Afghanistan
From Wikipedia, the free encyclopedia
From Wikipedia, the free encyclopedia
Afghanistan /ɑf.ɣɑ.nis.tɑn/ (Pashto/Dari: افغانستان, Afġānistān), ialah sebuah negara dikelilingi daratan yang terletak di dalam Asia Selatan dan Asia Tengah.[7][8][9][10][11][12][13][14][15] Ia mempunyai penduduk kira-kira 35.5 juta orang,[16] menjadikannya negara ke-42 yang paling ramai penduduk di dunia. Ia bersempadan dengan Pakistan di selatan dan timur; Iran di barat; Turkmenistan, Uzbekistan dan Tajikistan di utara; dan China di timur laut jauh. Keluasannya 652,000 km2 (252,000 bt2), menjadikannya negara ke-42 terbesar di dunia.
 | Rencana ini menerangkan hal semasa. Maklumatnya besar kemungkinan berubah-ubah seiring dengan perkembangan peristiwa, dan laporan berita awal tidak semestinya boleh dipercayai. Kemas kini terakhir bagi rencana ini tidaklah membayangkan maklumat yang paling terkini. |
Emiriah Islam Afghanistan أميريه إسلام أفغانيستن | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| Cogan kata: لا إله إلا الله، محمد رسول الله "Lā ʾilāha ʾillā llāh, Muhammadun rasūlu llāh" "Tiada tuhan melainkan Allah; Muhammad pesuruh Allah. (Syahadah) | |||||
.svg) | |||||
_-_AFG_-_UNOCHA.svg) | |||||
| Ibu negara | Kabul 34°32′N 69°08′E | ||||
| Bandar terbesar | Kabul, Kandahar | ||||
| Bahasa rasmi | [1] | ||||
| Kumpulan etnik | Pashtun, Tajik, Hazara, Uzbek, Aimaq, Turkmen, Baloch dan lain-lain | ||||
| Agama | Islam | ||||
| Demonim | Afghan [alternatif] | ||||
| Kerajaan | Emiriah Islam | ||||
• Amir | Hibatullah Akhundzada | ||||
| Badan perundangan | Perhimpunan Kebangsaan | ||||
| Mesherano Jirga | |||||
| Wolesi Jirga | |||||
| Pembentukan | |||||
• Negara Afghan pertama | April 1709 | ||||
• Empayar Afghan | Oktober 1747 | ||||
• Diiktiraf | 19 Ogos 1919 | ||||
| Keluasan | |||||
• Jumlah | 652,864[2] km2 (252,072 bt2) (41st) | ||||
| diabaikan | |||||
| Populasi | |||||
• Perkiraan 2019 | 33,124,586[3] | ||||
• Bancian Penduduk 1979 | 15.5 juta[4] | ||||
| 43.5/km2 (112.7/sq mi) (150) | |||||
| KDNK (PPP) | 2019 | ||||
• Jumlah | $43.27 bilion[5] | ||||
| $1,306[5] | |||||
| KDNK (nominal) | 2019 | ||||
• Jumlah | $30.62 bilion[5] | ||||
| $924[5] | |||||
| HDI (2019) | ▬ 0.645[6] sederhana · 169 | ||||
| Mata wang | Afghani ( AFN) | ||||
| Zon waktu | UTC+4:30 (D†) | ||||
| Arah memandu | kanan | ||||
| Kod panggilan | +93 | ||||
| Kod ISO 3166 | AF | ||||
| DPT internet | .af افغانستان. | ||||
Habitasi manusia di Afghanistan bermula sejak Era Paleolitik Tengah,[17] dan mempunyai lokasi strategik di Laluan Sutera menghubungkan pelbagai budaya di Timur Tengah dan bahagian lain di Asia.[18] Sepanjang zaman, negara itu telah menjadi rumah kepada pelbagai bangsa[19] dan menyaksikan pelbagai kempen ketenteraan, terutamanya oleh Alexander Agung, Arab Muslim, Mongol, British, Soviet Rusia, dan dalam era moden dengan kuasa-kuasa Barat.[17] Ia juga telah menjadi pusat pelbagai empayar, seperti Kushan, Hun Putih, Samaniyah, Saffariyah, Ghaznawiyah, Ghoriyah, Khilji, Mughal, Hotak, Durrani.[20]
Sejarah politik negara moden Afghanistan bermula dengan dinasti Hotak dan Durrani pada abad ke-18.[21][22][23] Pada abad ke-19, Afghanistan menjadi negara penyangga dalam "Permainan Besar" antara British India dan Empayar Rusia. Berikutan Perang Inggeris-Afghan 1919, Raja Amanullah dan Raja Mohammed Zahir Shah cuba memodenkan negara itu. Selepas rampasan kuasa pada 1970-an dan beberapa perang saudara melanda kebanyakan negara, ia diceroboh oleh Soviet pada tahun 1979. Pada 2021, Afghanistan secara de facto kini ditadbir oleh Emiriah Islam Afghanistan yang dikuasai Taliban (Bahasa Pashto: د افغانستان اسلامي امارات, Da Afghanistan Islami Amarat) berikutan kejatuhan Republik Islam Afghanistan yang diakui secara antarabangsa pada 15 Ogos 2021.
Nama Afghanistan (Parsi: افغانستان, [avɣɒnestɒn]) dipercayai menjadi setua sebagai etonim iaitu Afghan, yang didokumenkan pada abad ke-10 dalam buku geografi iaitu Hudud ul 'alam.[24] Perkataan Afghan berasal dari Sanskrit iaitu अवगाण (Avagāṇa);[25] yang mungkin berasal dari Aśvaka.[26][27][28] Akar nama "Afghanistan" telah digunakan dalam sejarah untuk orang Pashtun,[29] dan akhiran "-stan" itu bermaksud "tempat" dalam bahasa Parsi. Oleh itu, Afghanistan diterjemahkan kepada "tanah orang Afghan"[30][31] atau "tanah orang Pashtun".[32] Perlembagaan Afghanistan menyatakan bahawa kata Afghanistan hendaklah terpakai bagi tiap-tiap warganegara Afghanistan."[33]
Penggalian laman prasejarah oleh Louis Dupree dan lain-lain menunjukkan bahawa manusia telah hidup di tempat yang kininya Afghanistan sekurang-kurangnya 50,000 tahun yang lalu, dan bahawa masyarakat petani di kawasan adalah antara yang terawal di dunia.[34][35] Sebuah laman penting dari aktiviti sejarah awal, ramai yang percayai bahawa Afghanistan membandingkan kepada Mesir dari segi nilai sejarah laman arkeologi itu.[36]
Negara ini terletak pada satu titik pertalian unik di mana banyak tamadun telah berinteraksi dan sering berperang. Ia telah menjadi rumah kepada pelbagai orang sepanjang zaman, antaranya orang Iran purba yang ditubuhkan peranan dominan bahasa Indo-Iran di rantau ini. Di pelbagai tempat, tanah itu telah dimasukkan dalam empayar serantau yang besar, antaranya Empayar Achaemenid, yang Empayar Macedonia, yang Empayar India Maurya, dan Empayar Islam.[37]
Banyak kerajaan juga telah berbangkit kuasa di Afghanistan, seperti Greco-Bactria, Kushan, Hephthalite, Kabul Shahi, Saffarid, Samanid, Ghaznavid, Ghurid, Khilji, Kartid, Timurid, Mughal, dan akhirnya Hotak dan Durrani iaitu dinasti yang menandakan asal usul politik negara moden.[38]
Arkeologi penerokaan dilakukan dalam abad ke-20 menunjukkan bahawa kawasan geografi Afghanistan sudah berkait rapat dengan budaya dan perdagangan dengan negara jiran di sebelah timur, barat, dan utara. Artifak khas dari Paleolitik, Zaman Batu Pertengahan, Neolitik, Zaman Gangsa dan Besi telah dijumpai di Afghanistan.[39] Tamadun bandar dipercayai telah bermula seawal 3000 SM, dan bandar awal Mundigak (berhampiran Kandahar di selatan negara ini) mungkin telah menjadi tanah jajahan Tamadun Lembah Indus yang berhampiran.[35] Penemuan yang lebih terkini menetapkan bahawa Tamadun Lembah Indus menjangkau ke atas ke arah zaman moden Afghanistan, menjadikan tamadun purba hari ini sebahagian daripada Pakistan, Afghanistan dan India. Dengan lebih terperinci, ia keluar dari apa yang hari ini adalah barat laut Pakistan di barat laut India dan timur laut Afghanistan.[40] Sebuah Tapak Lembah Indus telah ditemui di Sungai Oxus di Shortugai di utara Afghanistan.[41] Selain Shortughai adalah tapak Mundigak lain yang ketara. Terdapat beberapa koloni IVC lebih kecil yang juga terdapat di Afghanistan.
Selepas 2000 SM, gelombang berturut-orang kerap berpindah-randah dari Asia Tengah mula bergerak ke selatan Afghanistan; di antara mereka ramai orang Indo-Iran yang berbahasa Indo-Eropah.[34] Suku-suku ini kemudian terus berhijrah ke India selatan, barat yang kininya Iran, dan ke arah Eropah melalui kawasan utara Laut Kaspia.[42] Rantau tersebut secara keseluruhannya dipanggil Ariana.[34][43][44]
Rakyatnya tersebut berkongsi budaya yang sama dengan Indo-Iran. Agama kuno Kafiristan terselamat di sini hingga abad ke-19. Satu lagi agama, Zoroastrianisme dipercayai oleh sesetengahnya telah berasal di tempat yang sekarang Afghanistan antara 1800 dan 800 SM, sebagai pengasasnya Zoroaster dikatakan telah hidup dan meninggal di Balkh.[45][46][47] Bahasa-bahasa Iran Timur purba mungkin telah digunakan di rantau ini sekitar masa kebangkitan Zoroastrianisme. Menjelang pertengahan abad ke-6 SM, Parsi Achaemenid menggulingkan Media dan dimasukkan Arachosia, Aria dan Bactria dalam sempadan timur. Satu prasasti pada batu nisan Raja Darius I dari Parsi menyebut Lembah Kabul dalam senarai 29 negara-negara yang beliau telah tawankan.[48]
Iskandar Agung dan angkatan Macedonia tiba ke Afghanistan pada 330 SM selepas menewaskan Darius III dari Parsi setahun lebih awal dalam Pertempuran Gaugamela.[45] Meneruskan penjajahan ringkas Iskandar, negeri pengganti yang Empayar Seleucid dikawal rantau ini sebagai salah satu wilayah timur sehinggalah 305 SM, apabila mereka memberikan banyak kepada India Empayar Maurya sebagai sebahagian daripada perjanjian perikatan . The Mauryans diperkenalkan Buddha dan dikawal kawasan selatan Hindu Kush sehingga mereka digulingkan kira-kira 185 SM.[49] Kemerosotan mereka bermula 60 tahun selepas pemerintahan Ashoka berakhir, yang membawa kepada Yunani penaklukan semula di rantau ini oleh Yunani-Bactria. Sebahagian besar tidak lama lagi berpecah dari Yunani-Bactria dan menjadi sebahagian daripada Kerajaan Indo-Yunani. Indo-Yunani dikalahkan dan diusir oleh Indo-Scythia di lewat abad ke-2 SM.[50]
Pada abad pertama SM, Empayar Parthia ditundukkan rantau ini, tetapi tewas kepada mereka oleh orang suruhan Indo-Parthia. Pada pertengahan-ke-akhir abad pertama EL besar Empayar Kushan, berpusat di Afghanistan moden, menjadi pelanggan yang besar kepada kebudayaan Buddha, menjadikan agama Buddha berkembang di seluruh rantau ini. Kushas dikalahkan oleh Sassanid pada abad ke-3 EL. Walaupun Indo-Sassanid terus memerintah sekurang-kurangnya dari rantau ini.[51] Mereka diekori oleh Hun Kidarite[52] yang, seterusnya, telah digantikan oleh Hephthalite.[53] Menjelang abad ke-6 Masihi, pengganti kepada Kushan dan Hepthalite menubuhkan dinasti kecil yang dikenali sebagai Kabul Shahi.
