Marka NRD

Marka NRD (marka wschodnia^[1]) – jednostka płatnicza w radzieckiej strefie okupacyjnej Niemiec, a następnie Niemieckiej Republice Demokratycznej w latach 1948–1990. Od 1948 roku wydawana przez bank emisyjny Deutsche Notenbank, a od roku 1968 przez Bank Państwowy NRD (Staatsbank der DDR). Jedna marka liczyła 100 fenigów (pfennig).

Marka NRD

Kod ISO 4217	DDM
Symbol	DDM – marka Pf – fenig
Państwo	NRD
Bank centralny	Staatsbank der DDR(inne języki)
Podział	100 fenigów = 1 marka NRD
Banknoty	5, 10, 20, 50, 100 (DDM) – w obiegu 200, 500 (DDM) – nie wprowadzone do obiegu
Monety	1, 5, 10, 20, 50 (Pf) 1, 2, 5 (DDM)

Nazwa

W historii waluty stosowane były następujące nazwy:

• Marka niemiecka Niemieckiego Banku Emisyjnego (Deutsche Mark) (DM) – od 24 lipca 1948 do 31 lipca 1964
• Marka Niemieckiego Banku Emisyjnego (Mark der Deutschen Notenbank) (MDN) – od 1 sierpnia 1964 do 31 grudnia 1967
• Marka Niemieckiej Republiki Demokratycznej (również Marka NRD) (M) – od 1 stycznia 1968 do 30 czerwca 1990.

Historia

Wprowadzenie

20 czerwca 1948 w zachodnich strefach okupacyjnych wprowadzono markę niemiecką zastępując Reichsmark i Rentenmark. Ta pierwsza była ciągle środkiem płatniczym w radzieckiej strefie okupacyjnej, co na dłuższą metę spowodowało inflację wywołaną przepływem bezwartościowej waluty na wschód. Jako kontrakcję władze strefy wprowadziły 24 czerwca 1948 swoją walutę (obowiązujące dotychczas banknoty z naklejonym kuponem). Dopiero 24 lipca wydano nową serię banknotów sygnowanych przez Deutsche Mark der Deutschen Notenbank. Przelicznik dla nowej waluty (czerwiec)^[1][2]:

• zasoby pieniężne (na osobę): do 70 marek w gotówce – 1:1
  • konto oszczędnościowe (istniejące od 8 maja 1945): do 100 marek – 1:1, ${\displaystyle (100,1000]}$ – 5:1, powyżej 1000 – 10:1
  • konto – 10:1
  • Salda oszczędnościowe (utworzone do 8 maja 1945, także dla prywatnych spółek) – 10:1
• konta przedsiębiorstw państwowych i administracji – 1:1
• płace i ceny – 1:1

Lata 70.

Wprowadzenie reform konstytucyjnych w latach 1968 i 1974 oddalało Niemiecką Republikę Demokratyczną od początkowego celu ponownego zjednoczenia Niemiec. Jednym z efektów była zmiana słowa Niemcy na NRD. Zmieniono też nazwę waluty na marka NRD, a nazwę banku emisyjnego na Bank Państwowy NRD. Oficjalną nazwę Marka NRD wprowadzono 12 grudnia 1967 roku. Zwane były również markami, a dla odróżnienia markę RFN nazywano często zachodnią. Jednak monety z napisem Deutsche Mark obowiązywały w NRD do lat 80.

