Remove ads
Bursztyn libański – odmiana bursztynu (żywicy kopalnej) występująca na terenie Libanu oraz przyległych terenach Syrii i północnego Izraela. Datowana jest na okres od jury późnej do cenomanu w kredzie późnej, w większości jednak pochodzi z wczesnej kredy. Jej źródłem są drzewa iglaste rosnące w gęstym i bardzo wilgotnym lesie północno-wschodniej części Gondwany. Spośród blisko 300 znanych odkrywek, 17 jest źródłem makroskopowych inkluzji organicznych. Są one szczególnie cenne, jako że należą do najstarszych tego typu inkluzji i dokumentują faunę z czasów powstania i radiacji roślin okrytonasiennych oraz związanych z nimi taksonów owadów.
Remove ads
Wystąpienia tego bursztynu obecne są na 10% powierzchni Libanu, sięgając ponadto do sąsiednich rejonów Syrii i północnego Izraela. Do 2010 roku zlokalizowano blisko 300 ich odkrywek, z których 17 jest źródłem inkluzji. Bursztyn libański pochodzi z okresu od jury późnej do cenomanu w kredzie późnej, ale większość wystąpień, w tym te najzasobniejsze w inkluzje, datowanych jest na kredę wczesną[1]. Z późnej jury (kimerydu) pochodzi bursztyn z 19 znajdujących się w Libanie odkrywek, co jest największą liczbą odsłonięć bursztynu jurajskiego w jednym państwie[2]. Ponadto jedna odkrywka zawiera bursztyn z cenomanu[1].
Bursztyn ten powstał z żywicy drzew iglastych, rosnących w bardzo wilgotnym, gęstym lesie na północnym wschodzie Gondwany. Las ten leżał w strefie tropikalnej lub subtropikalnej, a występujący w nim klimat rekonstruuje się jako umiarkowany do gorącego[1].
Drzewo macierzyste
Bursztyn libański powstał z żywicy jednego lub większej liczby gatunków iglastych, jednak jego macierzysty gatunek pozostaje nieznany. Badania metodą spektroskopii NMR oraz spektroskopii absorpcyjnej w podczerwieni wskazują przedstawicieli araukariowatych. Jedna z prac wskazała na Agathis levanthensis, jednak skamieniałości tego gatunku nie znaleziono na żadnym stanowisku libańskim. Analizy ksylologiczne jako drzewa macierzyste wskazują przedstawicieli rodzaju Araucaroxylon z rodziny araukariowatych lub Protocarpoxylon z rodziny Cheirolepidiaceae[1].
Remove ads
Bursztyn ten miewa rozmaitą barwę, od przejrzyście żółtopomarańczowej po opalizująco kruczoczarną. Może też być mlecznobiały, przy czym barwa biaława wynika niekiedy z obecności mikroskopijnych pęcherzyków powietrza w bursztynie. Oglądając okazy ciemne i przejrzyste w określonych warunkach świetlnych obserwuje się w nim także odcienie fioletu, błękitu i zieleni. Gęstość bursztynu libańskiego wynosi 1,054 g/cm³. Charakteryzuje się również dużą kruchością[1].
Bursztyn libański odgrywa kluczową rolę w badaniach paleobiologicznych. Wraz z bursztynem jordańskim należy do najstarszych bursztynów zawierających makroskopowe inkluzje organiczne[1] – starszy jest tylko triasowy bursztyn z Dolomitów (o znalezieniu w nim inkluzji stawonogów doniesiono w 2012)[3]. Bursztyn libański pochodzi z czasów pojawienia się i radiacji roślin okrytonasiennych, dokumentując ewolucję nowych ekosystemów, wymarcie wielu starych grup stawonogów oraz pojawienie się nowych, w tym koewoluujących z okrytonasiennymi owadów. Wśród inkluzji znaleźć można najstarszych przedstawicieli wielu współczesnych rodzin stawonogów, jak i liczne rodziny wymarłe, niektóre znane wyłącznie z bursztynu libańskiego. Bursztyn ten odznacza się zwykle bardzo dobrym stanem zachowania inkluzji. Niekiedy w jednym fragmencie bursztynu znajdywane są inkluzje większej liczby organizmów, pozwalając wnioskować o ich relacjach i zachowaniu[1][4].
Inkluzje znane są z 17 odkrywek. Najwięcej z nich, bo po ponad 3 tysiące, dostarczyły odkrywki w Mdejridż-Hammana (Kada Babda, Dżabal Lubnan) i Dżazzin (Kada Dżazzin, Dystrykt Południowy). Trzecia w kolejności jest odkrywka w okolicy Baszarri (Kada Baszarri, Dystrykt Północny). Po ponad 100 inkluzji znaleziono także w odkrywkach Burajdż (Kada Zahla, Dystrykt Północny) i Ain Dara (Kada Asz-Szuf, Dżabal Lubnan)[1].