Sebelum abad ke-19, kawasan barat laut Afghanistan dirujuk dengan nama serantau iaitu Khorasan.[54][55] Dua daripada empat ibukota Khurasan (Herat dan Balkh[56]) kini di Afghanistan, manakala kawasan Kandahar, Zabulistan, Ghazni, Kabulistan, dan Afghanistan membentuk sempadan antara Khorasan dan Hindustan.[56][57][58]
Arab Muslim membawa Islam kepada Herat dan Zaranj di 642 EL dan mula merebak ke arah timur; beberapa penduduk asal mereka bertemu menerimanya manakala yang lain memberontak.[59] Tanah itu secara kolektif dikenali oleh orang Arab sebagai al-Hind kerana sambungan budaya dengan India Lebih Besar. Sebelum Islam diperkenalkan, penduduk di rantau itu ialah agama, termasuk penganut Majusi, Buddha, Surya dan Nana, Yahudi, dan lain-lain.[60] Zunbil dan Kabul Shahi mula-mula ditawan di 870 EL oleh Saffarid Muslim Zaranj. Kemudian, Samanid dilanjutkan pengaruh Islam mereka selatan Hindu Kush. Ia melaporkan bahawa orang Islam dan bukan Islam yang tetap hidup berdampingan di Kabul sebelum Ghaznavid berbangkit kuasa pada abad ke-10.[61]
Afghanistan menjadi salah satu pusat utama dalam Dunia Muslim semasa Zaman Kegemilangan Islam.[34][62] Menjelang abad ke-11, Mahmud dari Ghazni dikalahkan baki pemerintah Hindu dan berkesan diislamkan rantau yang lebih luas, dengan pengecualian Kafiristan. Dinasti Ghaznavid dikalahkan dan digantikan oleh Ghurid, yang berkembang maju dan empayar Islam yang telah berkuasa. Beberapa spekulasi bahawa puak Nasher hari ini adalah saki-baki dinasti Ghaznavid itu.[63][64]
Pada 1219 M, Genghis Khan dan Mongol beliau tentera menakluki rantau ini. Tenteranya dikatakan telah membinasakan kota-kota Khorasan iaitu Herat dan Balkh dan juga Bamyan.[65] Kemusnahan yang berpunca oleh Mongol memaksa ramai penduduk tempatan untuk kembali kepada masyarakat luar bandar pertanian.[66] Pemerintahan Mongol terus dengan Ilkhanate di barat laut ketika Dinasti Khilji yang ditadbir kawasan puak Afghanistan selatan Hindu Kush sehingga serangan ke atas Timur, yang menubuhkan Dinasti Timurid pada 1370.[67] Semasa era Ghaznavid, Ghurid dan Timurid, rantau ini melahirkan ramai monumen banyak monumen halus seni bina Islam dan banyak kerja-kerja sains dan sastera.
Pada awal abad ke-16, Babur tiba dari Fergana dan menawan Kabul dari Dinasti Arghun. Dari situ beliau mula mendominasi kawalan wilayah tengah dan timur Afghanistan. Beliau kekal dalam Kabulistan sehingga 1526 apabila beliau menyerang Delhi di India untuk menggantikan Dinasti Lodi dengan Empayar Mughal. Antara abad ke-16 dan ke-18, yang Khanate dari Bukhara, Safavid, dan Mughal memerintah pelbagai bahagian wilayah.[68]
Pada 1709, Mirwais Hotak, seorang Pashtun dari Kandahar, berjaya memberontak terhadap Safavid Parsi. Beliau menggulingkan dan membunuh Gurgin Khan, dan memberikan Afghanistan kemerdekaan.[69] Mirwais meninggal dunia atas sebab semula jadi pada 1715 dan digantikan oleh saudaranya Abdul Aziz, yang tidak lama kemudian dibunuh oleh anak lelaki Mirwais iaitu Mahmud atas sebab pengkhianatan. Mahmud membawa tentera Afghanistan dalam 1722 ke ibu negara Persia Isfahan, ditangkap bandar selepas Pertempuran Gulnabad dan mengisytiharkan dirinya Raja Parsi.[69] Orang Parsi menolak Mahmud, dan selepas pembunuhan beramai-ramai ribu ulama, bangsawan, dan ahli-ahli keluarga Safavid, dinasti Hotak yang digulingkan dari Parsi oleh Nader Shah Afshar selepas Pertempuran Damghan 1729.[70]
Pada 1738, Nader Shah dan angkatan beliau menawan Kandahar, kubu Hotak terakhir, dari Shah Hussain Hotak, di mana titik yang dipenjarakan dari seorang berusia 16 tahun iaitu Ahmad Shah Durrani telah dibebaskan dan dibuat sebagai komander sebuah rejimen Afghan.[71] Sejurus selepas tentera Parsi dan Afghanistan menyerang India. Menjelang 1747, rakyat Afghanistan memilih Durrani sebagai ketua negara mereka.[72][73][74] Durrani dan tentera Afghanistan beliau menakluki kebanyakan Afghanistan, Pakistan, Khorasan dan Kohistan wilayah Iran, dan Delhi di India pada masa kini.[75] Beliau menewaskan India Empayar Maratha dari India, dan salah satu kejayaan terbesar beliau ialah Pertempuran Panipat 1761.
Pada Oktober 1772, Durrani meninggal dunia atas sebab semula jadi dan dikebumikan di tapak yang kini bersebelahan dengan Kuil Jubah di Kandahar. Beliau telah digantikan oleh anaknya, Timur Shah, yang memindahkan ibu negara Afghanistan dari Kandahar ke Kabul pada 1776. Selepas kematian Timur itu pada 1793, takhta Durrani yang diturunkan kepada anaknya, Zaman Shah, diikuti oleh Mahmud Shah, Shuja Shah dan lain-lain.[76]
Empayar Afghanistan telah berada di bawah ancaman pada abad ke-19 awal oleh Parsi di barat dan British - disokong Sikh di timur. Fateh Khan, pemimpin suku Barakzai, telah memasang 21 daripada saudara-saudaranya yang berkuasa di seluruh empayar. Selepas kematiannya, mereka memberontak dan dibahagikan wilayah-wilayah empayar antara mereka sendiri. Dalam tempoh yang bergelora ini, Afghanistan mempunyai banyak pemimpin sementara sehingga Dost Mohammad Khan mengisytiharkan dirinya amir pada 1826.[77] Rantau Punjab telah tewas kepada Ranjit Singh, yang menyerang Khyber Pakhtunkhwa dan pada tahun 1834 menawan kota Peshawar.[78] Pada 1837, semasa Pertempuran Jamrud dekat Genting Khyber, Akbar Khan dan tentera Afghanistan membunuh Komander Sikh iaitu Hari Singh Nalwa.[79] Pada kali ini, British telah mara dari timur dan konflik utama yang besar semasa "Permainan Besar" telah dimulakan.[80]
Berikutan kekalahan pasukan British-India pada 1842 dan kemenangan rakyat Afghanistan, British ditubuhkan hubungan diplomatik dengan kerajaan Afghanistan dan menarik balik semua tentera dari negara ini . Mereka kembali semasa Perang Anglo-Afghan pada tahun 1870-an lewat selama kira-kira dua tahun untuk membantu Abdur Rahman Khan kekalahan Ayub Khan. United Kingdom mula menjalankan banyak pengaruh selepas ini dan juga dikawal dasar asing di negeri ini. Pada tahun 1893, Mortimer Durand dibuat Amir Abdur Rahman Khan menandatangani perjanjian kontroversi di mana etnik Pashtun dan Baloch wilayah telah dibahagikan oleh Baris Durand. Ini adalah satu piawai dasar pecah dan perintah British dan akan membawa kepada hubungan tegang, terutama dengan negeri baru Pakistan yang kemudian.
