Grabów nad Prosną

Grabów nad Prosną (niem. Grabow) – miasto w województwie wielkopolskim, w powiecie ostrzeszowskim, w Kotlinie Grabowskiej, nad Prosną, w Kaliskiem, na ziemi wieluńskiej; siedziba gminy Grabów nad Prosną; zakłady przemysłu spożywczego.

Grabów nad Prosną

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Urząd Miasta i Gminy w Grabowie nad Prosną
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Powiat	ostrzeszowski
Gmina	Grabów nad Prosną
Data założenia	XIII wiek
Prawa miejskie	20 sierpnia 1416
Burmistrz	Maksymilian Ptak
Powierzchnia	2,58 km²
Wysokość	219 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	1943[1] 753,1 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 62
Kod pocztowy	63-520
Tablice rejestracyjne	POT
Położenie na mapie gminy Grabów nad Prosną Grabów nad Prosną
Położenie na mapie Polski Grabów nad Prosną
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Grabów nad Prosną
Położenie na mapie powiatu ostrzeszowskiego Grabów nad Prosną
51°30′18″N 18°07′15″E
TERC (TERYT)	3018034
SIMC	0936760
Urząd miejski ul. Kolejowa 8 63-520 Grabów nad Prosną
Strona internetowa

Według danych z 31 grudnia 2009 miasto liczyło 1960 mieszkańców^[2].

Miasto królewskie w tenucie grabowskiej w powiecie ostrzeszowskim województwa sieradzkiego w końcu XVI wieku^[3]. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Grabów nad Prosną. W latach 1975–1998 miasto leżało w województwie kaliskim.

Położenie

Grabów leży w Kotlinie Grabowskiej, na wschodnim skraju Wzgórz Ostrzeszowskich (części Wału Trzebnickiego), na lewym brzegu Prosny, średnia wysokość 128^[4] m n.p.m., 28 km na południe od Kalisza i 17 km na północny wschód od Ostrzeszowa; węzeł drogowy, krzyżują się w nim drogi wojewódzkie:

• nr 447: Antonin – Grabów – Kraszewice
• nr 449: Syców – Grabów – Błaszki
• nr 450: Kalisz – Grabów – Wieruszów

Przez Grabów przebiega linia kolejowa Ostrzeszów – Grabów – Namysłaki tzw. Grabowska Toczka (zamknięta w 1999 i ponownie otwarta 30 sierpnia 2008 jako turystyczna kolej drezynowa).

Historia

Rynek Władysława Jagiełły

Zygmunt I Stary, król polski, zatwierdza miastu Grabów przywilej króla Władysława Jagiełły na prawo niemieckie

Kościół ewangelicki z 1887 r.

Krzyż Pawła Brylińskiego

Pierwsze wzmianki o Grabowie pochodzą z 1264. Było to starostwo niegrodowe obejmujące trzy klucze: grabowski, kuźnicki i mikstacki. Siedzibą starostów był zamek zajęty w 1396 roku przez Władysława Jagiełłę. Grabów otrzymał prawa miejskie w 1416. Za herb obrano pelikana karmiącego własną krwią swoje pisklęta. Miasto rozwijało się dobrze (między innymi dzięki korzystnemu położeniu) do połowy XVI w., kiedy to zniszczyły je pożary i wojny. W 1628 powstał tu nowy zamek, ale dotrwał on tylko do połowy XVII w.. Wojenna pożoga nawiedzała miasto jeszcze kilkanaście razy do czasów zaborów.

Od 1795 aż do końca I wojny światowej – z krótką przerwą w latach 1807–1815 – miasto znajdowało się w granicach Prus. Kongres wiedeński w 1815 wytyczył granicę prusko-rosyjską na rzece Prośnie, na ponad 100 lat sytuując położony na zachodnim brzegu rzeki Grabów w roli pruskiego miasta granicznego. Wiek XIX, szczególnie od 1871, to okres presji germanizacyjnej i oporu przeciwko niej przez dominującą w mieście ludność polską. Mieszkańcy czynnie uczestniczyli w powstaniach, działało Towarzystwo Czytelni Ludowych. W 1905 miasto liczyło 1806 mieszkańców, w tym niemal 84% Polaków, 11% Niemców i 6% Żydów. 82% ludności Grabowa stanowili katolicy, protestanci zaś niecałe 12%.

Miasto korzystało z szybkiego rozwoju cywilizacyjnego Niemiec w II poł. XIX w., jednak jego przygraniczne położenie nie przekładało się na wzrost znaczenia. W 1910 Grabów uzyskał połączenie kolejowe ze stolicą powiatu – Ostrzeszowem. W 1919 miasto znalazło się w granicach odrodzonego państwa polskiego, zaś Prosna straciła swoją graniczną funkcję. Dzięki temu w okresie międzywojennym zaznaczyło się przyspieszenie rozwoju Grabowa, który stał się ośrodkiem handlowym i usługowym także dla obszarów położonych w dawnym zaborze rosyjskim. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. kaliskiego, a przed rokiem 1975 i od 1999 do powiatu ostrzeszowskiego.

