Loading AI tools
polski matematyk, logik Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Stanisław Leśniewski (ur. 28 marca lub 30 marca 1886 w Sierpuchowie, zm. 13 maja 1939 w Warszawie) – polski filozof i logik.
 | |
| Państwo działania | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
28 marca 1886 |
| Data i miejsce śmierci |
13 maja 1939 |
| profesor nauk filozoficznych | |
| Specjalność: logika | |
| Doktorat |
1912 |
| Habilitacja | |
| Profesura |
1936 |
| Uczelnia | |
| Okres zatrudn. |
1919–1939 |
Urodził się w 1886 w Sierpuchowie, około 100 km od Moskwy, w rodzinie inżyniera Izydora Leśniewskiego i Heleny Leśniewskiej z domu Paczewskiej[1][2]. Ojciec pracował przy budowie kolei transsyberyjskiej, co zmuszało rodzinę do częstych przeprowadzek[1][3]. Mimo to udało się Stanisławowi ukończyć szkołę realną w jednym z miast przy granicy z Mongolią[1]. Gimnazjalne wykształcenie otrzymał w 1904[1] na Syberii w Irkucku, a na studia uniwersyteckie wyjechał do Lipska, Heidelbergu i w 1909[1] do Monachium[4][2], gdzie uczestniczył w wykładach Hansa Corneliusa[1][a]. Po studiach za granicą pojechał w 1911[6] do Lwowa, by zrobić doktorat na tamtejszym uniwersytecie, gdzie kierownikiem katedry filozofii był Kazimierz Twardowski[4][2][1]. Uczęszczał tam też na wykłady Wacława Sierpińskiego[3]. W 1912 na podstawie pracy Przyczynek do analizy zdań egzystencjalnych obronił stopień doktora filozofii[1][2][7][3]. Podróżował następnie po Europie, odwiedzając wiele uniwersytetów i tworząc rozprawy traktujące o znaczeniu i prawdzie[1].
Po wybuchu I wojny światowej Leśniewski wyjechał do Rosji i do 1918 roku[7] przebywał w Moskwie, pracując jako nauczyciel matematyki w polskim gimnazjum[1][2]. W 1918 przeniósł się do Warszawy[3], został członkiem założonego w 1915 roku Warszawskiego Instytutu Filozoficznego[8] i pomagał w wydawaniu czasopisma Fundamenta Mathematicae (sam wymyślił też nazwę[3]).
Na przełomie 1918 i 1919 pracował w Departamencie Wyznań Religijnych i Szkolnictwa Wyższego Ministerstwa Edukacji[1]. W tym samym czasie wynikły poważne problemy z jego habilitacją, spowodowane sprzeciwem Mścisława Wartenberga (żarliwego obrońcę metafizyki[9]). Ostatecznie uzyskał w habilitację, jednak nie we Lwowie, a w Warszawie[1][2].
Podczas wojny polsko-bolszewickiej pracował, jak wielu innych matematyków, nad łamaniem wrogich szyfrów[10][1]. Zgłosił się na ochotnika[11][12] po odezwie ogłoszonej 3 lipca 1920 roku przez Radę Obrony Państwa. por. Jan Kowalewski zatrudnił go, wraz z innymi matematykami: Stefanem Mazurkiewiczem i Wacławem Sierpińskim do pracy w utworzonej komórce kryptoanalizy przy Sztabie Generalnym Wojska Polskiego[10][13][14]. Leśniewski doskonale znał rosyjski, a jego zainteresowania logiką matematyczną w szczególny sposób predestynowały go do pracy przy łamaniu rosyjskich szyfrów[15][14][2]. Do końca wojny grupa ta złamała ponad 100 szyfrów[13], w tym wiele przez Leśniewskiego[b] i odczytała kilka tysięcy bolszewickich szyfrogramów[10].
W 1919 został powołany na katedrę filozofii matematyki w Uniwersytecie Warszawskim na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym[9], gdzie pracował do końca życia[4]. Miał jednego doktoranta, Alfreda Tarskiego[c], i żartobliwie chełpił się, że 100% jego doktorantów to geniusze[2]. W 1936 Leśniewski został profesorem zwyczajnym[2]. Zmarł trzy lata później, u szczytu swojej naukowej kariery[5], na raka tarczycy[1][2]. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 339-5-5)[18].
Leśniewski należał do pierwszego pokolenia członków szkoły lwowsko-warszawskiej, założonej przez Twardowskiego. Razem z Alfredem Tarskim i Janem Łukasiewiczem tworzyli trio, dzięki któremu Uniwersytet Warszawski w okresie międzywojennym był prawdopodobnie najważniejszym ośrodkiem na świecie w zakresie logiki formalnej[19].