Selepas Perang Anglo-Afghan Ketiga dan pemeteraian Perjanjian Rawalpindi pada tahun 1919, Raja Amanullah Khan mengisytiharkan Afghanistan yang berdaulat dan negara yang merdeka sepenuhnya. Beliau berpindah untuk menamatkan pengasingan tradisional negaranya dengan mewujudkan hubungan diplomatik dengan masyarakat antarabangsa dan, berikutan lawatan 1927-28 Eropah dan Turki, memperkenalkan beberapa pembaharuan yang bertujuan untuk memodenkan negaranya. Satu pasukan utama di sebalik pembaharuan ini adalah Mahmud Tarzi, penyokong kuat pendidikan wanita. Beliau berjuang untuk Perkara 68 Afghanistan 1923 perlembagaan, yang diwajibkan pendidikan asas. Institusi perhambaan telah dimansuhkan pada tahun 1923.[81]
Sesetengah pembaharuan yang pada sebenarnya telah dilaksanakan, seperti pemansuhan tradisional burqa untuk wanita dan pembukaan beberapa buah sekolah bersama pendidikan, ramai pemimpin suku dan agama dengan cepat terasing. Berhadapan dengan pembangkang bersenjata menggalakkan, Amanullah Khan dipaksa turun takhta pada Januari 1929 selepas Kabul jatuh kepada pasukan pemberontak yang diketuai oleh Habibullah Kalakani. Putera Mohammed Nadir Shah, sepupu Amanullah ini, seterusnya dikalahkan dan dibunuh Kalakani pada November 1929, dan diisytiharkan Raja Nadir Shah. Beliau meninggalkan reformasi Amanullah Khan memihak kepada pendekatan yang lebih beransur-ansur untuk pemodenan tetapi telah dibunuh pada tahun 1933 oleh Abdul Khaliq, sebuah Hazara pelajar sekolah.[82]
Mohammed Zahir Shah, anak lelaki berusia 19 tahun kepada Nadir Shah, mewarisi takhta dan memerintah dari tahun 1933 hingga tahun 1973. Sehingga tahun 1946, Zahir Shah memerintah dengan bantuan bapa saudaranya, yang memegang jawatan Perdana Menteri dan meneruskan dasar-dasar Nadir Shah. Satu lagi bapa saudara Zahir Shah, Shah Mahmud Khan, menjadi Perdana Menteri pada tahun 1946 dan mula eksperimen membenarkan kebebasan politik yang lebih besar, tetapi diterbalikkan dasar apabila ia pergi lagi daripada orang yang dijangkakan. Beliau telah digantikan pada tahun 1953 oleh Mohammed Daoud Khan, sepupu raja itu, saudara-in-undang-undang. Daoud Khan dicari hubungan yang lebih rapat dengan Kesatuan Soviet dan yang lebih jauh ke arah Pakistan. Afghanistan kekal neutral dan bukan seorang peserta dalam Perang Dunia II dan tidak sejajar dengan sama ada blok kuasa dalam Perang Dingin. Walau bagaimanapun, ia merupakan benefisiari persaingan yang kedua kerana kedua-dua Kesatuan Soviet dan Amerika Syarikat bersaing untuk pengaruh dengan membina lebuh raya, lapangan terbang, dan infrastruktur penting yang lain utama di Afghanistan. Pada tahun 1973, manakala Raja Zahir Shah melakukan lawatan rasmi ke luar negara, Daoud Khan melancarkan rampasan kuasa tanpa pertumpahan darah dan menjadi yang pertama Presiden Afghanistan. Dalam pada itu, Zulfikar Ali Bhutto Pakistan mendapat jiran yang terlibat di Afghanistan. Sesetengah pakar mencadangkan bahawa Bhutto membuka jalan bagi April 1978 Revolusi Saur.[83]
Derek Gregory berhujah di dalam bukunya The Colonial Present iaitu ciptaan untuk menjadi negara yang gagal di Afghanistan mempunyai akarnya dalam imperialisme Barat. Permainan yang hebat di antara kuasa-kuasa Eropah ke atas apa yang kemudian milikan British India, membawa England dan Rusia untuk menghendaki zon penampan di antara kepentingan imperialis mereka. Negeri A telah benar-benar diukir daripada apa-apa, banyak cara yang sama kerana ia adalah semua di seluruh Afrika. (Stephen Howe, ms. 13) kumpulan etnik yang berbeza, bahasa dan cara hidup telah terperangkap bersama-sama ke dalam keadaan tunggal dengan pertimbangan sedikit kesan dasar-dasar tersebut. Dalam konteks ini, penciptaan Afghanistan (seperti kebanyakan negara-negara kecil yang lain yang dibuat oleh kuasa-kuasa Eropah) mempunyai kaitan dengan penentuan nasib sendiri kerana ia didakwa, tetapi lebih geopolitik. Isah Bowman, a, ahli geografi Amerika terkenal, dikatakan telah diperjuangkan tanggapan banyak negara-negara kecil di Eropah Timur, Amerika Latin dan Afrika untuk meningkatkan persaingan imperialis, dengan itu melemahkan kuasa masing-masing berhubung dengan Amerika Syarikat. (Pelukis dan Jeffrey Ch 9)
.jpg)
Pada April 1978, Parti Demokratik Rakyat Afghanistan (PDPA) yang berfahaman komunis merampas kuasa di Afghanistan dalam Revolusi Saur. Dalam beberapa bulan sahaja, penentang kerajaan komunis melancarkan pemberontakan di timur Afghanistan yang cepat berkembang menjadi perang saudara yang dilancarkan oleh gerila mujahidin terhadap kerajaan memaksa seluruh negara. Kerajaan Pakistan disediakan pemberontak ini dengan pusat-pusat latihan rahsia, manakala Kesatuan Soviet menghantar beribu-ribu penasihat tentera untuk menyokong kerajaan PDPA.[84] Sementara itu, peningkatan geseran antara puak bersaing PDPA - yang dominan Khalq dan yang lebih sederhana Parcham - mengakibatkan pemecatan ahli kabinet Parchami dan penangkapan pegawai tentera Parchami atas alasan daripada rampasan kuasa Parchami.
Pada September 1979, Nur Muhammad Taraki telah dibunuh dalam satu rampasan kuasa dalam PDPA dirancang oleh rakan-rakan ahli Khalq Hafizullah Amin, yang memegang jawatan presiden. Tidak dipercayai oleh Soviet, Amin telah dibunuh oleh pasukan khas Soviet pada Disember 1979. Sebuah kerajaan Soviet yang dianjurkan, yang diketuai oleh Parcham ini Babrak Karmal tetapi termasuk kedua-dua puak, penuh vakum. Tentera Soviet telah dikerahkan untuk menstabilkan Afghanistan di bawah Karmal dalam jumlah yang lebih besar, walaupun kerajaan Soviet tidak mengharapkan untuk melakukan sebahagian besar pertempuran di Afghanistan. Akibatnya, bagaimanapun, Soviet kini terlibat secara langsung dalam apa yang telah menjadi perang domestik di Afghanistan.[85] PDPA melarang riba, menyatakan persamaan antara kedua-dua jantina,[86] dan memperkenalkan wanita untuk kehidupan politik.[86]
Amerika Syarikat telah menyokong kuasa-kuasa anti-Soviet (mujahidin) seawal pertengahan tahun 1979.[87] Berbilion-bilion dalam bentuk wang tunai dan senjata, termasuk lebih daripada dua ribu FIM-92 Stinger permukaan-ke-udara peluru berpandu, telah disediakan oleh Amerika Syarikat dan Arab Saudi kepada Pakistan.[88][89][90]
Perang Soviet di Afghanistan menyebabkan kematian lebih daripada 1 juta rakyat Afghan, kebanyakannya orang awam,[91][92][93] dan kewujudan lebih kurang 6 juta pelarian yang melarikan diri dari Afghanistan, terutamanya Pakistan dan Iran.[94] Berhadapan dengan bebanan tekanan antarabangsa dan banyak korban, Soviet menarik diri pada tahun 1989 tetapi terus menyokong Presiden Afghanistan Mohammad Najibullah sehingga tahun 1992.[95]
Dari 1989 hingga 1992, kerajaan Najibullah yang cuba untuk menyelesaikan perang saudara yang sedang berlangsung dengan bantuan ekonomi dan ketenteraan, tetapi tanpa tentera Soviet di atas tanah. Najibullah cuba untuk membina sokongan untuk kerajaannya dengan menggambarkan kerajaan sebagai Islamik, dan dalam perlembagaan 1990 negara ini secara rasmi menjadi Negara Islam dan semua rujukan komunisme telah dikeluarkan . Walau bagaimanapun, Najibullah tidak menang apa-apa sokongan yang ketara, dan dengan pembubaran Kesatuan Soviet pada bulan Disember 1991, beliau telah dibiarkan tanpa bantuan asing. Ini, ditambah pula dengan kejatuhan dalaman kerajaannya, membawa kepada menewaskan dari kuasa pada April 1992. Selepas kejatuhan kerajaan Najibullah itu pada tahun 1992, Negara Islam Afghanistan selepas komunis telah ditubuhkan oleh Perjanjian Peshawar, perjanjian damai dan perkongsian kuasa di mana semua pihak Afghan bersatu pada bulan April 1992, kecuali Pakistan disokong Hezb-e Islami dalam Gulbuddin Hekmatyar. Hekmatyar memulakan kempen pengeboman terhadap ibu kota Kabul, yang menandakan permulaan satu fasa baru dalam perang.[96]
Arab Saudi dan Iran menyokong berlainan militia Afghan,[97][98][99] dan ketidakstabilan cepat berkembang.[100] Konflik antara kedua-dua militia tidak lama lagi telah meningkat menjadi perang skala penuh.
