Loading AI tools
najwyższe odznaczenie francuskie Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Order Narodowy Legii Honorowej (fr. L’Ordre national de la Légion d’honneur; Legia Honorowa – Légion d’honneur) – najwyższe odznaczenie nadawane przez państwo francuskie. Legia nadawana jest zarówno cywilom, jak i wojskowym, kobietom i mężczyznom, także cudzoziemcom, za szczególne osiągnięcia w życiu wojskowym i cywilnym. Dewiza orderu to Honneur et Patrie (fr. Honor i Ojczyzna).
 Awers insygniów komandorii LH | |
 Rewers insygniów Krzyża Wielkiego LH | |
.jpg) Gwiazda I klasy | |
 Baretka kawalera | |
| Ustanowiono | |
|---|---|
| Dewiza |
HONNEUR ET PATRIE |
| Wielkość |
40 mm (Kawaler i Oficerowie) |
| Kruszec | |
| Wydano |
Ok. miliona nadań wszystkich klas od 1802 (stan na 2009) |
| Poniżej |
Order Wyzwolenia (kategoria wojskowa) |
Order jest podzielony na pięć klas. Jego członkami mogą być wyłącznie niekarani obywatele francuscy, których obowiązuje limit nadań:
z których 2/3 ma być wojskowymi, a 1/3 cywilami. Obcokrajowcy mogą być odznaczani bez limitów, ale nie są zaliczani w poczet członków[2][3].
Order jest nadawany za znamienite zasługi dla Francji osobom, które spełniają kryteria utarte przez ponad dwa wieki jego istnienia:
Wręczanie Legii Honorowej odbywa się trzy razy do roku: w Nowy Rok, Wielkanoc i Święto Narodowe Francji[4].
Wielkim Mistrzem (grand maître) orderu i kawalerem jego Krzyża Wielkiego noszonego na łańcuchu jest każdorazowo urzędujący prezydent Republiki Francuskiej. Wielki Kanclerz (grand chancelier) wybierany jest spośród odznaczonych Krzyżem Wielkim na sześcioletnią kadencję. Wielki Kanclerz wchodzi w skład kapituły orderu nazwanej Radą Orderu Legii Honorowej (conseil de l’ordre de la Légion d’honneur), którą tworzy wraz z piętnastoma członkami wybranymi spośród odznaczonych pierwszymi trzema klasami orderu oraz po jednym członku spośród odznaczonych IV i V klasą. Członkowie są mianowani przez Wielkiego Mistrza, z nominacji Wielkiego Kanclerza, na dwuletnią kadencję. Zarówno kanclerz jak i członkowie mogą być obierani wielokrotnie[2].
W kolejności starszeństwa francuskich odznaczeń Order Legii Honorowej znajduje się na pierwszym miejscu, przed Orderem Wyzwolenia[5].
Łączna liczba odznaczonych Legią wynosi około jednego miliona, w tym 2796 udekorowanych I klasą[6].
Struktura Legii Honorowej z jej pięcioma klasami stała się wzorcem dla większości ustanowionych w XIX i XX wieku wieloklasowych orderów świata[7]. Do wyjątków należą ordery bez podziału na klasy jak np. angielski Order Podwiązki, duński Order Słonia, rosyjski Order św. Andrzeja, polski Order Orła Białego, szwedzki Order Serafinów czy szkocki Order Ostu noszone w postaci szerokiej szarfy z jednego ramienia na drugi bok (wielka wstęga) lub na łańcuchu, albo Order Złotego Runa, Order Złotej Ostrogi wieszane na szyi (komandoria) lub na łańcuchu[8].
Poprzednikiem Orderu Legii Honorowej, z podziałem na klasy, był wojskowy trzyklasowy Order św. Ludwika, ustanowiony przez króla Ludwika XIV w 1693[7], po którym Legia przejęła czerwoną (właściwie: szkarłatną) barwę wstęgi.
W czasie rewolucji francuskiej wszystkie ordery królewskie zostały zniesione w wyniku obrad Zgromadzenia Narodowego obradującego od 30 lipca do 6 sierpnia 1789. Likwidacji uległy ordery św. Michała, św. Ducha, św. Ludwika, Zasługi Wojskowej i św. Huberta. Zakazano również noszenia orderów zakonów św. Łazarza, św. Jana (Maltański) i innych. Dopiero Konstytucja 1791 roku wprowadziła nowe zaszczytne nagrody narodowe, w tym medale pamiątkowe jako odznaczenie. Ich dopełnieniem było wprowadzenie broni honorowej przez konsulów 22 grudnia 1799, jako nagrody wyłącznie dla czynnych wojskowych[9].