W 1999 zamknięta została linia Ostrzeszów-Namysłaki, jedyne połączenie kolejowe Grabowa ze światem. Ponowne jej otwarcie nastąpiło 30 sierpnia 2008 – już jako turystycznej Kolei Drezynowej "Grabowska Toczka".

Demografia

• Piramida wieku mieszkańców Grabowa nad Prosną w 2014 roku^[1].

Ludzie związani z Grabowem

Stanisław Ignacy Łaszczyński

Zabytki

Kościół pofranciszkański pw. NMP Niepokalanie Poczętej

Kościół Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny i św. Mikołaja

Dawny klasztor franciszkanów

• kościół pofranciszkański, barokowy z 1642, główny ołtarz rokokowy, z lat 1751-1752, sześć bocznych ołtarzy z połowy XVIII w. z barokowymi obrazami,
• klasztor pofranciszkański, barokowy, wzniesione po 1642, obecnie biblioteka i Izba Pamiątek prezentująca zbiory związane z profesorem Teofilem Ciesielskim i doktorem Władysławem Biegańskim^[5],
• barokowy kościół Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny i św. Mikołaja z lat 1622-1684, bazylikowy, trzynawowy,
• neogotycki kościół ewangelicki z 1887 (opuszczony, elementy wyposażenia zdemontowane),
• dwór z XVIII/XIX w., masywny, murowany budynek z wieżyczką pośrodku dachu, obecnie Urząd Miasta i Gminy Grabów nad Prosną,
• zespół stacji kolejowej z 1910 (używana przez Kolej Drezynową "Grabowska Toczka"),
• Zamczysko na lewym brzegu Prosny, miejsce dawnego zamku - badania terenowe obiektu ujawniły, że powstanie murowanej budowli obronnej poprzedzała drewniana, czworoboczna wieża, być może obwiedziona umocnieniami drewniano-ziemnymi. Na podstawie badań dendrochronologicznych ustalono, że drewno wykorzystane do budowy obiektu ścięto między 1393 a 1439 r. Jednak Janusz Pietrzak zauważył, że nieokreślony bliżej punkt oporu funkcjonował w Grabowie najpewniej już w 1387 r. i być może został on ostatecznie zniszczony podczas wojny Władysława Jagiełły z Władysławem Opolczykiem, który dzierżył m.in. ziemię ostrzeszowską jako lenno. Murowany zamek powstał więc zapewne dopiero w XV w, może ok. 1416 r., kiedy to miasto Grabów otrzymało staraniem rodu Zarembów prawo magdeburskie. Janusz Tomala stwierdził, że było to czworoboczne założenie, z czterema skrzydłami mieszkalnymi, „o szerokości budynków wschodniego i południowego do 10 m, zaś północnego i zachodniego do 5 m"^[6]. Analiza tekstu lustracji dóbr królewskich z lat 1564–1565 wskazuje, że zamek był niewielką budowlą na rzucie czworoboku, posadowiona wśród podmokłych łąk w dolinie zalewowej Prosny i okolona szeroką fosą. Przez fosę przerzucony był most, z dwoma częściami zwodzonymi. Wśród struktur murowanych wymieniono jedynie bramę wjazdową, nadbudowaną, zapewne już w XVI w., o wykonany w technice szkieletowej „dom o 4 dachach”. Za fosą zamkową mieściło się gospodarczo-administracyjne przedzamcze, okolone również nawodnionym przekopem i bronione mostem zwodzonym. Prócz tego przy zamku funkcjonował folwark. Zamek został zniszczony w czasie "potopu" szwedzkiego i następnie opuszczony^[7][8].
• krzyż Pawła Brylińskiego.

Przyroda

• Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Prosny i Kotlina Grabowska,
• Park Miejski, stare założenie parkowe, drzewa pomnikowe.

Wspólnoty wyznaniowe

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny i św. Mikołaja
• Świadkowie Jehowy
  • zbór Grabów nad Prosną (w tym grupa rosyjskojęzyczna) – Sala Królestwa ul. Kępińska 13^[9].

Miasta partnerskie

• Emlichheim ^[10]

Zobacz też

• Grabów nad Prosną (stacja kolejowa)
• Stara Synagoga w Grabowie nad Prosną
• Synagoga w Grabowie nad Prosną
• Cmentarz żydowski w Grabowie nad Prosną
• Stanisław Ignacy Łaszczyński