Cerkiew św. Jana Klimaka w Warszawie
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Cerkiew św. Jana Klimaka – prawosławna cerkiew parafialna w Warszawie. Należy do dekanatu Warszawa diecezji warszawsko-bielskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.
 nr rej. A-54 z dnia 20.08.2003. | |||||||||||||||||||||||
| cerkiew parafialna | |||||||||||||||||||||||
 Widok cerkwi od strony ul. Wolskiej | |||||||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||||||||||
| Diecezja | |||||||||||||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||||||||||||
| Wspomnienie liturgiczne |
30 marca/12 kwietnia; | ||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Warszawy  | |||||||||||||||||||||||
 52°13′40,6″N 20°56′47,4″E | |||||||||||||||||||||||
| Strona internetowa | |||||||||||||||||||||||
.JPG)
Świątynia znajduje się na Woli w rejonie Ulrychowa, przy ulicy Wolskiej 140, w obrębie cmentarza prawosławnego. Została wzniesiona w latach 1903–1905 z inicjatywy arcybiskupa warszawskiego i nadwiślańskiego Hieronima z przeznaczeniem na miejsce pochówku jego syna Iwana – a w przyszłości również samego hierarchy – jak również jako świątynia cmentarna służąca pogrzebom i nabożeństwom w intencji zmarłych. Cerkwią parafialną stała się w dwudziestoleciu międzywojennym, po rozbiórce lub zamknięciu większości warszawskich cerkwi, kojarzonych z zaborem rosyjskim. Świątynia nieprzerwanie pełni funkcje liturgiczne od momentu poświęcenia, z wyjątkiem lat 1915–1919. Cerkiew została uszkodzona w czasie II wojny światowej, a podczas rzezi Woli hitlerowcy zamordowali służących w niej kapłanów, ich rodziny oraz dzieci z prawosławnego przytułku dla sierot prowadzonego przy parafii.
Budowla została wzniesiona według projektu Władimira Pokrowskiego. Naśladuje swoim wyglądem XVII-wieczne budownictwo sakralne regionu rostowskiego. Na wyposażeniu cerkwi znajdują się zabytkowe ikony i utensylia z pocz. XX wieku, w tym ikonostas wykonany przez Ołeksandra Muraszkę. Autorami fresków, wykonanych w latach 60. i 70. XX wieku, są Adam Stalony-Dobrzański i Jerzy Nowosielski. Budowlę wyremontowano w latach 1945−1948 oraz w latach 60. i 70. XX wieku. Od 2003 w cerkwi wystawione są dla kultu relikwie św. Bazylego Martysza.
Cerkiew wraz z całym zespołem Reduty Wolskiej została wpisana do rejestru zabytków 20 sierpnia 2003 pod nr A-54[1].
Okoliczności budowy
Prawosławna cerkiew w obrębie cmentarza na Woli była prywatną fundacją arcybiskupa warszawskiego i nadwiślańskiego Hieronima[2]. Miała pełnić zadania świątyni pomocniczej wobec parafialnej cerkwi Włodzimierskiej Ikony Matki Bożej, urządzonej w odebranym katolikom po powstaniu listopadowym kościele św. Wawrzyńca[3]. Bezpośrednim jednak celem budowy było upamiętnienie zmarłego 8 sierpnia 1902 w Piatigorsku syna arcybiskupa, Iwana Iljicza Ekziemplarskiego[2][a].
W 1903 arcybiskup zakupił działkę położoną przy wschodnim murze cmentarnym od ulicy Wolskiej o powierzchni 1237 sążni kwadratowych. Koszt zakupu wyniósł 4275 rubli[4]. 28 czerwca 1903 w jej obrębie położony został kamień węgielny pod budowę cerkwi. Jej projekt wykonał architekt eparchialny Władimir Pokrowski[5]. Wzniesienie świątyni i otaczającego ją żelaznego płotu w całości sfinansował prawosławny arcybiskup warszawski. Budynek był gotowy w czerwcu 1905[5], jednak jego konsekracja, również przeprowadzona przez arcybiskupa Hieronima, nastąpiła dopiero 15 października 1905. Była połączona z pogrzebem Iwana Ekziemplarskiego[2]. Dwa tygodnie później zmarł również arcybiskup. Zgodnie ze swoim życzeniem został on pochowany obok syna[6]. Ceremonię, która odbyła się w nieukończonej jeszcze dolnej cerkwi, poprowadzili arcybiskup wileński i litewski Nikander i biskup chełmski Eulogiusz. Na pogrzebie oprócz wyznawców prawosławia obecni byli również katolicy i Żydzi[5].