Monety

Monety NRD lat 70. i 80.
Grafika		nominał	Parametry			Opis			Data
Awers	Rewers		Średnica	Masa	materiał	rant	Awers	Rewers	emisji[3]	wymiany
		1 fenig	17 mm	0,75 g	aluminium Al97/Mg03	gładki	nominał	godło NRD	1 maja 1960	30 czerwca 1991
		5 fenigów	19 mm	1,10 g					15 maja 1968
		10 fenigów	21 mm	1,50 g					1 grudnia 1963
		20 fenigów	22,2 mm	5,4 g	mosiądz Cu63/Zn37	gładki	nominał	godło NRD	1 sierpnia 1969*
		50 fenigów	23 mm	2,0 g	aluminium Al97/Mg03	ząbkowany	nominał	godło NRD	1 czerwca 1958
		1 marka	25 mm	2,5 g		⋆ (gwiazdki)			2 lipca 1956	30 czerwca 1990
		2 marki	27 mm	3,0 g		ząbkowany			1 czerwca 1957
		5 marek	29 mm	9,7 g	miedzionikiel Cu90/Ni10	5 MARK⋆	napis „20 lat NRD” nominał	godło NRD	25 sierpnia 1969a*
*z okazji 20-lecia utworzenia NRD

Banknoty

Banknoty emisji roku 1955
Grafika		Nominał	Wymiary (mm)	Opis		Rok emisji
Awers	Rewers			Awers	Rewers
		5	142×72	Wartość nominalna	Wartość nominalna	1955
		10	146×76
		20	162×81
		50	171×87
		100	180×90

Banknoty emisji roku 1964
Grafika		Nominał	Wymiary (mm)	Opis		Rok emisji
Awers	Rewers			Awers	Rewers
		5	135 × 66	Alexander von Humboldt – niemiecki przyrodnik i podróżnik	Budynek uniwersytetu Humboldtów w Berlinie	1964
		10	140 × 67	Friedrich Schiller – niemiecki poeta i filozof	Zakłady VEB Carl Zeiss w Jenie
		20	145 × 71	Johann Wolfgang von Goethe – niemiecki poeta i dramaturg	Teatr Narodowy w Weimarze
		50	150 × 72	Fryderyk Engels – ideolog socjalizmu	Kombajny zbożowe
		100	156 × 74	Karol Marks – ideolog komunizmu	Brama Brandenburska

Banknoty emisji lat 1971–1985
Grafika		Nominał (w markach)	Wymiary (mm)	Kolor	Opis			Rok emisji
Awers	Rewers				Awers	Rewers	Znak wodny
		5	113 × 50	Fioletowy	Thomas Müntzer – przywódca wojny chłopskiej w Niemczech	Kombajny zbożowe Fortschritt E 512	Thomas Müntzer	1975
		10	120,5 × 53	Brązowy	Clara Zetkin – niemiecka komunistka i obrończyni praw kobiet	Młoda kobieta – inżynier za pulpitem sterowniczym elektrowni jądrowej Rheinsberg	Clara Zetkin	1971
		20	128 × 56	Zielony	Johann Wolfgang von Goethe – niemiecki poeta i dramaturg	Grupa uczniów wychodzących ze szkoły	Johann Wolfgang von Goethe	1975
		50	136 × 59	Czerwony	Fryderyk Engels – ideolog socjalizmu	Zabudowania kombinatu petrochemicznego w Schwedt/Oder	Fryderyk Engels	1971
		100	145 × 62	Niebieski	Karol Marks – ideolog komunizmu	Ulica Unter den Linden z widokiem na Pałac Republiki. W tle wieża telewizyjna na Alexanderplatz i Czerwony Ratusz.	Karol Marks	1975
		200	152 × 64	Zielony	Rodzina z dwójką dzieci na tle nowoczesnego budownictwa	Przedszkole z ośmiorgiem dzieci i wychowawczynią	Gołębie pokoju	1985*
		500	160 × 68	Brązowy	Godło NRD (młot, cyrkiel i wieniec zbożowy)	Siedziba Rady Państwa NRD	Godło NRD
*– nie dopuszczone do emisji

Wymienialność

Marka NRD była wewnętrzną jednostką rozliczeniową – nie była wymienialna w handlu zagranicznym ani ruchu turystycznym. Zarówno wywóz, jak i wwóz marek był zabroniony i podlegał karze. W handlu zagranicznym operowano pojęciem marki walutowej. Zagraniczne środki płatnicze nie były w NRD dopuszczone do handlu wewnętrznego. Wyjątkiem były sklepy sieci Intershop, w których można było płacić walutą wymienialną, jak również bonami (Forumscheck). Dla celów podróży do krajów demokracji ludowej dozwolona była niewielka wymiana walutowa po kursie określonym przez państwo. Podróżujący do krajów zachodnich zobowiązani byli do przymusowej wymiany z góry określonej sumy.