Oleh kerana permulaan perang secara tiba-tiba, jabatan-jabatan kerajaan yang bekerja, unit polis dan sistem keadilan dan kebertanggungjawaban terhadap negara Islam yang baru diwujudkan di Afghanistan tidak mempunyai masa untuk membentuk. Kekejaman yang dilakukan oleh individu-individu daripada kumpulan bersenjata yang berbeza manakala Kabul turun ke dalam ketidakundang-undang dan huru-hara.[98][101] Oleh kerana keadaan huru-hara, beberapa pemimpin semakin hanya mempunyai kawalan nominal (yang kecil) atas komander mereka.[102] Untuk orang awam ada sedikit keselamatan dari pembunuhan, rogol, dan peras ugut.[102] Dianggarkan 25,000 orang meninggal dunia dalam tempoh pengeboman yang paling dahsyat oleh pasukan Hezb-i Islami Hekmatyar dan Junbish-i Milli dari Abdul Rashid Dostum, yang telah mewujudkan satu pakatan dengan Hekmatyar pada 1994.[101] Half a million people fled Afghanistan.[102]
Selatan dan timur Afghanistan telah berada di bawah kawalan komander tempatan seperti Gul Agha Sherzai dan lain-lain. Pada tahun 1994, Taliban (gerakan yang berasal dari Jamiat Ulama-e-Islam - menjalankan sekolah agama untuk pelarian Afghanistan di Pakistan) juga dibangunkan di Afghanistan sebagai kuasa politik agama.[103] Pihak Taliban menguasai Kabul dan beberapa wilayah di selatan dan tengah Afghanistan pada tahun 1994 dan terpaksa menyerahkan puluhan pemimpin Pashtun tempatan.[102]
Pada lewat 1994, kuasa-kuasa Ahmad Shah Massoud yang diadakan di Kabul dan pengeboman bandar tersebut telah terhenti.[101][104][105] Kerajaan negara Islam mengambil langkah-langkah untuk membuka mahkamah, memulihkan undang-undang dan ketenteraman,[106] dan memulakan proses politik di seluruh negara dengan matlamat negara penyatuan dan demokrasi pilihan raya. Massoud menjemput pemimpin Taliban untuk menyertai proses tetapi mereka enggan.[107]
Kemenangan awal Taliban pada 1994 diikuti dengan siri kekalahan yang mengakibatkan kerugian besar yang membawa penganalisis percaya pergerakan Taliban itu telah berakhir.[102] Taliban mula menyerang Kabul pada awal 1995 tetapi telah ditangkis oleh kuasa-kuasa di bawah Massoud.[104][104][108]
Pada 26 September 1996, sementara Taliban, dengan sokongan ketenteraan dari Pakistan[97][97][109] dan sokongan kewangan dari Arab Saudi, yang disediakan untuk satu lagi serangan besar, Massoud mengarahkan pengunduran penuh dari Kabul.[110] Pihak Taliban menguasai Kabul pada 27 September 1996, dan menubuhkan Emiriah Islam Afghanistan. Mereka yang dikenakan ke atas beberapa bahagian Afghanistan di bawah kawalan mereka mereka tafsiran politik dan kehakiman Islam, mengeluarkan fatwa terutamanya mensasarkan wanita.[111] Menurut Pakar untuk Hak Asasi Manusia (PHR), "tiada rejim lain di dunia telah teratur dan ganas memaksa separuh daripada penduduknya ke dalam tahanan rumah maya, melarang mereka dengan kesakitan hukuman fizikal."[111]
Selepas kejatuhan Kabul kepada Taliban, Massoud dan Dostum menciptakan Barisan Bersatu (Pakatan Utara).[112] Barisan Bersatu termasuk terutamanya pihak pasukan Massoud Tajik yang pradominan, kuasa Dostum Uzbekistan, dan puak Hazara dan Pashtun di bawah pemimpin seperti Haji Mohammad Mohaqiq, Abdul Haq dan Abdul Qadir. Taliban dikalahkan tentera Dostum sepanjang Peperangan Mazar-i-Sharif (1997-1998). Taliban melakukan pembunuhan beramai-ramai yang sistematik terhadap orang awam di utara dan barat Afghanistan.[113][114][115][116]
Ketua kakitangan Tentera, Pervez Musharraf, telah bertanggungjawab untuk menghantar puluhan ribu rakyat Pakistan untuk berjuang bersama Taliban dan bin Laden terhadap pasukan Pakatan Utara.[107][109][117][118][119] Pada 2001 sahaja, terdapat telah dipercayai 28,000 warga Pakistan berjuang di dalam Afghanistan.[107][120] Dari tahun 1996 hingga 2001, rangkaian al-Qaeda dari Osama bin Laden dan Ayman al-Zawahiri telah dipendam oleh Taliban di Afghanistan,[121] dan bin Laden menghantar ribuan rekrut Arab untuk menentang Barisan Bersatu.[120][121][122]
Massoud kekal sebagai satu-satunya pemimpin Barisan Bersatu di Afghanistan. Di kawasan-kawasan di bawah kawalan, Massoud menubuhkan institusi demokrasi dan menandatandatangani Deklarasi Hak Wanita.[123] Pertempuran itu juga menyebabkan kira-kira 1 juta orang untuk melarikan diri dari kawasan yang dikawal Taliban.[117][124][125] Dari tahun 1990 hingga September 2001, 400,000 orang awam Afghan telah dilaporkan meninggal dunia dalam peperangan.[126]
Pada 9 September 2001, Massoud telah dibunuh oleh dua Arab tuturan Perancis dalam serangan bunuh diri di Afghanistan, dan dua hari kemudian serangan 11 September telah dijalankan di Amerika Syarikat. Kerajaan AS yang mengenalpasti pasti Osama bin Laden dan al-Qaeda sebagai dalang serangan, dan menuntut bahawa Taliban menyerahkan bin Laden.[127] Selepas enggan mematuhi permintaan AS, Operasi Bertahan Kebebasan pada Oktober 2001 telah dilancarkan. Semasa serangan awal, AS dan UK tentera mengebom beberapa bahagian Afghanistan dan bekerja dengan tentera darat daripada Pakatan Utara untuk menghapuskan Taliban dari kuasa dan memusnahkan kem-kem latihan al-Qaeda.[128]
Pada Disember 2001, selepas kerajaan Taliban digulingkan dan kerajaan Afghanistan baru di bawah Hamid Karzai telah dibentuk, Keselamatan Antarabangsa Pasukan Bantuan (ISAF) telah ditubuhkan oleh Majlis Keselamatan PBB untuk membantu membantu pentadbiran Karzai dan menyediakan jaminan asas.[129][130] Tentera Taliban juga mula berkumpul semula di dalam Pakistan, sementara lebihan tentera gabungan memasuki Afghanistan dan mula membina semula negara yang dilanda perang itu.[131][132]
Tidak lama selepas kejatuhan mereka dari kuasa, Taliban memulakan sebuah insurgensi untuk mengawal semula Afghanistan. Sepanjang dekad yang akan datang, ISAF dan tentera Afghan menyebabkan banyak perbalahan terhadap Taliban tetapi gagal untuk mengalahkan sepenuhnya mereka. Afghanistan kekal sebagai satu daripada negara-negara termiskin di dunia kerana kekurangan pelaburan asing, rasuah kerajaan, dan insurgensi Taliban.[133][134]
Sementara itu, kerajaan Afghanistan dapat membina beberapa struktur demokratik, dan, pada 7 Disember 2004, negara ini telah menukar namanya kepada Republik Islam Afghanistan. Percubaan telah dibuat, selalunya dengan sokongan negara-negara penderma asing, untuk meningkatkan ekonomi negara, penjagaan kesihatan, pendidikan, pengangkutan, dan pertanian. Pasukan ISAF juga mula melatih angkatan tentera Afghanistan dan polis. Dalam dekad yang berikut 2002, lebih lima juta pelarian Afghan ialah dihantar pulang ke negara ini, termasuk mereka yang tidak tegas dihantar pulang dari negara-negara Barat.[135][136]
Menjelang 2009, kerajaan bayangan pimpinan Taliban mula membentuk di banyak bahagian di negara ini.[137] Presiden Amerika Syarikat, Barack Obama mengumumkan bahawa Amerika Syarikat akan menghantar 30,000 tentera AS ke negara ini pada 2010 untuk tempoh dua tahun. Pada 2010, Karzai cuba untuk memegang rundingan damai dengan Taliban dan kumpulan-kumpulan lain, tetapi kumpulan-kumpulan ini enggan hadir dan pengeboman, pembunuhan, dan serangan hendap dipergiatkan.[138]
Selepas kematian Osama bin Laden pada Mei 2011 di Pakistan, ramai tokoh-tokoh terkemuka Afghanistan telah dibunuh,[139] Pertempuran sempadan Afghanistan-Pakistan dipergiatkan, dan banyak serangan besar-besaran oleh Pakistan berasaskan Rangkaian Haqqani telah berlaku di seluruh Afghanistan. Amerika Syarikat memberi amaran kepada kerajaan Pakistan tindakan ketenteraan mungkin dalam Pakistan jika kerajaan enggan untuk menyerang kuasa-kuasa ini dalam Kawasan Puak Persekutuan yang Ditadbir,[140] sementara Amerika Syarikat menyalahkan elemen penyangak dalam kerajaan Pakistan pada peningkatan serangan.[141] Tentera Pakistan mula memperhebatkan serangan mereka terhadap kumpulan-kumpulan ini sebagai sebahagian daripada Perang di Barat Laut Pakistan.
Berikutan pilihan raya presiden 2014 Presiden Hamid Karzai undur kuasa dan Ashraf Ghani menjadi Presiden pada 29 September 2014.[142] Peperangan Amerika Syarikat di Afghanistan (perang Amerika yang paling lama) secara rasmi berakhir pada 28 Disember 2014. Walau bagaimanapun, ribuan tentera NATO yang diketuai kekal di negara ini untuk melatih dan memberi nasihat tentera kerajaan Afghanistan.[143]
Pada 14 April 2021, Ketua Setiausaha NATO Jens Stoltenberg mengatakan bahawa merka bersetuju untuk memulakan pengunduran tenteranya dari Afghanistan pada 1 Mei.[144] Tidak lama setelah pengunduran tentera NATO bermula, Taliban melancarkan serangan terhadap pemerintah Afghanistan, dengan maraan yang pantas menentang pasukan pemerintah yang runtuh.[145][146] Menurut laporan perisik AS, pemerintah Afghanistan kemungkinan akan runtuh dalam masa enam bulan setelah NATO menyelesaikan penarikan diri dari negara itu.[147] Walau bagaimanapun, pada 15 Ogos, Taliban sekali lagi menguasai sebahagian besar wilayah Afghanistan, dan berjaya menawan ibu kota Kabul, menyebabkan banyak orang awam, pegawai pemerintah dan diplomat asing pindahkan atau melarikan diri.[148] Presiden Ghani melarikan diri dari Afghanistan pada hari itu.[149]
Sebuah negara daratan pergunungan dengan dataran di utara dan barat daya, Afghanistan terletak di Asia Selatan[8][7][150] dan Asia Tengah.[9] Ianya sebahagian dari ciptaan AS dari Dunia Islam Timur Tengah Lebih Besar, yang terletak antara latitud 29° N and 39° N, and longitud 60° E and 75° E. Titik tertinggi negara ini ialah Noshaq, pada 7,492 m (24,580 ka) atas aras laut. Ianya mempunyai iklim kebenuaan dengan musim salji yang melampau di tanah tinggi tengah, timur laut yang berglasier (sekitar Nuristan), dan Koridor Wakhan, di mana suhu purata pada Januari adalam dibawah −15 °C (5 °F), dan musim panas terik di kawasan bertempat rendah dari Lembangan Sistan dari barat daya, lembangan Jalalabad di timur, dan daratan Turkestan sepanjang Sungai Amu di utara, iaitu purata suhu melebihi 35 °C (95 °F) pada Julai.
Walaupun mempunyai banyak sungai dan takungan, sebahagian besar negara ini adalah kering. Lembangan Sistan endorheic adalah salah satu kawasan yang paling kering di dunia.[151] Selain daripada hujan yang biasa, Afghanistan menerima salji semasa musim sejuk di Hindu Kush dan Pergunungan Pamir, dan salji lebur di musim musim bunga yang memasuki sungai, tasik, dan anak sungai.[152][153] Walau bagaimanapun, dua pertiga daripada air negara mengalir ke negara-negara jiran Iran, Pakistan, dan Turkmenistan. Negeri ini memerlukan lebih daripada US$2 bilion untuk memulihkan sistem pengairan supaya air diuruskan dengan baik.[154]
Pergunungan timur laut Hindu Kush, di dalam dan sekitar Wilayah Badakhshan Afghanistan, berada dalam kawasan secara geologinya aktif di mana gempa bumi boleh berlaku hampir setiap tahun.[155] Mereka boleh membawa maut dan kadangkala membinasakan, menyebabkan tanah runtuh di beberapa bahagian atau salji runtuh semasa musim sejuk.[156] Gempa bumi kuat terakhir adalah pada 1998, yang mengorbankan kira-kira 6,000 orang di Badakhshan berhampiran Tajikistan.[157] Ini diikuti oleh Gempa Bumi Hindu Kush 2002 di mana lebih 150 orang terbunuh dan lebih 1,000 cedera. Gempa bumi 2010 meninggalkan 11 rakyat Afghanistan terkorban, lebih 70 cedera, dan lebih daripada 2,000 rumah musnah.
Sumber semula jadi di negara ini termasuk: arang batu, tembaga, bijih besi, litium, uranium, unsur nadir bumi, kromit, emas, zink, talkum, barit, sulfur, plumbum, marmar, berharga dan batu permata separa, gas asli dan petroleum, antara yang lain.[158][159] Pada 2010, Amerika Syarikat dan pegawai-pegawai kerajaan Afghanistan menganggarkan deposit mineral yang belum diterokai terletak pada tahun 2007 oleh Kajian Geologi AS bernilai antara $900 bn dan $3 trilion.[160][161][162]
Pada keluasan 652,230 km2 (251,830 bt2),[163] Afghanistan adalah negara ke-41 terbesar di dunia,[164] lebih besar sedikit daripada Perancis dan lebih kecil daripada Burma, kira-kira saiz Texas di Amerika Syarikat. Ia bersempadan dengan Pakistan di selatan dan timur; Iran di barat; Turkmenistan, Uzbekistan, Tajikistan dan di utara; dan China di timur jauh.
Sepertimana pada 2012, penduduk Afghanistan adalah sekitar 31.108.077,[165] yang meliputi kira-kira 2.7 juta pelarian Afghan masih tinggal di Pakistan dan Iran. Pada tahun 1979, penduduk tersebut telah dilaporkan berjumlah kira-kira 15.5 juta.[166] Satu-satunya bandar dengan lebih daripada satu juta penduduk adalah modal, Kabul. Lain-lain bandar-bandar besar di negara ini adalah, untuk saiz penduduk, Kandahar, Herat, Mazar-i-Sharif, Jalalabad, Lashkar Gah, Taloqan, Khost, Sheberghan dan Ghazni. Kawasan bandar mengalami pertumbuhan penduduk yang pesat berikutan pulangan lebih 5 juta ekspatriat. Menurut Biro Rujukan Penduduk, penduduk Afghanistan dijangka meningkat kepada 82 juta pada tahun 2050.[167]
Afghanistan adalah masyarakat berbilang etnik, dan status sejarah sebagai persimpangan telah menyumbang dengan ketara kepada komposisi etnik yang pelbagai.[169] Penduduk negara ini dibahagikan kepada pelbagai jenis kumpulan etnolinguistik. Kerana bancian sistematik tidak diadakan di negara ini dalam beberapa dekad, angka yang tepat mengenai saiz dan komposisi pelbagai kumpulan etnik tidak tersedia.[170] Pengagihan anggaran daripada kumpulan etnik yang ditunjukkan pada carta di bawah:
| Kumpulan etnik | Anggaran World Factbook / Library of Congress Country Studies (2004–kini)[49][171] | Anggaran World Factbook / Library of Congress Country Studies (pra-2004)[172][173][174][175] |
|---|---|---|
| Pashtun | 42% | 38–55% |
| Tajik | 27% | 26% ( 1% dari ini adalah Qizilbash) |
| Hazara | 8% | 9–10% |
| Uzbek | 9% | 6–8% |
| Aimaq | 4% | 500,000 to 800,000 |
| Turkmen | 3% | 2.5% |
| Baloch | 2% | 100,000 |
| Lain-lain (Pashayi, Nuristani, Arab, Brahui, Pamiri, Gurjar, etc.) | 4% | 6.9% |
Pashto dan Dari adalah bahasa rasmi s Afghanistan; bilingualisme adalah perkara sangat biasa.[1] Kedua-duanya adalah bahasa-bahasa Indo-Eropah dari sub-keluarga bahasa-bahasa Iran. Dari (Afghan Persia) telah lama menjadi bahasa prestij dan lingua franca untuk komunikasi antara etnik. Ia adalah bahasa ibunda daripada Tajik, Hazara, Aimak dan Kizilbash.[177] Pashto adalah bahasa ibunda daripada Pashtun, walaupun ramai Pashtun sering menggunakan Dari dan beberapa orang bukan Pashtun fasih dalam Pashto.
Bahasa-bahasa lain, termasuk Uzbek, Arab, Turkmen, Balochi, Pashayi, dan bahasa-bahasa Nuristani (Ashkunu, Kamkata-viri, Vasi-pel, Tregami , dan Kalasha-ala), adalah bahasa ibunda golongan minoriti di seluruh negara dan mempunyai status rasmi di kawasan di mana mereka secara meluas. Bahasa kecil juga termasuk Pamiri (Shughni, Munji, Ishkashimi dan Wakhi) , Brahui, Hindko dan Kyrgyz. Sebilangan kecil Afghanistan juga fasih dalam Urdu, Bahasa Inggeris, dan lain-lain bahasa.
| Agama di Afghanistan | ||||
|---|---|---|---|---|
| Agama | Peratus | |||
| Islam | 99% | |||
| Lain-lain | 1% | |||
| Pembahagian agama | ||||
Lebih 99% daripada penduduk Afghanistan beragama Islam; kira-kira 80-85% adalah dari cabang Sunni, 15-19% adalah Syiah.[49][178][179][180] Sehingga tahun 1890-an, kawasan sekitar Nuristan dikenali sebagai Kafiristan (tanah yang kafir (orang-orang kafir)) kerana penduduknya yang bukan Islam, maka Nuristani, adalah orang etnik berbeza iaitu amalan agamanya termasuk animisme, politeisme dan shamanisme.[181] Beribu-ribu Sikh dan Hindu Afghan juga terdapat di bandar-bandar utama.[182][183] Ada yang kecil masyarakat Yahudi di Afghanistan yang telah berhijrah ke Israel dan Amerika Syarikat pada akhir abad kedua puluh; hanya seorang Yahudi, Zablon Simintov, kekal pada tahun 2005.[184]
Afghanistan adalah republik Islam yang terdiri daripada tiga cabang, eksekutif, perundangan dan kehakiman. Negara ini telah diketuai oleh Hamid Karzai sebagai Presiden dan pemimpin sejak lewat 2001 hingga 2014. Pada masa ini presiden baru adalah Ashraf Ghani dengan Abdul Rashid Dostum dan Sarwar Danish sebagai presiden ragum. Abdullah Abdullah berkhidmat sebagai ketua pegawai eksekutif (CEO). The Perhimpunan Kebangsaan adalah badan perundangan, satu dwidewan badan yang mempunyai dua kamar, Dewan Rakyat dan Dewan Warga Tua.
Mahkamah Agung diketuai oleh Ketua Hakim Abdul Salam Azimi, seorang profesor universiti bekas yang telah menjadi penasihat undang-undang kepada Presiden.[185] Mahkamah semasa dilihat sebagai lebih sederhana dan diketuai oleh yang lebih teknokrat daripada yang sebelumnya, yang dikuasai oleh tokoh-tokoh agama fundamentalis seperti Ketua Hakim Negara Faisal Ahmad Shinwari, yang mengeluarkan beberapa kontroversi peraturan, termasuk berusaha untuk meletakkan had ke atas hak wanita.
Menurut Transparency International pada 2010 persepsi indeks keputusan rasuah, Afghanistan telah disenaraikan sebagai negara ketiga paling korup di dunia.[186] Sebuah laporan Januari 2010 yang diterbitkan oleh Pejabat Bangsa-Bangsa Bersatu mengenai Dadah dan Jenayah mendedahkan bahawa amaun rasuah yang diambil yang bersamaan dengan 23% daripada KDNK negara.[187] Beberapa kementerian dipercayai adalah penuh dengan rasuah, dan manakala Presiden Karzai berikrar untuk menangani masalah itu pada akhir tahun 2009 dengan menyatakan bahawa "individu yang terlibat dalam rasuah tidak akan dipertandingkan dalam kerajaan",[188] pegawai-pegawai tinggi kerajaan telah mencuri dan menyalahgunakan beratus-ratus juta dolar melalui Bank Kabul. Walaupun institusi negara yang baru ditubuhkan dan langkah-langkah yang telah diambil untuk menangkap beberapa,[189] Amerika Syarikat memberi amaran bahawa bantuan kepada Afghanistan akan sangat dikurangkan jika rasuah tidak dihentikan.[190]
Pilihan raya presiden Afghanistan 2004 agak aman, di mana Hamid Karzai menang dalam pusingan pertama dengan 55.4% undi. Walau bagaimanapun, pilihan raya presiden 2009 dicirikan oleh kekurangan keselamatan, peratusan keluar mengundi yang rendah, dan penipuan pilihan raya yang meluas.[191][192] Undi, bersama-sama dengan pilihan raya untuk 420 kerusi majlis provinsi, berlaku pada bulan Ogos 2009, tetapi masih tidak dapat diselesaikan dalam tempoh yang panjang undi mengira dan siasatan penipuan.[193]
Dua bulan kemudian, di bawah tekanan antarabangsa, undi pusingan larian kedua antara Karzai dan baki pencabar Abdullah telah diumumkan, tetapi beberapa hari kemudian Abdullah mengumumkan bahawa beliau tidak akan mengambil bahagian dalam 7 November larian kerana permintaan bagi perubahan dalam suruhanjaya pilihan raya itu tidak dipenuhi. Keesokan harinya, pegawai suruhanjaya pilihan raya membatalkan larian dan mengisytiharkan Hamid Karzai sebagai Presiden untuk tempoh lima tahun.[192]
Dalam pilihan raya Parlimen 2005, di kalangan pegawai yang dipilih ialah bekas mujahidin, fundamentalis Islam, panglima perang, komunis, reformis, dan beberapa sekutu Taliban.[194] Dalam tempoh yang sama, Afghanistan telah mencapai kepada negara ke-30 paling tinggi dari segi perwakilan wanita di parlimen.[195] Pilihan raya parlimen lalu telah diadakan pada bulan September 2010, tetapi disebabkan pertikaian dan penyiasatan penipuan, majlis angkat sumpah itu berlaku pada akhir bulan Januari 2011. Pilihan raya presiden 2014 berakhir dengan Ashraf Ghani menang dengan 56,44% undi.[196]
Afghanistan secara pentadbirannya dibahagikan kepada 34 wilayah (wilayat ), dengan setiap wilayah mempunyai modal sendiri dan pentadbiran wilayah. Wilayah-wilayah yang dibahagikan kepada lebih kurang 398 daerah wilayah yang lebih kecil, setiap satu daripada yang biasanya meliputi bandar atau beberapa kampung-kampung. Setiap daerah diwakili oleh seorang gabenor daerah.
