Cyjanki

Cyjanki – związki chemiczne, sole kwasu cyjanowodorowego, które zawierają anion cyjankowy (CN−
). Związki organiczne zawierające grupę CN nazywane są nitrylami.

Jon cyjankowy

Nazewnictwo Inne nazwy i oznaczenia Anion cyjankowy
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	CN−
Masa molowa	26,02 g/mol
Identyfikacja
Numer CAS	57-12-5
PubChem	5975
SMILES [C-]#N

Zobacz hasło cyjanek w Wikisłowniku

Otrzymywanie

Cyjanowodór otrzymuje się głównie w procesie Andrussowa^[1], poprzez wysokotemperaturową reakcję amoniaku, tlenu i metanu w fazie gazowej^[2]:

2CH
4 + 2NH
3 + 3O
2 → 2HCN + 6H
2O

W wyniku reakcji neutralizacji HCN wodorotlenkiem metalu alkalicznego powstaje odpowiedni cyjanek^[3]:

HCN + KOH → KCN + H
2O

Cyjanki można otrzymać również bezpośrednio z amoniaku. Przykładowo, cyjanek sodu otrzymuje się w procesie rozpoczynającym się od reakcji amoniaku z sodem, w wyniku czego powstaje amidek sodu^[4]:

2NH
3 + 2Na → 2NaNH
2 + H
2↑

Następnie amidek ogrzewa się z węglem drzewnym, w wyniku czego powstają kolejno cyjanamid sodu(inne języki), a z niego w wyniku dalszego podgrzewania cyjanek sodu^[4]:

2NaNH
2 + C → Na
2CN
2 + 2H
2↑

Na
2CN
2 + C → 2NaCN

Właściwości

Właściwości chemiczne

Cyjanki są silnymi ligandami tworzącymi trwałe związki kompleksowe z metalami przejściowymi, głównie w postaci kompleksów niskospinowych, połączonych z jonem centralnym atomem węgla. Ze względu na obecność wolnej pary elektronowej na atomie azotu, w pewnych kompleksach łączy się z dwoma kationami metalu wg schematu: M
1−C=N−M
2. Przykładem takich związków są połączenia jonów kompleksowych [Fe(CN)
6]4−
lub [Fe(CN)
6]3−
z metalami^[4], m.in. błękit pruski, Fe
4[Fe(CN)
6]
3, w którym żelazo występuje jednocześnie na II i III stopniu utlenienia^[5].

Właściwości biologiczne

Cyjanowodór i cyjanki działają silnie drażniąco na błony śluzowe^[6] i skórę^[7]. Łatwo się wchłaniają do organizmu przez drogi oddechowe, skórę i z przewodu pokarmowego^[8]. Przy ostrym narażeniu na cyjanowodór lub cyjanki proces zatrucia u ludzi przebiega w trzech fazach, charakteryzujących się następującymi objawami: duszności i podniecenie, drgawki oraz porażenie^{[potrzebny przypis]}.

Toksyczność cyjanków wynika z ich silnych właściwości kompleksotwórczych. Wiążą się one z atomami żelaza^[9] i miedzi^[10] obecnymi w cząsteczkach kluczowych enzymów w łańcuchu oddechowym, powodując ich inaktywację^[11].

Zastosowanie

Cyjanki stosowane są do syntezy wielu związków chemicznych^[12], m.in. akrylonitrylu, oraz jako surowiec wyjściowy do produkcji niektórych tworzyw sztucznych^[13], nawozów sztucznych^{[potrzebny przypis]}, barwników^[14] i leków^[15]. Stosuje się je także do hartowania metali^[16] oraz otrzymywania złota^[12] i srebra^{[potrzebny przypis]} z rud. Są też stosowane do fumigacji (odymiania)^{[potrzebny przypis]}, w galwanotechnice^[12], przemyśle fotograficznym^[17], a także do produkcji pestycydów, fungicydów, herbicydów i insektycydów^[18].