Loading AI tools
duchowny rosyjski, prawosławny patriarcha Moskwy i Wszechrusi Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Cyryl (cs. Кирилл, Kiriłł), imię świeckie Władimir Michajłowicz Gundiajew, Владимир Михайлович Гундяев (ur. 20 listopada 1946 w Leningradzie) – rosyjski duchowny prawosławny, metropolita smoleński i królewiecki (kaliningradzki) w latach 1984–2009, szesnasty (de facto siedemnasty) patriarcha moskiewski i całej Rusi, sprawujący urząd od 2009.
| Władimir Michajłowicz Gundiajew Владимир Михайлович Гундяев | ||
| Patriarcha moskiewski i całej Rusi | ||
 | ||
| ||
| Kraj działania | ||
|---|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | ||
| Patriarcha moskiewski i całej Rusi | ||
| Okres sprawowania |
od 1 lutego 2009 | |
| Metropolita smoleński i królewiecki (kaliningradzki) | ||
| Okres sprawowania |
1984–2009 | |
| Wyznanie | ||
| Kościół | ||
| Inkardynacja | ||
| Śluby zakonne |
3 kwietnia 1969 | |
| Diakonat |
7 kwietnia 1969 | |
| Prezbiterat |
1 czerwca 1969 | |
| Chirotonia biskupia |
1976 | |
| Wybór patriarchy |
1 lutego 2009 | |
 | ||
| Odznaczenia | ||
             | ||
Pochodzi z rodziny kapłana prawosławnego z Leningradu. Ukończył studia teologiczne na Leningradzkiej Akademii Duchownej. O wyborze przezeń stanu duchownego przeważyła znajomość z metropolitą leningradzkim i nowogrodzkim Nikodemem, przed którym w 1969 złożył wieczyste śluby mnisze. W tym samym roku przyjął kolejno święcenia diakońskie i kapłańskie. Od 1971 działał w Światowej Radzie Kościołów. Pięć lat później został wyświęcony na biskupa wyborskiego, wikariusza eparchii leningradzkiej, zaś w 1984 mianowano go na ordynariusza eparchii smoleńskiej i kaliningradzkiej. Od 1989 kierował Wydziałem Zewnętrznych Stosunków Cerkiewnych Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego.
Na urząd patriarchy moskiewskiego i całej Rusi został wybrany przez Sobór Lokalny Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego w dniu 27 stycznia 2009, zaś jego uroczysta intronizacja miała miejsce 1 lutego tego samego roku.
Autor publikacji książkowych, rozpraw i artykułów prasowych o tematyce teologicznej. Włada biegle trzema językami obcymi – angielskim, francuskim i niemieckim[2].
Z pochodzenia jest Mordwinem[3]. Urodził się w rodzinie głównego mechanika leningradzkiej fabryki maszyn im. Michaiła Kalinina, a następnie kapłana prawosławnego Michaiła Wasiliewicza Gundiajewa[4] i Raisy Władimirowny, z zawodu nauczycielki języka niemieckiego. Duży wpływ na niego miała postać jego dziadka, również kapłana prawosławnego, Wasilija Stiepanowicza Gundiajewa, prześladowanego przez władze radzieckie m.in. za udział w zwalczaniu ruchu Żywej Cerkwi. Według wspomnień przyszłego patriarchy Wasilij Gundiajew, 47 razy zatrzymywany przez kolejne organy bezpieczeństwa wewnętrznego w ZSRR, łącznie spędził w obozach i miejscach odosobnienia prawie 30 lat[5] (był więziony m.in. w łagrze w dawnym Monasterze Sołowieckim[6]). Również Michaił Gundiajew, będąc w 1933 chórzystą w cerkwi Zaśnięcia Matki Bożej w Petersburgu[7], został zatrzymany przez GPU pod zarzutem działalności antyrządowej i groziła mu kara śmierci za rzekomy udział w spisku przeciwko Stalinowi. Wyświęcony na kapłana w 1947, służył w parafiach w Leningradzie: parafii Smoleńskiej Ikony Matki Bożej, Przemienienia Pańskiego, św. Aleksandra Newskiego i św. Mikołaja[8]. Rodzina Gundiajewych zamieszkiwała w mieszkaniu komunalnym na Wyspie Wasylewskiej. Z powodu wysokich podatków nakładanych przez władze radzieckie na duchownych jej sytuacja materialna była zła[9].
Jako dziecko, a następnie nastolatek przyszły hierarcha nie należał do organizacji pionierów ani do Komsomołu[10]. W szkole uzyskiwał wysokie wyniki, jak również z zamiłowaniem uprawiał sport[5]. Po ukończeniu VII klasy szkoły średniej w 1962 podjął pracę jako technik-kartograf, łącząc zatrudnienie z dalszą nauką[6]. Istnieje wersja, iż do podjęcia tejże decyzji został zmuszony z powodu konfliktów z nauczycielami, wywołanych jego nieprzystąpieniem do Komsomołu[11]. Po ukończeniu szkoły średniej w 1965 wstąpił do Leningradzkiego Seminarium Duchownego[6]. Przyszły patriarcha rozważał podjęcie studiów w zakresie nauk ścisłych (szczególnie interesowała go fizyka[9]). Do rezygnacji z tych planów i podjęcia kształcenia w seminarium duchownym przekonał go metropolita leningradzki i nowogrodzki Nikodem, który też najprawdopodobniej umożliwił mu rozpoczęcie tegoż kształcenia bez wcześniejszego odbycia zasadniczej służby wojskowej[11].
3 kwietnia 1969 Władimir Gundiajew złożył śluby mnisze przed metropolitą leningradzkim i nowogrodzkim Nikodemem i przyjął imię zakonne Cyryl, na cześć św. Cyryla Oświeciciela Słowian[9]. Cztery dni później został wyświęcony na hierodiakona, a 1 czerwca 1969 na hieromnicha[6]. W tym czasie był już studentem Leningradzkiej Akademii Duchownej, którą w 1970 ukończył z wyróżnieniem[6].
