Cyjan (związek chemiczny)

Cyjan (stgr. κυάνεος – niebieski) – nieorganiczny związek chemiczny z grupy pseudohalogenów. Jest bezbarwnym, silnie trującym gazem o zapachu gorzkich migdałów^[3].

Ten artykuł dotyczy związku chemicznego. Zobacz też: kolor cyjan.

Cyjan

Nazewnictwo Nomenklatura systematyczna (IUPAC) PIN oksalonitryl[1] inne etanodinitryl[1] Inne nazwy i oznaczenia dicyjan, szczawionitryl, daw. dwucyjan, dwunitryl kwasu szczawiowego
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C2N2
Inne wzory	(CN) 2, N≡C−C≡N
Masa molowa	52,03 g/mol
Wygląd	bezbarwny gaz o zapachu gorzkich migdałów[2][3]
Identyfikacja
Numer CAS	460-19-5
PubChem	9999
SMILES C(#N)C#N
InChI InChI=1S/C2N2/c3-1-2-4 InChIKey JMANVNJQNLATNU-UHFFFAOYSA-N
Właściwości Gęstość 0,9537 g/cm³ (−21 °C)[4]; ciecz 0,0023786 g/cm³ (0 °C, 1013 hPa)[2]; gaz Rozpuszczalność w wodzie rozpuszczalny[2][4] w innych rozpuszczalnikach rozpuszczalny w etanolu i eterze dietylowym[4] Temperatura topnienia −27,83 °C[2][4] Temperatura wrzenia −21,15 °C[2] Punkt potrójny −27,8 °C[2]; 0,737 bar[2] Punkt krytyczny 124 °C[4]; 6,2 MPa[4]; 149 cm³/mol ≈ 0,349 g/cm³[4] logP 0,07[2][5] Prężność pary 4,88 bar (20 °C)[2] 6,5 bar (30 °C)[2] 11,5 bar (50 °C)[2]
Budowa Moment dipolowy 0 D
Niebezpieczeństwa Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów Na podstawie Rozporządzenia CLP, zał. VI[6] Niebezpieczeństwo Zwroty H H220, H331, H410 Zwroty P brak wiarygodnych danych Temperatura samozapłonu 850 °C[2] Granice wybuchowości 3,9–36,6%[2] Numer RTECS GT1925000 Dawka śmiertelna LDLo 13 mg/kg (królik, dootrzewnowo)[5] Stężenie śmiertelne LC50 350 mg/dm³ (szczur, inhalacja, 1 h)[5]
Podobne związki
Podobne związki	cyjanowodór, diacetylen
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)

Otrzymywanie

Poprzez ogrzewanie cyjanku rtęci(II), w wyniku czego (CN)
2 zmienia się w brunatnawe ciało stałe^[3], „paracyjan” (jest on najprawdopodobniej produktem polimeryzacji cyjanu):

Hg(CN)
2 → Hg + (CN)
2

Poprzez ogrzewanie mieszaniny Hg(CN)
2 i HgCl
2 (reakcja przebiega w niższej temperaturze niż dla czystego cyjanku i tworzy się mniej paracyjanu):

Hg(CN)
2 + HgCl
2 → Hg
2Cl
2 + (CN)
2

Mieszając stężone roztwory siarczanu miedzi(II) z cyjankiem potasu. Wytrąca się żółty osad cyjanku miedzi(II) Cu(CN)
2, który rozkłada się na cyjanek miedzi(I) CuCN i (CN)
2:

CuSO
4 + 2KCN → Cu(CN)
2 + K
2SO
4

2Cu(CN)
2 → 2CuCN + (CN)
2

Odwadniając szczawian amonu lub amid kwasu szczawiowego przy użyciu dekatlenku tetrafosforu:

(CONH
2)
2 → (CN)
2 + 2H
2O

Właściwości

Spala się charakterystycznym niebieskim płomieniem o czerwonej otoczce^[3]. Związek ten, ze względu na brak wodoru w cząsteczce ma bardzo wysoką temperaturę spalania w tlenie (około 4000 °C).

Ulega polimeryzacji do brunatnego ciała stałego, rozpuszczalnego w wodzie i etanolu. W zasadach dysproporcjonuje do jonów: cyjankowych (CN−
) i izocyjanianowych (OCN−
)^[3].

Przypisy

1. Henri A.H.A. Favre Henri A.H.A., Warren H.W.H. Powell Warren H.W.H., Nomenclature of Organic Chemistry. IUPAC Recommendations and Preferred Names 2013, wyd. 1, Royal Society of Chemistry, International Union of Pure and Applied Chemistry, 2014, s. 902, DOI: 10.1039/9781849733069, ISBN 978-0-85404-182-4 (ang.).
2. Oxalonitrile, [w:] GESTIS-Stoffdatenbank [online], Institut für Arbeitsschutz der Deutschen Gesetzlichen Unfallversicherung, ZVG: 38430 [dostęp 2017-02-07] (niem. • ang.).
3. Podręczny słownik chemiczny, RomualdR. Hassa (red.), JanuszJ. Mrzigod (red.), JanuszJ. Nowakowski (red.), Katowice: Videograf II, 2004, s. 96, ISBN 83-7183-240-0.
4. CRC Handbook of Chemistry and Physics, William M.W.M. Haynes (red.), wyd. 97, Boca Raton: CRC Press, 2016, s. 3-130, 6-69, ISBN 978-1-4987-5429-3 (ang.).
5. Cyanogen, [w:] ChemIDplus [online], United States National Library of Medicine [dostęp 2017-02-07] (ang.).
6. oxalonitrile, [w:] Classification and Labelling Inventory, Europejska Agencja Chemikaliów [dostęp 2017-02-07] (ang.).

Kontrola autorytatywna (rodzaj indywiduum chemicznego):

• GND: 4149645-0
• BNCF: 32545

Encyklopedie internetowe:

• Britannica: science/cyanogen
• Catalana: 0128720