1 Pułk Kawalerii KOP

1 Pułk Kawalerii KOP (1 pkaw KOP) – oddział kawalerii Korpusu Ochrony Pogranicza.

1 Pułk Kawalerii KOP

Zgrupowanie Kawalerii KOP „Feliks”

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1939
Rozformowanie	1939
Dowódcy
Pierwszy	ppłk kaw. Feliks Kopeć
Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Formacja	Korpus Ochrony Pogranicza
Rodzaj wojsk	kawaleria
Podległość	Korpus Ochrony Pogranicza Armia „Łódź” 10 Dywizja Piechoty Kresowa Brygada Kawalerii

Formowanie i zmiany organizacyjne

23 marca 1939 Departament Dowodzenia Ogólnego Ministerstwa Spraw Wojskowych wydał rozkaz L.dz. 2822/Org. tj. o utworzeniu „ćwiczebnego pułku kawalerii KOP”, a Generalny Inspektor Sił Zbrojnych podporządkował generałowi dywizji Juliuszowi Rómmel „pod względem przygotowania prac operacyjnych kombinowany pułk KOP w Widawie”. Tego samego dnia zarządzona została mobilizacja alarmowa ośmiu szwadronów kawalerii KOP: „Druja”, „Łużki”, „Podświle”, „Budsław”, „Hancewicze”, „Rokitno”, „Żurno” i „Mizocz”^[1].

26 marca 1939 wszystkie szwadrony przetransportowane zostały na stację kolejową Rusiec, na północny wschód od Wielunia i tu rozlokowane jako „Zgrupowanie Kawalerii KOP «Feliks»” pod dowództwem podpułkownika kawalerii Feliksa Kopcia, inspektora Północnej Grupy Szwadronów Kawalerii KOP^[2][3]. Kolejno przybywały: pluton pionierów z kompanii saperów KOP „Czortków”, pluton 37 mm armat przeciwpancernych z odwodowych baonów „Wilejka” i „Czortków” oraz drużyna radiotelegraficzna z pułku KOP „Zbołbunów”. Pododdziały te utworzyły ćwiczebny pułk kawalerii KOP. Po otrzymaniu w kwietniu i maju uzupełnień w ludziach i sprzęcie oddział został przeorganizowany w 1 pułk kawalerii KOP. Likwidacji uległ szwadron kawalerii KOP „Druja” i „Podświle”^[4].

Organizacja i obsada personalna pułku

Dowództwo 1 pułku kawalerii KOP

• dowódca – ppłk kaw. Feliks Kopeć
• zastępca dowódcy – mjr 1 psk Karol Błasiński († 3 VIII 1944 w powstaniu warszawskim jako podpułkownik AK)
• adiutant – por. 7 psk Stanisław Zygmunt Wysocki († 17 V 1943 w KL Dachau, pośmiertnie awansowany na rotmistrza)
• kwatermistrz – rtm. Edward Zieliński z 20 p.uł.
• oficer ordynansowy - ppor. Tadeusz Potworowski
• por. Kazimierz Draczyński z b. szwadronu kawalerii KOP „Druja”
• lekarz - kpt. lek. Wacław Kessling z dywizjonu kawalerii KOP „Niewirków”

1 szwadron (szwadron kawalerii KOP „Budsław”)

• dowódca - rtm. 14 puł Marian Szalewicz († 1940 Katyń)
• zastępca dowódcy – por. 11 puł Tadeusz Michał Dudziński († 8 VIII 1944 we Francji, pośmiertnie awansowany na rotmistrza)

2 szwadron (szwadron kawalerii KOP „Łużki”)

• dowódca – rtm. 23 puł Heliodor Romaszkiewicz (zmarł z ran 6 IX 1939 w Łodzi)
• zastępca dowódcy – por. 12 puł Leon Będkowski

3 szwadron (szwadron kawalerii KOP „Mizocz”)

• dowódca – rtm. 27 puł Jan Maciejowski († 20 VIII 1944 we Francji, pośmiertnie awansowany na podpułkownika)
• zastępca dowódcy – por. 11 puł Włodzimierz Białoszewicz (1902–1999)

4 szwadron (szwadron kawalerii KOP „Rokitno”)

• dowódca – rtm. 4 puł Adam Henryk Bartosiewicz
• zastępca dowódcy – por. 17 puł Lucjan Woźniak

5 szwadron (szwadron kawalerii KOP „Żurno”)

• dowódca – rtm. 7 psk Kazimierz Minecki
• zastępca dowódcy – por. 24 puł Mieczysław Perzyński

6 szwadron (szwadron kawalerii KOP „Hancewicze”)

• dowódca – rtm. 4 psk Feliks Ciejko
• zastępca dowódcy – por. 18 puł Tadeusz Władysław Stupnicki († 1940 Katyń)

szwadron ciężkich karabinów maszynowych

• dowódca – rtm. 1 psk Karol Dąbrowski
• dowódca I plutonu – ppor. rez. Konstanty Hłasko

szwadron gospodarczy

• dowódca – rtm. 15 puł Gwidon Salomon (b. dowódca szwadronu kawalerii KOP „Druja”)
• oficer gospodarczy – kpt. int. Jan Jarmiński

