Marka niemiecka

Marka niemiecka (niem. Deutsche Mark) – jednostka monetarna w Niemczech od 1871 roku. 1 marka dzieliła się na 100 fenigów. Zastąpiona przez euro 1 stycznia 2002 (po kursie 1,95583 marki za 1 euro)^[1]. Od wprowadzenia nowej waluty marka jest wymienialna na euro bezterminowo i nieodpłatnie w Bundesbanku i jego oddziałach.

Marka niemiecka

Deutsche Mark

Banknoty marki niemieckiej z 1989 r
Kod ISO 4217	DEM
Symbol	DM – marka Pf – fenig
Państwo	Niemcy
Lata w obiegu	1871–2002
Bank centralny	Deutsche Bundesbank
Mennica	Bayerisches Hauptmünzamt Staatliche Münzen Baden-Württemberg Staatliche Münze Berlin Hamburgische Münze
Podział	100 fenigów = 1 marka niemiecka
Banknoty	10, 20, 50, 100 (DM) – często używane 5, 200, 500, 1000 (DM) – rzadko używane
Monety	1, 2, 5, 10, 50 (Pf) 1, 2, 5 (DM)

Historia

Do zjednoczenia Niemiec (w 1871 r.), w poszczególnych księstwach i wolnych miastach, w obiegu były różne waluty, najczęściej oparte na systemie talarowym. Pierwsza marka, tzw. złota marka (Goldmark(inne języki)), została wprowadzona reformą z roku 1871 w związku ze zjednoczeniem państwa niemieckiego. Stopniowo wprowadzono jednolite dla całej Rzeszy monety:

• 1 fenig (miedź 1873–1916; aluminium 1916–1918)
• 2 fenigi (miedź 1873–1877 i 1904–1916)
• 5 fenigów (miedzionikiel 1874–1915; stal 1915–1922)
• 10 fenigów (miedzionikiel 1873–1916; stal 1916–1922; cynk 1917–1922)
• 20 fenigów (srebro 1873–1877; miedzionikiel 1887–1892)
• 25 fenigów (miedzionikiel 1909–1912)
• 50 fenigów (srebro 1875–1919 – od 1905 nominał jako „1/2 Mark”)
• 1 marka (srebro 1873–1916)

W poszczególnych regionach emitowano monety wyższych nominałów przedstawiające lokalnych władców (lub herby w przypadku wolnych miast). Były to srebrne 2, 3, 5 marki, oraz złote 5, 10 i 20 marek. Dawne monety o nominałach 1 talara i 2 talarów były w obiegu aż do 1908 r. jako odpowiedniki 3 i 6 marek. Emitowano także banknoty o nominałach 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100 i 1000 marek.

Ze względu na zawieszenie parytetu złota dla marki w 1914^[2] oraz późniejszą hiperinflację (1919–1923), markę z tego okresu nazywa się papierową marką (Papiermark(inne języki))^[3]. W obiegu był także pieniądz zastępczy^[4].

Po ustanowieniu republiki w 1918 wydano następujące monety (o nowych wzorach) w walucie markowej:

• 50 fenigów (aluminium 1919–1922)
• 3 marki (aluminium 1922–1923)
• 200 marek (aluminium 1923)
• 500 marek (aluminium 1923)

Banknot 100 bilionów marek, wyemitowany 15 lutego 1924

W związku z rosnącą inflacją, w latach 1922–1924 wydawano głównie banknoty. Emitowano nowe wzory nawet kilka razy w miesiącu, o coraz to wyższych nominałach. Druk banknotów inflacyjnych prowadziły drukarnia państwowa (Reichsdruckerei) oraz prywatne firmy – stwierdzić można to po różnych oznaczeniach serii banknotów. W 1922 wydano jeszcze papierowe 1 i 2 marki, a na początku 1924 bardzo rzadki dziś banknot 100 bilionów marek.

W listopadzie 1923 przeprowadzono reformę walutową – dawną markę zastąpiono marką rentową (Rentenmark(inne języki), RM), z przelicznikiem 1 RM = 1 bilion marek. Po roku (październik 1924) wprowadzono markę Rzeszy (Reichsmark), z przelicznikiem 1:1. Ostatnie marki rentowe wydano w 1937^[4]. Mimo to, już po wymianie, wydane zostały monety opiewające na marki (a nie rentenmarki):

• 1 marka (srebro 1924–1925)
• 3 marki (srebro 1924–1925)

Reichsmarki przestano emitować w 1948 r.

