Bazylika św. Ludwika Króla i Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Katowicach
bazylika mniejsza w Katowicach Panewnikach Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Bazylika św. Ludwika Króla i Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny – neoromański kościół klasztorny w Katowicach-Panewnikach z początku XX wieku, centrum pielgrzymkowe w okresie Bożego Narodzenia ze względu na budowaną rokrocznie szopkę. Wraz z przyległą kalwarią miejsce kultu Męki Pańskiej. Jest kościołem parafialnym dla prowadzonej przez franciszkanów z Prowincji Wniebowzięcia NMP Zakonu Braci Mniejszych w Katowicach parafii.
 nr rej. 1202/73 z dnia 19 lutego 1973(zespół klasztorny franciszkanów)[1] | |||||||||||||||
| bazylika mniejsza, kościół klasztorny i parafialny | |||||||||||||||
 Bazylika franciszkanów od frontu (2022) | |||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||
| Adres |
ul. Panewnicka 76 | ||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||
| Parafia |
św. Ludwika Króla i Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Katowicach-Panewnikach | ||||||||||||||
| Bazylika mniejsza • nadający tytuł |
od 12 listopada 1974 | ||||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||||
| Przedmioty szczególnego kultu | |||||||||||||||
| Relikwie |
Krzyża Świętego, Romana, Ptolomeusza, Franciszka z Asyżu, Antoniego z Padwy | ||||||||||||||
| |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Położenie na mapie Katowic  | |||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |||||||||||||||
 50°13′37,76″N 18°57′45,94″E | |||||||||||||||
| Strona internetowa | |||||||||||||||
Panewnicka bazylika
2. Ołtarz św. Barbary
3. Ołtarz św. Franciszka z Asyżu
4. Kaplica świętych Romana
i Ptolemeusza z Nepi
5. Kaplica NMP Częstochowskiej
6. Ołtarz św. Antoniego z Padwy
7. Ołtarz NMP Bolesnej – Pietà
8. Kaplica NMP Fatimskiej z adoracją
9. Kruchta pod chórem organowym
10. Chór zakonny ze stallami
Witraże
W XIX wieku franciszkanie z Góry Świętej Anny często przybywali na teren rozwijającej się w sensie przemysłowym i demograficznym wschodniej rubieży Górnego Śląska. Panewniki (dzisiejsza dzielnica Katowic), tak jak sąsiadujące z nimi osady, leżały wówczas na terenie Cesarstwa Niemieckiego. O sprowadzeniu franciszkanów na stałe na teren Panewnik zadecydowały względy duszpasterskie – zwiększała się liczba mieszkańców zarówno Panewnik, jak i pobliskiej Ligoty. Kościołem parafialnym była świątynia w Mikołowie, odległa w linii prostej o 7 km.
Teren pod budowę kościoła i klasztoru w Panewnikach kupiono od Johanna Kopinioka za 12,5 tys. marek niemieckich. W kupno 8 hektarów nad Kłodnicą, na których dzisiaj stoi zespół klasztorny oraz sąsiadująca kalwaria, zaangażowany był ks. Ludwik Skowronek z Bogucic. To on wpłacił zaliczkę w kwocie 1300 marek. Pozostałą sumę wrocławska kuria diecezjalna uregulowała z pieniędzy pozostawionych na cel misji franciszkańskiej przez ks. Józefa Raszka z Lipin. Ordynariusz wrocławski kardynał Georg Kopp wydał zgodę na budowę klasztoru i osiedlenie się zakonników, co potwierdza list skierowany do mikołowskiego proboszcza ks. Augustyna Schumanna z 16 lutego 1901 roku. Tego samego roku dokupiono jeszcze 1,75 ha gruntu od Franciszka Kempskiego z Ligoty. Franciszkanie postanowili zrzec się własności gruntu na rzecz kurii wrocławskiej. Dopiero w roku 1984, staraniem ówczesnego prowincjała o. Damiana Szojdy OFM, teren na granicy Ligoty i Panewnik, na którym stoi bazylika i konwent, stał się własnością wspólnoty zakonnej.