Prace w tej części świątyni zostały ukończone w 1906, a jej konsekracji 1 listopada 1906 dokonał protoprezbiter Pawieł Kallistow. W czasie ceremonii[7] w prezbiterium dolnej cerkwi ustawiono ołtarz-święty stół (cs. prestoł), który umieszczono nad miejscem pochówku arcybiskupa Hieronima. Nagrobek Iwana Ekziemplarskiego znalazł się natomiast w południowo-wschodniej części cerkwi[8]. Następnego dnia Świętą Liturgię w cerkwi odprawili arcybiskup wileński i litewski Nikander oraz biskup chełmski Eulogiusz. Uroczyste Święte Liturgie w intencji fundatora odbywały się codziennie jeszcze przez tydzień, po czym postanowiono, że w dolnej cerkwi nabożeństwo takie będzie miało miejsce w każdą środę (w tym dniu tygodnia zmarł arcybiskup)[7].
1915–1939
W 1915 wszyscy kapłani prawosławni pracujący w Warszawie zostali ewakuowani, w związku z czym cerkiew św. Jana Klimaka została zamknięta. Opiekował się nią sługa cerkiewny Nikanor Skibin.
Dopiero w 1919 do stolicy przyjechał z Łodzi ks. Antoni Rudlewski, który został proboszczem parafii Trójcy Świętej i zaczął regularnie odprawiać nabożeństwa w cerkwi na Podwalu. Na jego prośbę do Warszawy przybył również ks. Jan Kowalenko. Objął on opiekę nad świątynią na Woli[9]. Z jego inicjatywy przy budynku wzniesiono w 1931 dzwonnicę, której cerkiew dotąd nie posiadała, i zawieszono na niej dzwony o łącznej wadze 354 kg[10]. Na skutek akcji rewindykacji cerkwi prawosławnych, w czasie której zburzono szereg budynków sakralnych wzniesionych przez Rosjan w Warszawie, zaś te powstałe w dawnych kościołach katolickich zwrócono pierwotnym właścicielom, świątynia na Woli stała się – obok cerkwi św. Marii Magdaleny na Pradze – jedną z dwóch wolno stojących cerkwi prawosławnych w Warszawie[11][b].
W 1923 w cerkwi św. Jana Klimaka (w jej dolnej części) został pochowany zamordowany metropolita warszawski Jerzy[12].
II wojna światowa
Cerkiew, zwłaszcza jej część dolna, była niejednokrotnie schronieniem dla cywilnej ludności Warszawy w czasie jej obrony we wrześniu 1939[13].
5 sierpnia 1944, w czasie rzezi Woli, zginęli proboszcz parafii św. Jana Klimaka archimandryta Teofan (Protasiewicz) oraz jeden z jej kapłanów, ks. Antoni Kaliszewicz razem z rodziną[14]. Oddziały niemieckie zamordowały również dzieci z prawosławnego sierocińca prowadzonego przez parafię, jego pracowników i kilkadziesiąt osób ukrywających się w dolnej części cerkwi: członków chóru parafialnego, kilkanaścioro prawosławnych wiernych oraz grupę mieszkańców domów w najbliższej okolicy[14]. Zbiorowy grób dzieci i personelu sierocińca znajduje się przy cerkwi od strony ulicy Wolskiej[15].
Po tych wydarzeniach cerkiew została opuszczona i pozostawała bez opieki do stycznia 1945. Żołnierze niemieccy jeszcze kilkakrotnie dopuścili się w niej aktów wandalizmu, ukradli również dzwony[16]. Wielokrotnie służyła jeszcze także jako kryjówka dla ludności cywilnej w czasie powstania warszawskiego[14].