10 marek niemieckich emisji roku 1961

Reforma walutowa

W Niemczech Zachodnich (RFN) wprowadzono markę niemiecką (Deutsche Mark, DM), z przelicznikiem^[5][6]:

• zasoby pieniężne: do 60 RM – 1:1, reszta: 100 RM = 6,5 DM (1 RM = 0,065 DM)
• ceny, wynagrodzenia, emerytury, renty, czynsze – 1:1
• kapitał produkcyjny: majątek rzeczowy i akcje – 1:1

1 marka niemiecka (DM) z 1967 r

Emitowano obiegowe monety o nominałach:

• 1 fenig („BDL” 1948–1949, „BRD” od 1950)
• 2 fenigi (od 1950)
• 5 fenigów („BDL” 1949, „BRD” od 1950)
• 10 fenigów („BDL” 1949, „BRD” od 1950)
• 50 fenigów („BDL” 1949–1950, „BRD” od 1950)
• 1 DM (od 1950)
• 2 DM (1951 i od 1957)
• 5 DM (srebro 1951–1974, miedzionikiel od 1975)

Początkowo na monetach 1, 5, 10 i 50 fenigów widniał napis „Bank Deutscher Laender” („BDL”), który następnie zmieniono na „Bundesrepublik Deutschland” („BRD”).

Marka NRD

Emitowano także okolicznościowe monety 5 i 10 DM.

W Niemczech Wschodnich (NRD) przyjęto także walutę markową (tzw. marka wschodnia). Wydawano obiegowe monety następujących nominałów:

• 1 fenig (aluminium 1948–1990)
• 5 fenigów (aluminium 1948–1990)
• 10 fenigów (aluminium 1948–1989)
• 20 fenigów (mosiądz 1969–1989)
• 50 fenigów (aluminium-brąz 1949–1950, aluminium 1958–1989)
• 1 marka (aluminium 1956–1989 – w latach 1956–1963 nominał jako „Deutsche Mark”)
• 2 marki (aluminium 1957–1989 – w roku 1957 nominał jako „Deutsche Mark”)

Ponowne zjednoczenie Niemiec

Złota moneta jednomarkowa 2001

Jeszcze przed zjednoczeniem Niemiec, 1 lipca 1990 r. na terenie NRD markę wschodnioniemiecką (wschodnią) zastąpiła „zachodnia” marka niemiecka, z przelicznikiem^[7][8][9]:

• płace, wynagrodzenia, stypendia, renty, emerytury, ceny^[10] oraz czynsze najmu i dzierżawy – 1:1
• jednorazowa wypłata gotówkowa osoby fizycznej do 2000 marek – 1:1
• pozostałe należności – 2:1^[10], z wyjątkiem oszczędnościowych wkładów bankowych w wysokości:
  • do 2000 marek dla dzieci poniżej 14 lat (urodzeni po 1 lipca 1976) – 1:1
  • do 4000 marek dla osób 14–58 letnich (urodzeni między 2 lipca 1931 a 1 lipca 1976) – 1:1
  • do 6000 marek dla osób 59+ (urodzeni przed 2 lipca 1931) – 1:1

Od 1989 roku w Niemczech występowały banknoty: 5 DM (Bettina von Arnim), 10 DM (Carl Friedrich Gauss), 20 DM (Annette von Droste-Hülshoff), 50 DM (Balthasar Neumann), 100 DM (Clara Schumann), 200 DM (Paul Ehrlich), 500 DM (Maria Sibylla Merian) i 1000 DM (bracia Grimm); przy czym rzadko występowały w normalnym obiegu 5 DM i 1000 DM.

