Akcja pod Arsenałem – akcja zbrojna Grup Szturmowych Szarych Szeregów o kryptonimie „Meksyk II” przeprowadzona 26 marca 1943 w pobliżu Arsenału u zbiegu ulic: Bielańskiej , Długiej i Nalewki w Warszawie . W jej wyniku uwolniono podharcmistrza Jana Bytnara „Rudego” oraz 20 innych więźniów przewożonych po przesłuchaniach z siedziby Gestapo w alei J. Ch. Szucha 25 do więzienia Pawiak przy ul. Dzielnej 24/26.
Szybkie fakty Czas, Miejsce ...
Zamknij
Dom przy al. Niepodległości 159, w której we wtorek 23 marca 1943 o 4.30 rano zostali aresztowani Jan Bytnar „Rudy” i jego ojciec Stanisław Bytnar . Po lewej stronie głównego wejścia widoczna tablica upamiętniająca „Rudego” wmurowana w 1980
Pawiak , w latach 1939–1944 największe niemieckie więzienie w Generalnym Gubernatorstwie , do którego 23 marca 1943 zostali przewiezieni Bytnarowie
Gmach Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w al. J.Ch. Szucha 25, w latach 1939–1945 siedziba Gestapo w dystrykcie warszawskim . Stąd w piątek 26 marca 1943 ok. 17:00 wyjechała na Pawiak ciężarówka przewożąca 21 więźniów, wśród nich „Rudego”
Ulica Bielańska , widok w kierunku placu Teatralnego . Ustawiony przed widocznym na zdjęciu gmachem Banku Polskiego Witold Bartnicki „Kadłubek” jako pierwszy dostrzegł nadjeżdżającą ciężarówkę i przekazał umówiony sygnał czekającemu u wylotu ulicy Tłomackie Konradowi Okolskiemu „Kubie”
Gmach Arsenału . Pod dekoracją sgraffitową widoczne podcienia – początek ciągnącego się przez całą długość wschodniego skrzydła budynku, wzdłuż wąskich na tym odcinku Nalewek, pasażu dla pieszych. Stanowiły one osłonę dla członków grupy „Atak” przemieszczających się z pierwotnych stanowisk zajmowanych na chodniku pod Pasażem Simonsa w kierunku płonącej ciężarówki przy ulicy Długiej . Podcienia nie zostały odtworzone podczas powojennej odbudowy zniszczonego w 1944 budynku
Gmach Żydowskiego Domu Akademickiego przy ul. Sierakowskiego 7, do którego w czasie okupacji przeniesiono Szpital Przemienienia Pańskiego . Tam po akcji przewieziono śmiertelnie rannego Tadeusza Krzyżewicza „Buzdygana”
Pałac pod Czterema Wiatrami , przed którym w czasie odwrotu został śmiertelnie ranny Aleksy Dawidowski „Alek”
Gmach Szpitala Wolskiego przy ul. Płockiej 26 (obecnie w budynku mieści się Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc ), w którym 30 marca 1943 zmarł „Rudy”
Miejsce akcji w 1945
Ulica Bielańska przy Długiej współcześnie. W 1944 zniszczeniu uległa większość okolicznej zabudowy, zachowały się jedynie układ oraz przedwojenna nawierzchnia ulic
Ulica Nalewki (obecnie ul. Stare Nalewki ), w którą według planu akcji powinna była skręcić ciężarówka z więźniami. Na chodniku po prawej stronie, vis-à-vis Arsenału, byli rozstawieni – tworząc kolejne linie ataku – członkowie sekcji „Butelki”, „Sten I”, „Sten II” i „Granaty”
Budynek Arsenału od strony południowo-zachodniej. W pobliżu tego miejsca zatrzymała się podpalona przez sekcję „Butelki” ciężarówka z więźniami
Gmach Sądów Grodzkich przy al. „Solidarności” 127 (dawniej ul. Leszno 53/55; stąd jego zwyczajowa nazwa „Sądy na Lesznie”). Miejsce ostatnich walk podczas akcji „Meksyk II”
Willa przy ul. Ursynowskiej (obecnie nr 46 i 48) w której urządzono punkt sanitarny
Kamienica przy ul. Kazimierzowskiej 15. Tam na pierwszym piętrze znajdowało się mieszkanie Gustawa Wuttke , do którego wieczorem 26 marca z punktu sanitarnego przy ul. Ursynowskiej koledzy przenieśli skatowanego „Rudego”
Gmach Arsenału. Kamień i tablica pamiątkowa w pobliżu miejsca ataku
Tablica od weteranów Armii Krajowej z batalionów „Zośka” i „Parasol” umieszczona na kamieniu pamiątkowym 26 marca 2003
Tablica umieszczona na ścianie Arsenału w 1968. Widniejąca na niej liczba 25 uwolnionych więźniów została później skorygowana (zmniejszona z 25 do 21 osób)
Dowódca akcji Stanisław Broniewski „Orsza” (pierwszy z lewej) na planie filmu Strzały pod Arsenałem (1969)
Atak na ciężarówkę z więźniami na planie filmu Akcja pod Arsenałem w reżyserii Jana Łomnickiego (1977)
Multimedialna prezentacja pokazująca trasę przejazdu więźniów z Pawiaka do siedziby Gestapo przy al. J.Ch. Szucha 25 w Mauzoleum Walki i Męczeństwa w Warszawie
Groby „Rudego”, „Alka” i „Zośki” w kwaterze Harcerskiego Batalionu Armii Krajowej „Zośka” (A–20) na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach
Obchody 72. rocznicy akcji pod Arsenałem (2015)
Akcja została zaplanowana przez Tadeusza Zawadzkiego ps. „Zośka”. Jej dowódcą był Stanisław Broniewski ps. „Orsza”.