Legia Honorowa została ustanowiona przez Napoleona Bonapartego, pierwszego konsula Republiki Francuskiej późniejszego cesarza Napoleona I, 19 maja 1802, według kalendarza rewolucyjnego 29 floréala roku X[10].
Według pierwotnych planów Napoleona Legia miała właściwie być rodzajem gwardii republikańskiej, instytucją polityczną broniącą osiągnięć republiki i walczącą o utrzymanie zasad wolności, równości i braterstwa, ale już przy głosowaniu w parlamencie nad wprowadzeniem odznaczenia Pierwszy Konsul trafił na opór skrajnych republikanów, którzy uważali że wszelkie odznaczenia są niezgodne z zasadami Republiki: tak więc w Radzie Stanu było 14 głosów za i 10 przeciw, w Trybunacie 56 za i 38 przeciw oraz w Ciele Ustawodawczym 166 za i 100 przeciw[11].
Według pierwszych statutów z 2 lipca 1802, opracowanych wstępnie przez Pierre’a Louisa Roederera, składających się z 19 artykułów, Legia została podzielona na cztery klasy: Legionisty (Légionnaire), Oficera (Officier), Komendanta (Commandant) oraz Wielkiego Oficera (Grand Officier). Otrzymała Wielką Radę Administracyjną składającą się z trzech konsulów i 16 kohort oraz I konsula – samego Napoleona (jako Mistrza Legii Honorowej i przewodniczącego WRA z urzędu). Jego dwóch braci Józef i Lucjan oraz generał Kellermann pełniło funkcję trzech konsulów zasiadających (od 14 sierpnia 1804 do rady należał także Étienne Lacépède jako Wielki Kanclerz, a Dejean jako Wielki Skarbnik). Legię podzielono na 16 kohort (prowincji terytorialnych), na których czele stali „wielcy oficerowie”, znani wojskowi np. Bernadotte, Ney, Murat, z których prawie wszyscy zostali później marszałkami Francji. Każda z kohort składała się z 7 Wielkich Oficerów, 20 Komandorów, 30 Oficerów i 350 Legionistów. Dowódcy kohort zasiadali w radzie administracyjnej Legii. Wszyscy posiadacze broni honorowej zostali przyjęci w poczet członków Legii[12].
Każda kohorta otrzymała jako dotację dobra państwowe o wartości 200 000 franków[13].
Każdy Wielki Oficer pobierał rentę w wysokości 5000 franków, komandorom przysługiwała suma 2000 franków, oficerom 1000 franków i legionistom (kawalerom) 250 franków[14]. Po proklamacji Cesarstwa podniesiono te dotacje o prawie 100%. Początkowo Legia miała liczyć włącznie z cudzoziemcami 6512 „legionistów”, ale już w 1806 było ich ok. 10 000, w 1810 – 19 000, w 1814 – 87 000. Nadawano Legię w dniu 14 lipca.
Dopiero dekret cesarski z 11 lipca 1804 ustalił istnienie odznaki orderowej, gdzie pierwsze trzy klasy otrzymywały odznaki złote, a najniższa – srebrne. Pierwsza ceremonia dekoracji odbyła się 15 lipca 1804, kiedy odznakę Wielkiego Oficera otrzymał m.in. Jan Henryk Dąbrowski[15].
Później, 30 stycznia 1805 roku dodano klasę najwyższą – Wielki Orzeł (Grand Aigle), oraz zmieniono nazwę klasy Komendant na Komandor (Commandeur), zaś klasy Legionista na Kawaler (Chevalier)[16].
Po bitwie pod Austerlitz (1805) Napoleon założył w pałacu Ecouen w Paryżu pierwszy sierociniec dla dzieci i małoletnich sióstr poległych „legionistów” oraz polecił wszystkim kohortom otwarcie podobnych instytucji oraz przytułków dla inwalidów wojennych w obrębie poszczególnych jurysdykcji. Do 1814 powstało sześć dalszych sierocińców oraz pensja w Saint-Germain-en-Laye dla córek poległych legionistów. Podkreśla to wybitnie ówczesny charakter Legii Honorowej jako instytucji.
