Cyjanek potasu

Cyjanek potasu (pot. cyjanek), KCN – nieorganiczny związek chemiczny z grupy cyjanków, sól potasowa kwasu cyjanowodorowego. Jest silną trucizną.

Cyjanek potasu

Nazewnictwo Nomenklatura systematyczna (IUPAC) cyjanek potasu Inne nazwy i oznaczenia cyjanek, cyjankali
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	KCN
Masa molowa	65,12 g/mol
Wygląd	białe, higroskopijne kryształy[1]
Identyfikacja
Numer CAS	151-50-8
PubChem	9032
InChI InChI=1S/CN.K/c1-2;/q-1;+1 InChIKey NNFCIKHAZHQZJG-UHFFFAOYSA-N
Właściwości Gęstość 1,55 g/cm³[1]; ciało stałe Rozpuszczalność w wodzie 699 g/kg (20 °C)[1] w innych rozpuszczalnikach słabo rozpuszczalny w etanolu[1][2] Temperatura topnienia 662 °C[1] logP 0,44
Budowa Układ krystalograficzny regularny[1]
Niebezpieczeństwa Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich [dostęp 2018-07-14] Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów Na podstawie Rozporządzenia CLP, zał. VI[3][a] Niebezpieczeństwo Zwroty H H290, H300, H310, H330, H370, H372, H410, EUH032 Zwroty P P260, P264, P273, P280, P284, P301+P310[4] NFPA 704 Na podstawie podanego źródła[5] 0 4 0   Numer RTECS TS8750000 Dawka śmiertelna LD50 2,2 mg/kg (szczur, dożylnie)
Podobne związki
Inne aniony	chlorek potasu
Inne kationy	cyjanek sodu
Podobne związki	cyjanowodór
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)

Otrzymywanie

Metody otrzymywania cyjanku potasu:

• z cyjanowodoru i wodorotlenku potasu:

  HCN + KOH → KCN + H₂O

• w wyniku ogrzewania węglanu potasu z tlenkiem węgla i amoniakiem:

  3CO + 2NH₃ + K₂CO₃ → 2KCN + 2H₂O + H₂ + 2CO₂

• z węglanu potasu i mocznika, w 2 etapach przeprowadzanych w wysokiej temperaturze:
  • w pierwszym etapie w reakcji węglanu potasu z mocznikiem powstaje cyjanian potasu:

  K₂CO₃ + 2 CO(NH₂)₂ → 2KOCN + CO₂ + 2NH₃ + H₂O

  • w drugim etapie cyjanian potasu jest redukowany węglem do cyjanku:

  KOCN + C → KCN + CO

• synteza z pierwiastków i amoniaku w 3 etapach wysokotemperaturowych (proces Castnera-Kellnera otrzymywania cyjanków metali alkalicznych)^[6]:
  • w pierwszym etapie amoniak reaguje ze stopionym potasem:

  2K + 2NH₃ → 2KNH₂ + H₂

  • otrzymany amidek potasu poddaje się reakcji z węglem (600 °C):

  2KNH₂ + C → K₂CN₂ + 2 H₂

  • powstały cyjanamidek potasu po podniesieniu temperatury ulega dalszej reakcji z węglem:

  K₂CN₂ + C → 2KCN

Właściwości

Cyjanek potasu tworzy bezbarwne, higroskopijne kryształy o strukturze chlorku sodu. Słabo rozpuszcza się w metanolu, formamidzie, hydroksyloaminie i glicerynie. Bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie, ulegając dysocjacji na jony K⁺ i CN⁻. W obecności wody ulega częściowej hydrolizie z wydzieleniem cyjanowodoru nadającego mu charakterystyczny zapach gorzkich migdałów^[7].

Zastosowanie

• w metalurgii srebra i złota^[8]
• w galwanotechnice
• w syntezach chemicznych
• trucizna na gryzonie
• umieszczony w kapsułkach, jako środek umożliwiający szybkie popełnienie samobójstwa, np. w trakcie działań wojennych w przypadku schwytania przez wroga^[9].

Zagrożenia

Ilość śmiertelnej dawki cyjanku

Cyjanek potasu, jak większość pozostałych cyjanków, jest silnie toksyczny. Jego trujące działanie polega na blokowaniu procesu oddychania na poziomie komórkowym poprzez nieodwracalną inhibicję oksydazy cytochromowej, będącej kluczowym enzymem łańcucha oddechowego oraz wtórnie fosforylacji oksydacyjnej^[10][11]. W efekcie, mimo iż transport tlenu z płuc do tkanek jest zachowany, dochodzi do hipoksji tkankowej. Cyjanek potasu łatwo rozkłada się w kwaśnym środowisku wodnym do cyjanowodoru:

KCN + HCl → KCl + HCN

Śmiertelna dawka dla człowieka wynosi 200–300 mg^[12]. Właściwa toksyczność zależy od kwaśności soku żołądkowego, ponieważ cyjanek potasu w reakcji (przedstawionej powyżej) z kwasem solnym przekształca się w cyjanowodór, który powoduje śmierć organizmu. Być może Grigorij Rasputin przeżył zatrucie cyjankiem potasu, gdyż pH jego żołądka było wyjątkowo wysokie^[13].

Zatrucie

W przypadku zatrucia cyjankiem potasu, do ratowania stosuje się:

• kortyzon
• węgiel aktywny
• azotyn izoamylu, azotyn sodu, 4-(dimetyloamino)fenol, tiosiarczan sodu (odtrutki)
• hydroksokobalamina (witamina B12a) – obecnie lek z wyboru przy zatruciach cyjankami, stosowana także do prewencji zatruć podczas leczenia nitroprusydkiem sodu^[14][15].

Unieszkodliwianie cyjanku dokonuje się przez gotowanie z wodorotlenkiem żelaza (II); powstaje wtedy heksacyjanożelazian(II) potasu K₄[Fe(CN)₆].

Uwagi

1. Oznakowanie zostało uzupełnione względem oznakowania zharmonizowanego na podstawie bazy GESTIS.