Pododdziały specjalne:

• pluton łączności – por. Jan Mazur
• pluton przeciwpancerny – por. Franciszek Urbanowicz z pułku KOP „Czortków”
• pluton pionierów – por. sap. Leon Miazga z kompanii saperów KOP „Czortków”

Taka organizacja przetrwała w zasadzie do wybuchu wojny. W ostatnich dniach sierpnia rozformowano bowiem szwadron ckm przydzielając drużyny do macierzystych szwadronów. Pułk był pełnosprawną, dobrze wyszkoloną i uzbrojoną jednostką, czemu dał dowód w czasie działań wojennych.

Pułk w kampanii wrześniowej 1939

Wg Narcyza Klatki^[5] w początkach kampanii wrześniowej 1 pułk posiadał pełną obsadę etatową, czyli 37 oficerów, 88 podoficerów, 672 szeregowych. Był jednostką dobrze uzbrojoną, miał na swoim uzbrojeniu min. 12 działek ppanc, 12 ckm, 15 rkm. Dowódca Armii „Łódź” podporządkował pułk dowódcy 10 Dywizji Piechoty^[6].

Wybuch wojny zastał pułk na wysuniętych pozycjach obronnych w następującym ugrupowaniu:

• 5 i 6 szwadron za rzeką Prosną, w Oddziale Wydzielonym Nr 1 pułkownika dyplomowanego Jana Zientarskiego w rejonie Grabowa, Opatowa^[7], Ostrzeszowa, Kępna i Wieruszowa.
• 1 pułk kawalerii KOP (bez 5 i 6 szwadronu) w Oddziale Wydzielonym Nr 2 pułkownika dyplomowanego Jerzego Grobickiego, w rejonie Bolesławca, Wójcina i Parcic^[8]. Miejsce postoju dowództwa OW 2 w dniu 1 września to dwór-pałac w Walichnowach^[7]
• sztab pułku 1 września stacjonował w budynkach szkolnych w Mieleszynie^[7]
• 1 szwadron w rejonie Wiewiórki i Żdżar^[7]
• 2 szwadron w rejonie Makowszczyzny i Wójcina^[7]
• 3 szwadron w rejonie Ladomierza^[7]
• 4 szwadron w rejonie wsi Piaski^[7]

Od 1 do 4 września pułk prowadził działania opóźniające, ponosząc pierwsze straty. Szwadron rotmistrza Mineckiego 1 września walczył koło mostu w Opatowie. Około godziny 15.00 szwadron wycofał się znad Prosny i dostał na tyły wojsk niemieckich z wyjątkiem jednego plutonu, który zdołał się przebić. 3 września o godz. 15.00, po walce w lesie pod Kieszenką, szwadron dostał się do niewoli niemieckiej^[9]. 3 września pułk przeprawił się przez Wartę pod Beleniem i w godzinach wieczornych skoncentrował się w rejonie Holendrów, wschodni skraj Piaskowa i Zygmuntowa. Tu OW 1 został przemianowany na „zgrupowanie ppłk. Feliksa Kopcia”^[10].

4 września o godz. 20.30 dowódca Armii „Łódź” nakazał pułkownikowi Grobickiemu, nowemu dowódcy Kresowej Brygady Kawalerii przyjąć w jej skład 1 pkaw KOP^[11].

4-5 września – dołącza 5 szwadron, ciężkie walki na głównej linii obrony w rejonie Belenia i Strońska.

5 września – wraz z 10 DP i Kresową BK wycofuje się w kierunku Lutomierska i Aleksandrowa.

6 września – osiąga rejon Zgierz, Głowno.

8 września – przegrupowanie pułku w Wiskitkach

9 września pułk dotarł do Warszawy, a następnego dnia skoncentrował się w rejonie Otwocka.

13 września – przydzielony do Grupy Operacyjnej Kawalerii gen Andersa bierze udział w natarciu na Mińsk Mazowiecki. Grupa jako odwód NW wycofuje się na Lubelszczyznę w rejon Zamościa i Tomaszowa Lubelskiego

17-18 września w ramach reorganizacji Armii „Modlin” (Armia „Przedrzymirskiego”) pułk zostaje podzielony:

• dwuszwadronowy dywizjon pod dowództwem mjr Błasińskiego włączono do Mazowieckiej Brygady Kawalerii. 23/24 IX – toczy ciężkie walki o Suchowolę. Częściowo rozbity zostaje odtworzony jako słaby pułk piechoty i przyłącza się do 41 DP rez. gen. Piekarskiego. Po walkach w okolicach Krasnobrodu kapituluje wraz z dywizją 26 IX w Górecku Kościelnym.
• druga część pułku wraz z dowódcą toczyła walki w Grupie Kawalerii gen. Andersa. Po jej rozproszeniu dołączyła do organizowanej z „rozbitków” Grupy „Chełm” płk dypl. Płonki. Wraz z nią weszła w skład zgrupowania „Czterech Pułkowników”. Ostatnią walkę stoczyła 29 września pod Dzwolą z dywizjonem pancernym 27 DP (niemieckiej). Po nieudanych próbach przebicia się nad San w kierunku na Węgry kapitulowała przed Armią Czerwoną 30 września na „honorowych warunkach”. Kapitulacja wchodziła w życie z dniem 1 października. Ostatecznie złożyła broń 2 października we wsi Bukowa pod Niskiem nad Sanem. Sowieci całe zgrupowanie płk dypl. Płonki przetransportowali do Biłgoraju. Oficerowie zostali wiosną 1940 zamordowani przez NKWD, ich nazwiska znajdują się na listach katyńskich.

13 września 1939 dowódca Armii „Łódź” i „Warszawa”, generał dywizji Juliusz Rómmel wydał rozkaz pochwalny dla pułku kawalerii KOP o treści:

„Od samego początku przybycia do Armii „Łódź” pułk kawalerii KOP pod dowództwem ppłk. Kopcia Feliksa wykazał się jako wzorowy oddział. Wysunięty ku samej granicy aż po Wieruszew, Ostrzeszów i Kępno pułk uparcie i niezachwianie przeprowadzał od dnia 1 września aż po dzień 3 września walki opóźniające, stale przechodząc do przeciwuderzenia i biorąc jeńców wyświetlił sytuację. Na pozycji głównego oporu pod Wartą brał udział w walkach 4 i 5 września pod Bieleniem, Strońskiem i Piaskami. Podczas odwrotu ku Wiśle pułk w czasie ciężkich walk nigdy nie ustąpił ani piędzi zajmowanej pozycji – odchodził tylko na rozkaz, do końca zachował wzorową postawę, świecąc przykładem dla innych oddziałów. Żołnierze Pułku Kawalerii KOP, odchodzicie teraz z Grupą Operacyjną Kawalerii na wschód. Dziękuję wam w imieniu służby za waszą wytrwałość, za żołnierską postawę i ofiarność – życzę wam nadal powodzenia bojowego ku chwale Ojczyzny. Za zasługi dowódcze, za wykazane męstwo i odwagę nadaję Order Virtuti Militari IV klasy dowódcy pułku – ppłk. Kopciowi Feliksowi oraz przyznaję dla pułku 10 krzyży Virtuti Militari do dyspozycji dowódcy pułku, celem odznaczenia najdzielniejszych jego żołnierzy”^[12].

Przypisy

1. Rybka i Stepan 2010 ↓, s. CXXVIII-CXXIX.
2. Mijakowski i Rozdżestwieński 2013 ↓, s. 14.
3. Wróblewski 1975 ↓, s. 27, 30-31.
4. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 77.
5. Klatka 2009 ↓, s. 44.
6. Wróblewski 1975 ↓, s. 44.
7. Klatka 2009 ↓, s. 43-44.
8. Wróblewski 1975 ↓, s. 56.
9. Wróblewski 1975 ↓, s. 62-63.
10. Prochwicz 2003 ↓, s. 96.
11. Wróblewski 1975 ↓, s. 119.
12. Wróblewski 1975 ↓, s. 299.

Bibliografia

• Narcyz Klatka: Wieluński Wrzesień 1939. Wieluń: Starostwo Powiatowe w Wieluniu, 2009. ISBN 978-83-916875-7-4.
• Tadeusz Böhm, 1 Pułk Kawalerii KOP w wojnie obronnej 1939 r., Wojskowy Przegląd Historyczny Nr 2 (128), Warszawa 1989, 93-113.
• Jan Wróblewski: Armia „Łódź” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Tadeusz Jurga, Władysław Karbowski, Armia „Modlin” 1939, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1987, wyd. I, ISBN 83-11-07274-4.
• Krzysztof Mijakowski, Paweł Rozdżestwieński: Kawaleria Korpusu Ochrony Pogranicza. Wielka księga jazdy polskiej 1918-1939. Tom 44. Edipresse Polska SA, 2013. ISBN 978-83-7769-888-4.
• Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Barwa i Broń, 2003. ISBN 83-900217-9-4.
• Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
• Tadeusz Kryska-Karski, Straty Korpusu Oficerskiego 1939–1945.
• Janusz Piekałkiewicz, Polski Wrzesień.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Władysław Bartosz, Uwagi i uzupełnienia do obsady personalnej 1 Pułku Kawalerii KOP, Wojskowy Przegląd Historyczny Nr 3-4 (137-138), Warszawa 1991, s. 397-398.
• Eugeniusz Kozłowski, Wojsko Polskie 1936-1939. Próby modernizacji i rozbudowy, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1964, wyd. I, s. 217.
• Kawaleria polska i bronie towarzyszące w kampanii wrześniowej 1939, oprac. Janusz Wielhorski, Londyn 1979, s. 96-97.