Po restauracji Burbonów król Ludwik XVIII dekretem z 19 lipca 1814 zmienił nazwę najwyższej klasy na Wielka Wstęga (Grand Cordon)[17].
Po Stu dniach Napoleona i powrocie króla Ludwika XVIII na francuski tron, nadał on Legii nowe statuty 26 marca 1816. Nazwę orderu zamieniono na Order Królewski Legii Honorowej, najwyższą klasę przemianowano na Krzyż Wielki (Grand-Croix) i ograniczono liczbę francuskich kawalerów do 80 I klasy, 100 II klasy, 400 III klasy, 2000 IV klasy. Liczba kawalerów V. klasy pozostała nieograniczona[18]. Kohorty zlikwidowano. Ustalono, że z wnioskami o nadanie orderu mogły występować ministerstwa sprawiedliwości, spraw zagranicznych, spraw wewnętrznych, finansów, wojny, marynarki i policji oraz osobno Wielki Kanclerz orderu, wszystkie według ustalonych z góry proporcji. Mimo że Burbonowie przywrócili dawne ordery królewskie i nadali w latach 1815–1830 – 12 180 krzyży św. Ludwika i 100 krzyży św. Michała, Legia nadal była ceniona i poszukiwana: posiadało ją 54 tys. osób. Sierocińce i inne zakłady charytatywne Legii z czasów napoleońskich rozwiązano i założono w Saint-Denis szkołę dla 500 córek kawalerów Legii z 400 miejscami darmowymi.
Król Ludwik Filip I zachował z niewielkimi zmianami statuty Ludwika XVIII i mianował w ciągu 18 lat swego panowania ok. 25 tys. kawalerów. Za jego czasów nadawano Legię dwa razy do roku, 1 stycznia i w dzień św. Filipa Apostoła.
Napoleon III wprowadził nowe ustalenia dotyczące liczby kawalerów: 80 I klasy, 200 II klasy, 1000 III klasy, 4 tys. IV klasy, przy nieograniczonej liczbie kawalerów V klasy. Za jego panowania odznaczano Legią przeciętnie 300–400 osób rocznie nie licząc cudzoziemców. W czasach Napoleona III zaczęto nadawać Legię również kobietom – pierwszą odznaczoną była sierżant armii francuskiej Angelique Duchemin (15 sierpnia 1851). Za II Cesarstwa Legię nadawano zawsze w ten dzień, rocznicę urodzin Napoleona I, ogłoszony świętem narodowym. Ustalono także nowe renty roczne dla kawalerów: V klasa – 250 franków, IV klasa – 500, III klasa – 1000, II klasa – 2000 i I klasa 3000 franków.
Władze III Republiki 28 października 1870 wydały dekret, zgodnie z którym Order Narodowy Legii Honorowej miał być nadawany tylko żołnierzom (postanowienie uchylono 25 lipca 1873, wracając do dawnego systemu). Oprócz kolejnej zmiany wizerunku insygniów orderowych (m.in. wprowadzono profil Marianny i datę "1870") postanowiono ograniczyć liczbę kawalerów Legii Honorowej. Podczas II wojny światowej Legia stanowiła najwyższe odznaczenie zarówno walczącej z Osią Wolnej Francji (od 1943 Francja Walcząca) jak i marionetkowego Państwa Francuskiego[19]. W IV Republice usunięto datę 1870 w związku ze zmianami w systemie prawnym po wojnie. 28 listopada 1962 władze V Republiki ustanowiła Kodeks Legii Honorowej, wprowadzający obowiązujące do dziś liczby odznaczonych poszczególnymi klasami[20].
Legia Honorowa była pierwszym odznaczeniem krajów chrześcijańskich, którego oznaka nie posiadała formy krzyża, lecz gwiazdy (naśladowców znalazła nawet w XX wieku, zob. m.in. Order Białego Lwa i Order Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej, czy belgijski Order Korony). Order istniał pod siedmioma systemami politycznymi, które kolejno panowały nad Francją, i każdy z nich zmieniał wygląd orderu według aktualnych zasad ideologicznych. Niezmieniona pozostawała tylko podstawowa forma orderu – emaliowana obustronnie na biało pięcioramienna gwiazda, z ramionami krzyża maltańskiego jako promieniami, z emaliowanym na zielono wieńcem laurowym między ramionami. Awers i rewers medalionów oraz wygląd gwiazdy przysługującej kawalerom I i II klasy zmieniały się z każdym kolejnym reżymem politycznym. Order służył w swych dziejach czterem monarchiom i czterem republikom.