Fauna
Najliczniej reprezentowane w bursztynie libańskim są stawonogi, zwłaszcza owady. Oprócz nich zachowały się w nim także nicienie, lądowe ślimaki, jeden rodzaj gada z rzędu łuskonośnych oraz niezidentyfikowane pióro[1].
Poniżej przedstawiono listę ich rodzin i rodzajów:
Pajęczaki (Arachnida)
Pajęczaki w bursztynie libańskim reprezentują:
- rząd: skorpiony (Scorpionida)
- rodzina: Archaeobuthidae: Archaeobuthus[5]
- rząd: zaleszczotki
- rodzina: incertae sedis: rodzaj nieoznaczony[6]
- rząd: pająki (Araneae)
- rodzina: Deinopidae: Palaeomicromenneus[7]
- rodzina: Oecobiidae: Lebanoecobius[8]
- rodzina: osnuwikowate (Linyphiidae): nieoznaczony rodzaj z podrodziny Linyphiinae[9]
- rodzina: Plumorsolidae: Plumorsolus[10]
- rodzina: czyhakowate (Segestriidae): Lebansegestria[10], Microsegestria[11]
- rząd: roztocze właściwe (Acariformes)
Dwuparce (Diplopoda)
Dwuparce w bursztynie libańskim reprezentują:
- rząd: strzępnice (Polyxenida)
- rodzina: strzępnicowate (Polyxenidae): Electroxenus[14], Libanoxenus[14]
Skoczogonki (Collembola)
Publikacja z 2010 roku wspomina występowanie bursztynie libańskim inkluzji skoczogonków[1], jednak na checkliście kopalnych skoczogonków z 2016 roku brak jest taksonów z bursztynu libańskiego[15].
Owady (Insecta)
Owady stanowią grupę najliczniej reprezentowaną w bursztynie libańskim[1]. Stwierdzono w nim:
- rząd: przerzutki (Archaeognatha)
- rodzina: Meinertellidae: Cretaceomachilis[16], Glaesimeinertellus[17], Macropsontus[17]
- owady uskrzydlone incertae sedis
- rząd: jętki (Ephemeroptera)
- rodzina: murzyłkowate (Baetidae): nieoznaczony rodzaj[24]
- rodzina: sześcielowate (Leptophlebiidae): Conovirilus[24]
- rząd: pluskwiaki (Hemiptera)
- rodzina: Apticoccidae: Apticoccus[26]
- rodzina: Enicocephalidae: Enicocephalinus[27]
- rodzina: Hammanococcidae: Hammanococcus[26]
- rodzina: Hodgsonicoccidae: Hodgsonicoccus[28]
- rodzina: Liadopsyllidae: Liadopsylla[29]
- rodzina: Lebanaphididae: Lebanaphis, Megarostrum[30]
- rodzina: Lebanococcidae: Lebanococcus[26]
- rodzina: mączlikowate (Aleyrodidae): Aretsaya[31], Baetylus[32], Bernaea[33], Gapenus[34], Heidea[33], Milqartis[31], Shapashe[31], Yamis[31]
- rodzina: mszycowate (Aphididae): Gondvanoaphis[35]
- rodzina: Neazoniidae: Neazonia[36]
- rodzina: Ortheziidae: Cretorthezia[26]
- rodzina: Pennygullaniidae: Pennygullania[26]
- rodzina: Perforissidae: Aafrita[37]
- rodzina: Protopsyllidiidae: Talaya[38]
- rodzina: Putoidae: Palaeotupo[26]
- rodzina: Schizopteridae: Libanohypselosoma[39]
- rodzina: Steingeliidae: Palaeosteingelia[26]
- rodzina: szrońcowate (Cixiidae): Karebodopoides[40]
- rodzina: wełnowcowate (Pseudococcidae): Williamsicoccus[28]
- rodzina: incertae sedis: Xiphos[28]
- rząd: wciornastki (Thysanoptera)
- rodzina: Jezzinothripidae: Jezzinothrips[41]
- rodzina: kwietniczkowate (Phlaeothripidae): Rohrthrips[42]
- rodzina: Neocomothripidae: Neocomothrips[41]
- rodzina: Rhetinothripidae: Progonothrips[41], Rhetinothrips[41]
- rodzina: Scaphothripidae: Scaphothrips[41]
- rodzina: Scudderothripidae: Exitelothrips[41]
- rodzina: wciornastkowate (Thripidae): Tethysthrips[42]
- rząd: karaczany (Blattodea)