Gabenor wilayah adalah dilantik oleh Presiden Afghanistan dan daerah dipilih oleh gabenor wilayah. Gabenor wilayah adalah wakil-wakil kerajaan pusat di Kabul dan bertanggungjawab untuk semua isu-isu pentadbiran dan rasmi dalam wilayah mereka. Ada juga majlis-majlis daerah yang dipilih melalui pilihan raya secara langsung dan umum untuk tempoh empat tahun.[197] Fungsi majlis wilayah adalah untuk mengambil bahagian dalam perancangan pembangunan wilayah dan untuk mengambil bahagian dalam pemantauan dan penilaian institusi tadbir wilayah lain.
Menurut artikel 140 perlembagaan dan dekri presiden pada undang-undang pilihan raya, datuk bandar bandar perlu dipilih melalui pilihanraya yang bebas dan langsung untuk penggal empat tahun. Walau bagaimanapun, disebabkan oleh kos pilihan raya yang besar, pilihan raya mayoral dan perbandaran tidak pernah diadakan. Sebaliknya, datuk bandar telah dilantik oleh kerajaan. Di ibu negara Kabul, Datuk Bandar dilantik oleh Presiden Afghanistan.
Yang berikut adalah senarai semua 34 wilayah dalam susunan abjad:
The Kementerian Afghan Luar Negeri bertanggungjawab dalam mengekalkan hubungan luar Afghanistan. Negeri ini telah menjadi ahli Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu sejak 1946. Ia menikmati hubungan ekonomi yang kukuh dengan beberapa NATO dan negeri-negeri bersekutu, terutamanya Amerika Syarikat, United Kingdom, Jerman dan Turki. Pada tahun 2012, Amerika Syarikat ditetapkan Afghanistan sebagai bukan NATO sekutu utama dan mencipta Perjanjian AS-Afghanistan Perkongsian Strategik. Afghanistan juga mempunyai hubungan diplomatik yang mesra dengan jiran Pakistan, Iran, Turkmenistan, Uzbekistan, Tajikistan dan China, dan dengan negara-negara serantau seperti India, Bangladesh, Kazakhstan, Rusia, yang UAE, Arab Saudi, Iraq, Mesir, Jepun dan Korea Selatan. Ia terus membangunkan hubungan diplomatik dengan negara-negara lain di seluruh dunia.
Bantuan Misi Bangsa Bersatu di Afghanistan (UNAMA) telah ditubuhkan pada tahun 2002 di bawah Resolusi Majlis Keselamatan Pertubuhan Bangsa-Bangsa 1401 untuk membantu negara pulih daripada dekad perang. Hari ini, beberapa negara anggota NATO melaksanakan lebih kurang 38,000 tentera di Afghanistan sebagai sebahagian daripada Pasukan Bantuan Keselamatan Antarabangsa (ISAF).[198] Tujuan utamanya adalah untuk kereta api yang Afghanistan Angkatan Keselamatan Negara (ANSF). The Angkatan Tentera Afghanistan di bawah Kementerian Pertahanan, yang termasuk Tentera Kebangsaan Afghanistan (ANA) dan Tentera Udara Afghanistan (AAF). ANA dibahagikan kepada 7 yang utama Kor, dengan 201 Selab ("Banjir") di Kabul diikuti oleh 203 dalam Gardez, ke-205 Atul ("wira") di Kandahar, 207 dalam Herat, 209 dalam Mazar-i-Sharif, dan 215 dalam Lashkar Gah. ANA juga mempunyai komando briged, yang telah ditubuhkan pada tahun 2007. Afghanistan Pertahanan University (ADU) menempatkan pelbagai pertubuhan pendidikan untuk Angkatan Tentera Afghanistan, termasuk Akademi Tentera Kebangsaan Afghanistan.
Negara Direktorat Keselamatan (NDS) adalah negeri agensi perisikan negara, yang beroperasi sama dengan yang Amerika Syarikat Jabatan Keselamatan Dalam Negeri (DHS) dan mempunyai antara 15,000 hingga 30,000 pekerja . Negara ini juga mempunyai kira-kira 126,000 orang pegawai polis negara, dengan rancangan untuk merekrut lebih-lebih lagi bahawa jumlah bilangan boleh mencecah 160,000.[199] Polis Kebangsaan Afghan (ANP) adalah di bawah Kementerian Dalam Negeri dan berfungsi sebagai agensi penguatkuasaan undang-undang tunggal di seluruh negara. The Negara Polis Perintah Awam Afghanistan adalah cabang utama ANP, yang dibahagikan kepada lima Briged, setiap diperintahkan oleh Brigadier Jeneral. Ini briged ditempatkan di Kabul, Gardez, Kandahar, Herat dan Mazar-i-Sharif. Setiap wilayah mempunyai dilantik wilayah Ketua Polis Negara yang bertanggungjawab penguatkuasaan undang-undang di seluruh daerah.
Polis menerima sebahagian besar daripada latihan mereka dari kuasa-kuasa Barat di bawah Latihan Misi-Afghanistan NATO. Menurut laporan berita 2009, sebahagian besar daripada pegawai-pegawai polis yang buta huruf dan dituduh menuntut rasuah.[200] Jack Kem, timbalan kepada komander Latihan Misi Afghanistan NATO dan Gabungan Keselamatan Peralihan Perintah Afghanistan, menyatakan bahawa kadar celik huruf di ANP akan meningkat kepada lebih 50% pada Januari 2012. Apa yang bermula sebagai satu program literasi sukarela menjadi wajib untuk latihan polis asas pada awal tahun 2011.[199] Kira-kira 17% daripada mereka didapati positif penggunaan dadah haram. Pada tahun 2009, Presiden Karzai mewujudkan dua unit anti-rasuah dalam Kementerian Dalam Negeri.[201] Bekas Menteri Dalam Negeri Hanif Atmar berkata pegawai-pegawai keselamatan dari Amerika Syarikat (FBI), Britain (Scotland Yard), dan Kesatuan Eropah akan melatih pendakwa dalam unit itu.
Di bahagian selatan dan timur Afghanistan adalah yang paling berbahaya disebabkan oleh aktiviti militan dan perdagangan dadah berkembang. Kawasan-kawasan tertentu kadang-kadang meronda oleh pemberontak Taliban, yang sering kilang peranti letupan (IED) di jalan raya dan menjalankan pengeboman berani mati. Penculikan dan rompakan juga dilaporkan. Setiap tahun ramai pegawai polis Afghanistan terbunuh dalam menjalankan tugas dalam bidang ini. Polis Sempadan Afghan (ABP) bertanggungjawab untuk melindungi lapangan terbang dan sempadan negara, terutamanya Baris Durand sempadan yang dipertikaikan, yang sering digunakan oleh ahli-ahli organisasi jenayah dan pengganas untuk aktiviti haram mereka. Satu laporan pada tahun 2011 mencadangkan bahawa sehingga 3 juta orang yang terlibat dalam perniagaan dadah yang menyalahi undang-undang di Afghanistan. Banyak serangan ke atas kakitangan kerajaan yang diperintahkan oleh kumpulan mafia yang berkuasa. Dadah dari Afghanistan yang dieksport ke negara-negara jiran dan seluruh dunia. Kementerian Kaunter Narkotik Afghan ditugaskan untuk menangani isu-isu ini dengan membawa ke muka pengadilan pengedar dadah utama.[202]
Afghanistan adalah miskin dan negara kurang membangun, salah satu dunia yang paling miskin kerana dekad peperangan dan kekurangan pelaburan asing. Pada 2013, KDNK negara berjumlah kira-kira $ 45.3 bilion dengan kadar pertukaran $ 20.65 bilion, dan KDNK per kapita ialah $1,100. Eksport negara berjumlah $ 2.6 bilion pada 2010. Kadar pengangguran adalah kira-kira 35% dan kira-kira peratusan yang sama rakyatnya hidup di bawah garis kemiskinan.[203] Menurut laporan 2009, kira-kira 42% daripada penduduk hidup dengan pendapatan kurang daripada $1 sehari.[204] Negara tersebut mempunyai kurang dari $1.5 bilion dalam hutang luaran dan sedang dalam pemulihan dengan bantuan dari komuniti dunia.[203]
Ekonomi Afghanistan telah berkembang kira-kira 10% setahun dalam dekad yang lalu, yang adalah disebabkan oleh penyerapan lebih daripada $ 50 bilion pada bantuan antarabangsa dan kiriman wang daripada ekspatriat Afghan.[203] Ia juga disebabkan oleh penambahbaikan yang dibuat kepada sistem pengangkutan dan pengeluaran pertanian, yang merupakan tulang belakang kepada ekonomi negara.[205] Negara ini terkenal dengan menghasilkan beberapa daripada terbaik delima itu, anggur, aprikot, tembikai, dan beberapa yang segar dan buah-buahan kering yang lain, termasuk kacang.[206] Banyak sumber menunjukkan bahawa sebanyak 11% atau lebih ekonomi Afghanistan berasal dari penanaman dan penjualan candu, dan Afghanistan secara meluas dianggap pengeluar terbesar di dunia bagi candu meskipun kerajaan Afghanistan dan usaha-usaha antarabangsa untuk membasmi tanaman tersebut.[207][208]
Walaupun defisit akaun semasa negara adalah sebahagian besarnya dibiayai dengan wang penderma, hanya sebahagian kecil diperuntukkan secara langsung kepada bajet kerajaan. Selebihnya diberikan kepada perbelanjaan bukan belanjawan dan projek-penderma yang ditetapkan melalui sistem Bangsa-Bangsa Bersatu dan badan-badan bukan kerajaan. The Kementerian Afghan Kewangan memberi tumpuan kepada kutipan hasil yang lebih baik dan disiplin perbelanjaan sektor awam. Sebagai contoh, pendapatan kerajaan meningkat 31% kepada $1.7 bilion dari Mac 2010 hingga Mac 2011.
Da Afghanistan Bank berfungsi sebagai bank pusat negara dan "Afghani" (AFN) adalah mata wang negara, dengan kadar pertukaran kira-kira 47 Afghani kepada $1. Sejak tahun 2003, lebih daripada 16 bank-bank baru telah dibuka di negara ini, termasuk Afghanistan Bank Antarabangsa, Kabul Bank, Azizi Bank, Pashtany Bank, Standard Chartered Bank , dan Kewangan Bank Mikro Pertama.
Satu daripada pemacu utama untuk pemulihan ekonomi sekarang adalah pulangan lebih 5 juta ekspatriat, yang membawa bersama mereka tenaga segar, keusahawanan dan kemahiran penjanaan kekayaan dan juga dana yang diperlukan untuk memulakan perniagaan. Buat pertama kali sejak tahun 1970-an, rakyat Afghanistan telah melibatkan diri dalam pembinaan, salah satu industri terbesar di negara ini.[209] Beberapa projek pembinaan utama negara termasuk $35 bilion New Kabul City bersebelahan kapital, Ghazi Amanullah Khan City berhampiran Jalalabad, dan Aino Mena di Kandahar.[210][211][212] Projek-projek pembangunan yang sama juga telah bermula di Herat, Mazar-e-Sharif, dan bandar-bandar lain.[213]
Di samping itu, beberapa syarikat dan kilang-kilang kecil mula beroperasi di bahagian yang berlainan di negara ini, yang bukan sahaja memberi pendapatan kepada kerajaan tetapi juga mewujudkan peluang pekerjaan baru. Penambahbaikan kepada persekitaran perniagaan telah menghasilkan lebih daripada $1.5 bilion dalam telekom pelaburan dan mewujudkan lebih 100,000 pekerjaan sejak 2003.[214] Permaidani Afghan menjadi popular sekali lagi, ini membolehkan peniaga permaidani ramai di seluruh negara untuk mengupah lebih ramai pekerja.
Afghanistan adalah ahli SAARC, ECO dan OIC. Ia memegang status pemerhati dalam SCO. Menteri Luar Zalmai Rassoul kepada media pada tahun 2011 bahawa negaranya "Matlamat ialah untuk mencapai ekonomi Afghanistan yang pertumbuhan adalah berasaskan perdagangan, syarikat swasta dan pelaburan".[215] Ahli pakar percaya bahawa ini akan merevolusikan ekonomi di rantau ini. Pengeluaran candu di Afghanistan melonjak ke paras pada 2007 dengan kira-kira 3 juta orang dilaporkan terlibat dalam perniagaan ini,[216] tetapi kemudian menurun dengan ketara pada tahun-tahun berikutnya.[217] Kerajaan memulakan program untuk membantu mengurangkan penanaman popi, dan menjelang tahun 2010, dilaporkan bahawa 24 daripada 34 wilayah bebas daripada popi yang berkembang.
Pada Jun 2012, India menyokong pelaburan swasta di negara sumber yang kaya dan mewujudkan persekitaran yang sesuai baginya.[218]
Michael E. O'Hanlon dalam Brookings Institution dianggarkan bahawa jika Afghanistan menjana kira-kira $10 bn setahun daripada yang deposit mineral, yang keluaran negara kasar akan pembiayaan jangka panjang berganda dan menyediakan pasukan keselamatan Afghanistan dan keperluan kritikal lain.[219] The Kajian Geologikal Amerika Syarikat (USGS) menganggarkan pada 2006 bahawa utara Afghanistan mempunyai purata 2.9 bilion (bn) tong (bbl) daripada minyak mentah , 15.7 trilion0 kaki padu (440 bn m 3) gas asli, dan 562 juta tong dari cecair gas asli.[220] Pada Disember 2011, Afghanistan menandatangani kontrak cari gali minyak dengan China National Petroleum Corporation (CNPC) untuk pembangunan tiga bidang minyak di sepanjang sungai Amu Darya di utara.[221]
Laporan lain menunjukkan bahawa negara ini mempunyai jumlah yang besar litium, tembaga, emas, arang batu, bijih besi, dan lain-lain mineral.[158][159][222] Karbonatite Khanashin di Provinsi Helmand mengandungi 1,000,000 metric ton (1,100,000 short ton) daripada unsur nadir bumi.[223] Pada 2007, pajakan 30 tahun telah diberikan bagi lombong tembaga Aynak kepada China Metallurgical Group sebanyak $3 bilion,[224] menjadikannya pelaburan asing dan usaha perniagaan swasta yang terbesar dalam sejarah Afghanistan.[225] Lembaga Besi India negeri yang dikendalikan memenangi hak perlombongan untuk membangunkan besar Hajigak deposit bijih besi di Afghanistan tengah.[226] Pegawai kerajaan menganggarkan bahawa 30% daripada deposit yang belum diterokai mineral negara adalah bernilai antara $900 bn dan $3 trilion.[160][161][162] Seorang perasmi menegaskan bahawa "ini akan menjadi tulang belakang ekonomi Afghanistan" dan memo Pentagon menyatakan bahawa Afghanistan boleh menjadi "litium Arab Saudi".[161][227][228][229] Dalam kisah berita 2011, CSM yang melaporkan, "Amerika Syarikat dan negara-negara Barat yang lain yang ditanggung beban kos perang Afghanistan telah mudah dilihat hadir bidaan proses ke atas deposit mineral Afghanistan, meninggalkan ia kebanyakannya dengan kuasa serantau."[230]
Pengangkutan udara di Afghanistan disediakan oleh syarikat penerbangan negara, Ariana Afghan Airlines (AAA), dan syarikat-syarikat swasta seperti Afghanistan Jet International, Timur Horizon Airlines, Kam Air , Pamir Airways dan Safi Airways. Syarikat Penerbangan dari beberapa negara juga menyediakan penerbangan masuk dan keluar dari negara ini. Ini termasuk Air India, Bersatu, Teluk Air, Iran Aseman Airlines, Pakistan International Airlines dan Turkish Airlines .
Negara ini mempunyai empat lapangan terbang antarabangsa: Herat Lapangan Terbang Antarabangsa, Hamid Karzai Lapangan Terbang Antarabangsa (sebelum ini Lapangan Terbang Antarabangsa Kabul), Lapangan Terbang Antarabangsa Kandahar dan Lapangan Terbang Antarabangsa Mazar-e Sharif. Terdapat juga sekitar sedozen lapangan terbang domestik dengan penerbangan ke Kabul atau Herat.
Sepertimana pada 2014, negara ini hanya mempunyai dua kereta api, salah satu 75 talian km dari Kheyrabad ke Uzbekistan sempadan dan satu lagi 10 km talian dari Toraghundi ke sempadan Turkmenistan. Kedua-dua garisan digunakan untuk pengangkutan sahaja dan tidak ada perkhidmatan penumpang seperti yang belum. Terdapat pelbagai cadangan bagi pembinaan landasan keretapi tambahan di negara ini.[231] Pada 2013, presiden Afghanistan, Turkmenistan, dan Uzbekistan menghadiri majlis pecah tanah untuk garis 225 km antara Turkmenistan - Andkhvoy - Mazar-i-Sharif - Kheyrabad . Garis akan menghubungkan di Kheyrabad dengan garis yang sedia ada ke sempadan Uzbekistan itu.[232] Rancangan untuk mewujudkan landasan kereta api dari Kabul ke bandar sempadan timur Torkham, di mana ia akan menyambung dengan Keretapi Pakistan.[233] Terdapat juga rancangan untuk menyelesaikan satu landasan kereta api antara Khaf, Iran dan Herat, Afghanistan.[234]
Perjalanan dengan bas di Afghanistan masih berbahaya kerana pemandu bas cuai dan mabuk serta aktiviti militan. Bas-bas biasanya model Mercedes-Benz yang lebih tua dan dimiliki oleh syarikat-syarikat swasta. Kemalangan jalan raya yang serius adalah biasa di jalan raya dan lebuh raya Afghanistan, terutamanya di Kabul-Kandahar dan Jalan Kabul-Jalalabad.[235]
Kereta yang lebih baru ini menjadi lebih meluas selepas pembinaan semula jalan raya dan lebuh raya. Ianya diimport dari Emiriah Arab Bersatu melalui Pakistan dan Iran. Setakat 2012, kenderaan berusia lebih 10 tahun dilarang daripada diimport ke negara ini. Pembangunan rangkaian jalan raya di negara ini adalah rangsangan utama untuk ekonomi kerana perdagangan dengan negara-negara jiran. Perkhidmatan pos di Afghanistan disediakan oleh milik awam Afghanistan Post dan syarikat swasta seperti FedEx, DHL, dan lain-lain.
Perkhidmatan telekomunikasi di negara ini disediakan oleh Afghan Wireless, Etisalat, Roshan, Kumpulan MTN dan Afghanistan Telecom. Pada tahun 2006, Kementerian Perhubungan Afghan menandatangani perjanjian $64.5 juta dengan ZTE untuk penubuhan seluruh negara kabel gentian optik rangkaian. Setakat 2011[kemas kini], Afghanistan mempunyai sekitar 17 juta GSM pelanggan telefon dan lebih daripada 1 juta pengguna internet, tetapi hanya mempunyai kira-kira 75,000 talian telefon tetap dan lebih kurang 190,000 CDMA pelanggan.[236] Perkhidmatan 3G yang disediakan oleh Etisalat dan MTN Kumpulan. Pada tahun 2014, Afghanistan memajak ruang satelit dari Eutelsat, yang dipanggil AFGHANSAT 1.[237]
Menurut Indeks Pembangunan Manusia, Afghanistan adalah 15 negara kurang membangun di dunia. Purata jangka hayat dianggarkan kira-kira 60 tahun bagi kedua-dua jantina.[238] Negara ini mempunyai paling tinggi jumlah kadar kesuburan kesembilan di dunia, pada 5.64 anak yang lahir/wanita (mengikut anggaran 2012).[239] Ia mempunyai salah satu kadar tertinggi kematian ibu di dunia, dianggarkan pada tahun 2010 pada 460 kematian/100,000 kelahiran hidup,[240] dan tertinggi kematian bayi kadar di dunia (kematian bayi di bawah satu tahun), yang dianggarkan pada tahun 2012 untuk menjadi 119,41 kematian/1,000 kelahiran hidup.[241] Data daripada 2010 mencadangkan bahawa satu dalam sepuluh kanak-kanak mati sebelum mereka berusia lima tahun.[242] Kementerian Kesihatan Awam merancang untuk mengurangkan kadar kematian bayi kepada 400 bagi setiap 100,000 kelahiran hidup sebelum 2020.[243] Negara ini kini mempunyai lebih daripada 3000 bidan, dengan tambahan 300 hingga 400 dilatih setiap tahun.[244]
Beberapa hospital dan klinik telah dibina sejak sedekad yang lalu, dengan rawatan yang paling maju yang boleh didapati di Kabul. The Institut Perubatan untuk Kanak-kanak Di Perancis dan Hospital Kanak-Kanak Indira Gandhi di Kabul adalah hospital kanak-kanak terkemuka di negara ini. Beberapa hospital utama yang lain di Kabul termasuk 350 katil Hospital Jamhuriat dan Hospital Jinnah, yang masih dalam pembinaan. Terdapat juga beberapa yang lengkap hospital tentera yang dikawal di kawasan-kawasan yang berlainan di negara ini.