Między styczniem i majem 1945 świątynią opiekował się ks. Eugeniusz Pietraszkiewicz, pod nadzorem którego dokonano usunięcia części wojennych zniszczeń obiektu[14].
Okres PRL
Starania poprzednika kontynuował ks. Aleksander Czubuk-Podolski, który został nowym proboszczem parafii na Woli w końcu 1945 i który służył w niej do 1948[14]. Na początku kolejnej dekady stan techniczny budynku cerkwi opisano jako dobry, wskazano jednak, że obiekt powinien zostać odremontowany[17].
W latach 50. na terenie cmentarza oraz przy chodniku ulicy Wolskiej ustawiono dwie tablice Tchorka upamiętniające ofiary rzezi Woli[18].
W latach 60. XX wieku świątynia została gruntownie odnowiona. W 1964 przeprowadzono renowację elewacji cerkwi, a także jej kopuły. W 1966 we wnętrzu budynku zbudowano chór muzyczny z malowidłem przedstawiającym modlitwę Chrystusa na pustyni[19]. W tym samym dziesięcioleciu parafia św. Jana Klimaka zorganizowała punkt nauki religii prawosławnej dla dzieci w wieku szkolnym, którego zajęcia odbywały się w cerkwi (placówka duszpasterska nie posiadała domu parafialnego). Na początku lat 70. brało w nich udział ok. trzydzieściorga dzieci[19].
W nocy z 22 na 23 maja 1968 nieznani sprawcy włamali się do budynku, kradnąc szereg zabytkowych ikon oraz utensyliów cerkiewnych[19].
W 1977 odnowiono dolną cerkiew[20]. W grudniu 1978 budynek został ponownie poświęcony po dokonanym w latach poprzednich gruntownym remoncie. Ceremonii przewodniczył metropolita warszawski i całej Polski Bazyli w asyście archimandryty Atanazego, przełożonego monasteru w Żyrowiczach (Rosyjski Kościół Prawosławny) oraz grupy kapłanów PAKP. Prace remontowe trwały jeszcze po wyświęceniu budynku. W 1980 zakończono podjęte siedem lat wcześniej prace przy freskach w górnej cerkwi[20], zaś w 1987 zastąpiono starszą dzwonnicę nową konstrukcją zaprojektowaną przez Michała Sandowicza[21]. W następnym roku w cerkwi odbyły się uroczystości tysiąclecia chrztu Rusi, w których oprócz duchowieństwa prawosławnego brali udział przedstawiciele innych Kościołów chrześcijańskich. We wnętrzu obiektu umieszczono tablicę upamiętniającą to wydarzenie[21].
Po 1989
W latach 90. XX wieku w cerkwi przeprowadzono kolejne remonty, m.in. odnowiono freski w górnej cerkwi. 5 grudnia 1999 r., po zakończeniu tych prac, obiekt ponownie poświęcił metropolita warszawski i całej Polski Sawa[21].
W 2009 r. na zachodniej ścianie budynku została odsłonięta tablica ku czci wyznawców prawosławia, którzy ponieśli śmierć w czasie II wojny światowej[22].
W 2014 r. po raz kolejny odnowiono cerkiew dolną, wymieniając posadzkę i malując sklepienia[23].
W sierpniu 2018 roku rozpoczęto generalny remont cerkwi[24]. Na wieży wymieniono zniszczone elementy kopuły, a znajdujący się na niej krzyż został pozłocony[25]. Na skutym tynku wewnątrz kopuły grupa artystów z Ukrainy namalowała wizerunek Chrystusa Pantokratora, a poniżej wizerunki aniołów, proroków i świętych[25]. Przywrócono oryginalne piaskowo-żółte dekoracje na elewacji[26] (wcześniej świątynia miała barwę zbliżoną do bieli)[27]. Wokół cerkwi ułożono granitowy bruk[25]. Prace zakończyły się w 2022 roku[26].
19 sierpnia 2021 r. cerkiew została wyróżniona certyfikatem „Cenny zabytek Mazowsza”[28].