Jego starszy brat Nikołaj (1940–2021)[12] również był kapłanem prawosławnym, proboszczem parafii Przemienienia Pańskiego w Petersburgu oraz wykładowcą patrologii w Petersburskiej Akademii Duchownej[9]. Natomiast jego młodsza siostra Jelena kieruje jako dyrektor prawosławnym gimnazjum w Petersburgu[9].
Bezpośrednio po ukończeniu studiów został wykładowcą teologii dogmatycznej w Leningradzkiej Akademii Duchownej i seminarium duchownym w tym samym mieście oraz pomocnikiem inspektora szkół duchownych w Leningradzie. Pełnił również funkcję osobistego sekretarza metropolity leningradzkiego Nikodema[6] i działał w młodzieżowej organizacji prawosławnej Syndesmos[11].
12 września 1971 otrzymał godność archimandryty[6]. Według jego własnych wspomnień w czasie pracy duszpasterskiej w Leningradzie potajemnie ochrzcił wielu członków KPZR[13].
W 1971 wyjechał do Genewy, gdzie pełnił funkcję przedstawiciela Patriarchatu Moskiewskiego przy Światowej Radzie Kościołów w Genewie[10]. W latach 1974–1984 był rektorem Leningradzkiej Duchownej Akademii i Seminarium[6]. Z tytułem naukowym docenta pracował w katedrze patrologii Akademii[6]. Stanowisko to łączył po 7 czerwca 1975 z obowiązkami przewodniczącego rady eparchialnej metropolii leningradzkiej. W grudniu tego samego roku został wybrany do komitetu wykonawczego Światowej Rady Kościołów. Pracował w jej komisji ds. relacji religii z władzą świecką[6]. Ponadto od 1976 do 1984 zasiadał w komisji Patriarchatu Moskiewskiego ds. jedności chrześcijan, koordynującej zaangażowanie Cerkwi Rosyjskiej w ruchu ekumenicznym[6]. Od 1972 towarzyszył patriarsze moskiewskiemu i całej Rusi Pimenowi w jego wizytach zagranicznych[14].
.jpg)
W 1976 został wyświęcony na biskupa wyborskiego, wikariusza eparchii leningradzkiej. W tym samym roku został zastępcą zwierzchnika Zachodnioeuropejskiego Egzarchatu Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, którą to funkcję pełnił do 1978[6]. W 1977 otrzymał godność arcybiskupa. W latach 1984–1986 był arcybiskupem smoleńskim i wiaziemskim, a od 1988, po reorganizacji eparchii, arcybiskupem smoleńskim i kaliningradzkim. Od 1990 zarządza też prawosławnymi parafiami Patriarchatu Moskiewskiego w Finlandii[6]. Od lat 80. prowadził działalność gospodarczą oficjalnie zarejestrowaną w spółdzielniach podległych eparchii smoleńskiej[11].
Od 1989 był przewodniczącym Wydziału Stosunków Zewnętrznych Patriarchatu Moskiewskiego i stałym członkiem Świętego Synodu[6]. Od 1994 zasiadał w komisji teologicznej przy Świętym Synodzie Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, zaś od 1990 także w komisji biblijnej[6]. Doprowadził do zjednoczenia Cerkwi w Rosji z Rosyjskim Kościołem Prawosławnym poza granicami Rosji (2007)[11]. W 1991 został podniesiony do godności metropolity. Od 1995 zasiadał w prezydenckiej Radzie ds. współdziałania ze wspólnotami religijnymi oraz w Komisji ds. nagród państwowych w dziedzinie literatury i sztuki. Następnie od 2003 współprzewodniczył Grupie Roboczej ds. współpracy między Rosyjską Cerkwią Prawosławną i Ministerstwem Spraw Zagranicznych[6]. Uczestniczył w opracowywaniu projektów ustaw o wolności wyznania (1990) oraz o wolności sumienia i o związkach wyznaniowych (1997)[14].
Szczególnym obszarem jego zaangażowania pozostawały relacje między autokefalicznymi Kościołami prawosławnymi oraz ruch ekumeniczny (w szczególności z Kościołem katolickim[15]). Cyryl (Gundiajew) uczestniczył w konsultacjach teologicznych poprzedzających zwołanie soboru panprawosławnego. Wielokrotnie reprezentował Patriarchat Moskiewski w czasie pielgrzymek i wizyt zagranicznych[6]. W kwietniu 2005 reprezentował Rosyjski Kościół Prawosławny na pogrzebie papieża Jana Pawła II i na inauguracji jego następcy Benedykta XVI. W latach 90. XX wieku i w pierwszych latach XXI stulecia brał udział w rozmowach między Rosyjskim Kościołem Prawosławnym a Patriarchatem Konstantynopolitańskim dotyczących sytuacji jurysdykcyjnej Kościoła prawosławnego w Estonii oraz w rozmowach z Rumuńskim Kościołem Prawosławnym dotyczących organizacji Kościoła w Mołdawii[6].
W 1996 wyszedł na jaw udział metropolity Cyryla w obrocie wyrobami tytoniowymi, wwożonymi do Rosji bez cła i składowanymi w Monasterze Daniłowskim, siedzibie Wydziału Zewnętrznych Stosunków Cerkiewnych. Handel tytoniem przez duchowieństwo prawosławne pod kierownictwem Cyryla przynosił Kościołowi zysk liczony w milionach dolarów, w 1996 stanowił on 10% całego handlu tytoniem w kraju. Patriarchat Moskiewski oficjalnie twierdził, iż zyski z obrotu tytoniem przeznaczane były na pomoc humanitarną oraz odbudowę obiektów należących do Cerkwi zniszczonych w epoce ZSRR, jednak pod adresem Cyryla były zarzuty osobistego przejęcia co najmniej części zysków[11]. Metropolita i inni hierarchowie Kościoła Rosyjskiego zajmowali się również handlem ropą naftową[11]. Praktyki te były legalne i tolerowane przez państwo[16]. W 2012 przedstawiciele Patriarchatu Moskiewskiego całkowicie zaprzeczyli udziałowi Cyryla w nadzorowaniu działalności ekonomicznej Cerkwi[17]. Udział Cyryla w obrocie wyrobami tytoniowymi sprawił, że w mediach bywa on nazywany tytoniowym[18][19].
