Loading AI tools
polski matematyk, profesor UW i IM PAN Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wacław Franciszek Sierpiński (ur. 14 marca 1882 w Warszawie, zm. 21 października 1969 tamże) – polski matematyk, jeden z czołowych przedstawicieli warszawskiej szkoły matematycznej i twórców polskiej szkoły matematycznej[1]; wieloletni profesor Uniwersytetu Warszawskiego i przewodniczący rady naukowej Instytutu Matematycznego Polskiej Akademii Nauk (IM PAN). Członek kilkunastu akademii nauk, w tym członek rzeczywisty Polskiej (PAN) i jej wiceprezes (1952–1957), prezes Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (1931–1952) i Polskiego Towarzystwa Matematycznego (1928–1930) oraz jego członek honorowy. Wyróżniony szeregiem odznaczeń polskich i zagranicznych, doktoratów honorowych i innych nagród; kawaler Krzyża Wielkiego Orderu Odrodzenia Polski oraz Legii Honorowej III klasy. Dydaktyk matematyki i jej popularyzator[2].
 1928 | |
| Państwo działania | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
14 marca 1882 |
| Data i miejsce śmierci | |
| Doktorat |
1906 – filozofia |
| Habilitacja |
1908 – matematyka |
| Profesura |
1919 |
| Odznaczenia | |
         | |
Sierpiński zajmował się teorią liczb, analizą matematyczną i podstawami matematyki – teorią mnogości, topologią mnogościową oraz teorią kategorii. W teorii liczb badał zwłaszcza liczby całkowite, w analizie – funkcje rzeczywiste i teorię miary, a w teorii mnogości – teorię opisową i ogólną. Szczególne znaczenie mają jego prace w tej ostatniej dziedzinie[3], co sam przyznawał, określając się jako badacz nieskończoności. Analizował pewnik wyboru i hipotezę continuum, m.in. ich konsekwencje i warunki równoważne[4]. Zostawił po sobie obszerny dorobek: 57 książek, 724 prace i komunikaty, 107 artykułów i przemówień oraz 12 skryptów[5]. Wypromował też co najmniej kilku doktorów[6], współtworzył czasopismo „Fundamenta Mathematicae” i redagował „Acta Arithmetica”, wznawiając je po II wojnie światowej. Działał też społeczno-politycznie, uczestnicząc w strajkach z 1905 roku, wojnie polsko-bolszewickiej, krytykując reformy Janusza Jędrzejewicza i cenzurę w socjalistycznej Polsce, choć z tej krytyki PRL publicznie się wycofał.
Sierpińskiego upamiętnia nazewnictwo: jego nazwisko nosi kilka terminów naukowych, medal przyznawany przez UW i PTM polskim matematykom, związany z tym medalem wykład okolicznościowy oraz krater na Księżycu.
Urodził się w rodzinie Konstantego, lekarza, i Ludwiki z Łapińskich. W 1900 ukończył V Gimnazjum Klasyczne w Warszawie i rozpoczął studia na Wydziale Fizyko-Matematycznym Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Studia ukończył w roku 1904, uzyskując stopień kandydata nauk i złoty medal za pracę z teorii liczb na temat podany przez prof. G. F. Woronoja, a od jesieni został mianowany nauczycielem matematyki i fizyki w IV Gimnazjum Żeńskim. Uczestniczył w strajku szkolnym w 1905, porzucił pracę i wyjechał do Krakowa.
W 1906 uzyskał stopień doktora filozofii na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego na podstawie pracy O sumowaniu szeregu Σ m2+n2≤x f(m2 +n2) (jego promotorem był botanik Edward Janczewski-Glinka). Po powrocie do Warszawy uczył w polskich szkołach średnich prywatnych, w Seminarium Nauczycielskim w Ursynowie oraz wykładał matematykę na Wydziale Przyrodniczym Towarzystwa Kursów Naukowych (1906–1908), w latach 1907–1908 pełnił również funkcję sekretarza Wydziału[7].
W 1907 wyjechał na kilkumiesięczne studia do Getyngi, gdzie zetknął się z Constantinem Carathéodorym. W styczniu 1908 został członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, a w lipcu habilitował się na Uniwersytecie Lwowskim na podstawie prac z teorii liczb i rozpoczął tam w 1909 wykłady z teorii mnogości jako osobnego przedmiotu, początkowo na stanowisku docenta.