Tworząc projekt cerkwi, Władimir Pokrowski wzorował się na siedemnastowiecznej architekturze sakralnej regionu rostowskiego[2]. Wyrazisty styl ruski miał pozostawać w kontraście z wyglądem cerkwi Włodzimierskiej Ikony Matki Bożej, która zdaniem twórcy nowej świątyni zbyt wyraźnie zachowała zewnętrzne cechy katolickiej sztuki sakralnej[29].
Budynek został wzniesiony na planie krzyża łacińskiego z kamienia, obłożonego jasną cegłą. Całość wieńczy pojedyncza cebulasta kopuła z krzyżem[2], kryta miedzianą łuskowatą blachą[30]. Na jej wschodniej ścianie znajduje się tablica z napisem w języku rosyjskim upamiętniająca fundatora i opisująca okoliczności powstania świątyni[5]. Wejście do cerkwi od strony zachodniej prowadzi przez wysunięty ganek (element również spotykany w architekturze rostowskiej[30]), nad którym na trójkątnym tympanonie znajduje się fresk z postacią Matki Bożej. Budynek jest trójdzielny[2]. Z zewnątrz zdobią ją dekoracyjne detale również typowe dla budownictwa rostowskiego, w tym dla świątyń Kremla rostowskiego. Portale nawy głównej oraz nawy bocznej wypełniają akroteriony w kształcie kokoszników, przypominające równocześnie cebulastą kopułę cerkwi. Fryz z półkolistych akroterionów znajduje się na bębnie, poniżej rzędu okien. Z kolei powyżej okien znajdują się jeszcze dwa fryzy – jeden w formie okien biforialnych i jeden potrójny. Trzy fryzy znajdują się również we wszystkich absydach: najniższy w formie okien biforialnych, jeden z motywami florystycznymi i ostatni z motywami geometrycznymi. Poza fryzami na ścianach bocznych nie ma żadnych zdobień[30].
Cerkiew posiada dwie kondygnacje, na których znajdują się niezależne od siebie pomieszczenia przystosowane do celów kultowych[2].
Część górna
Patronem górnej cerkwi jest święty mnich Jan Klimak. Według pierwotnego projektu była to świątynia wyjątkowo skromna na tle innych cerkwi wzniesionych przez Rosjan w Warszawie, m.in. była ona całkowicie pozbawiona fresków na ścianach. Wynikało to z przeznaczenia budynku na cerkiew cmentarną[6]. Obecnie ściany obiektu zdobi dekoracja malarska wykonana przez Adama Stalony-Dobrzańskiego[13] i Sotirisa Pantopulosa[20]. Adam Stalony-Dobrzański wykonał także witraże w oknach świątyni[13].
Ikonostas jest dziełem kijowskiego ikonografa i rzeźbiarza Ołeksandra Muraszki, który wcześniej wykonywał prace dekoratorskie m.in. w cerkwi św. Michała Archanioła w Warszawie[6]. Napisane przez niego dla cerkwi ikony pozostają pod wyraźnym wpływem twórczości Wiktora Wasniecowa, w szczególności wizerunków świętych z soboru św. Włodzimierza w Kijowie[8]. Muraszko obserwował powstawanie fresków Wasniecowa, gdyż sam pracował w soborze św. Włodzimierza nad złoceniami i częścią ikonostasu[31]. Ikonostas wyrzeźbiono w drewnie dębowym. Jest on trzyrzędowy, dekorowany kolumienkami w stylu neoromańskim, rozetkami i akroterionami. W pierwszym rzędzie ikon, na drzwiach diakońskich, znajdują się scena Zwiastowania i cztery wizerunki Ewangelistów. Tradycyjnie z lewej strony znalazła się ikona patrona cerkwi, zaś po obu stronach królewskich wrót – wizerunki Jezusa Chrystusa i Matki Bożej. Z prawej strony zlokalizowano ikonę św. Hieronima. Ponad carskimi wrotami umieszczono znacznie mniejszą, prostokątną ikonę Chrystusa typu Acheiropoietos[6]. Drugi rząd ikon tworzą (od lewej) przedstawienia św. Aleksandry, św. Bazylego Wielkiego, Ostatniej Wieczerzy, św. Jana Chryzostoma i św. Mikołaja. Najwyższy rząd skomponowany został z okrągłych ikon św. Piotra, św. Pawła oraz centralnie położonej Trójcy Świętej[6]. Powyżej ikonostasu znajdował się, już nieistniejący, napis w języku cerkiewnosłowiańskim Czaju woskriesienija miertwych (pol. Oczekuję zmartwychwstania umarłych)[13]. Z kolei od 1986 nad carskimi wrotami znajduje się kopia Poczajowskiej Ikony Matki Bożej, napisana w Warszawie i poświęcona w ławrze Poczajowskiej[13]. Po zwróceniu Kościołowi katolickiemu kościoła św. Wawrzyńca, do cerkwi św. Jana Klimaka przeniesiono dodatkowo trzy ikony, które pierwotnie znajdowały się w tej świątyni (wcześniej cerkwi pod wezwaniem Włodzimierskiej Ikony Matki Bożej)[32].