Przybyli do Starych Panewnik w 1902 roku franciszkanie zaadaptowali na potrzeby kultu zakupiony dom przy ul. Panewnickiej 439. W 1905 roku wzniesiono kopię Groty Lourdzkiej nad Kłodnicą (obecnie na terenie Kalwarii Panewnickiej), gdzie można było odprawiać msze św. w okresie letnim. Ustanowieniu tego miejsca kultu sprzeciwiał się naczelnik powiatowy Johann Bialetzki z Murcek, związany z Richardem Holtzem, współzałożycielem Katowic. Ostatecznie orzeczenie starosty pszczyńskiego hr. von Heykinga spowodowało wycofanie zarzutów Bialetzkiego. Po dokończeniu groty w 1905 roku przystąpiono do budowy klasztoru i kościoła według projektu franciszkanina br. Mansuetusa Fromma OFM. Tego samego roku otrzymano zezwolenie władz w Berlinie. Prace budowlane rozpoczęto 4 października od odprawienia mszy św. przez przełożonego Kustodii Św. Jadwigi o. Krystiana Kozubka OFM. Do tej jednostki administracyjnej należeli zakonnicy przybyli na Górny Śląsk. Kamień węgielny pod kościół wmurował dziekan z Mokrego ks. Ryszard Stehr 1 lipca 1906 roku. Kierownictwo nad robotami powierzone zostało Franciszkowi Neumannowi z Bytomia.
Codziennie przed rozpoczęciem budowy odprawiano krótkie nabożeństwo, a w grocie mszę św. Zatrudnionych było około dwustu robotników, w tym wielu ochotników z okolicy. Do pomocy przychodziło wiele kobiet i dziewcząt. Do pracy ze swoimi zaprzęgami stawiali się też gospodarze z Panewnik, Piotrowic, Ochojca i Kostuchny. Podczas budowy nie zgłoszono żadnego urazu ani wypadku przy pracy. Stan surowy kościoła i klasztoru osiągnięto na wiosnę 1907 roku, a pod koniec roku położono dach, kończąc równocześnie wieże i kopułę (ta ostatnia pokryta została mozelskim łupkiem kamiennym). 29 września 1907 roku ks. Ludwik Skowronek poświęcił pięć nowych dzwonów dla klasztoru, wtedy też zamieszkali w nim zakonnicy. Roboty stolarskie, ciesielskie i kowalskie wykonywali w wybudowanych przyklasztornych warsztatach bracia zakonni. W 1908 roku wstawiono witraże wykonane przez pracownię Victora Antona i Victora Johanna Forstów w Münsterze w Westfalii[2] i położono posadzkę. Półtora miesiąca trwało umieszczanie na kopule 1,5-tonowej figury św. Franciszka z Asyżu.
Budowa całego zespołu klasztornego kosztowała 1 166 215 marek, nie wliczając bezpłatnych dobrowolnych prac ludności oraz ofiar materialnych darczyńców (drewno, piasek, kamień itp.). Wśród najznamienitszych darczyńców kroniki klasztorne wymieniają: Łazarza IV Henkel von Donnersmarcka z linii bytomsko-siemianowickiej z żoną Marią von Schweinitz, Franciszka II Xavera Grafa von Ballestrem z Pławniowic z żoną Jadwigą von Sauerma-Jeltsch oraz małżeństwo hrabiego Hansa Urlicha von Schaffgotsch z Kopic koło Grodkowa i Joanny Schaffgotsch.
Kościół konsekrował 19 lipca 1908 roku kard. Georg Kopp. Uroczystość zgromadziła 80 tys. wiernych. Do stacji w Ligocie uruchomiono ponad 50 specjalnych pociągów. Do Panewnik przybyli w tym dniu pochodzący z Górnego Śląska posłowie do parlamentu pruskiego. W początkowym okresie działalności franciszkanów w Panewnikach spotykali się oni z ostrymi atakami prasowymi: prasa niemiecka posądzała zakonników o bycie siedliskiem polskości, zaś prasa polska o germanizację. Nabożeństwa i msze św. były odprawiane po łacinie, ataki dotyczyły kazań głoszonych zarówno po polsku, jak i niemiecku.
Ołtarz główny świątyni ukończono w lipcu 1909 roku. Stacje drogi krzyżowej poświęcono 13 lutego 1910 roku. Kościół zamierzano wyposażyć w oświetlenie elektryczne., ale stało się to możliwe dopiero w latach międzywojennych. Po soborze watykańskim II przebudowano prezbiterium, kierując się zasadami reformy liturgicznej. Kościół ten jest bazyliką mniejszą od 12 listopada 1974 roku, tytuł nadał papież Paweł VI[3].
Od 1908 roku (lub 1913) w bazylice budowana jest szopka[4], która obecnie jest największą w Europie ołtarzową szopką.
