Zebrzydowice (województwo śląskie)
wieś w województwie śląskim Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zebrzydowice (cz. Zebřidovice lub Žibřidovice, niem. Seibersdorf) – wieś w Polsce, położona w województwie śląskim, w powiecie cieszyńskim, w gminie Zebrzydowice, nad rzeką Piotrówką, przy granicy z Czechami, na Wysoczyźnie Kończyckiej, w historycznych granicach regionu Śląska Cieszyńskiego. Siedziba gminy Zebrzydowice.
| wieś | |
 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Sołectwo |
Zebrzydowice Dolne |
| Liczba ludności (2021) |
5348[1] |
| Strefa numeracyjna |
32 |
| Kod pocztowy |
43-410[2] |
| Tablice rejestracyjne |
SCI |
| SIMC |
0990296 |
Położenie na mapie gminy Zebrzydowice  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu cieszyńskiego  | |
 49°52′34″N 18°36′57″E[3] | |
| Strona internetowa | |
Powierzchnia miejscowości wynosi 1559 ha[4], a liczba mieszkańców 5046 osób, co daje gęstość zaludnienia równą 323,7 os./km².
Miejscowość składa się z 2 sołectw[4]:
- Zebrzydowice Górne
- Zebrzydowice Dolne
Miejscowość notowano w historii po łacinie, polsku i niemiecku. W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie wieś występuje pod polską nazwą Zybrzidowice oraz niemiecką Seibersdorf[7]. Topograficzny podręcznik Górnego Śląska z 1865 roku podaje dwie nazwy miejscowości niemiecką – Seibersdorf oraz polską nazwę Zybrzydowice[8].
Miejscowość po raz pierwszy wzmiankowana została w łacińskim dokumencie Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego), spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna ok. 1305 w szeregu wsi zobowiązanych do płacenia dziesięciny biskupstwu we Wrocławiu, w postaci item in Siffridi villa debent esse quadraginta mansi[9][10][11]. Zapis ten oznaczał, że wieś zobowiązana została do płacenia dziesięciny z 40 łanów mniejszych. Jej powstanie wiąże się z przeprowadzaną pod koniec XIII wieku na terytorium późniejszego Górnego Śląska wielką akcją osadniczą (tzw. łanowo-czynszową). Wieś politycznie znajdowała się wówczas w granicach utworzonego w 1290 piastowskiego (polskiego) księstwa cieszyńskiego, będącego od 1327 lennem Królestwa Czech, a od 1526 roku w wyniku objęcia tronu czeskiego przez Habsburgów wraz z regionem aż do 1918 roku w monarchii Habsburgów (potocznie Austrii).
W sprawozdaniu z poboru świętopietrza z 1335 w diecezji wrocławskiej na rzecz Watykanu sporządzonego przez nuncjusza papieskiego Galharda z Cahors wśród 10 parafii archiprezbiteratu w Cieszynie wymieniona jest parafia w miejscowości villa Sifridi[12], czyli Zebrzydowice[13]. Miejscowa parafia katolicka powstała więc w okresie lokacyjnym. Została ponownie wymieniona w podobnym spisie sporządzonym przez archidiakona opolskiego Mikołaja Wolffa w 1447 pod nazwą Seyfredsdorff[14].
Wieś już od XIV wieku stanowiła własność rycerską. Należała kolejno do Przesska, Mikeszy, Jana Burzeja z Klwowa i Korniców[15]. W roku 1524 Hynek Bielik z Kornic za kwotę 1550 węgierskich dukatów sprzedał Zebrzydowice (razem z pobliskimi Marklowicami) Jerzemu Liszce z Niemieckiej Lutyni. Przez kolejne lata Zebrzydowicami władał ród majętnych Liszków skoligaconych z Czelami z Czechowic. Od końca XVI wieku wieś przechodziła z rąk do rąk. Od XVII wieku wieś dzieliła się na część Górną i Dolną. W Zebrzydowicach Dolnych stał zamek, w Górnych zaś skromny drewniany dwór. Potem następowały kolejne podziały wsi, a na poszczególnych jej częściach siedzieli różni właściciele[15].