Zdaniem publicysty O. Władimirowa polityka metropolity Cyryla jako przewodniczącego Wydziału Zewnętrznych Stosunków Cerkiewnych przyczyniła się do konfliktu między Patriarchatem Moskiewskim a Konstantynopolitańskim w Estonii, jak również do pogorszenia relacji z prawosławnymi patriarchatami starożytnymi[a] oraz wybuchu wewnętrznego konfliktu w eparchii suroskiej na terytorium Wielkiej Brytanii[20]. Ten sam autor jest zdania, iż w okresie kierowania przez Cyryla Wydziałem Zewnętrznym doszło do znaczącego pogorszenia relacji między Patriarchatem Moskiewskim a Kościołami Rumuńskim, Bułgarskim, Serbskim i Greckim[20]. Inni publicyści podkreślają, iż w tymże okresie Rosyjski Kościół Prawosławny założył szereg parafii w krajach, w których nie był do tej pory obecny[11]. Cyryl (Gundiajew) doprowadził również do pozostania Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego w Światowej Radzie Kościołów, przeciwko czemu opowiadała się konserwatywna część episkopatu[11]. W 2008 metropolita Cyryl dokonał w Hawanie poświęcenia cerkwi Kazańskiej Ikony Matki Bożej[21]. W związku z organizacją jej budowy duchowny spotykał się z Raulem i Fidelem Castro, który następnie twierdził, iż hierarcha jest jego sojusznikiem w poglądach dotyczących „amerykańskiego imperializmu”[22].
Jako metropolita był współautorem dokumentów Podstawy koncepcji społecznej Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego oraz Podstawy nauki Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego o godności, wolności i prawach człowieka, które pozostają wykładnią oficjalnego stanowiska Cerkwi Rosyjskiej w kwestiach społecznych[2].
Po 2003, w czasie przedłużającej się choroby patriarchy Aleksego II pozycja metropolity Cyryla w wyższej hierarchii cerkiewnej znacznie wzrosła. Duchowni uważani za jego konkurentów do ewentualnego objęcia w przyszłości tronu patriarszego (m.in. metropolici Sergiusz (Fomin) i Metody (Niemcow)) zostali przeniesieni na mniej prestiżowe katedry biskupie, natomiast wysokie godności przejęli współpracujący z nim duchowni[11]. Cyryl utrzymywał bliskie kontakty z władzami rosyjskimi. Jego relacje z nimi uległy przejściowemu ochłodzeniu w 2005, by następnie poprawić się ponownie[11].
Cyryl (Gundiajew) był wielokrotnie oskarżany o współpracę z KGB w charakterze agenta o pseudonimie Michajłow. W ocenie Feliksa Corleya, badacza archiwów radzieckich służb specjalnych, objęcie wysokiej godności w hierarchii cerkiewnej bez podjęcia współpracy z KGB nie byłoby dlań możliwe[23]. Jako moment przypuszczalnego werbunku duchownego podaje się rok 1970 i jego pierwszy wyjazd zagraniczny (w ramach organizacji Syndesmos hieromnich Cyryl udał się razem z metropolitą leningradzkim Nikodemem do Pragi)[11].
Po śmierci patriarchy moskiewskiego i całej Rusi Aleksego II w grudniu 2008 pełnił funkcję strażnika patriarszego tronu, czyli tymczasowej głowy rosyjskiej Cerkwi[24]. Na pogrzebie patriarchy Aleksego II wygłosił oficjalną mowę w imieniu Kościoła[24].
25 stycznia 2009 biskupi Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego dokonali wyboru trzech kandydatów na tron patriarszy. Najwięcej głosów uzyskał metropolita smoleński i kaliningradzki Cyryl (97 wskazań), drugie miejsce zajął metropolita kałuski i borowski Klemens (32 głosy), zaś trzecie – metropolita miński i słucki, egzarcha Białorusi Filaret (16 głosów)[25].
27 stycznia 2009 w głosowaniu wszystkich delegatów na Sobór Lokalny Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego metropolita Cyryl uzyskał poparcie 508 z 701 delegatów (z czego 677 oddało ważny głos). Na jego jedynego kontrkandydata, metropolitę Klemensa (metropolita Filaret zrezygnował z kandydowania), głosowało 169 uczestników Soboru[26]. 1 lutego 2009 w moskiewskim Soborze Chrystusa Zbawiciela odbyła się uroczysta intronizacja nowego patriarchy. Wzięli w niej udział delegaci wszystkich autokefalicznych Kościołów prawosławnych, w tym czterech spośród ich zwierzchników: patriarcha Aleksandrii Teodor, metropolita Tirany Anastazy, metropolita warszawski i całej Polski Sawa oraz metropolita Czech i Słowacji Krzysztof[26].
Po objęciu urzędu patriarchy moskiewskiego i całej Rusi przez Cyryla w Rosyjskim Kościele Prawosławnym doszło do znacznych zmian organizacyjnych. W 2009 i 2010 powstały nowe agendy Kościoła: wydziały ds. relacji ze społeczeństwem, ds. kozactwa, ds. służby kapelanów w więzieniach, Patriarsza Rada Kultury oraz zarząd gospodarczo-finansowy[6]. Doprecyzowane zostały kompetencje Wydziału Zewnętrznych Stosunków Cerkiewnych oraz wydziału zajmującego się działalnością charytatywną[6]. W 2011 powstała również Wyższa Rada Cerkiewna, odgrywająca rolę organu zarządzającego Kościołem między posiedzeniami Świętego Synodu[27].
Prowadzi cotygodniowy program Słowo pasterza[9]. Odbył wizyty duszpasterskie do większości eparchii Kościoła, w tym tych położonych poza Rosją europejską (Syberia, Sachalin)[2]. Za swoje pierwszoplanowe zadanie uważa kontynuowanie aktywności poprzednika, Aleksego II, w zakresie odbudowy zniszczonych w ZSRR świątyń i reaktywowania parafii. Uzyskał m.in. zgodę władz Moskwy na budowę 200 nowych cerkwi w Moskwie[2].