Budowla bazyliki, podobnie jak i całego zespołu klasztornego, nawiązuje do stylu romańskiego. Kościół jest nieorientowany – prezbiterium zwrócone jest ku północy z odchyleniem 27 stopni ku wschodowi. Zewnętrzne ściany budynku wykonane są z cegły klinkierowej o surowej fakturze. Koncepcja autorska br. Fromma zakładała kamienne ozdoby rzeźbiarskie, jak portale, kolumny portyków i kolumienki okiennych biforiów. Ceglane kształtki tworzą w różnych miejscach fryzy arkadowe oraz gzymsy. Nawa środkowa, transept oraz prezbiterium nakryte są dwuspadowymi dachami z lukarnami. Absyda prezbiterium i absydy boczne okrywają dachy półstożkowe. Kopułę główną przykrywa ośmiopołaciowy dach namiotowy z lukarnami. Nawy i obejście od strony wschodniej przykryte zostały dachami pulpitowymi. Kruchty oraz krużganki nakrywają dwuspadowe dachy poprzeczne. Dachy wież w przedniej części bazyliki stanowią układy ukośnie opadających czterech romboidalnych połaci.
Fasada ma wysokość 28 m. W jej dolnej części znajduje się trójdzielny portyk. Jego sklepienie wspiera się na kolumnach z piaskowca. Portyk dekorowany jest fryzem z blend arkadowych. W niszy w arkadzie środkowej umieszczona została figura św. Floriana. Boczne drzwi do bazyliki znajdujące się pod wieżami w fasadzie ozdabiają arkadowe portale. W centralnej części fasady znajduje się rozeta witrażowa o średnicy 7 m, ograniczona z czterech stron fryzem z kształtek ceramicznych o czterolistnym motywie. W narożnikach znajdują się koliste blendy. Na szczycie fasady umieszczono figurę Matki Bożej, a nad nią krzyż. Po bokach fasady wznoszą się sześciokondygnacyjne wieże o wysokości 48 m. Szczytowe kondygnacje są ostro ścięte w górę i pokryte dachem. W 1913 roku w wieżach zamontowano zegary.
W wieżach wisi pięć dzwonów. Najmniejszy odlano w Odlewni dzwonów Karola Schwabe w Białej, trzy większe w Odlewni Fr. Drożdż, Fr. Kubica w Dąbrowie Górniczej. Największy, ważący ponad 2 tony jubileuszowy dzwon wykonano w ludwisarni Rudolfa Pernera w Pasawie[5]. Szósty dzwon znajduje się w wieżyczce na sygnaturkę nad prezbiterium. Dachy panewnickiej bazyliki pokryte są blachą miedzianą.
- Dzwony bazyliki
Na wnętrze bazyliki składają się trójdzielny korpus nawowy, transept i dwuczęściowe prezbiterium. Bazylika ma długość 76 m. Jej wewnętrzna szerokość wynosi 22,5 m. Nawa środkowa ma wysokość 17,5 m, nawy boczne 7 m. Sklepienie krzyżowo-żebrowe z gurtami opiera się na systemie filarów i kolumn. Konsole głowic filarów ozdabiają anielskie głowy. Po obu stronach nawy środkowej w galerii blend arkadowych umieszczono w 1963 roku malowidła autorstwa Norberta Paprotnego ze scenami z życia św. Franciszka z Asyżu. W nawie głównej i transepcie zawieszone są stacje drogi krzyżowej, wykonane przez firmy niemieckie w Trewirze i Gladbach. Po lewej stronie nawy głównej znajduje się ambona, po prawej rzeźba przedstawiająca św. Ludwika Króla – pierwszego patrona panewnickiej świątyni.
We wnętrzu bazyliki w Panewnikach znajduje się szereg ołtarzy i kaplic. Przed reformą soborową każdy kapłan odprawiał samemu, tzn. nie w koncelebrze, mszę św. i to w godzinach rannych, stąd większa liczba ołtarzy w bazylice. Konwent panewnicki, obsługujący bazylikę, liczył od kilku do kilkunastu braci (obecnie osiemdziesięciu), w tym trzydziestu kapłanów[6].
Dawna Kaplica Najświętszego Sakramentu
Znajduje się na lewo od głównego wejścia do bazyliki. Urządzona została w kruchcie lewej wieży. Poświęcona została 10 września 1988 roku przez prowincjała o. Damiana Szojdę OFM. Wystawiany był w niej każdego dnia Najświętszy Sakrament. Wystrój z blachy i okratowanie zaprojektował Eryk Złotoś z Ligoty. W kaplicy wisi obraz Matki Boskiej Ostrobramskiej. Na prawo od wejścia nad klęcznikami znajdują się: krzyż oświęcimski oraz krzyż z Monte Cassino. W kaplicy znajdują się również: tablica upamiętniająca zakonników poległych i pomordowanych w obozach koncentracyjnych w latach II wojny światowej; tablica upamiętniająca jeńców stalinowskich pomordowanych wiosną 1940 roku w obozach Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku oraz tablica upamiętniająca uczestników walk w szeregach Konspiracyjnego Wojska Polskiego, Armii Krajowej, Narodowych Sił Zbrojnych, ugrupowania Wolność i Niezawisłość oraz innych organizacji podziemia niepodległościowego zamordowanych i bezimiennie pogrzebanych – na mocy wyroku katowickiego Sądu Wojskowego w latach 1945–1956[7]. Przestała pełnić swoją funkcję, od momentu wprowadzenia dwudziestoczterogodzinnej adoracji w kaplicy fatimskiej.