W latach 1912–1915 Leśniewski badał kwestie na styku logiki, gramatyki i psychologii, inspirowany myślą Franza Brentana i Edmunda Husserla. W odpowiedzi na antynomię Russella, paradoks dotyczący zbioru wszystkich zbiorów, które nie są swoimi własnymi elementami[d], Leśniewski podjął wyzwanie, aby znaleźć rozwiązanie tego problemu. Antynomia Russella była kluczowym problemem w logice i matematyce początku XX wieku. W 1913 roku Leśńiewski artykuł Czy klasa klas, nie podporządkowanych sobie, jest podporządkowana sobie?[22][1], a następnie stworzył teorię mnogości bazującą na zbiorze kolektywnym (mereologicznym), którą przedstawił w Podstawy ogólnej teorii mnogości (1916)[23][4].
W latach 1916–1939 Leśniewski skupił się na logice matematycznej, odrzucając wcześniejsze zainteresowania filozoficzne. Dążył do opracowania kompletnego systemu logiki jako podstawę matematyki, a nawet całej wiedzy[4].
Pierwsze prace z logiki Leśniewski pisał w języku potocznym, gdyż był nader sceptycznie ustosunkowany do języka symbolicznego używanego w logice (krytykował niejednoznaczności w Principia Mathematica[24]). Później „nabrał zaufania” do języka symbolicznego, m.in. dzięki rozróżnieniu języka od metajęzyka oraz zauważeniu, że języka potocznego nie da się ujarzmić pod względem „logicznym”[25].
Jego prace obejmują stworzenie:
Wymienione systemy Leśniewskiego powstały w wyniku poszukiwań ugruntowania podstaw matematyki oraz w celu wyeliminowania antynomii z nauk dedukcyjnych. Systemy Leśniewskiego stanowią w logice wzór pod względem ścisłości i intuicyjności[4].
Leśniewski nie zdążył jednak doprowadzić swoich systemów do końca, jednak utworzył aksjomatyki dla poszczególnych części swojego systemu. Umarł przedwcześnie, a wedle rozpowszechnionego przekonania tylko on sam był zdolny do istotnej rozbudowy swoich systemów[26].
W dorobku Leśniewskiego szczególnie warto również wymienić opracowanie teorii kategorii semantycznych[27], wprowadzenie rozróżnienia poziomów języka (na język i metajęzyk)[28] oraz rozróżnienie zbiorów w sensie dystrybutywnym i kolektywnym[4].
Leśniewski, mimo odejścia od filozofii, posiadał wyraźne poglądy filozoficzne: był nominalistą[27], odrzucając przedmioty abstrakcyjne. Był też radykalnym formalistą[29]. W logice był przeciwnikiem konwencjonalizmu i relatywizmu, uważał, że tylko jego system poprawnie modeluje rzeczywistość i odrzucał logiki wielowartościowe[4][1], co przedstawił między innymi w artykule Czy prawda jest tylko wieczna, czy też wieczna i odwieczna?[30][1][31]. Taki pogląd oznacza przyjęcie zdeterminowanej rzeczywistości, co stanowiło spór Leśniewskiego z Tadeuszem Kotarbińskim[1][31].
Współpracował z wieloma logikami warszawskimi. Powszechnie był uważany za indywidualność środowiska logicznego. Pisał niewiele prac[26], w dodatku wiele jego rękopisów uległo zniszczeniu w czasie II wojny światowej[4], w tym ostatnie, niedokończone prace na temat antynomii i logiki wielowartościowej[2]. Niektóre wyniki tych prac zostały udostępnione przez Tarskiego[3][5] i Bolesława Sobocińskiego[5].
Ekstremalny rygor, który Leśniewski stosował w logice, był zakorzeniony w jego osobowości. Nie tolerował wyjątków od żadnej reguły, niezależnie od tego, czy reguła była rozsądna, czy nie. Po tym, jak jeden z jego wczesnych esejów z języka polskiego został złożony w druku z błędem ortograficznym w tytule ("środku" zamiast "środka"), zawsze cytował niepoprawny tytuł, ponieważ poprawienie go byłoby złamaniem zasady, że cytat musi być dosłowny i dokładny[2].
We wczesnych latach życia planował przetłumaczyć zawiły i polemiczny traktat Antona Marty'ego Untersuchungen zur Grundlegung der allgemeinen Grammatik und Sprachphilosophie [„Badania nad podstawami gramatyki ogólnej i filozofii języka”]. Nigdy nie wyszedł poza drugie słowo w tytule, "zur", które trudno mu było jednoznacznie przetłumaczyć ze względu na jego niuanse znaczeniowe[2].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