Patriarcha w szczególny sposób interesował się sytuacją Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego na Ukrainie, dokąd udawał się znacznie częściej, niż jego poprzednik na urzędzie[28]. Zdaniem A. Zołotowa, publicysty specjalizującego się w tematyce religijnej, w Patriarchacie Moskiewskim rozważany jest projekt przyjęcia przez Cyryla tytułu patriarchy moskiewskiego i kijowskiego oraz podwójnego obywatelstwa: rosyjskiego i ukraińskiego[28]. W czasie wizyt na Ukrainie patriarcha propagował popieraną przez siebie koncepcję Świętej Rusi[29]. W podobnym duchu wypowiadał się w czasie oficjalnej wizyty na Białorusi w 2009[30]. Od momentu wyboru na patriarchę przewodniczy Wszechświatowemu Rosyjskiemu Soborowi Narodowemu – funkcję tę przejął po zmarłym Aleksym II[31].
Patriarcha ostrzegał przed wybuchem zamieszek na tle etnicznym w Rosji, czy wręcz rozpadem kraju z tego powodu. Opowiadał się za koniecznością wspólnej walki Kościoła i państwa z radykalnie prawicowymi ugrupowaniami[32]. Brał udział w obchodach rocznic zakończenia II wojny światowej[33][34] i wzywał jej weteranów do propagowania wiedzy o niej wśród młodzieży[35].
W 2010 Rosyjski Instytut Biograficzny ogłosił patriarchę człowiekiem roku w Rosji w kategorii „religia”, uzasadniając tę decyzję jego „ogromnym wkładem w duchowe odrodzenie Rosji”[36].
W styczniu 2011 personalia aktualnego patriarchy moskiewskiego i całej Rusi były znane 70% Rosjan. 25% respondentów stwierdziło, iż odczuwa wobec hierarchy zaufanie, 23% zadeklarowało, iż budzi on w nich nadzieję, 11% – podziw. Ponadto 68% wyraziło poparcie dla polityki Kościoła pod kierownictwem Cyryla[37].
29 lipca 2011, po powrocie z wizyty na Ukrainie, patriarcha trafił do szpitala, oficjalnie z powodu choroby wirusowej. 5 sierpnia przedstawiciel Kościoła poinformował o poprawie stanu zdrowia duchownego. Dzień później w rosyjskim portalu Credo pojawiły się doniesienia o przejściu przez Cyryla zawału serca[38]. Informacja ta nie została oficjalnie potwierdzona. Jednak jeszcze 10 sierpnia 2011, cztery dni po opuszczeniu szpitala, hierarcha nie odprawiał Świętej Liturgii niedzielnej, co jest dopuszczalne dla biskupa jedynie w wypadku bardzo złego stanu zdrowia[39].
7 stycznia 2012, w oficjalnym wywiadzie z okazji Bożego Narodzenia, wezwał rząd rosyjski do podjęcia dialogu z uczestnikami protestu, domagającymi się przeprowadzenia uczciwych wyborów. Podkreślił, że Rosji nie stać na wybuch kolejnej rewolucji[40]. 8 lutego, na spotkaniu premiera z przedstawicielami tradycyjnych religii rosyjskich, stwierdził, że Władimir Putin jest najpoważniejszym kandydatem na prezydenta Federacji Rosyjskiej[41]. Podziękował również Putinowi za jego udział w rozwiązaniu kryzysu politycznego w latach 90. XX wieku[42].
26 marca 2012 patriarcha zdecydowanie skrytykował happening grupy punkowej Pussy Riot w soborze Chrystusa Zbawiciela, nazywając go diabelską intrygą[43]. Przedstawiciele Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego domagali się surowego ukarania członkiń zespołu[44].
W czasie sprawowania urzędu patriarchy moskiewskiego przez Cyryla wprowadzone zostały istotne zmiany w strukturze administracyjnej Kościoła. 27 lipca 2011 Święty Synod Kościoła erygował Środkowoazjatycki Okręg Metropolitalny, reorganizując struktury Kościoła w Tadżykistanie, Uzbekistanie, Kirgistanie i Turkmenistanie[45]. Z kolei 6 października 2011 na wniosek patriarchy Synod wprowadził w Rosyjskim Kościele Prawosławnym instytucję metropolii – struktury skupiającej w luźnym związku kilka sąsiadujących ze sobą eparchii. W pierwszej kolejności powstały metropolie jekaterynburska, krasnojarska, mordowska, nadmorska, dońska, orenburska, riazańska, nadamurska, saratowska oraz irkucka[46], następnie również archangielska, baszkortotańska, nowogrodzka, nowosybirska, tulska, twerska[47], wołgogradzka, niżnonowogrodzka, jarosławska, samarska[48], omska, tatarstańska, biełgorodzka, iwanowska, stawropolska[49], symbirska, kurska, czelabińska, penzeńska, kuzbaska[50], czuwaska, wiacka[51], tambowska[52], petersburska, kubańska, astrachańska, tomska, karelska, lipiecka, briańska, włodzimierska[53][54], kałuska, murmańska, tobolska[55], udmurcka, woroneska[56], permska[57], orłowska[58], mińska (w Egzarchacie Białoruskim), wołogodzka[59], chanty-mansyjska, pskowska, zabajkalska[60], ałtajska, buriacka, kurgańska, smoleńska[61], kaliningradzka[62], kostromska[63], marijska[64] i moskiewska[65]. Powstał również szereg nowych eparchii[b] (także na Białorusi), co patriarcha uzasadniał większą skutecznością pracy duszpasterskiej biskupów w mniejszych administraturach[46].
Patriarcha Cyryl bezpośrednio po objęciu urzędu zadeklarował chęć prowadzenia bliskiej współpracy z innymi autokefalicznymi Kościołami prawosławnymi[66]. Pierwszą wizytę zagraniczną odbył w lipcu 2009 w Patriarchacie Konstantynopolitańskim[67].
