Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Warszawa jest położona nad środkową Wisłą[4], na Nizinie Środkowomazowieckiej[1] za [5], na obszarze następujących mezoregionów[1]:
Według niektórych źródeł Warszawa leży w centralnej części Kotliny Warszawskiej[4], co jest niezgodne z regionalizacją Kondrackiego[5].
Dolinę Wisły budują przede wszystkim tarasy rzeczne, czyli płaskie stopnie nachylone zgodnie ze spadkiem rzeki[6]. W jej środku jest położony taras zalewowy (I), jego centralną część stanowi rzeka Wisła[1][7][8], a po jej obydwu stronach wznoszą się listwy stopni tego tarasu. Wyżej znajdują się listwy tarasów nadzalewowych (II)[8]i in., które jednak mogą być zalane przez rzekę podczas ekstremalnej powodzi[9]
Oprócz tarasów rzecznych na prawym brzegu pod piaskami najwyższego tarasu nadzalewowego znajdują się osady zastoiskowego tarasu Kawęczyńskiego[4][1][6]. Tarasy nadzalewowe[4] z kolei nadbudowane są tarasami wydmowymi[3][4][1], największymi we wschodniej Warszawie[1].
Na lewym brzegu powyżej Doliny Wisły położona jest Równina Warszawska, na prawym przylega do niej Równina Wołomińska[1]i in.. Są to wysoczyzny morenowe[1][8].
Na niektórych odcinkach krawędzie tych jednostek geomorfologicznych mają formę skarp. Największa z nich to skarpa warszawska, czyli wyerodowana przez Wisłę wschodnia krawędź Równiny Warszawskiej[1][7][8][3]. Tuż nad nią i na niej zbudowane jest m.in. Stare Miasto[8][7].
Dolina (pradolina[8]) Wisły została ukształtowana przez rzekę Wisłę. Jej taras zalewowy (I) powstał na samym początku holocenu (obecnej epoki geologicznej), tuż po epoce lodowcowej czyli plejstocenie[8][7][4][6][1], około 10 tys. lat temu, a następnie był kształtowany przez Wisłę i jej wody powodziowe[7][8] aż do wybudowania wałów przeciwpowodziowych[8]. Tarasy nadzalewowe (II)[8][7][4][6][1] i Kawęczyński[3][8][7][4][6][1] oraz wysoczyzny morenowe[7] zostały uformowane wcześniej, u schyłku plejstocenu. Również w tej epoce[4] pierwotna powierzchnia niektórych tarasów na prawym brzegu Wisły została nadbudowana eolicznymi tarasami wydmowymi[3].
Dolinę (pradolinę[8]) Wisły budują
Tarasy rzeczne zostały ukształtowane przez rzekę Wisłę w jej kolejnych cyklach ewolucyjnych w wyniku następujących procesów[8]:
W późnym plejstocenie pod koniec zlodowacenia północnopolskiego, gdy powstawały tarasy nadzalewowe, w okresach ociepleń dominowała prawdopodobnie erozja, w chłodniejszych akumulacja osadów[7][8][6]. Z kolei tarasy zalewowe (wyższy i niższy) wytworzyły się w następującym potem holocenie (najmłodszej epoce geologicznej) w wyniku zmian zasięgu Bałtyku stanowiącego bazę erozyjną dla Wisły[6], jak również zmian klimatu (ochłodzeń i ociepleń)[7][8].
Tarasy rzeczne niższe są zawsze młodsze od wyższych[6].
Taras zalewowy (TZ[7]) znajduje się w centralnej części Doliny Wisły w Warszawie[3][4][7][8][1]. Koryto Wisły jest traktowane jako odrębna jednostka[3] lub częściej jako jego część[1][7][8]. Na obszarze tarasu zalewowego wyróżniane są wtedy dwie strefy fluwiodynamiczne[7]:
Taras zalewowy (I) został uformowany na początku holocenu, około 10 tys. lat temu, a następnie był kształtowany przez rzekę i jej wody powodziowe[7][8] aż do wybudowania wałów przeciwpowodziowych[8].
Długość odcinka warszawskiego wynosi około 31 km (od km 497,2 do km 528,7)[1].
Od połowy XIV wieku Wisła w Warszawie była naturalną rzeką roztokową. Zaczęło się to zmieniać z chwilą rozpoczęcia jej regulacji w 1885 roku[7]. W północnym rejonie miasta na odcinku od Saskiej Kępy do Bielan występuje przewężenie koryta wielkich wód znane jako gorset warszawski[1][8]. Powyżej niego znajdują się łuk Wisły znany jako łuk siekierkowski Wisły[8], oraz niespotykane nad środkową i dolną Wisłą, około 7 km rozszerzenie tarasu zalewowego[1][8].
Wśród form geomorfologicznych osadów rzecznych (aluwiów) strefy korytowej wyróżniają się m.in. kępy, duże odsypy (przewały i zaspy przykorytowe), obniżenia łach i dolinki przelewowe[7].
Wezbrania powodziowe mają pochodzenie roztopowe lub deszczowe[8].
Taras zalewowy (strefa łęgowa) osiąga największą szerokość na południu miasta[7][8][4][1][6].
Rozpościerający się powyżej taras nadzalewowy niższy (Praski, IIa)[3][4][7][8][1] tworzy skarpę rozdzielającą oba tarasy[4][3][8]. Na północy miasta na lewym brzegu Wisły bezpośrednio nad tarasem zalewowym wznosi się lokalnie znacznie wyższa skarpa warszawska[7], będąca krawędzią erozyjną[7][8][1] morenowej[8][3][1] Równiny Warszawskiej[1].