- rodzina: Blattulidae: Ocelloblattula[44]
- rodzina: karaczanowate (Blattidae): Balatronis[45]
- rodzina: Liberiblattinidae: Cryptoblatta[46]
- rodzina: Mesoblattinidae: Nymphoblatta[47]
- rodzina: incertae sedis: Ananev[48], Lebanotermes[49], Melqartitermes[50]
- rząd: skorki (Dermaptera)
- Neodermaptera incertae sedis: Rhadinolabis[49]
- rząd: prostoskrzydłe (Orthoptera)
- rodzina: Haglotettigoniidae: Haglotettigonia[51]
- rząd: chrząszcze (Coleoptera)
- rodzina: Aderidae: nieoznaczony rodzaj[52]
- rodzina: bęblikowate (Melyridae): nieoznaczony rodzaj[52]
- rodzina: biegaczowate (Carabidae): nieoznaczony rodzaj z plemienia Bembidiini[52]
- rodzina: Cerophytidae: Lebanophytum[53][54]
- rodzina: Chelonariidae: Eochelonarium[55]
- rodzina: Dasytidae: nieoznaczony rodzaj[52]
- rodzina: drwionkowate (Lymexylidae): nieoznaczony rodzaj[52]
- rodzina: Elodophthalmidae: Elodophthalmus[53]
- rodzina: Hybosoridae: Libanochrus[52]
- rodzina: Kateretidae: Lebanoretes[53]
- rodzina: kusakowate (Staphylinidae): Nordenskioldia[56], Prosolierius[57]
- rodzina: Laemophloeidae: nieoznaczony rodzaj[52]
- rodzina: Micromalthidae: Cretomalthus[53]
- rodzina: nakwiatkowate (Anthicidae): Camelomorpha[53]
- rodzina: obumierkowate (Monotomidae): Rhizobactron[58], Rhizophtoma[52]
- rodzina: omomiłkowate (Cantharidae): nieoznaczony rodzaj[52]
- rodzina: piórkoskrzydłe (Ptiliidae): nieoznaczony rodzaj[52]
- rodzina: podrywkowate (Throscidae): Potergosoma[59], Rhomboaspis[59]
- rodzina: przekraskowate (Cleridae): nieoznaczony rodzaj[52]
- rodzina: Ptismidae: Ptisma[60]
- rodzina: Ptilodactylidae: nieoznaczony rodzaj[52]
- rodzina: pustoszowate (Ptinidae): nieoznaczony rodzaj z podrodziny kołatkowatych (Anobiinae)[52]
- rodzina: ryjkowcowate (Curculionidae): Cylindrobrotus[61]
- rodzina: ryjoszowate (Nemonychidae): Libanorhinus[62]
- rodzina: Salpingidae: nieoznaczony rodzaj[52]
- rodzina: schylikowate (Mordellidae): nieoznaczony rodzaj[52]
- rodzina: Scydmaenidae: nieoznaczone rodzaje[52]
- rodzina: skórnikowate (Dermestidae): Cretonodes[63]
- rodzina: skuliczkowate (Clambidae): Eoclambus[53]
- rodzina: Sphindidae: Libanopsis[64]
- rodzina: sprężykowate (Elateridae): nieoznaczony rodzaj[52]
- rodzina: śniadkowate (Melandryidae): nieoznaczony rodzaj[52]
- rodzina: Tetrameropseidae: Atetrameropsis[52], Tetrameropsis[53]
- rodzina: wymiecinkowate (Latridiidae): Archelatrius[63]
- rodzina: wyślizgowate (Scirtidae): nieoznaczone rodzaje[52]
- rodzina: zadrzewkowate (Erotylidae): nieoznaczony rodzaj z podrodziny Xenoscelinae[52]
- rząd: sieciarki (Neuroptera)
- rodzina: Berothidae: Banoberotha[65], Sibelliberotha[66]
- rodzina: bielotkowate (Coniopterygidae): Libanoconis[65], Libanosemidalis[67]
- rodzina: mrówkolwowate (Myrmeleontidae): nieoznaczony rodzaj[65]
- rodzina: Rhachiberothidae: Chimerhachiberotha[68], Paraberotha[65], Spinoberotha[68]
- rodzina: incertae sedis: Tragichrysa[69]
- rząd: wielbłądki (Rhaphidioptera)
- rodzina: Mesoraphidiidae: Lebanoraphidia[70]
- rząd: błonkoskrzydłe (Hymenoptera)
- rodzina: Archaeoserphitidae: Archaeoserphites[71]
- rodzina: Dryinidae: Aphelopus[72]