Wspólnie z patriarchą-katolikosem całej Gruzji Eliaszem II patriarcha Cyryl działał na rzecz poprawy stosunków gruzińsko-rosyjskich[68]. Działania Kościołów na tym polu określił jako znacznie przyczyniające się do odbudowy dobrych relacji między wymienionymi narodami[69]. Podkreślał, że sporne terytoria Abchazji i Osetii pod względem przynależności eklezjalnej jednoznacznie stanowią część Patriarchatu Gruzińskiego[70].
W maju 2010 w Rosji przebywał z oficjalną wizytą patriarcha konstantynopolitański Bartłomiej I. Obydwaj patriarchowie skomentowali następnie spotkanie jako owocne, zaś relacje między Kościołami jako rozwijające się pozytywnie[71]. W listopadzie 2011 w Moskwie odbyło się spotkanie delegatów siedmiu Kościołów autokefalicznych: oprócz Cerkwi Rosyjskiej także Gruzińskiego Kościoła Prawosławnego, Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, Kościoła Prawosławnego Czech i Słowacji, Patriarchatu Antiochii, Patriarchatu Rumunii i Patriarchatu Bułgarii. Reprezentanci wymienionych Kościołów, którzy przybyli do Moskwy na uroczystości 65. urodzin patriarchy Cyryla, omawiali na spotkaniu zagadnienia związane ze współpracą autokefalicznych Kościołów prawosławnych, działalnością społeczną i misyjną, jak również wyrazili solidarność z prześladowanymi chrześcijanami[72]. Zdaniem A. Czerniajewa działania Cyryla jako patriarchy przypominają aktywność patriarchy moskiewskiego Nikona, dążącego do uczynienia Moskwy centrum światowego prawosławia[3].
W październiku 2018 r. kierowany przez Cyryla Święty Synod ogłosił zerwanie przez Cerkiew rosyjską jedności eucharystycznej z Patriarchatem Konstantynopolitańskim z powodu zaangażowania tegoż patriarchatu w tworzenie autokefalicznej Cerkwi na Ukrainie, niezależnej od Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego[73]. W lutym 2019 r. Rosyjski Kościół Prawosławny ogłosił również zerwanie łączności eucharystycznej ze zwierzchnikiem Kościoła Grecji arcybiskupem Hieronimem, który wypowiadał się za uznaniem Kościoła Prawosławnego Ukrainy za kanoniczny i prowadził korespondencję z jego zwierzchnikiem[74]. W grudniu 2019 r. Cerkiew rosyjska zerwała również jedność eucharystyczną z Patriarchatem Aleksandrii, także z powodu uznania przez niego kanoniczności Kościoła Prawosławnego Ukrainy[75].
Jako patriarcha Cyryl I odbył następujące wizyty:
Patriarcha Cyryl opowiadał się za bliższą współpracą między kierowanym przez siebie Kościołem a Komisją Europejską[97]. Równocześnie porównywał sytuację w Europie Zachodniej do czasów wojującego ateizmu w Związku Radzieckim, twierdząc, iż współczesna cywilizacja zachodnia w podobny sposób usiłuje usunąć religię z życia publicznego[98].
Wielokrotnie wyrażał swój niepokój w kwestii sytuacji chrześcijan na Bliskim Wschodzie[99], protestował przeciwko prześladowaniom chrześcijan w Egipcie[100]. Wzywał prawosławnych do aktywnego udziału w rozwiązywaniu konfliktów społecznych w regionie[101]. 23 marca 2011 spotkał się w Moskwie z Mahmudem Abbasem, prezydentem Autonomii Palestyńskiej[102].
Apelował o zjednoczenie Cypru[103].
W czerwcu 2010, w czasie modlitwy w Katyniu, wezwał narody polski i rosyjski do pojednania[104].
We wrześniu 2010 patriarcha Cyryl przesłał pozdrowienia władzom nieuznawanej przez społeczność międzynarodową Republiki Południowej Osetii[105]. W grudniu 2010 pogratulował Alaksandrowi Łukaszence zwycięstwa w wyborach prezydenckich, uznanych przez obserwatorów OBWE za sfałszowane. Zaapelował również do niego o kontynuację polityki „braterskich relacji” z Rosją[106]. W czerwcu 2011 wyraził pogląd, iż w świecie powinno istnieć więcej ośrodków władzy politycznej i ekonomicznej niż jeden, jak również stwierdził, iż jednym z takich ośrodków powinna stać się Rosja[107].
W styczniu 2012 patriarcha zapowiedział zorganizowanie przez Rosyjski Kościół Prawosławny pomocy dla najbardziej potrzebujących mieszkańców dotkniętej kryzysem Grecji[108].
17 sierpnia 2012 Cyryl oraz przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski arcybiskup Józef Michalik podpisali na Zamku Królewskim w Warszawie przesłanie Kościołów prawosławnego i katolickiego, wzywające do pojednania polsko-rosyjskiego[109].
W lipcu 2013 Cyryl uczestniczył w wielodniowych uroczystościach 1025. rocznicy chrztu Rusi Kijowskiej, który odbywały się kolejno w Moskwie, Kijowie i Mińsku, z udziałem prezydentów Rosji, Ukrainy i Białorusi oraz przedstawicieli większości autokefalicznych Kościołów prawosławnych, w tym ośmiu zwierzchników lokalnych Cerkwi[110]. W ich ramach patriarcha moskiewski i całej Rusi współcelebrował Świętą Liturgię w moskiewskim soborze Chrystusa Zbawiciela[111] oraz na miejscu pierwszej znanej ze źródeł pisanych cerkwi w Mińsku[112], w Kijowie na Górce św. Włodzimierza odprawił molebień razem z metropolitą kijowskim i całej Ukrainy Włodzimierzem[113]. W ocenie analityków Patriarchat Moskiewski wykorzystywał rocznicę chrztu Rusi, by umocnić swoje wpływy na obszarze, gdzie dominują prawosławie, język i kultura rosyjska, jak również podkreślić, że jest jedynym kontynuatorem tradycji chrześcijańskich na wschodniej Słowiańszczyźnie. Pod tym względem interesy Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego są tożsame z dążeniami rządu rosyjskiego[114].
