kopalna żywica drzew Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Bursztyn, jantar, amber (łac.sucinum, czasem także elektrum z gr.ἤλεκτρον – elektron[5]) – kopalna żywica drzew iglastych, a w rzadszych przypadkach żywicujących liściastych drzew z rzędu bobowców czy rodziny dwuskrzydłowatych.
Największe znane złoża bursztynów, szacowane na 90% całych zasobów światowych, zlokalizowane są w obwodzie królewieckim (Rosja)[7].
Polska nazwa bursztyn pochodzi od niemieckiegoBernstein (kamień, który się pali). Znany był od dawna pod różnymi nazwami:
sukcynit – nazwa geologiczna, pochodzi od łacińskiej formy succinum, która powstała od łac.succus – sok, żywica drzewna; nazwa succinum używana jest również w farmacji.
Grecy nazywali ten kamień elektron (ηλεκτρον), co oznacza świecący i błyszczący; od nazwy tej pochodzi określenie elektryczności
Rzymianie nazywali bursztyn electrum, co było zapożyczeniem z greki lub lyncurium, czyli moczrysia, albowiem według legendy złocisty kamień powstał ze skamieniałego moczu tego drapieżnika;
Estowie (ludy bałtyjskie), jak podaje Tacyt, nazywali go słowem glaesum, które to słowo było również używane w łacinie[8] i od którego pochodzi słowo szkło (glass, glas) używane w językach germańskich
Skład chemiczny: mieszanina kilkudziesięciu różnych związków, o średniej zawartości ok. 67 do 81% węgla i ok. 1% siarki; resztę stanowią tlen i wodór. Jednym ze składników jest kwas bursztynowy (3–8% w sukcynicie, poniżej 3% w innych odmianach bursztynu)
Tworzy nieregularne bryłki. Największa znaleziona bryła bursztynu bałtyckiego waży 9,75kg. Najczęściej spotykany jest bursztyn żółty, rzadsze są odmiany bezbarwne, czerwone, zielonkawe, a ich przejrzystość zależy od zawartości drobnych pęcherzyków powietrza. Bryłki bursztynu zawierają niekiedy pochodzące z okresu kredy i kenozoiku szczątki zwierząt lub roślin, tzw. inkluzje. Inkluzje stałe są reprezentowane przez różne minerały np. piryt czy kwarc, oraz owady, rzadziej pajęczaki, drobne płazy i gady (również dinozaury, w tym ptaki[11][12]), rośliny i ich szczątki. Inkluzje stanowią cenny materiał badawczy dla biologów i paleontologów.
retynit – odmiana cechująca się zawartością kwasu bursztynowego poniżej 3%, czym różni się od sukcynitu (wszystkie pozostałe bursztyny są odmianami retynitu);
Za największe na świecie pokłady bursztynu uważa się znajdujące się w okolicy Jantarnego nad Bałtykiem w obwodzie królewieckim, wydobywane przemysłowo w kopalniach odkrywkowych od XIX wieku[14].
W Polsce udokumentowane geologicznie (2010) są cztery złoża o łącznej zasobności bursztynu (bilans geologiczny) 1118 ton: największe w Górce Lubartowskiej 1088 ton (w osadach eoceńskiej delty), na Przeróbce 17 ton (złoże wtórne w czwartorzędowym osadzie), w Wiślince 2,7 tony (złoże wtórne w czwartorzędowym osadzie) i w Możdżanowie 10 ton (w krze osadów eoceńskich w obrębie plejstocenu); prócz tego rocznie skupuje się 4–6 ton bursztynu pozyskanego według oficjalnych danych z plaż Bałtyku[15].
Najbardziej ceniony w jubilerstwiebursztyn bałtycki, znany od pradziejów, po raz pierwszy włączony do wykazów mineralogicznych przez Breithaupta w XIX wieku, inaczej zwany jest sukcynitem. Z powodu niewielkiej twardości ulega szybko zarysowaniom oraz zmatowieniu powierzchni w przypadku kontaktu z twardszymi materiałami, np. ziarenkami piasku zawartymi w kurzu i powietrzu. Bursztyn jest przedmiotem handlu. Największe międzynarodowe targi bursztynu na świecie Amberif odbywają się w Gdańsku[18][19][20].
W medycynie ludowej dym bursztynowych kadzidełek zabijał zarazki, a noszone na szyi korale zapobiegają bólom gardła i głowy oraz wzmacniają tarczycę. Ogrzane grudki bursztynu stosowało się do wyciągania z oczu ciał obcych (muszek, pyłków). Utłuczony proszek zażywano jak tabakę, co miało oczyścić zatoki i pomóc w pozbyciu się kataru.
Xing Lida, Ryan C. McKellar, Wang Min, Bai Ming, Jingmai K. O’Connor, Michael J. Benton, Zhang Jianping, Wang Yan, Tseng Kuowei, Martin G. Lockley, Li Gang, Zhang Weiwei, Xu Xing.Mummified precocial bird wings in mid-Cretaceous Burmese amber.„Nature Communications”.7: 12089,2016. DOI: 10.1038/ncomms12089.(ang.).
Xing Lida, Ryan C. McKellar, Xu Xing, Li Gang, Bai Ming, W. Scott Persons IV, Tetsuto Miyashita, Michael J. Benton, Zhang Jianping, Alexander P. Wolfe, Yi Qiru, Tseng Kuowei, Ran Hao, Philip J. Currie.A feathered dinosaur tail with primitive plumage trapped in mid-Cretaceous amber.„Current Biology”.26(24),s.3352–3360,2016. DOI: 10.1016/j.cub.2016.10.008.(ang.).
Barbara Kosmowska-Ceranowicz, Tomasz Konart Tajemnice Bursztynu
Jacek Kriegseisen Słupskie bursztynnictwo
Elżbieta Mierzwińska Dzieje bursztynu: historia sztuki bursztynniczej i przewodnik po wystawie malborskiej
Anna Pęczalska Złoto Północy: opowieści o bursztynie
Agata Świerzowska Bursztyn, koral, gagat: symbolika religijna i magiczna
JaninaJ.GrabowskaJaninaJ., Polski bursztyn, JaninaJ.Gardzielewska, JanuszJ.Korpal, Warszawa: Interpress, 1982, ISBN83-223-1982-7, OCLC69279734. Brak numerów stron w książce
.JPG)