W części ołtarzowej obiektu znajdują się ikona Zmartwychwstania Pańskiego oraz cykl ikon przedstawiających wybrane wielkie święta prawosławia. Z kolei od strony nawy, po obydwu stronach ikonostasu zlokalizowano wizerunki św. Sergiusza z Radoneża i św. Serafina z Sarowa. Po prawej stronie od ikonostasu umieszczone zostały Golgota oraz ikona Chrystusa Cierpiącego, napisana przez protodiakona Wieniamina Siemionowa. Inni święci, których wizerunki są czczone w cerkwi, to św. Andrzej Apostoł, św. Olga Kijowska, św. Włodzimierz Wielki (ikony wstawione z okazji tysiąclecia chrztu Rusi Kijowskiej) oraz przywiezione z pielgrzymek na Athos kopia Atoskiej Ikony Matki Bożej oraz podobizna św. Jana Ruskiego. Natomiast w przedsionku zawieszona została reprodukcja obrazu Kazanie Chrystusa w Łodzi[13]. Wyposażenie świątyni jest stale wzbogacane i odnawiane[33].
Szczególną czcią otaczane są ikony św. Mikołaja oraz kopia Kazańskiej Ikony Matki Bożej, umieszczona w 2001 w zdobionym kiocie wykonanym przez Wojciecha Szmeję[33]. Wizerunki te trafiły do cerkwi z inicjatywy jej fundatora[13]. Od 2003 w świątyni znajdują się również relikwie Bazylego Martysza, jednego z męczenników chełmskich i podlaskich[34].
Część dolna
Część dolna nosi wezwanie św. Eliasza i św. Hieronima ze Strydonu, patronów fundatora świątyni[2]. Pierwotnie było to jego mauzoleum rodzinne[35]. Pracami dekoratorskimi w dolnej części budynku kierował Piotr Fedders. Znajduje się tam jednorzędowy ikonostas wykonany przez Włodzimierza Inokjentiewa[13] z różowego i czarnego marmuru, sprowadzonego specjalnie na ten cel ze Szwecji. Z tego samego materiału wykonany jest ołtarz, pod którym pochowano arcybiskupa Hieronima. Ściany świątyni pokrywała polichromia autorstwa A. Korielina, który napisał również na szkle ikonę Chrystusa Pantokratora w otoczeniu apostołów. Na suficie zawieszono panikadiło[36].
W latach 50., kiedy proboszczem był Jerzy Klinger, na ścianie wschodniej za ołtarzem Jerzy Nowosielski namalował freski przedstawiające Matkę Boską, archaniołów Gabriela i Michała oraz sceny biblijne[37]. W 1979 (inne źródło podaje 1977[20]), po powiększeniu dolnej cerkwi[38], dotychczasową dekorację ścian zastąpiły freski tego samego artysty[39]. Przedstawiają one wybrane sceny z historii zbawienia, zaś na wschodniej ścianie wykonany został wizerunek Matki Bożej Oranty[13]. Centralny marmurowy anałoj w dolnej cerkwi jest równocześnie nagrobkiem metropolity warszawskiego Jerzego[8].