W 1747 zakupili ją Mattencloitowie, którzy władali nią przez 140 lat. W tych czasach świetności dla Zebrzydowic, w 1764 roku przebudowano istniejący od przełomu XV i XVI w. zamek zebrzydowicki na otoczony parkiem pałac w stylu barokowym. Jan Baptysta de Mattencloit w 1836 roku, za sumę 24 tys. florenów wykupił Zebrzydowice Górne i dzięki temu ponownie zjednoczył wioskę. Przeprowadzone po Wiośnie Ludów w roku 1848 zmiany znoszące obowiązek pańszczyzny spowodowały poważne kłopoty finansowe rodziny de Mattencloit. W roku 1887 zadłużenie majątku przekroczyło jego wartość i decyzją Sądu Obwodowego w Cieszynie został wystawiony na licytację. Dodatkowo w 1888 r. zmarł ostatni z rodu właściciel Zebrzydowic – Emeryk Emanuel de Mattencloit. Zadłużoną wieś, 25 kwietnia 1888 r. zakupił hrabia Henryk Larisch von Mönnich[16], ówczesny właściciel Frysztackiego Państwa Stanowego, pochodzący z jednego z najbardziej wpływowych rodów w Austro-Węgrzech, czesko-austriackiego rodu Larischów.
W 1855 roku do Zebrzydowic doprowadzono kolej, tzw. „C.K. Uprzywilejowaną Kolej Północną Cesarza Ferdynanda”, która połączyła Dziedzice z Boguminem – krańcowe miejscowości Śląska Cieszyńskiego. Dzięki temu odcinkowi, kilka lat później, stolica państwa – Wiedeń – została połączona z Krakowem. Wpierw istniał tu tylko przystanek dla właścicieli wsi, ale po zmianie układu torów, 3 listopada 1877 roku otwarto stację kolejową w Zebrzydowicach.
W połowie XIX wieku większość mieszkańców stanowiła ludność polskojęzyczna. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku odnotowuje, że w miejscowości jest „27 gospodarstw domowych z 134 osobami z czego 118 mówi tylko po polsku” – „27 Haushaltungen aus 134 Menschen, von denen 118 nur polnisch sprechen.”[17]. W końcu XIX wieku w Zebrzydowicach Dolnych istniały 3 folwarki, gorzelnia, owczarnia, dwa stawy zaś w Zebrzydowicach Górnych młyn oraz staw[15].
Według austriackiego spisu ludności z 1900 w 258 budynkach w Zebrzydowicach (196 w Dolnych, 62 w Górnych) na obszarze 1605 hektarów mieszkało 1861 osób (1369 w Dolnych, 492 w Górnych), co dawało gęstość zaludnienia równą 116 os./km². z tego 1839 (98,8%) mieszkańców było katolikami, 10 (0,7%) ewangelikami (wszyscy w Dolnych), 12 (0,6%) wyznawcami judaizmu (z tego 9 w Górnych a 3 w Dolnych), 1711 (91,9%) było polsko-, 49 (2,6%) niemiecko- a 23 (1,2%) czeskojęzycznymi[18]. Do 1910 roku liczba budynków wzrosła do 282 a mieszkańców do 2120 (1689 w Dolnych na obszarze 1248 hektarów, gęstość zaludnienia: 135,3 os./km², 431 w Górnych na obszarze 356 hektarów, gęstość zaludnienia: 121,1 os./km²), z czego 2068 zameldowanych było na stałe, 2083 (98,3%) było katolikami, 25 (1,2%) protestantami, 10 (0,5%) żydami, 2 (0,1%) innej religii, 1992 (94%) polsko-, 47 (2,2%) niemiecko-, 27 (1,3%) czeskojęzycznymi, a 2 posługiwało się innym językiem[19].
W I poł. XX w. działały tu m.in. browar, gorzelnia, octownia, żwirownia dr Wacława Olszaka z Karwiny, betoniarnia, tartak, młyn oraz restauracje i gospody.
W 1906 roku w miejscowości utworzone zostało gniazdo najstarszej polskiej organizacji sportowej Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Prezesem organizacji był Wincenty Świench, a naczelnikiem Józef Jasicki[20].