Do 1914 odznaki I. do IV. klasy wykonywane były w złocie, później w pozłacanym srebrze.
Prezydent Republiki Francuskiej nosi jako Wielki Mistrz odznakę Wielkiego Krzyża Legii na łańcuchu składającym się z 16 złotych ogniw.
_-_Tallinn_Museum_of_Orders.jpg)
_-_Tallinn_Museum_of_Orders.jpg)
I i II Cesarstwo: Łańcuch orderu wykonany ze złota składał się z szesnastu medalionów otoczonych emaliowanymi koronami dębowymi. Wieńce połączone są złotymi orłami z otwartymi skrzydłami i trzymającymi w szponach błyskawicami. Po obu stronach małe podłużne medaliony, składające się z pszczół na przemian z gwiazdami, tworzą dwa łańcuchy łączące centralny motyw złożony z litery N (Napoléon) umieszczonego nad orderem.
III Republika: Wykonany ze złota (565 gramów) i patyny (25 gramów). Zawieszka składa się z dwóch rzędów tworzonych przez rózgi liktorskie pośrodku których znajduje się szesnaście medalionów. Nad samym orderem znajdowały się między dębowymi wieńcami inicjały RF (Republique Française). Na rewersie wyryte są nazwiska Wielkich Mistrzów i data objęcia przez nich urzędu głowy państwa[22].
IV i V Republika: Zawieszka składa się z szesnastu medalionów, wpisanych w kwadratowe ogniwa połączone na końcach. Łańcuch, łączy się w centralny motyw złożony z monogramu HP (Honneur et Patrie). Na rewersie wyryte są nazwiska Wielkich Mistrzów i data objęcia przez nich urzędu Prezydenta RF.
Insygnia orderów II (Wielki Oficer), IV (Oficer) i V klasy (Kawaler; wcześniej Legionista) mają średnicę 40 mm i są noszone na czerwonej wstążce o szerokości 37 mm (klasy oficerskiej mają dodatkową rozetę) na lewej piersi. Klasa III (Komandor; wcześniej Komendant) o średnicy 60 mm jest noszona na mierzącej 40 mm szerokości czerwonej wstążce pod szyją. Wielki Oficer posiada dodatkowo srebrną gwiazdę o szerokości 90 mm, zawieszoną na prawej piersi. Identyczną, z tym że złoconą, gwiazdę noszą na lewej piersi odznaczeni I klasą (Krzyż Wielki; wcześniej Wielki Orzeł i Wielka Wstęga), którego drugą oznakę stanowi krzyż o średnicy 70 mm zawieszony u dołu przepasanej przez prawe ramię czerwonej wstęgi o szerokości 10 cm. Insygnia Wielkiego Mistrza Legii Honorowej są większe od zwykłego Krzyża Wielkiego i liczą 81 mm średnicy[4].
Order Narodowy Legii Honorowej jako najwyższy klasą order wojskowo-cywilny noszony jest przed pozostałymi odznaczeniami Republiki Francuskiej. Osoby odznaczone kilkoma klasami noszą (podobnie w przypadku baretek) tylko najwyższą posiadaną klasę orderu. Legia Honorowa może być noszona w postaci miniaturek insygniów orderowych. Na baretkach od klasy czwartej do pierwszej starszeństwo jest oznaczane za pomocą rozetki. Od 1891 miniaturowa rozetka stała się jednocześnie miniaturką orderu noszoną w butonierce cywilnego ubrania podczas gdy nie nosi się zwykłych miniatur czy pełnych insygniów pozostałych odznaczeń (w 1918 zmniejszono jej rozmiar z 20 do 10 mm)[23].
| Sposób noszenia Legii Honorowej | ||||
|---|---|---|---|---|
.svg) | ||||
| 1 – Kawaler (Chevalier), 2 – Oficer (Officier), 3 – Komandor (Commandeur), 4 – Wielki Oficer (Grand Officier), 5 – Krzyż Wielki (Grand Croix) | ||||
| Baretki orderu | ||||
|
 |
 |
 |
 |
Lista Polaków oznaczonych I klasą:
Pierwszą kobietą artystką, która została odznaczona Legią Honorową, była francuska malarka Rosa Bonheur.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
