Cewka Malpighiego
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Cewka Malpighiego (łac. vas Malpighianum, vas varicosum, tubulus Malpighii, tubus Malpighii, tubus urinarius, organum urinarium[1]) – narząd wydalniczy występujący u większości owadów[2], wijów[3], dużej części pajęczaków[4], niektórych widłogonków[5] oraz u niesporczaków z gromady Eutardigrada[6]. Cewki te zwykle leżą na granicy jelita środkowego i tylnego lub na początku tego drugiego. Mają postać ślepo zakończonych kanalików uchodzących do jelita lub pęcherza moczowego. Zbudowane są z pofałdowanej błony podstawnej i zaopatrzonych w mikrokosmki komórek nabłonkowych.
Nazwa pochodzi od nazwiska biologa Marcello Malpighiego.
Kanaliki te zbierają zbędne i szkodliwe metabolity z hemolimfy i przekazują je do jelita. Pełnią funkcje wydalnicze. U niektórych stawonogów produkują enzymy trawienne, substancje wapienne, materiał do budowy kokonu, a także wchłaniają wodę. Do cewek trafiają produkty przemiany materii (kwas moczowy) wraz z dużą ilością wody (i rozpuszczonymi w niej jonami, głównie potasu i sodu), która jest wypompowywana dopiero w jelicie. W wyniku tego możliwe jest oszczędzanie wody. Stawonogi lądowe nie wydalają amoniaku, tylko przetwarzają go w związki azotowe słabo rozpuszczalne w wodzie, jak guanina (pajęczaki) czy kwas moczowy (owady)[potrzebny przypis].
Pajęczaki
U pajęczaków cewki Malpighiego mają pochodzenie entodermalne[7][4]. Są parzyste, umieszczone w tylnej części jelita środkowego i dochodzące do rozgałęzieniami do ślepych uchyłków jelita tylnego. U skorpionów, kapturców i części roztoczy sięgają ku przodowi do prosomy, natomiast u pozostałych grup ograniczone są do tylnej tagmy ciała (zwykle opistosomy). U licznych linii rozwojowych roztoczy cewki te uległy redukcji w związku z miniaturyzacją ciała[4].
Tchawkodyszne
Podsumowanie
Perspektywa
Cewki Malpighiego występują większości tchawkodysznych, tj. wijów i sześcionogów, w przeciwieństwie jednak do tych u pajęczaków ich pochodzenie jest ektodermalne[3]. U wszystkich gromad wijów występuje jedna ślepa para tych cewek biegnąca wzdłuż całego jelita środkowego i uchodząca na pograniczu jelita środkowego i tylnego lub w przedniej części tego drugiego[8].
Omawianych narządów brak u skoczogonków[9], a u pierwogonków występuje zamiast nich sześć brodawek Malpighiego uchodzących do komory pylorycznej na granicy jelit[10]. Cewki Malphigiego wykształciły natomiast widłogonki z podrzędu Rhabdura[5].
Owady
Wśród owadów cewki Malpighiego występują powszechnie, choć wtórnie zanikły np. u mszyc[2]. Są to ślepo zakończone kanaliki[2][11], zwykle o długości od 2 do 100 mm i średnicy od 30 do 100 μm[11]. Jest ich od dwóch do kilkuset[2] (zwykle między 2 a 200[11]). Zazwyczaj uchodzą pojedynczo na granicy jelita środkowego i tylnego[2] lub na przedzie tego drugiego[1], rzadko łączą się przed ujściem w pęcherz (łac. ampulla basalis) odpowiadający funkcją pęcherzowi moczowemu[2][1]. Wolne końce cewek zazwyczaj rozmieszczone są luźno w zatokach hemocelu[2][11], ale bywają też przyrośnięte do jelita tylnego, jak to ma miejsce np. u gąsienic i części chrząszczy[11], i wówczas określane są jako cewki typu kryptonefrycznego[11][12]. Niekiedy cewki kryptonefryczne tworzą całą poskręcaną warstwę na powierzchni rektum. U niektórych chrząszczy powierzchnię styku cewek z rekutum określa się mianem kryptosolenialnej[12].
Cewka od hemocelu odgraniczona jest błoną lamellarną, po zewnętrznej stronie wyposażoną w liczne tracheole[11]. Często też cewce od zewnątrz towarzyszą spiralnie rozmieszczone włókna mięśniowe, wywołujące skurczami ruchy mieszające nakierowujące do cewek hemolimfę[2]. Sama cewka składa się z pojedynczej warstwy komórek nabłonkowych, od zewnątrz otoczonej cytoplazmatyczną błoną podstawną. Błona ta ma prostopadłe do błony lamellarnej fałdy zwiększające jej powierzchnię chłonną[2][11], przy czym stopień sfałdowania zwykle silniejszy jest w nasadowej części cewki[2]. Komórki nabłonkowe do światła cewki wypuszczają nitkowate mikrokosmki o mikrofilamentach przynajmniej częściowo wytworzonych z aktyny[11]. W części końcowej zazwyczaj mikrokosmki upakowane są gęściej niż u nasady cewki. U większości owadów komórki nabłonkowe wykazują zróżnicowanie w budowie i funkcjach[2]. Komórki te łączyć się mogą desmosomami dzwonkowatymi, koneksomami, złączami przegrodowymi lub złączami płytkowatymi[11]. W typie kryptonefrycznym na połączeniach cewek z błoną perytroficzną jelita prostego obecne są wyspecjalizowane komórki określane mianem leptophragmata[12].
U niektórych owadów cewki Malpighiego zmodyfikowane są do pełnienia funkcji innych niż wydalnicze np. u niektórych sieciarek wytwarzają przędzę, u form młodocianych niektórych piewików ochronną pianę[12], a larw muchówek z rodzaju Arachnocampa światło[13].
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.