Ołtarz św. Barbary
W tyle lewej nawy bocznej. Rzeźba w nastawie przedstawia św. Barbarę z Nikomedii ratującą górników. Nastawę wykonano w Bawarii w 1920 roku.
Ołtarz św. Franciszka z Asyżu
W lewej absydzie transeptu. Składa się z pięciu płaskorzeźb w kolorze kości słoniowej. Wykonany w 1920 roku przez rzeźbiarza z Ratyzbony Georga Schreinera. Fundacja rodziny Szklorzów z Wełnowca. Nad ołtarzem znajdują się witraże o wysokości 4,6 m. (przedstawiające również sceny z życia zakonodawcy).
Kaplica świętych Romana i Ptolemeusza z Nepi
W przedłużeniu lewej nawy bocznej. Pierwotnie w tym miejscu znajdował się ołtarz Najświętszego Serca Pana Jezusa. Nowy ołtarz wykonano w 1914 roku we Wrocławiu. Na mensie znajduje się relikwiarz, nad nim dolomitowe cyborium. Relikwiarz próbowano ukraść 12 stycznia 1970 roku. Polichromię ze św. Maksymilianem Kolbe wykonali malarze ze Smoleńska w 1987 roku. Polichromię w absydzie przedstawiającą męczeństwo świętych Romana i Ptolemeusza z Nepi wykonał Roman Pająk. Malowidła zostały odnowione w 1988 roku przez Jana Gałaszka.
Kaplica NMP Częstochowskiej
W przedłużeniu prawej nawy bocznej. Ołtarz wykonany w Koblencji. Poświęcony w 1910 roku. Fundacja parafii bogucickiej. Kopię obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej zakupiła rodzina Szklorz z Wełnowca. Polichromię w absydzie wykonał w 1918 roku malarz Otto Kowalewski. Na lewej ścianie przedstawiony został św. Franciszek proszący o odpust Porcjunkuli. Polichromie były dwukrotnie odnawiane przez Romana Pająka oraz Jana Gałaszka. Ostatni raz w 1988 roku.
Ołtarz św. Antoniego z Padwy
W prawej absydzie transeptu. Ołtarz zamówiono w 1919 roku w warsztacie rzeźbiarza niemieckiego Georga Schreinera z Ratyzbony. Do Panewnik ołtarz trafił dopiero w 1927 roku. Fundacja rodziny Lapskich z Bytomia. Przedstawia sceny z życia św. Antoniego Padewskiego. Nad ołtarzem znajdują się witraże o wysokości 4,6 m. (również przedstawiające sceny z życia franciszkańskiego cudotwórcy).
Ołtarz NMP Bolesnej
W tyle prawej nawy bocznej. Rzeźbę w nastawie ołtarzowej wykonał w 1920 roku Bruno Tschötschel z Wrocławia[8]. Przedstawia Pietę. Fundacja Bractwa Matek Chrześcijańskich z Panewnik.
Kaplica NMP Fatimskiej
Po przebudowie w 1987 roku krużganka okalającego od zewnątrz wschodnią część bazyliki, utworzono w 1988 roku Kaplicę Matki Boskiej Fatimskiej. W kaplicy znajduje się rzeźba sprowadzona w 1960 roku z Fatimy. Po wprowadzeniu dwudziestoczterogodzinnej adoracji pełni funkcję kaplicy adoracyjnej. Otwarta 24 godziny na dobę.
Prezbiterium, stanowiące przedłużenie nawy głównej, dzieli się na dwie części: dolną z ołtarzem głównym, przy którym obecnie sprawowane są msze św. oraz górną, gdzie znajduje się stary ołtarz z tabernakulum i baldachimem. W dolnej części prezbiterium znajdują się przyścienne kaplice Najświętszego Serca Pana Jezusa i Niepokalanego Serca Maryi Panny. W górnym prezbiterium znajduje się chór zakonny ze stallami. Do wystroju chóru należą wykonane w drewnie sceny z życia św. Franciszka oraz figury świętych i błogosławionych. Bogato rzeźbione retabulum wykonane zostało w drewnie dębowym. Ołtarz w górnym prezbiterium poświęcony został w 1908 roku. Jest fundacją III zakonu franciszkańskiego.