Wzywał prezydenta USA Baracka Obamę do wycofania się z planów interwencji militarnej w ogarniętej wojną domową Syrii we wrześniu 2013, twierdząc, że pogorszy ona jeszcze sytuację obywateli kraju[115]. W 2015, po tym, gdy swoją obecność wojskową w Syrii zwiększyła Rosja, wyrażał natomiast nadzieję, że dzięki temu wojna domowa w Syrii zostanie zakończona, a na Bliskim Wschodzie nastanie pokój[116].
Patriarcha Cyryl długo nie komentował protestów na Ukrainie na przełomie lat 2013/2014[117]. Dopiero w lutym 2014 patriarcha Cyryl oficjalnie modlił się o pokój na Ukrainie i konsolidację jej społeczeństwa, jak również w intencji ofiar zamieszek w Kijowie[118][119]. Modlitwy takie polecił odprawić we wszystkich cerkwiach Patriarchatu Moskiewskiego w dniu 23 lutego 2014[120]. Równocześnie ostrzegał przed politycznym zaangażowaniem Cerkwi i odradzał duchowieństwu udział w protestach[117].
W toku kryzysu krymskiego, odpowiadając na apel locum tenens metropolii kijowskiej metropolity Onufrego, zapewniał, iż podejmie wszelkie środki, by na Ukrainie nie doszło do rozlewu krwi i śmierci osób cywilnych. Stwierdził, że naród ukraiński powinien sam zdecydować o swojej przyszłości[121]. Odnosząc się natomiast do problemów wyznaniowych (podział w Cerkwi prawosławnej), zaznaczał, że mogą być one rozwiązywane jedynie w zgodzie z prawem kanonicznym[122]. 18 marca 2014 nie wziął udziału w uroczystości przyjęcia Krymu w poczet podmiotów Federacji Rosyjskiej, ale wbrew oczekiwaniom hierarchii Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego nie skrytykował jednoznacznie zmiany granic[117].
Gdy konflikt na Ukrainie wschodniej zaostrzył się, patriarcha nadal podkreślał neutralność stanowiska Cerkwi prawosławnej i wzywał do pogodzenia się walczących stron[123][124]. Równocześnie w lipcu 2014 zaprzeczał, jakoby Rosja była w konflikcie agresorem i podziękował Władimirowi Putinowi za formułowanie idei, które „łączą ludzi”[117].
Podczas rozpoczętej przez prezydenta Władimira Putina agresji militarnej wobec Ukrainy, trwającej od 24 lutego 2022 r., Cyryl w swoich wypowiedziach popierał działania wojenne władz Rosji, nazywając je „jedynym słusznym wyborem”[125]. 3 kwietnia 2022 r. Cyryl podtrzymał swoje stanowisko, oświadczając, że wojna między Rosjanami a Ukraińcami została sprowokowana przez ingerencję Zachodu w sprawy „Świętej Rusi”. Stwierdził też, że działania Rosji mają charakter obrony swojej ojczyzny[126]. Rosyjski Kościół Prawosławny i jego zwierzchnik poparli wojnę i działania Władimira Putina, chociaż prowadziło to do konfliktu Cerkwi rosyjskiej z innymi autokefalicznymi Kościołami prawosławnymi, występującymi przeciwko agresji na Ukrainę[127].
W 2009, na krótko przed wyborem na urząd patriarchy, Cyryl (Gundiajew) stwierdził, iż jest przeciwnikiem reform w Kościele, który ze swojej definicji jest konserwatywny, ma bowiem zachowywać w niezmiennej postaci wiarę i Tradycję Apostolską. Nawiązując do wielkich ruchów reformatorskich w historii Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego – reform patriarchy moskiewskiego Nikona oraz Żywej Cerkwi – stwierdził, iż przyniosły one jedynie podziały wśród duchowieństwa i wiernych. Zdaniem hierarchy zmiany w Kościołach zachodzą naturalnie i stopniowo[128]. Przed soborem lokalnym, który wybrał go na patriarchę, miał opinię modernisty, duchownego prozachodniego i reformatora Kościoła. W związku z tym w ocenie A. Czerniajewa jego konserwatywna retoryka w okresie poprzedzającym wybory nie była autentyczna[3]. Ten sam autor uważa jednak Cyryla za zwolennika administracyjnych, autorytarnych metod zarządzania Kościołem i naśladowcę scentralizowanego modelu organizacji kościelnej znanego mu z Kościoła katolickiego. W jego ocenie w tym duchu utrzymane były wprowadzone przez patriarchę zmiany w organizacji Cerkwi, jakich dokonał po 2009[3]. Przeciwną ocenę działań Cyryla na tym polu przedstawił Eugeniusz Czykwin, który podkreśla, iż w okresie sprawowania urzędu przez patriarchę praktyką poprzedzającą decyzje Soboru Biskupów stały się dyskusje na forum Międzysoborowego Zgromadzenia, w którym na równi z duchowieństwem zasiadają delegaci świeccy[2].
W 2011 duchowny wyraził pogląd, iż koncepcja multikulturalizmu okazała się niemożliwa do realizacji. Jako alternatywę dlań przedstawił pokojowe stosunki między społecznościami, z których każda żyje według własnych przekonań, bez konieczności akceptowania obcych koncepcji kulturalnych[129].
Jest przeciwnikiem aborcji, eutanazji, zapłodnienia in vitro oraz legalizacji związków homoseksualnych[2]. Podkreśla chrześcijańskie korzenie kultury europejskiej i twierdzi, że w ich duchu powinna kształtować się duchowość i moralność współczesnych Europejczyków[130].
W 2010 patriarcha Cyryl skrytykował rozwarstwienie społeczne współczesnej Rosji i stwierdził, iż obojętność Kościoła na analogiczny problem w Rosji carskiej była jedną z przyczyn ataku nań w Rosji Radzieckiej[2].
9 kwietnia 2011, komentując wyrażaną pod adresem Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego krytykę (wyrażaną szczególnie przez rosyjskich liberałów[2]), patriarcha stwierdził, iż jest ona efektem aktywności Cerkwi na różnych polach społecznych[131].
Jako jedno ze swoich głównych zadań jako patriarchy Cyryl określił:
cerkiewne głoszenie duchowno-moralnych ideałów dostosowanych do realiów współczesnego życia[66]
Patriarcha podkreślał, iż w jego ocenie charakter słowa bożego jest współcześnie przyćmiony przez ideologie stworzone przez człowieka, co ocenia zdecydowanie negatywnie[66]. Twierdził również, iż zadaniem Cerkwi jest wzmocnienie jej pozycji społecznej i upowszechnienie głoszonej przez nią etyki, wbrew dokonującej się w XX w. marginalizacji religii w ZSRR[3]. Duchowny podkreślał, iż wierzy w możliwość głębokiej przemiany całej Rosji dzięki utrwaleniu się w społeczeństwie etyki prawosławnej[132]. W lipcu 2011 stwierdził, że zadaniem Cerkwi jest zmiana postrzegania religii prawosławnej w społeczeństwie rosyjskim ze swojego rodzaju „folkloru” na realny światopoglądowy punkt odniesienia większości obywateli[133].
Cyryl kilkakrotnie twierdził, iż istnieje związek między moralną postawą człowieka a katastrofami naturalnymi oraz awariami zbudowanych przez człowieka urządzeń (np. katastrofa w Czarnobylu). Zdaniem patriarchy nie ma sensu wstrzymywanie postępu technologicznego, człowiek musi natomiast nauczyć się korzystać z dóbr naturalnych w mądry sposób[134], zaś zagrożenia wynikające z rozwoju cywilizacji mogą być niwelowane przez siłę wiary[135]. W lipcu 2011, nawiązując do zatonięcia statku wycieczkowego „Bułgarija” w Tatarstanie na Wołdze oraz do katastrofy lotniczej w Pietrozawodsku stwierdził, iż wydarzenia te pokazują niski poziom moralny społeczeństwa: zdaniem patriarchy doszło do nich, gdyż właściciele będących w złym stanie technicznym urządzeń dopuścili do ich dalszej eksploatacji dla uzyskania korzyści materialnych[136].
We wrześniu 2011, w czasie wizyty w eparchii magadańskiej, patriarcha nazwał Kołymę „rosyjską Golgotą”. Stwierdził, że Związek Radziecki musiał upaść, gdyż był państwem bez Boga; z tego powodu żadne czynniki ekonomiczne, polityczne i społeczne nie przełożyły się na realizację deklarowanego celu – szczęśliwego życia obywateli. Podkreślił, że pamięć o zbrodniach dokonanych w ZSRR powinna budzić refleksję nad skutkami życia bez wiary[137]. W grudniu 2011 patriarcha stwierdził, że jeśli nie dojdzie do wewnętrznej przemiany człowieka, Rosja stale będzie w kryzysie[138]. W styczniu 2012 stwierdził, że wychowanie młodego pokolenia w duchu moralności jest kluczowym problemem państwa rosyjskiego[139]. W październiku 2013 stwierdził, że pozytywne przemiany w państwie oraz w życiu każdego człowieka zależą od jego rozwoju duchowego[140].
W dniu objęcia tronu patriarszego Cyryl wygłosił przemówienie, w którym opowiadał się za współpracą państwa i Kościoła na zasadach symfonii[141]. Uważany jest przy tym za zwolennika niezależności Kościoła od polityki państwowej[23].
Cyryl wzywał do budowy społeczeństwa rosyjskiego opartego na wartościach chrześcijańskich[142][143] i oparciu się na normach moralnych w procesie modernizacji państwa[144], czy wręcz opracowania katalogu podstawowych wartości, na których wszystkie partie polityczne powinny obowiązkowo opierać działalność[145]. Czynny udział Kościoła w życiu społecznym uważa za uzasadniony wobec faktu, iż we współczesnym świecie jego zdaniem grzech występuje z niespotykaną dotąd siłą[146]. Twierdzi jednak również, iż sam Kościół nie powinien stanowić siły politycznej[147]. Jego zadania w 2010 definiował następująco:
Rosyjska Cerkiew nie zabiega o status Kościoła państwowego. Cerkiew, będąc oddzielona od państwa, nie jest jednak oddzielona od społeczeństwa. Nie może więc nie poczuwać się do odpowiedzialności za duchowy stan narodu[2]
W lipcu 2011 patriarcha stwierdził, że odrodzenie Rosji i jej dobrobyt będą zależały od tego, na ile obywatele kraju będą utożsamiali się z ideałami głoszonymi przez Cerkiew, a nie tylko dążyli do bogacenia się[148].
W 2010 wysoko ocenił działalność Władimira Putina jako premiera Federacji Rosyjskiej[149], zaś w 2012 – jego udział w rozwiązaniu kryzysu w Rosji w latach 90. XX wieku[42]. W maju 2011 zadeklarował, iż Rosyjski Kościół Prawosławny nie będzie udzielał poparcia żadnej partii politycznej[150].
Jest zwolennikiem nauczania religii w szkołach[5]. Wypowiadał się przeciwko ślubom cywilnym[5].
W 2011 patriarcha skrytykował radziecką interwencję w Afganistanie w 1979[151]. Poparł inwazję Rosji na Ukrainę[152][153], uzasadniając ją m.in. walką z tęczową zgnilizną[154].
Jako metropolita, a następnie w pierwszych latach patriarchatu uważany był za teologa liberalnego w kwestii relacji międzykościelnych, przychylnie nastawionego do idei ekumenizmu[15]. Jako biskup i metropolita opowiadał się za prowadzeniem dialogu ekumenicznego, w szczególności prawosławno-katolickiego. Twierdził, iż dwa centra chrześcijaństwa we współczesnej Europie stanowią Moskwa oraz Watykan[15]. Komentując stan dialogu prawosławno-katolickiego, Cyryl podkreślił, iż od 1980 prowadzony jest systematyczny dialog teologiczny ukierunkowany na wyjaśnienie problemów dzielących obydwa wyznania, nie jest jednak możliwe natychmiastowe ich rozwiązanie[155].
Wzywał wszystkich chrześcijan do współpracy w głoszeniu swojej wiary[156]. W styczniu 2010 wyraził także nadzieję na pełne przywrócenie widzialnej jedności Kościoła[157]. Natomiast w listopadzie 2010 duchowny stwierdził, iż mimo wszelkich trudności we wzajemnych relacjach Kościoły katolicki i prawosławny wspólnie bronią tradycyjnych wartości, m.in. modelu rodziny, przeciw „agresywnemu świeckiemu liberalizmowi” oraz sprzeciwiają się eksperymentom biologiczno-medycznym sprzecznym z godnością człowieka[155].
Krytyczniej patriarcha odnosił się do Kościołów tradycji protestanckiej. Wyrażał „niepokój” wobec wyrażanej przez część z nich zgody na zawieranie małżeństw jednopłciowych i ordynacje homoseksualistów. Podkreślał przy tym, iż Kościoły protestanckie nie są w swoich poglądach jednorodne[155].
12 lutego 2016 patriarcha Cyryl jako pierwszy w historii patriarcha moskiewski i całej Rusi spotkał się ze zwierzchnikiem Kościoła katolickiego – papieżem Franciszkiem, gdzie punktem kulminacyjnym tego spotkania było podpisanie wspólnej katolicko-prawosławnej deklaracji[158].
Patriarcha Cyryl w wystąpieniach publicznych wielokrotnie nawiązywał do idei Świętej Rusi. Twierdzi, iż współcześnie tworzą ją państwa Rosja, Białoruś i Ukraina, co stanowi również podstawę dla nietworzenia na terenie dwóch ostatnich wymienionych krajów autokefalicznych Kościołów prawosławnych[29]. W czasie wizyty na Ukrainie z okazji 1020. rocznicy chrztu Rusi Kijowskiej metropolita Cyryl stwierdził w publicznym wystąpieniu, iż:
Rosja, Ukraina i Białoruś to Święta Ruś. Święta Ruś to ideał miłości, dobra i prawdy. Święta Ruś to piękno, Święta Ruś to siła i my razem z wami stanowimy jedną Świętą Ruś.[29]
Również bezpośrednio po objęciu urzędu patriarchy Cyryl stwierdził, iż jego zadaniem jako patriarchy jest dbałość o zachowanie całości terenu kanonicznego Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, w tym utrwalenie duchowej jedności między narodami zamieszkującymi na jego terenie. Tym samym wykluczył możliwość powstawania nowych Kościołów autokefalicznych w krajach powstałych po rozpadzie ZSRR[66]. W 2009 w czasie wizyty na Białorusi podkreślał, że jako patriarcha moskiewski i całej Rusi nie jest jedynie zwierzchnikiem prawosławnych administratur w Federacji Rosyjskiej[30]. Deklarował ponadto, iż narody rosyjski i białoruski są trwale złączone poprzez wspólne wartości[30].
Jeszcze przed wyborem na zwierzchnika Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego Cyryl był określany jako zwolennik „prawosławnego imperium panrosyjskiego”[15]. Hierarcha wielokrotnie nawiązywał również do idei „Moskwy – Trzeciego Rzymu”, uważa Patriarchat Moskiewski za kontynuatora tradycji bizantyjskich oraz popiera koncepcję terenu kanonicznego w kontekście Patriarchatu Moskiewskiego[15]. Z tych też powodów wypowiadając się jako przewodniczący Wydziału Zewnętrznych Stosunków Cerkiewnych wielokrotnie zarzucał Kościołowi katolickiemu prowadzenie polityki prozelityzmu wobec prawosławnych mieszkańców ziem byłego ZSRR[15]. Równocześnie określał siłową likwidację Kościoła greckokatolickiego w ZSRR jako działanie legalne i ważne kanonicznie[15]. Protestował również przeciwko udziałowi Patriarchatu Konstantynopolitańskiego w działaniach na rzecz przywrócenia jedności Kościoła prawosławnego na Ukrainie[15]. Prowadził natomiast nieudane rozmowy ze zwierzchnikiem Ukraińskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego metropolitą Metodym (Kudriakowem) w kwestii ewentualnego wejścia kierowanych przez niego struktur do Patriarchatu Moskiewskiego na prawach szerokiej autonomii[20].
Jeszcze przed wyborem na patriarchę Cyryl (Gundiajew) wzywał do jedności między narodem rosyjskim, państwem rosyjskim i Rosyjskim Kościołem Prawosławnym w celu uczynienia z Rosji jednego z centrów globalizacji i cywilizacji „słowiańsko-prawosławnej”[15][159]. Opowiada się za zachowaniem języka cerkiewnosłowiańskiego jako liturgicznego w Rosyjskim Kościele Prawosławnym, argumentując, że współczesny język rosyjski nie oddaje w pełni sensu tekstu cerkiewnosłowiańskiego[160].
Cyryl nie zrezygnował z koncepcji jedności narodów wschodniosłowiańskich także po inwazji Rosji na Ukrainę w 2022 r. - w Wielkanoc 2023 r. określił całość ziem rosyjskich, ukraińskich i białoruskich jako jedną ziemię rosyjską (ruską), a wojnę między Rosjanami i Ukraińcami jako spór wewnętrzny[161].
Od wielu lat poważnym krytykiem patriarchy jest rosyjski teolog Andriej Kurajew[162][163], którego Cyryl I koniec końców zmusił do emigracji[164].
Cyryl (Gundiajew) jest autorem następujących publikacji[6]:
oraz 1580 innych publikacji, w tym prasowych.
Patriarcha Cyryl posiada m.in. następujące odznaczenia cerkiewne[6]:
Tytuł doktora honoris causa nadały patriarsze Cyrylowi następujące uczelnie[6]:
Z okazji 65. urodzin hierarchy, przypadających w listopadzie 2011, powstał poświęcony mu film Put’ pastyria[179].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