Nominał	Seria 1989		Wymiary (mm)	Motyw
	Awers	Rewers		Awers	Rewers
5 DM			122×62	Bettina von Arnim, Berlin	Brama Brandenburska
10 DM			130×65	Carl Friedrich Gauss, Göttingen	Sekstant
20 DM			138×68	Annette von Droste-Hülshoff, Meersburg	Buk zwyczajny Gęsie pióro
50 DM			146×71	Balthasar Neumann, Würzburg	Rezydencja w Würzburgu
100 DM			154×74	Clara Schumann, Leipzig	Fortepian
200 DM			162×77	Paul Ehrlich, Frankfurt am Main	Mikroskop
500 DM			170×80	Maria Sibylla Merian, Nuremberg	Mniszek Miernikowcowate Motyle dzienne
1000 DM			178×83	Bracia Grimm, Kassel	Alte Bibliothek

Przypisy

1. Przelicznik stosowano już od 1999, dla transakcji w obrocie bezgotówkowym pomiędzy krajami UGW.

   • PiotrP. Albiński PiotrP., MarekM. Chrzanowski MarekM., Dochodzenie do euro: studium przypadków gospodarki niemieckiej i austriackiej, „Bank i Kredyt” (8), 2008, s. 19, ISSN 0137-5520 [dostęp 2021-07-08] (pol.).
2. ZygmuntZ. Karpiński ZygmuntZ., Ustroje pieniężne w Polsce od roku 1917, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1968, s. 14 [dostęp 2021-07-09] (pol.).
3. RyszardR. Tomczyk RyszardR., Pomiędzy bimetalizmem a monometalizmem. Ekonomiczno-prawne aspekty systemu monetarnego Rzeszy Niemieckiej w drugiej połowie XIX wieku, „Przegląd Zachodniopomorski”, 2015, s. 83, DOI: 10.18276/pz.2015.1-04, ISSN 0552-4245 [dostęp 2021-07-08].
4. JerzyJ. Henke JerzyJ. i inni, Papierowy pieniądz zastępczy (1), MariuszM. Wojciechowski, Elżbieta ZoniaE.Z. Zajelska, MałgorzataM. Lenart (red.), „Słupia. Biuletyn Stowarzyszenia Przyjaciół Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku” (3), Stowarzyszenie Przyjaciół Muzeum Pomorza Środkowego, 2001, s. 19 [dostęp 2021-07-09].
5. StanisławS. Jankowiak StanisławS., Jak w okupowanych Niemczech wprowadzono markę niemiecką i jaki związek mieli z tym Polacy – Reforma walutowa [online], TwojaHistoria.pl, 29 stycznia 2020 [dostęp 2021-07-11] (pol.).
6. BożenaB. Bankowicz BożenaB., Leksykon historii XX wieku, Wyd. GEO, 1996, s. 161, ISBN 978-83-86124-16-9 [dostęp 2021-07-10] (pol.).

   • KatarzynaK. Dłubis KatarzynaK., Realizacja Planu Marshalla w Niemczech Zachodnich – Sytuacja gospodarcza Niemiec po II wojnie światowej, „Bank i Kredyt” (6), 2005, s. 59, ISSN 0137-5520 [dostęp 2021-07-10] (pol.).
   • ZbigniewZ. Klimiuk ZbigniewZ., The Concept of the Social Market Economy and Economic Policy as the Foundations of Economic Growth in the Federal Republic of Germany, After World War II – II. ECONOMIC SITUATION OF THE WEST GERMANY AFTER WORLD WAR II – CURRENCY REFORM, „Roczniki Ekonomii i Zarządzania”, 1(37), 2009, s. 19, ISSN 2081-1837 [dostęp 2021-07-10] (ang.).
7. Konsekwencje parytetu, [w:] PawełP. Kowalewski PawełP., Jak Niemcy wymyślili euro, Data podana akapit wyżej, biznes.interia.pl, 5 lipca 2020 [dostęp 2021-07-15] (pol.).
8. Albiński i Chrzanowski 2008 ↓, s. 5.
9. 2.2.3. Wewnątrzniemiecka unia monetarna, gospodarcza i socjalna drogą do zmian systemowych w NRD, [w:] JakubJ. Michalak JakubJ., Wschodnie kraje związkowe Republiki Federalnej Niemiec w procesie przemian społeczno-politycznych w latach 1990–2013, Przypis 402, 2020, s. 123–4 [dostęp 2021-07-15].
10. coinz.eu • marka niemiecka NRD [DDM] 1948–1990 – monety Niemiec (NRD) [online], coinz.eu [dostęp 2021-07-15].

Kontrola autorytatywna (była waluta):

• LCCN: sh94004493
• GND: 4012555-5
• BNCF: 7319
• NKC: ph978823
• J9U: 987007542065105171

Encyklopedie internetowe:

• Britannica: money/mark-German-currency
• SNL: Deutsche_Mark
• DSDE: D-Mark