W krypcie, pod górną częścią prezbiterium i chóru zakonnego znajduje się kaplica św. Józefa. Do kaplicy prowadzą drzwi od strony bazyliki, od strony furty klasztornej, od strony urzędu parafialnego w podziemiach klasztoru oraz z zewnątrz od strony zachodniej. Jej krzyżowe sklepienie opiera się na dziesięciu filarach. Krypta ma długość 18 m. Ołtarz, przedstawiający transitus św. Józefa, wykonany został w 1908 roku. Fundacja rodziny Rogoszów z Nowego Browińca. Witraże w krypcie przedstawiają sceny z życia św. Józefa. W krypcie znajduje się szereg konfesjonałów. W kaplicy św. Józefa sprawuje się sakrament pokuty.
Umowę o budowie organów pomiędzy klasztorem a firmą Berschdorf z Nysy zawarto w 1922 roku. Ich poświęcenia dokonał administrator ks. August Hlond 13 kwietnia 1925 roku. Przebudowy przeprowadzały kolejno firmy: Berschdorf w 1944, Franke z Rybnika (lata 1962–1965), Biernacki z Warszawy (1987–1988). Po 2003 roku instrumentem opiekowali się organmistrzowie: Mirosław Klonowski i Jan Wyleżoł[9][10].
Dyspozycja
| Manuał I | Manuał II | Manuał III | Pedał |
|
Pryncypał 16' |
Rohrgedackt 16' |
Burdon 16' |
Principal bas 16' |
Urządzenia dodatkowe: zamontowane nad III manuałem (dwie kombinacje), pod klawiaturą oraz nożne przy pedale[uwaga 1].
Organiści
Po oddaniu do użytku kościoła w Panewniku jako organiści posługiwali bracia zakonni. Na organach koncertował i akompaniował śpiew liturgiczny także kompozytor o. Ansgary Malina[11].
W latach 1956–1986 organistą w bazylice był Wiktor Pinkawa. Urodzony w Gogolinie 7 października 1917 roku. Po zetknięciu się z o. Ansgarym Maliną w kolegium franciszkańskim w Kobylinie, zaczął grać do mszy świętej. Od 1928 roku zamieszkał z rodziną w Ligocie. Podczas II wojny światowej amputowano mu nogę. Ukończył studia w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Katowicach. Pracował najpierw jako nauczyciel muzyki w VII Liceum Ogólnokształcącym w Ligocie, następnie w Szkole Szafranków w Rybniku. Był akompaniatorem panewnickiego Chóru im. św. Grzegorza. Komponował i opracowywał utwory chóralne, m.in. pieśń na chór „Niepokalana”. Zmarł 5 czerwca 2007 roku w Katowicach. Pochowany na cmentarzu komunalnym w Ligocie[12].
Od 1986 organistą jest Zygmunt Pinkawa. Urodzony w Katowicach 8 września 1944 roku. Absolwent Szkoły Szafranków w Rybniku oraz Wydziału Wychowania Muzycznego w Cieszynie. W latach 1970–2002 nauczyciel w katowickich szkołach podstawowych. W latach 1982–1984 dyrygent katowickiego Chóru Męskiego „Hejnał”. Wykładowca w WSD Franciszkanów w Katowicach. Akompaniator Chóru im. św. Grzegorza przy bazylice panewnickiej[13].
- Nad III manuałem: dwie kombinacje – Crescendo (wskaźnik), Kalcant glocke, Wind-Zeiger, Schwel Werk manual III. Pedal Koppel /3, 2, /1, (pusty). Unteroctav Koppel II/I, III/II, III/I, Unteroctav /III; Manual Koppel II/I, III/II, III/I; Oberoctav Koppel /1, II/I, III/II, III/I, Oberoctav /II. Pod klawiaturą: P, MF, F, FF Kombination I, II, A, (pusty), Oberoctav Koppel /1, II/I, III/II, III/I; Oberoctav /III; Unteroctav Koppel II/I, III/II, III/I, /III; Manual Koppel II/I, III/II, III/I. Przy pedale: Tremolo Man III, Pedal Umschaltung, Pedal Koppel /III, /II, /I, Tutti; Manual I "ab", Koppeln "ab", Rohrwerke "ab", Mixturen "ab", Hand Register "ab", Ster Schweller, Ton Schweller Man III (za: Robert Makulski, Historia organów...).
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