Po I wojnie światowej Śląsk Cieszyński, w tym także Zebrzydowice, stały się obszarem spornym pomiędzy Polską a Czechosłowacją. We wsi miały miejsce walki w czasie starć z wojskami czechosłowackimi w 1919 roku. Polskie ofiary tych walk spoczęły na parafialnym cmentarzu tuż przy kościele. Ostatecznie miejscowość w lipcu 1920 roku znalazła się w granicach Rzeczypospolitej. Od tego czasu, stacja kolejowa w Zebrzydowicach jest graniczną stacją, ważną w transporcie towarowym. Osada rozwijała się dzięki położeniu przy granicy, węźle kolejowym i dogodnym połączeniom kolejowym. Już w latach 20. XX w. Zebrzydowice posiadały połączenie autobusowe z Cieszynem, który wówczas nie miał odpowiednich połączeń kolejowych. Obie miejscowości połączyła linia kolejowa dopiero w 1934 roku[15].
W okresie międzywojennym w miejscowości stacjonowała placówka Straży Granicznej I linii „Zebrzydowice”[21].
W latach 1942–1944 w pobliżu stacji kolejowej istniała filia obozu koncentracyjnego Auschwitz, jedna z 3 na Śląsku Cieszyńskim. Więzieni na niej Żydzi pracowali na terenach kolejowych, o czym do dziś przypomina pomnik koło dworca[22]. W 1945 roku, w wyniku działań wojennych, zniszczeniom zostały poddane: zamek, dworzec kolejowy, budynek straży pożarnej, kościół i szkoły[15].
Po II wojnie światowej powstały we wsi nowe obiekty, m.in. dom ludowy, ośrodek zdrowia, muszla koncertowa i pawilon handlowy. W II poł. lat 40. XX w. powstał Komitet Radiofonii Przewodowej – wówczas uruchomiono we wsi radiowęzeł[15].
W 1954 wieś weszła w skład gromady Zebrzydowice, a po jej likwidacji, od 1 stycznia aż do teraz jest częścią gminy Zebrzydowice. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa katowickiego. W latach PRL duża część mieszkańców pracowała w jednostkach kolejowych. W latach 80. było to aż 1200 osób, zaś po restrukturyzacji w latach 90. – ok. 200[15].
W latach 1945–1991 stacjonowała tu strażnica Wojsk Ochrony Pogranicza. Z dniem 16.05.1991 roku strażnica została przejęta przez Straż Graniczną i funkcjonowała do 1.01.2003 roku, kiedy to została rozformowania[23].
Według Narodowego Instytutu Dziedzictwa, w miejscowości znajdują się następujące obiekty zabytkowe[24]:
- kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
- plebania z XVIII wieku
- pałac (zamek)
Przez miejscowość przechodzą trasy rowerowe oraz szlaki piesze:
czerwona trasa rowerowa nr 24 (Pętla rowerowa Euroregionu Śląsk Cieszyński)
żółta trasa rowerowa nr 271 – Jastrzębie-Zdrój – Zebrzydowice (28 km)
zielona trasa rowerowa nr 13 – Rybnik – Jastrzębie-Zdrój – Ustroń (82 km)
Jastrzębski Szlak Krajoznawczy im. Jerzego Fudzińskiego (35,90 km) → trasa: Zebrzydowice – Turza Śląska[25]- Szlak Zamków nad Piotrówką – Kończyce Wielkie – Kończyce Małe – Zebrzydowice – Marklowice Górne – Marklowice Dolne – Pierstna – Piotrowice koło Karwiny – Skrbeńsko – Gołkowice (25 km)
- Żelazny Szlak Rowerowy (43 km)
Na terenie miejscowości działalność duszpasterską prowadzi Kościół Rzymskokatolicki (Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny)[26] oraz Kościół Zielonoświątkowy (zbór w Zebrzydowicach)[27].
Przez Zebrzydowice przebiega droga wojewódzka nr 937 łącząca Mszanę w powiecie wodzisławskim z Hażlachem w powiecie cieszyńskim.
Przejście graniczne
W Zebrzydowicach, do czasu wejścia Polski do strefy Schengen, znajdowało się kolejowe przejście graniczne z Czechami. Samo przecięcie granicy państwa ma jednak miejsce w Marklowicach Górnych.
Zabytkowy kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NMP
Staw Młyńszczok
Szkoła podstawowa
.jpg)
.jpg)
.jpg){kind=small}
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
