Loading AI tools
typ zwierząt Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Stawonogi (Arthropoda, z gr. ἄρθρον arthron – staw + πούς, ποδός pous, podos – noga) – najliczniejszy typ zwierząt na Ziemi. Dotychczas opisano ponad milion gatunków. Według danych IUCN opisano 950 000 gatunków owadów i 40 000 skorupiaków. Liczby w pozostałych grupach stawonogów wahają się – w zależności od źródła – od kilkunastu tysięcy (np. wije) do ponad 60 tysięcy gatunków pajęczaków, a z każdym rokiem opisywanych jest więcej.
| Arthropoda[1] | |
| Gravenhorst, 1843[2] | |
 Mictyris longicarpus | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadtyp | |
| (bez rangi) | wylinkowce |
| Typ |
stawonogi |
Nazwę „stawonogi” zwierzęta te zawdzięczają charakterystycznym dla wszystkich przedstawicieli tego typu wyrostkom, których człony połączone są stawami.
Stawonogi zamieszkują wszystkie środowiska nadające się do życia (od głębin morskich po szczyty gór), co jest możliwe dzięki ich licznym przystosowaniom fizjologicznym, biologicznym, anatomicznym, jak i dużej rozrodczości.
Przypuszcza się, że najliczniejszym i najszerzej rozprzestrzenionym lądowym stawonogiem na świecie jest Oppiella nova, gatunek mechowca[3].
Wiele osobników ma zdolności do diapauzy (obniżenia poziomu metabolizmu), dzięki czemu mogą przetrwać niekorzystne warunki panujące w środowisku. Długość życia jest bardzo zróżnicowana, żyją od kilku dni do kilkudziesięciu lat, kraby do 35 lat. Według niektórych badaczy japoński krab pacyficzny dożywa wieku około 100 lat, jednak przypuszczenia te nie zostały nigdy potwierdzone.
Mięśnie występujące u stawonogów można podzielić na zginacze oraz prostowniki, zapewniające możliwość zmiany położenia elementów szkieletowych – a więc umożliwiające ruch. Podstawą działania odnóży składających się z członów jest ich połączenie za pomocą stawów.
| Skorupiaki | Pajęczaki | Owady | Wije |
|---|---|---|---|
| czułki (2 pary) – antenule – anteny | brak czułków | czułki (jedna para) | Czułki (jedna para) |
| odnóża gębowe (6 par) – żuwaczki – szczęki (I i II pary) – szczękonóża (I, II i III pary) | odnóża gębowe (2 pary) – szczękoczułki – nogogłaszczki | odnóża gębowe (3 pary) – żuwaczki – szczęki (I i II pary) |
odnóża gębowe (co najmniej 2 pary) – żuwaczki – szczęki (II i II pary) |
| odnóża kroczne (5 par) | odnóża kroczne z pazurkami (4 pary) | odnóża kroczne z pazurkami (3 pary) | odnóża kroczne (wiele par) |
| odnóża odwłokowe (5-6 par) | brak lub przekształcane w kądziołki przędne | brak | brak |
Budowa układu oddechowego jest zależna od środowiska życia.
Skorupiakokształtne – skrzela, wymiana gazów całą powierzchnią ciała.
Pajęczaki – tchawki, płucotchawki, narządy oddechowe mogą również nie występować.
Tchawkowce – tchawki lub brak narządów.
Układ krążenia stawonogów jest otwarty, składa się z serca i naczyń. Płyn krążący w tym układzie nazywa się hemolimfą. Serce o podługowatym kształcie, z którego wychodzi kilka naczyń krwionośnych, położone jest po grzbietowej stronie ciała w worku osierdziowym. Serce posiada ostia, przez które hemolimfa jest wprowadzana do serca. Barwniki to niebieska hemocyjanina oraz czerwona hemoglobina.
Układ pokarmowy jest podobny do budowy pierścienic – zawsze składa się z trzech odcinków: jelita przedniego, środkowego i tylnego. Zarówno jelito przednie, jak i tylne wysłane są kutykulą. Dlatego nie mogą zachodzić tutaj żadne procesy trawienia i wchłaniania. Zachodzą tylko w jelicie środkowym. Otwór gębowy jest otoczony narządami gębowymi, umożliwiającymi m.in. pobieranie i mechaniczne rozdrabnianie pokarmu. Stawonogi odżywiające się pokarmem płynnym (np. pajęczaki, owady krwiopijne) mają umięśnioną gardziel ssącą lub żołądek ssący. Skorupiaki posiadają żołądek podzielony na dwie części – rozdrabniająca pokarm chitynowymi listewkami oraz trawiąca, do której ujście ma gruczoł wątrobowo-trzustkowy. U pajęczaków zachodzi trawienie zewnętrzne i późniejsze zasysanie nadtrawionych części ofiary. U owadów następuje duża modyfikacja aparatu gębowego.
U stawonogów występują:
Cewki Malpighiego występują u owadów, wijów i wyżej uorganizowanych pajęczaków.
Stawonogi wodne wydalają głównie silnie rozcieńczony amoniak. Lądowe zaś, które muszą oszczędzać wodę, przetwarzają amoniak w związki azotowe słabo rozpuszczalne w wodzie, jak guanina (pajęczaki) czy kwas moczowy (owady).
Typ: stawonogi (Arthropoda)
Podtyp skorupiaki (Crustacea)
Współczesne analizy filogenetyczne wskazują, że stawonogi są monofiletyczną grupą wewnątrz kladu wylinkowców (Ecdysozoa). Ich najbliższymi krewnymi są prawdopodobnie pazurnice i niesporczaki, wraz ze stawonogami należące do grupy Panarthropoda (niektóre analizy genetyczne sugerowały jednak, że niesporczaki są bliżej spokrewnione z nicieniami). Do stawonogów zaliczano niektórych przedstawicieli fauny ediakarańskiej, takich jak rodzaje Spriggina i Parvancorina, jednak ich przynależność do stawonogów jest bardzo wątpliwa. Najstarsze znane skamieniałości stawonogów pochodzą z wczesnego kambru – są to odciski odnóży pozostawione przez przedstawiciela ichnorodzaju Monomorphichnus na obecnych terenach Nowej Fundlandii. Są one znacznie starsze od najstarszych znanych skamieniałości ciała należących bezsprzecznie do stawonogów[4].
| Arthropoda |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