W swoim testamencie arcybiskup prosił, by wygląd dolnej części cerkwi nie był zmieniany i by nie dokonywano w niej następnych pogrzebów. Dla pochówków innych spokrewnionych z nim osób miała być przeznaczona kwatera sąsiadująca z cerkwią od wschodu. Ostatnia wola hierarchy nie została jednak spełniona. We wskazanej przez niego kwaterze chowane były inne osoby[c]. Ponadto w 1944 istniał projekt poszerzenia dolnej kaplicy, by mogły się w niej odbywać kolejne pogrzeby[36]. Plan ten został ostatecznie zrealizowany w 1978[13].
Podczas remontu świątyni przeprowadzonego w latach 2018–2020 przeniesiono razem z fragmentem ściany dwa freski Jerzego Nowosielskiego: Spotkanie Pańskie i Wprowadzenie do Świątyni Najświętszej Bogurodzicy Marii w celu przywrócenia podziemnej części budowli dawnego układu przestrzennego[25].
W cerkwi św. Jana Klimaka służył w latach 1905–1906 protoprezbiter Nikołaj Łopatinski, duchowny nagrodzony złotym krzyżem[4]. Pierwszym proboszczem świątyni po okresie bieżeństwa był Jan Kowalenko, bliski współpracownik metropolity warszawskiego i całej Polski Dionizego, następnie członek Tymczasowego Kolegium Rządzącego PAKP[9]. W czasie II wojny światowej, do śmierci podczas rzezi Woli, parafią kierował archimandryta Teofan (Protasiewicz)[14]. W II połowie XX wieku proboszczami parafii byli m.in. Jerzy Klinger i Aleksy Znosko, teolodzy i profesorowie Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej[19]. Z kolei w I dekadzie XXI w. stanowisko to pełnił igumen (następnie archimandryta) Paisjusz (Martyniuk)[40][41], obecny arcybiskup przemyski i gorlicki[42].
Goście cerkwi
Świątynię wielokrotnie odwiedzali hierarchowie różnych prawosławnych Cerkwi autokefalicznych, przybywający z oficjalnymi wizytami do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Byli wśród nich patriarchowie konstantynopolitańscy Dymitr i Bartłomiej[21], patriarcha jerozolimski Teofil III[43], patriarcha aleksandryjski Teodor II[44], patriarcha rumuński Teoktyst, patriarcha serbski Paweł, arcybiskup Aten Chrystodulos, metropolita albański Anastazy[21], metropolita ziem czeskich i Słowacji Krzysztof[45], metropolici całej Ameryki i Kanady Teodozjusz, Herman oraz Tichon[46], arcybiskupi Kuopio i całej Finlandii Paweł oraz Leon, metropolita leningradzki Aleksy, metropolita miński i słucki Filaret[21], metropolita astański i kazachstański Aleksander[47], metropolita Czarnogóry i Przymorza Amfilochiusz[48], arcybiskup Telmessos Hiob (przedstawiciel Patriarchatu Konstantynopolitańskiego przy Światowej Radzie Kościołów)[49] i inni prawosławni biskupi z Bułgarii, Cypru, Gruzji, Białorusi, Ukrainy, Grecji, Rumunii, Serbii, Włoch i Portugalii[21].
Według tego samego projektu ok. 1910 wzniesiono cerkiew św. Włodzimierza w Opocznie (zburzoną w 1929)[50].
- Ilja Ekziemplarski przyjął święcenia jako kapłan żonaty, miał trzech synów. W 1885, dziesięć lat po śmierci małżonki, zdecydował się na złożenie ślubów mniszych. W 1896 został biskupem chełmskim i warszawskim. Por. Иероним (Экземплярский / Экземпляровский). ortho-rus.ru. [dostęp 2009-12-21]. (ros.).
- Oprócz dwóch cerkwi wolno stojących w Warszawie istniały również cerkiew Trójcy Świętej na Podwalu, wzniesiona w XVIII w. przez prawosławnych Greków, a od 1936 także cerkiew Wprowadzenia Matki Bożej do Świątyni, zorganizowana staraniem białych emigrantów rosyjskich
- W tym metropolici warszawscy i całej Polski Dionizy (Waledyński), Tymoteusz (Szretter), Stefan (Rudyk) i Bazyli (Doroszkiewicz) oraz inni kapłani.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