- rodzina: Maimetshidae: Ahiromaimetsha[73], Zorophratra[74]
- rodzina: Protoitidae: Cretaxenomerus, Protoita[75]
- rodzina: płaszczykowate (Bethylidae): Holopsenella[76], Lancepyris[77]
- rodzina: Scelionidae: Proteroscelio[78]
- rodzina: Sclerogibbodidae: Sclerogibbodes[79]
- rodzina: Scolebythidae: Libanobythus[80], Uliobythus[81], Zapenesia[81]
- rodzina: skrócieniowate (Evaniidae): Cretevania[82], Lebanevania[83], Protoparevania[82]
- rodzina: Spathiopterygidae: Mymaropsis[84]
- rodzina: Stigmaphronidae: Libanophron[85]
- rząd: chruściki (Trichoptera)
- rodzina: Dipseudopsidae: Phylocentropus[86]
- rodzina: wrzecionkowate (Ecnomidae): Ecnomus[86]
- rząd: motyle (Lepidoptera)
- rodzina: skrzydliniakowate (Micropterigidae): Parasabatinca[87]
- rząd: muchówki (Diptera)
- rodzina: Archizelmiridae: Zelmiarcha[88]
- rodzina: Atelestidae: Phaetempis[89]
- rodzina: błyskleniowate (Dolichopodidae): Microphorites[89]
- rodzina: Chimeromyiidae: Chimeromyia[90]
- rodzina: Corethrellidae: Corethrella[91]
- rodzina: ćmiankowate (Psychodidae): Cretapsychoda[92], Eophlebotomus[92], Libanophlebotomus[92], Libanopsychoda[92], Mesophlebotomites[92], Paleopsychoda[92][89], Paralibanopsychoda[92], Phlebotomites[93], Protopsychoda[92], Xenopsychoda[94]
- rodzina: Hilarimorphidae: Cretahilarimorpha[95]
- rodzina: Hybotidae: Trichinites[96]
- rodzina: Ironomyiidae: Lebambromyia[89]
- rodzina: kobyliczkowate (Rhagionidae): Mesobolbomyia i kilka niezidentyfikowanych rodzajów[89]
- rodzina: kuczmanowate (Ceratopogonidae): Archiaustroconops[97][98], Archiculicoides[98], Austroconops[98], Fossileptoconops[99], Gerontodacus[97], Lebanoculicoides[97][98], Minyohelea[98][100]
- rodzina: Lygistorrhinidae: Lebanognoriste[89]
- rodzina: ochotkowate (Chironomidae): Cretaenne[101], Cretadiamesa[102], Cretapelopia[102], Electroneura[103], Haematotanypus[101], Libanochlites[102], Lebanorthocladius[102], Libanodiamesa[102], Libanopelopia[102], Paicheleria[104], Wadelius[102], Ziadeus[104]
- rodzina: Platypezidae: nieoznaczony rodzaj[105]
- rodzina: pośniadkowate (Xylomyidae): Cretoxyla[106]
- rodzina: pozmrokowate (Trichoceridae): Ewaurista[107]
- rodzina: Ptychopteridae: Leptychoptera[108]
- rodzina: sygaczowate (Limoniidae): Gonomyia[109], Helius[110], Lebania[111]
- rodzina: Tanyderidae: Nannotanyderus[112]
- rodzina: wujkowate (Empididae): Atelestites[89], Phaetempis[89]
- rodzina: wodzieniowate (Chaoboridae): Libanoborus[113], Libanoculex[114]
- rodzina: incertae sedis: Lebanopeza[105]
Inne bezkręgowce
- typ: nicienie (Nematoda):
- gromada, rząd i rodzina: incertae sedis: Vetus[115]
- gromada: Enoplea
- rząd: struńce (Mermithida)
- rodzina: Mermithidae: Cretacimermis[116]
- rząd: struńce (Mermithida)
- typ: mięczaki (Molusca)
- gromada: ślimaki (Gastropoda)
- rząd: trzonkooczne (Stylommatophora)
- rodzina: poczwarkowate (Pupillidae): nieoznaczony rodzaj[117]
- rząd: trzonkooczne (Stylommatophora)
- gromada: ślimaki (Gastropoda)
Kręgowce (Vertebrata)
- gromada: gady (Reptilia)
- rząd: łuskonośne (Squamata)
- rodzina: incertae sedis: Baabdasaurus[118]
- rząd: łuskonośne (Squamata)
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads