polski generał, dowódca AK, polityk emigracyjny Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Tadeusz Marian Komorowski, ps. Bór, Znicz, Lawina, Korczak, Gajowy, Prawdzic (ur. 1 czerwca 1895 w Chorobrowie, zm. 24 sierpnia 1966 w okolicach Buckley[1]) – polski hrabia, generał dywizji Polskich Sił Zbrojnych, premier rządu RP na uchodźstwie (1947–1949), Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych (1945–1947), Komendant Główny Armii Krajowej (1943–1944), członek Rady Trzech (od 1956)[2], kawaler Orderu Orła Białego i Virtuti Militari.
 | |
 generał dywizji | |
| Data i miejsce urodzenia |
1 czerwca 1895 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
24 sierpnia 1966 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1913–1947 |
| Siły zbrojne |
|
| Stanowiska |
dowódca Armii Krajowej |
| Główne wojny i bitwy |
I wojna światowa |
| Odznaczenia | |
                | |
| Data urodzenia | |
|---|---|
| Data śmierci | |
| Premier Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie | |
| Okres |
od 2 lipca 1947 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Członek Rady Trzech | |
| Okres |
od 1956 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
Urodził się w rodzinie hrabiego Mieczysława Mariana Komorowskiego h. Korczak (1860–1926)[3] i Wandy Prawdzic-Zaleskiej (1863–1955)[4]. Spokrewniony z generałem Tadeuszem Rozwadowskim, w którego majątku przyszedł na świat.
W 1913 ukończył gimnazjum we Lwowie i w tym samym roku[5] został przyjęty do Terezjańskiej Akademii Wojskowej w Wiener Neustadt[6]. Po ukończeniu akademii został mianowany podporucznikiem ze starszeństwem z 15 marca 1915 w korpusie oficerów kawalerii i wcielony do Pułku Ułanów Obrony Krajowej Nr 3[7], który dwa lata później został przemianowany na Pułk Strzelców Konnych Nr 3[8]. W jego szeregach walczył na frontach rosyjskim i włoskim I wojny światowej[6]. Na stopień porucznika został mianowany ze starszeństwem z 1 listopada 1916 w korpusie oficerów kawalerii[9].
Z dniem 15 listopada 1918 został przyjęty do Wojska Polskiego z zatwierdzeniem posiadanego stopnia porucznika ze starszeństwem z dniem 1 listopada 1916[10] i przydzielony do 9 pułku ułanów[11]. W szeregach tego pułku wziął udział w wojnie z Ukraińcami, a później wojnie z bolszewikami. Od grudnia do maja 1919 walczył w rejonie Mościska – Krysowice[12]. Na początku lipca 1920, w rejonie Łucka, dowodził zbiorczym szwadronem 9 pułku ułanów[13]. 20 sierpnia 1920 objął dowództwo 12 pułku ułanów podolskich. 31 sierpnia 1920, pierwszego dnia bitwy pod Komarowem został ranny[14]. Po wyleczeniu wrócił do 9 pułku ułanów. W 1921 był zastępcą dowódcy 9 pułku ułanów w Żółkwi. W 1922 ukończył dziewięciomiesięczny kurs ekwitacji w Grudziądzu[15].
W latach 1922–1923 był instruktorem jazdy konnej w Oficerskiej Szkole Artylerii w Warszawie i Toruniu[16]. W grudniu 1923 został przeniesiony do 9 pułku ułanów małopolskich „z pozostawieniem jako odkomenderowany w Centralnej Szkole Kawalerii” w Grudziądzu[17]. 31 marca 1924 awansował na majora. W lipcu 1924 został przeniesiony do 8 pułku ułanów Księcia Józefa Poniatowskiego w Krakowie[18]. W tym samym roku został wyznaczony na stanowisko kwatermistrza pułku[19], a później zastępcy dowódcy pułku. Z dniem 15 lipca 1926 roku został przeniesiony do kadry oficerów kawalerii i przydzielony do Szkoły Podoficerów Zawodowych Kawalerii we Lwowie na stanowisko komendanta[20]. W grudniu 1927 został wyznaczony na stanowisko zastępcy dowódcy 9 pułku ułanów małopolskich w Czortkowie i Trembowli[21]. Od stycznia 1928, po przeniesieniu pułkownika SG Jana Pryzińskiego do dyspozycji Ministra Spraw Wewnętrznych[22], pełnił obowiązki dowódcy tego oddziału. 23 stycznia 1928 awansował na podpułkownika[23]. W styczniu 1929 został mianowany dowódcą 9 pułku ułanów małopolskich[24][25]. 21 grudnia 1932 awansował na pułkownika. Pułkiem dowodził przez dziesięć lat. W listopadzie 1938 został komendantem Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu[6].
Ukończył studia na Politechnice Lwowskiej. W 1924, w Paryżu, uczestniczył w Igrzyskach Olimpijskich w jeździectwie[26]. W 1936, w Berlinie, był kierownikiem ekipy jeździeckiej, która zdobyła srebrny medal na Igrzyskach Olimpijskich[27].
Podczas kampanii wrześniowej był najpierw dowódcą Ośrodka Zapasowego Zgrupowania Kawalerii w Garwolinie (stanowisko to objął w sierpniu 1939)[28], a następnie zastępcą dowódcy Kombinowanej Brygady Kawalerii płk. Adama Zakrzewskiego w składzie Armii „Lublin” z którą walczył pod Górą Kalwarią i Zamościem[6]. Pułkownik Komorowski uniknął niewoli i przedostał się do Krakowa[29].
.JPG)
Pod koniec 1939 stworzył w Krakowie konspiracyjną Organizację Wojskową i kierował nią do stycznia 1940, kiedy podporządkowała się ZWZ[29]. Komorowski przyjął wówczas pseudonim „Korczak”[29]. Komendant Obszaru Kraków ZWZ, od 8 lutego 1940 generał brygady, po dekonspiracji i przedostaniu się latem 1941 do Warszawy został mianowany zastępcą komendanta głównego ZWZ. Od jesieni 1941 do czerwca 1943 był również komendantem Obszaru Zachodniego, obejmującego okręgi: poznański i pomorski[29]. Od maja 1942 uczestniczył w rozmowach ze Stefanem Sachą i Władysławem Jaworskim w sprawie scalenia Narodowej Organizacji Wojskowej z AK, do czego doszło w listopadzie tego roku[28]. Po aresztowaniu przez Niemców gen. Grota-Roweckiego, od 1 lipca 1943 (formalnie od 17 lipca) objął stanowisko Komendanta Głównego Armii Krajowej. Jego nominacja na to stanowisko wzbudziła kontrowersje wśród niektórych wyższych oficerów KG AK[30].
W 1943 roku wydał rozkaz stanowiący podstawę zastosowania zasady odpowiedzialności zbiorowej wobec niemieckich osadników biorących udział w akcji wysiedlania Polaków z Zamojszczyzny, nakazując uderzenia na osady niemieckie, których mieszkańcy brali bezpośredni lub pośredni udział w zbrodniach okupanta („Wsie takie nakazałem spalić, a ludność wyciąć w pień”)[31]. Wydał również rozkaz odwetowych pacyfikacji osiedli ukraińskich podczas trwania rzezi wołyńskiej[32].
Uznając duże prawdopodobieństwo wejścia w konflikt zbrojny z oddziałami Gwardii Ludowej i partyzantów radzieckich, był zwolennikiem wprowadzenia do kraju w „krytycznym momencie” nie tylko oddziałów Sił Zbrojnych na Zachodzie, ale też jednostek anglosaskich do wsparcia AK w walce z siłami komunistycznymi[33], o czym informował w październiku 1943 roku rząd w Londynie. 20 listopada 1943 wydał rozkaz do rozpoczęcia akcji „Burza”.
14 marca 1944 Naczelny Wódz gen. Kazimierz Sosnkowski mianował go generałem dywizji z dniem 1 marca 1944 w korpusie generałów[34].
Podjął decyzję o wybuchu powstania warszawskiego. Decyzja ta – według Andrzeja L. Sowy – została uznana pośrednio przez Naczelnego Wodza za przekroczenie kompetencji, które Komorowski posiadał[35].
Uznawał, że zawdzięczanie uwolnienia Warszawy przez Rosję byłoby zrezygnowaniem z niepodległości i poddaniem się Rosji[36].
ŻOŁNIERZE STOLICY! Wydałem dziś upragniony przez Was rozkaz do jawnej walki z odwiecznym wrogiem Polski, najeźdźcą niemieckim. Po pięciu blisko latach nieprzerwanej walki, prowadzonej w podziemiach konspiracji, stajecie dziś otwarcie z bronią w ręku, by ojczyźnie przywrócić wolność i wymierzyć zbrodniarzom niemieckim przykładną karę za terror i zbrodnie dokonane na ziemiach Polskich.
Podczas powstania warszawskiego Komorowski w zasadzie nie uczestniczył w dowodzeniu walkami, był w złej kondycji psychicznej i fizycznej[37]. Cierpiał na zapalenie zatok przynosowych. Jego dolegliwości pogłębiły się, kiedy 13 sierpnia został kontuzjowany w wyniku wybuchu „czołgu pułapki” (borgwarda) na ulicy Kilińskiego[38]. Po 5 września podjął inicjatywę niemiecką dotyczącą rozmów w sprawie kapitulacji, mimo sprzeciwu faktycznie dowodzącego powstaniem płk. Chruściela „Montera”, który radził, by, w krytycznej sytuacji, w jakiej znalazło się powstanie, zwrócić się o pomoc dla powstania do polskich przywódców komunistycznych. „Bór” odmówił, nazywając to zdradą. W tym czasie doszło też do próby odsunięcia Komorowskiego od dowodzenia powstaniem podjętej przez grupę wyższych dowódców powstańczych uznających, że „Bór” jest w kontekście dowodzenia osobą nieporadną[39].
30 września 1944 prezydent RP Władysław Raczkiewicz mianował go Naczelnym Wodzem z zastrzeżeniem, że „wstępuje w prawa i obowiązki Naczelnego Wodza z chwilą rozpoczęcia swych czynności w siedzibie Prezydenta Rzeczypospolitej i Rządu”, czyli w Londynie[40]. Jako jedną z przyczyn zamiany Sosnkowskiego na Komorowskiego prezydent Raczkiewicz podawał wzgląd na współpracę z aliantami anglosaskimi[41].
2 października 1944 udzielił pełnomocnictwa pułkownikowi dyplomowanemu Kazimierzowi Iranek-Osmeckiemu i ppłk. Zygmuntowi Dobrowolskiemu do zawarcia z SS-Obergruppenführerem Erichem von dem Bach-Zelewskim układu o zaprzestaniu działań wojennych w Warszawie. 4 października 1944 w Ożarowie spotkał się z generałem von dem Bachem. 5 października 1944 o godz. 8.00 dokonał przeglądu plutonu osłonowego pod dowództwem kapitana Stanisława Jankowskiego ps. „Agaton”, a o godz. 9.45 pomaszerował na czele oddziałów powstańczych do niewoli[42]. Tego samego dnia został przewieziony koleją z Ożarowa do Sochaczewa i dalej do Prus Wschodnich. Towarzyszyło mu pięciu generałów, pięciu oficerów do zleceń, adiutant i pięciu ordynansów. 6 października 1944 przybył do miejscowości Kruklanki (niem. Kruglanken), położonej 9 kilometrów na południowy wschód od miejscowości Pozezdrze, w pobliżu której mieściła się polowa kwatera Himmlera „Hochwald”. Następnego dnia, ponownie spotkał się z nim generał von dem Bach i poinformował o planowanym spotkaniu z Reichsführerem-SS Heinrichem Himmlerem, do którego jednak nie doszło. 8 lub 9 października 1944 został przewieziony do Berlina, do siedziby Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy, gdzie znów miało dojść do spotkania z Himmlerem. Następnego dnia został przewieziony do Oflagu 73 Nürnberg-Langwasser pod Norymbergą, umieszczony w oddzielnym baraku i izolowany od innych jeńców. 5 lutego 1945 został przewieziony do Oflagu IV C Colditz. W nocy z 12 na 13 kwietnia 1945 został przewieziony do Twierdzy Königstein w Saksonii. Następnej nocy do obozu cywilnego w Laufen w Bawarii, a kolejnej nocy do Tittmoning, gdzie mieścił się obóz dla jeńców holenderskich. Po kilku dniach powrócił do obozu w Laufen. Pod koniec kwietnia 1945 został przewieziony do Stalagu XVIIIC w Markt Pongau k. Salzburga. Tam SS-Obergruppenführer Gottlob Berger, nakłoniony przez szwajcarskiego posła Feldschera, zwolnił go z niewoli. W okolicach Innsbrucku został wyzwolony przez żołnierzy amerykańskiej 103 Dywizji Piechoty. W Innsbrucku spotkał się z francuskimi generałami Maximem Weygandem i Mauricem Gamelinem, którzy w tym samym czasie zostali uwolnieni z niewoli. Po kilku dniach został przewieziony do Polskiego Ośrodka Wojskowego, byłego Oflagu VII A Murnau, a stamtąd do Paryża[43].
