , obecnie po gruntownej przebudowie obiekt funkcjonuje jako restauracja "Nad Rozlewiskiem" ,
• "Pod Fartuszkiem" w Rudzie koło Rogoźna, przy drodze krajowej nr 11 i drodze wojewódzkiej nr 241, w 2021 roku wystawiony na sprzedaż^[7], obecnie nieczynny.
• "Tośtoki" w Koszutach koło Środy Wielkopolskiej, przy drodze krajowej nr 11, nazwa gościńca nawiązuje do miana, którym określano mieszkańców wsi położonych w okolicach Nowego Miasta nad Wartą, na trudno dostępnych, bagnistych, rozlewiskach rzeki, obecnie nieczynny, po pożarze),
• "Walcerek" w Jarocinie, przy drodze krajowej nr 11 i 15,
• "Podjadek" w Górznie koło Ostrowa Wielkopolskiego, przy drodze krajowej nr 11,
• "Wyrwidąb" w Oleśnicy koło Chodzieży, przy drodze krajowej nr 11, nazwa gościńca nawiązuje do Wyrwidęba, brata Waligóry – legendarnych dwóch braci bliźniaków o niezwykle wielkiej sile

Przy drodze krajowej nr 12

• "Dobrodziej" w Krzemieniewie, przy drodze krajowej nr 12,
• "U Huberta" w Brzeziu koło Pleszewa, przy drodze krajowej nr 12, nazwa gościńca nawiązuje do Świętego Huberta (Hubertusa) – świętego Kościoła katolickiego, patrona myśliwych i leśników,
• "Czarnuszka" w Opatówku koło Kalisza, przy drodze krajowej nr 12

Przy drodze krajowej nr 15

• "Darz Bór" w Bugaju koło Miłosławia, w pobliżu drogi krajowej nr 15 i drogi wojewódzkiej nr 441, zlokalizowany jest przy zamku myśliwskim z XIX wieku, nazwa gościńca nawiązuje do tradycyjnego powitania leśników i myśliwych Darz bór,
• "U Maćka" w Koźminie Wielkopolskim, przy drodze krajowej nr 15,
• "Walcerek" w Jarocinie, przy drodze krajowej nr 11 i 15,

Przy drodze krajowej nr 24

• "Ostęp" w Gorzyniu koło Międzychodu, przy drodze krajowej nr 24

Przy drodze krajowej nr 32

• "U Michała" w Drzymałowie koło Rakoniewic, przy drodze krajowej nr 32, nazwa gościńca nawiązuje do Michała Drzymały – polskiego chłopa z Poznańskiego, który w latach 1904–1909 wykorzystując wóz prowadził spór z administracją Królestwa Prus o pozwolenie na budowę domu, obecnie (2025) nieczynny.

Przy drodze krajowej nr 83

• "Zapiecek" w Rzymsku, przy drodze krajowej nr 83

Przy drodze krajowej nr 92

• "Otwarte Wrota" w Sępólnie, przy drodze krajowej nr 92, , obecnie nieczynny,
• "Hajduczek" w Chełmnie koło Pniew, przy drodze krajowej nr 92, nazwa gościńca nawiązuje do Hajduczka – Basi Wołodyjowskiej, jednej z kluczowych postaci w powieści Henryka Sienkiewicza Pan Wołodyjowski,
• "Lizawka" w Poznaniu (Antoninek), w pobliżu drogi krajowej nr 92, nazwa gościńca nawiązuje do lizawki – znajdującego się w bliskim sąsiedztwie paśnika słupka ze solą, czynny^[8].
• "Podbipięta" w Iwnie koło Kostrzyna, przy drodze krajowej nr 92 i drodze wojewódzkiej nr 434, nazwa gościńca nawiązywała do Longinusa Podbipięty herbu Zerwikaptur, bohatera powieści Henryka Sienkiewicza Ogniem i mieczem (po zbudowaniu wizytowany przez Edwarda Gierka, ówczesnego I sekretarza PZPR^[9]; w czerwcu i lipcu 2016 obiekt został rozebrany),
• "U Kmiecia" w Wilcznie koło Słupcy, przy drodze krajowej nr 92, nazwa gościńca nawiązuje do kmiecia – dostojnika książęcego, królewskiego lub bogatego mieszkańca wsi, obecnie (2025) opuszczony.
• "Stary Koń" w Brzeźnie koło Konina, przy drodze krajowej nr 92, obiekt nieczynny,
• "Zerwikaptur" w Dąbrowicach Starych, koło Kościelca przy drodze krajowej nr 92, nazwa gościńca nawiązuje do zerwikaptura – fikcyjnego miecza krzyżackiego, którym walczył Longinus Podbipięta, jeden z bohaterów powieści Henryka Sienkiewicza Ogniem i mieczem, obecnie obiekt nieczynny.

Przy drogach wojewódzkich

• "Czcibór" w Iłowcu koło Wałcza, przy drodze wojewódzkiej nr 163, na terenie obecnego województwa zachodniopomorskiego, obecnie obiekt funkcjonuje jako NZOZ PTZN Ośrodek Rehabilitacyjno-Readaptacyjny dla Młodzieży "Czcibór" i pełni funkcję domu opieki dla młodzieży leczącej się z uzależnień^[10],
• "Dobrawa" w Tucznie, przy drodze wojewódzkiej nr 177, nazwa gościńca nawiązuje do Dobrawy – księżniczki czeskiej, żony Mieszka I, obecnie nieczynny.
• "Łapigrosz" w Sarczu koło Trzcianki, przy drodze wojewódzkiej nr 178, obecnie (2025) nieczynny,
• "Tarlisko" w Kobylcu koło Wągrowca, przy drodze wojewódzkiej nr 190, nazwa gościńca nawiązuje do tarliska – miejsce naturalnego tarła ryb, obecnie po zmianie właściciela obiekt funkcjonuje pod nazwą "Mięta" i oferuje noclegi oraz organizację imprez okolicznościowych.
• "Śmieszek" w Śmieszkowie koło Czarnkowa, przy drodze wojewódzkiej nr 178 , w 2022 roku obiekt został rozebrany, a na jego miejscu został wybudowany supermarket^{[potrzebny przypis]}.
• "Marzymięta" w Czmońcu koło Kórnika, przy drodze wojewódzkiej nr 434, nazwa gościńca nawiązuje do marzymięty – rodzaju roślin należących do rodziny jasnotowatych, , czynny.
• "Pod Wiwatem" w Krajewicach koło Gostynia, przy drodze wojewódzkiej nr 434
• "W siodle" w Kobylej Górze, przy drodze wojewódzkiej nr 449

Inne obiekty

Obiekt według projektu typowego został zrealizowany również jako dom mieszkalny w Pawłowie (powiat gnieźnieński). Poza Wielkopolską znajduje się „Gościniec Staropolski”, zbudowany również według tego projektu, przy drodze krajowej nr 11 w pobliżu Kluczborka, w obecnym województwie opolskim^[11].

Gościniec w filmie

Gościniec "U Michała" przy drodze krajowej nr 32, występuje jako "Zajazd w Świebodzinie" w 12 odcinku pt. Obywatel Monte Christo polskiego serialu telewizyjnego z 1986 w reżyserii Stanisława Barei Zmiennicy (postój w trakcie przejazdu z Warszawy do Świecka). Sceny wewnątrz kręcone już były w Warszawie w restauracji TVP przy ul. Jana Pawła Woronicza.