Na tarasie zalewowym występują liczne łachy[7][3] wiślane[7][8] (łuki zakolowe starorzeczy[4][1]), najliczniej[4] w obniżeniach pod skarpą tarasu nadzalewowego Praskiego (IIa)[1][8]. Największe z nich to jeziorka: Czerniakowskie, Wilanowskie i Kamionkowskie[4], natomiast wśród zalądowanych Zakole Wawerskie[7][8].
Tarasy nadzalewowe są to późnoplejstoceńskie[8][7][4][6][1] tarasy rzeczne Wisły[8]. Zbudowane są głównie z piasków rzecznych pokrytych warstwą mad pylastych. Górują nad tarasem zalewowym krawędzią erozyjną[7] tworzącą około 3 m (2–4 m)[8] skarpę[3][4][8].
Na obszarze Warszawy wyróżniają się wśród nich tarasy nadzalewowe[7]:
oraz subkopalny
Na prawym brzegu Wisły występują również kopalne podwydmowe tarasy[8]:
Często są wyróżniane trzy tarasy akumulacyjne[4] nadzalewowe (II[4])[4][1][6]:
Powstały one podczas zlodowacenia północnopolskiego (bałtyckiego[4], ostatniego[6])[1][6][4].
Niektóre źródła wymieniają tarasy nadzalewowe[3]:
Tarasy wydmowe zbudowane są z piasków. Tworzą je formy pochodzenia eolicznego, przede wszystkim wydmy[3][4][1] i będące śladami ich przemarszu[3] pokrywy eoliczne[3][1]. Wydmy dzieli się na paraboliczne, wałowe i nieregularne. Były one przemieszczane przez silne wiatry z zachodu i północnego zachodu[3]. Wydmy nadbudowują tarasy[3] nadzalewowe[3][4][1], maskują też wschodnią skarpę wiślaną[3], której lokalny fragment jest widoczny jedynie w rejonie Falenicy[8]. Wydmy formowały się na powierzchni tarasów nadzalewowych w okresie starszego i młodszego dryasu[4].
Największe wydmy występują na tarasie otwockim, mniejsze na falenickim. Znajdują się też na tarasie praskim i na lewym brzegu[1].
Taras zastoiskowy Kawęczyński[1][3] (Radzymiński[3], czasem oznacz. też jako IIe[1]) zbudowany jest z iłów warwowych pokrytych cienką warstwą piasków (eolicznych według niektórych źródeł[3]). Iły warwowe były eksploatowane, czego śladem są wyrobiska z których część wypełniona jest wodą[3].
Taras ten pochodzi z okresu zlodowacenia północnopolskiego (bałtyckiego[4], ostatniego[6]), kiedy lądolód nie objął obszaru dzisiejszej Warszawy[1][4]. Jest on pozostałością osadów zastoiska warszawskiego[1][6][3][4] (interglacjalnego[3]). Był to zbiornik wodny powstały przed nasuwającym się czołem lodowca[6], które odcięło odpływ wód Wisły na północ[1]. Osady zastoiska zachowały się tylko we wschodniej Warszawie[6]. Jego zachodnia krawędź tworzy niewysoką skarpę, dochodzącą do 3–4 m wysokości[3]. Osady zastoiska zostały potem pokryte przez płynącą po nich[6] Wisłę piaskami tarasu nadzalewowego najwyższego (otwockiego)[4][1][6], a ten z kolei na znacznych obszarach został nadbudowany wydmami i piaskami eolicznymi[1][6].
Równina Warszawska[1][7] (Wysoczyzna Warszawska[3][4], Wyżyna Warszawska[3]) rozpościera się na zachód od Doliny Wisły. Tutaj znajduje się m.in. taras zastoiskowy (Błoński), wymieniany w niektórych źródłach jako odrębna jednostka geomorfologiczna, równorzędna trzem pozostałym[3]. Równina Warszawska jest wysoczyzną morenową[1][3][8]. Zbudowana jest z glin zwałowych, piasków, iłów zastoiskowych[1]. Była kształtowana przez lądolody, wody lodowcowe, wody rzeczne i klimat od zlodowacenia środkowopolskiego poprzez interglacjał eemski do zlodowacenia północnopolskiego[7]. Kulminacja równiny znajduje się w Śródmieściu (do ok. 116 m n.p.m.) i na Woli (do ok. 115 m n.p.m.)[1]. Jej wschodnią krawędź tworzy wyerodowana przez Wisłę[7][8][1] skarpa warszawska[3], w rejonie Starego Miasta i Śródmieścia osiągająca wysokość do 20-25 metrów[7][8][1]. Wyodrębniła się ona podczas interglacjału eemskiego[6].
Całkowicie zniszczone doliny rzeczne:
Po niektórych dolinach rzecznych pozostały nazwy ulic - Dunaj, Żurawia, Bagno[3].
Dwa wąwozy przekształcone są w fosę Królikarni[1][3].
Wszystkie doliny i wąwozy uchodzą do Wisły rozcinając skarpę warszawską[3].
Równina Wołomińska zajmuje niewielki obszar we wschodniej Warszawie[1]. Wcześniej u Bogdańskiego (1990) obszar ten uważany był za część Wysoczyzny Siedleckiej[3]. Równina Wołomińska jest wysoczyzną morenową[1][8]. Zbudowana jest głównie z glin zwałowych pokrytych piaskami eolicznymi tworzącymi wydmy[1]. Pomiędzy nią a tarasem Kawęczyńskim nie jest widoczna skarpa[3] z wyjątkiem lokalnego fragmentu w rejonie Falenicy[8]. Wschodnia skarpa wiślana jest maskowana przez wydmy[3].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.