12 maja 1945 przybył do Londynu. Na lotnisku został przywitany okazale i owacyjnie przez premiera Tomasza Arciszewskiego z ministrami, przedstawiciela prezydenta RP i wyższego wojskowego brytyjskiego z ramienia szefa Sztabu Imperialnego[44]. 28 maja 1945 objął obowiązki Naczelnego Wodza[45]. 20 września 1945, „wobec nieuznawania przez władze brytyjskie stanowiska Naczelnego Wodza” przekazał szefowi Sztabu Głównego „ogólne dowodzenie wojskiem oraz koordynację zagadnień wspólnych dla wojska, marynarki wojennej i sił powietrznych”[46]. 8 listopada 1946 Prezydent RP zwolnił go ze stanowiska Naczelnego Wodza[47].
2 lipca 1947 Prezydent RP mianował go prezesem Rady Ministrów[6]. 10 lutego 1949 prezydent RP August Zaleski zwolnił go z urzędów: prezesa Rady Ministrów, kierownika Ministerstwa Skarbu, kierownika Ministerstwa Przemysłu, Handlu i Żeglugi, a także kierownika Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej oraz powierzył mu sprawowanie obowiązków do czasu powołania nowego rządu, co nastąpiło 7 kwietnia 1949[48].
Od lipca 1956 wchodził w skład emigracyjnej Rady Trzech. Działał w Kole Byłych Żołnierzy Armii Krajowej, a z jego inicjatywy 1 sierpnia 1966 dla upamiętnienia czynu zbrojnego żołnierza AK ustanowiono odznaczenie pamiątkowe – Krzyż Armii Krajowej[49].
Na emigracji zarabiał na życie jako tapicer[50]. Zmarł na atak serca w trakcie polowania[51]. Został pochowany na cmentarzu Gunnersbury w Londynie[52]. W 1994 prochy generała przywiózł do Polski jego syn. Złożono je w kwaterze Komendy Głównej AK na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A 28-7-7)[53].
W dosadny sposób stanowisko i osobowość gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego, jako wodza naczelnego Armii Krajowej, podczas powstania warszawskiego, sformułowała Maria Dąbrowska[67]:
wódz naczelny Armii Krajowej generał Bór-Komorowski. Mały człowiek, któremu powierzono los narodu i stolicy i o którym jeszcze w tym czasie mawiano tu i owdzie: no przecież ostatecznie Bór ma jakiś plan, wie, co robi. Jeśli nie kapituluje, to znaczy jest jakaś nadzieja na pomoc. Leżący na podłodze i nasłuchujący armat rosyjskich generał nie miał żadnego planu i nie wiedział co robi.
Od 1930 żonaty z Ireną Lamezan-Salins (1904–1968)[74], córką gen. Roberta Lamezana-Salins, z którą miał dwóch synów: Adama (ur. 1942)[75][76] i Jerzego (ur. 1944)[77]. Ten drugi urodził się obarczony zespołem Downa[78].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
.png){kind=small}