We wrześniu 1910 otrzymał nominację na profesora nadzwyczajnego, został kierownikiem II Katedry Matematyki. W latach 1910–1914 wydał pierwsze swoje książki: Teoria liczb niewymiernych, Zarys teorii mnogości, Teoria liczb. Prace te zostały nagrodzone przez Akademię Umiejętności w Krakowie, która wybrała go w 1917 swoim członkiem korespondentem.
Wybuch I wojny światowej zastał go z rodziną na Białorusi w majątku teściów, Poznajowie. Jako poddany austriacki został internowany w Wiatce. Dzięki staraniom matematyków moskiewskich zezwolono mu w 1915 na przyjazd do Moskwy. Wówczas nawiązał przyjaźń i współpracę z Mikołajem Łuzinem, z którym opublikował 8 wspólnych prac. W Wiatce i Moskwie napisał I tom Analizy matematycznej, dedykując tę pracę reaktywowanemu Uniwersytetowi Warszawskiemu.
W lutym 1918 przez Finlandię i Szwecję wrócił do Polski i przez semestr letni 1918 wykładał na Uniwersytecie Lwowskim, a od jesieni 1918 wykładał już na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie w kwietniu 1919 otrzymał nominację na profesora zwyczajnego.
W czasie wojny polsko-bolszewickiej pracował w Wydziale II Radiowywiadu Biura Szyfrów Oddziału II Sztabu Generalnego Naczelnego Dowództwa kierowanym przez Jana Kowalewskiego, razem m.in. ze Stefanem Mazurkiewiczem i Stanisławem Leśniewskim brał udział w łamaniu sowieckich szyfrów[8][9][10].
W 1920 roku Sierpiński wspólnie z Zygmuntem Janiszewskim i Stefanem Mazurkiewiczem założyli „Fundamenta Mathematicae” – pierwsze w świecie specjalistyczne czasopismo matematyczne poświęcone teorii mnogości i jej zastosowaniom oraz logice matematycznej.
W 1921 roku Polska Akademia Umiejętności powołała go na członka czynnego i wyróżniła nagrodą za „Fundamenta Mathematicae”.
W latach międzywojennych prowadził czynne życie naukowe, wydał 8 książek, dwie broszury oraz 7 podręczników szkolnych, pisanych wspólnie ze Stefanem Banachem i Włodzimierzem Stożkiem.
Od 1931 roku pełnił funkcję prezesa Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (aż do jego wcielenia do PAN w 1952 roku). Był organizatorem i prezesem I Kongresu Matematyków Słowiańskich w Warszawie w 1929. Brał także udział jako delegat PAU w Międzynarodowych Kongresach Matematycznych w Toronto (1924), Bolonii (1928), Zurychu (1932) i Oslo (1936).
Wybuch II wojny światowej zastał go w Warszawie. W okresie okupacji pracował formalnie jako urzędnik magistratu polskiego w Warszawie. Równocześnie nadal prowadził działalność dydaktyczną, wykładając w podziemnym uniwersytecie. Nie przerwał także pracy naukowej. Niektóre spośród licznych jego prac były publikowane w Sprawozdaniach Akademii Papieskiej w Rzymie; napisał też Zasady algebry wyższej (1946). W październiku 1944 mieszkanie Sierpińskich zostało spalone, wraz z nim cenna biblioteka. Po przejściu przez obóz w Pruszkowie w lutym 1945 dotarł do Krakowa.
Przez semestr letni 1945 wykładał na Uniwersytecie Jagiellońskim, jesienią wrócił na swą katedrę do Warszawy i wznowił wydawanie Fundamenta Mathematicae. W 1948 rozpoczął pracę w Państwowym Instytucie Matematycznym, a po przekształceniu tegoż w Instytut Matematyczny PAN objął w 1953 przewodnictwo Rady Naukowej Instytutu i piastował je do 1967. W latach 1956–1969 był redaktorem naczelnym wznowionego po przerwie wojennej pisma Acta Arithmetica. Był sygnatariuszem Listu 34 (protestu przeciw cenzurze), później, po represjach władzy wobec jego sygnatariuszy, był jednym z dziesięciu sygnatariuszy innego listu do The Times, zawierającego stwierdzenie, że w Polsce nie było represji i dyskredytującego Radio Wolna Europa. Przeszedł na emeryturę z instytutu i uniwersytetu w 1960. W 1961 otrzymał Nagrodę „Problemów” za osiągnięcia w dziedzinie popularyzowania nauki[11].
Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (Aleja Zasłużonych-1-153)[12].
Wśród jego uczniów byli m.in.:
Sierpiński opublikował między innymi[13]:
Członek:
Sierpiński otrzymał co najmniej 10 doktoratów honorowych:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