Siła nabywcza

Siłę nabywczą marki NRD określić można tylko w przybliżonym zakresie ze względu na subwencjonowanie wielu dóbr konsumpcyjnych przez państwo, zwłaszcza żywności, transportu, mieszkań, a nawet książek. Na czarnym rynku 1 marka wschodnioniemiecka warta była ok. 0,2 marki zachodnioniemieckiej. Kurs oficjalny ustalony przez państwo wynosił 1:1^[4].

Przykłady cen z NRD[5]

• 0,05 M – bułka
• 0,20 M – opłata za list krajowy do 20 g
• 0,34 M – litr mleka pełnego
• 1,55 M – kilogram cukru
• 2,40 M – 250 g masła
• 1,50 M – litr benzyny (88 oktanów)
• 16,90 M – płyta długogrająca
• 19 M – bilet na pociąg pospieszny na odległość 200 km
• 400 M – zegarek na rękę
• 2300 M – aparat fotograficzny Praktica
• 12 000 M – samochód Trabant, na zapisy, kilkanaście lat oczekiwania.

Zniszczenie banknotów

Po zjednoczeniu Niemiec banknoty w sumie o wartości 100 miliardów marek (o objętości ok. 300 wagonów towarowych) złożono w 300-metrowym lochu w okolicy Halberstadt. Znalazły się tam również pozamonetarne środki i dokumenty rozliczeniowe – książeczki czekowe, oszczędnościowe przewiezione eszelonem ze skarbca państwowego. Pieniądze zabezpieczono zbrojonym betonem i przykryto wapnem^[6].

W roku 2001 podano do wiadomości, że mimo zabezpieczeń dokonano włamania do bunkra i skradziono część banknotów. Postanowiono pozostałe banknoty spalić w Schoningen(inne języki)Schöningen pod Helmstedt. Ostatnie banknoty spalono 29 czerwca 2002 roku.

Przypisy

1. StanisławS. Jankowiak StanisławS., Jak w okupowanych Niemczech wprowadzono markę niemiecką i jaki związek mieli z tym Polacy – Terapia szokowa [online], TwojaHistoria.pl, 29 stycznia 2020 [dostęp 2021-07-14] (pol.).
2. The 1948 Currency Reform, [w:] J.J. Hölscher J.J., Fifty Years of the German Mark: Essays in Honour of Stephen F. Frowen, Springer, 7 sierpnia 2001, s. 21, ISBN 978-0-230-37855-1 [dostęp 2021-07-14] (ang.).

   • Einleitung, Aufgaben/Organisation, 4. Schwerpunkte in der Tätigkeit der DNB 1948-1967, [w:] ElkeE. Vogel ElkeE. (red.), Deutsche Notenbank. DN 6. 1945-1967, Przypis 104, Bundesarchiv, 2006 [dostęp 2021-07-14].
3. Kurt Jaeger. Die deutschen Munzen seit 1871. Ed.17, 2001. ISBN 3-924861-45-5.
4. Der Spiegel: Eigentlich Teuer. [dostęp 2008-06-18]. (niem.).
5. Währung und Preise. [dostęp 2008-06-18]. (niem.).
6. der Spiegel: Die Herren des Geldes. [dostęp 2008-06-18]. (niem.).

Linki zewnętrzne

• Historyczne banknoty NRD (niem. • ang.)
• Wymiany certyfikatów z NRD (niem. • ang.)