Dilaporkan pada 2006 bahawa hampir 60% daripada penduduk tinggal dalam jarak berjalan dua jam kemudahan kesihatan yang terdekat, meningkat daripada 9% pada tahun 2002.[245] Kaji selidik terbaru menunjukkan bahawa 57% daripada rakyat Afghanistan mengatakan mereka mempunyai akses yang baik atau sangat baik ke klinik atau hospital.[244] Negara ini mempunyai salah satu insiden tertinggi orang dengan. Ketidakupayaan, dengan kira-kira satu juta orang terjejas.[246] Kira-kira 80,000 orang yang hilang anggota badan; kebanyakan cedera oleh periuk api.[247][248] Badan amal bukan kerajaan seperti Save the Children dan Janji Mahboba membantu anak-anak yatim dalam kerjasama dengan struktur kerajaan.[249] Kajian Demografi dan Kesihatan bekerjasama dengan Institut Pengurusan Penyelidikan Kesihatan India dan lain-lain untuk menjalankan kajian di Afghanistan memberi tumpuan kepada kematian ibu, antara yang lain.[250]
Pendidikan di negara ini termasuk K-12 dan pendidikan yang lebih tinggi, yang diselia oleh Kementerian Pendidikan dan Kementerian Pengajian Tinggi.[251] Sistem pendidikan negara telah musnah akibat beberapa dekad perang, tetapi ia mula menghidupkan semula selepas Karzai pentadbiran Karzai mula berkuasa pada akhir tahun 2001. Lebih daripada 5,000 sekolah telah dibina atau diubah suai dalam dekad yang lalu, dengan lebih daripada 100,000 guru yang terlatih dan diambil.[252] Lebih daripada tujuh juta pelajar lelaki dan perempuan yang mendaftar di sekolah-sekolah, [252] dengan kira-kira 100,000 yang mendaftar dalam berbeza universiti di seluruh negara; sekurang-kurangnya 35% daripada pelajar perempuan. Setakat 2013, terdapat 16,000 buah sekolah di seluruh Afghanistan. Menteri Pendidikan Ghulam Farooq Wardak menyatakan bahawa 8,000 sekolah-sekolah lain yang perlu dibina untuk baki 3 juta kanak-kanak itu yang dihalangi dari pendidikan.[253]
Universiti Kabul dibuka semula pada tahun 2002 bagi kedua-dua pelajar lelaki dan perempuan. Pada tahun 2006, Amerika Universiti Afghanistan telah ditubuhkan di Kabul, dengan tujuan menyediakan kelas dunia, Bahasa Inggeris-bahasa, persekitaran pembelajaran bersama pendidikan di Afghanistan. Ibu negara Kabul berfungsi sebagai pusat pembelajaran di Afghanistan, dengan banyak institusi pendidikan yang terbaik yang berpusat di sana. Universiti-universiti utama di luar Kabul termasuk Universiti Kandahar di selatan, Universiti Herat di barat laut, Balkh University di utara, Universit Nangarhar dan Universiti Khost dalam timur. The Akademi Tentera Kebangsaan Afghanistan, dimodelkan selepas Akademi Tentera Amerika Syarikat di West Point, adalah sebuah institusi pembangunan tentera empat tahun khusus untuk pegawai menamatkan pengajian bagi Angkatan Tentera Afghanistan. $200 juta Universiti Pertahanan Afhganistan sedang dalam pembinaan berhampiran Qargha di Kabul. Amerika Syarikat sedang membina enam fakulti pendidikan dan lima maktab perguruan wilayah di seluruh negara, dua buah sekolah menengah yang besar di Kabul, dan sebuah sekolah di Jalalabad.[252]
Kadar celik huruf keseluruhan penduduk telah sangat rendah tetapi kini semakin meningkat kerana lebih ramai pelajar pergi ke sekolah.[254] Pada 2010, Amerika Syarikat mula mewujudkan beberapa pusat pembelajaran Lincoln di Afghanistan. Ia ditubuhkan untuk berfungsi sebagai platform pengaturcaraan menawarkan kelas bahasa Inggeris, kemudahan perpustakaan, pengaturcaraan tempat, jaringan Internet sambungan dan perkhidmatan kaunseling pendidikan dan lain-lain. Matlamat program ini adalah untuk mencapai sekurang-kurangnya 4,000 warga Afghanistan sebulan bagi setiap lokasi.[255][256] Angkatan Keselamatan Negara Afghanistan telah diberikan dengan kursus literasi mandatori.[254] Di samping itu, Baghch-e-Simsim (berdasarkan Sesame Street Amerika) telah dilancarkan pada akhir 2011 untuk membantu anak-anak muda Afghanistan belajar.
Pada 2009 dan 2010, sebanyak 5000 OLPC - Satu Laptop Per Kanak-kanak penempatan sekolah berlaku di Kandahar dengan pembiayaan daripada asas tanpa nama.[257] Pasukan OLPC bertujuan sokongan tempatan untuk mengusahakan penempatan yang lebih besar.[258][259]
Budaya Afghanistan telah wujud selama lebih dua alaf, menjejak kembali pada sekurang-kurangnya di zaman Empayar Achaemenid pada 500 SM.[260][261] Ia kebanyakannya merupakan satu nomadik dan bermasyarakat suku kaum, dengan kawasan-kawasan yang berlainan di negara yang mempunyai tradisi mereka sendiri, mencerminkan watak pelbagai budaya dan pelbagai bahasa negara. Di wilayah selatan dan timur rakyat hidup mengikut budaya Pashtun dengan mengikuti Pashtunwali, yang merupakan cara kuno hidup yang masih dipelihara.[262] Saki baki negara ini adalah berbudayakan Parsi. Sesetengah bukan Pashtun yang tinggal berdekatan dengan Pashtun telah menerima pakai Pashtunwali[263] dalam proses yang dipanggil Pashtunisasi (atau Afghanisasi), manakala beberapa Pashtun telah Diparsikan. Berjuta-juta rakyat Afghanistan yang telah tinggal di Pakistan dan Iran sejak 30 tahun yang lalu telah dipengaruhi oleh budaya bangsa-bangsa tetangga.
Afghanistan memaparkan kebanggaan dalam budaya mereka, bangsa, keturunan, dan di atas semua, agama dan kebebasan mereka. Seperti Highlanders lain, mereka dianggap bercampur dengan kebimbangan dan merendahkan, untuk memandang tinggi mereka untuk kehormatan peribadi, atas kesetiaan suku mereka dan kesediaan mereka untuk menggunakan kekerasan untuk menyelesaikan pertikaian.[264] Sebagai peperangan puak dan internesin bersengketa telah menjadi salah satu pekerjaan yang ketua mereka sejak dahulu lagi, sifat individualistik ini telah menjadikan ia sukar bagi warga asing untuk menakluk mereka. Tony Heathcote menganggap sistem kesukuan menjadi cara terbaik untuk menganjurkan kumpulan besar orang di negara yang secara geografi sukar, dan dalam masyarakat yang, dari sudut pandangan materialistik, mempunyai gaya hidup yang tidak rumit.[264] Terdapat kira-kira 60 suku Pashtun yang utama,[265] dan orang nomad Afghanistan dianggarkan pada kira-kira 2-3 juta.[266]
Negara ini mempunyai sejarah yang kompleks yang terselamat sama ada dalam budaya semasa atau dalam bentuk pelbagai bahasa dan monumen. Walau bagaimanapun, banyak monumen bersejarah telah rosak dalam peperangan baru-baru ini.[267] Kedua-dua Buddha di Bamiyan yang terkenal telah dimusnahkan oleh Taliban, yang menganggap mereka sebagai berhala. Walaupun begitu, ahli-ahli arkeologi masih mencari peninggalan Buddha di bahagian yang berlainan di negara ini, sebahagian daripada mereka sejak abad ke-2.[268][269][270] Ini menunjukkan bahawa Buddhisme dahulu adalah meluas di Afghanistan. Tempat-tempat bersejarah yang lain termasuk bandar-bandar Herat, Kandahar, Ghazni, Mazar-i-Sharif dan Zarang. Minaret Jam dalam Sungai Hari lembah adalah Tapak Warisan Dunia UNESCO. A jubah dikatakan dipakai oleh nabi Islam Muhammad disimpan di dalam Makam Jubah di Kandahar, sebuah bandar yang diasaskan oleh Iskandar dan modal pertama Afghanistan. benteng Alexander di bandar barat Herat telah diubahsuai pada tahun-tahun kebelakangan ini dan merupakan tarikan popular untuk pelancong. Di utara negara ini ialah Shrine Hazrat Ali, yang dipercayai oleh banyak untuk menjadi lokasi di mana Ali telah dikebumikan. Kementerian Afghan Penerangan dan Kebudayaan sedang mengubahsuai 42 tapak bersejarah di Ghazni sehingga 2013, apabila wilayah itu akan diisytiharkan sebagai ibu kota tamadun Islam.[271] Bangunan Muzium Negara Afghanistan terletak di Kabul.
Walaupun celik rendah, klasik Parsi dan puisi Pashto memainkan peranan yang penting dalam budaya Afghanistan. Puisi sentiasa menjadi salah satu daripada rukun pendidikan yang utama di rantau ini, ke tahap bahawa ia telah disepadukan ke dalam budaya itu sendiri. Beberapa penyair terkenal termasuk Rumi, Rabi'a Balkhi, Sanai, Jami, Khushal Khan Khattak, Rahman Baba, Khalilullah Khalili dan Parween Pazhwak.[272]
Media massa Afghanistan bermula pada abad ke-20 awal, dengan akhbar pertama diterbitkan pada tahun 1906. Menjelang tahun 1920-an, Radio Kabul telah menyiarkan perkhidmatan radio tempatan. Televisyen Kebangsaan Afghanistan telah dilancarkan pada tahun 1974 tetapi telah ditutup pada tahun 1996 apabila media itu dikawal ketat oleh Taliban.[273] Sejak 2002, sekatan akhbar telah secara beransur-ansur santai dan media swasta dipelbagaikan. Kebebasan bersuara dan tekan dipromosikan dalam perlembagaan 2004 dan penapisan diharamkan, walaupun memfitnah individu atau menghasilkan bahan yang bertentangan dengan prinsip-prinsip Islam adalah dilarang. Pada tahun 2008, Wartawan Tanpa Sempadan ranking persekitaran media sebagai 156 daripada 173 buah negara, dengan 1 yang digunakan dengan lebih bebas. Kira-kira 400 penerbitan telah didaftarkan, sekurang-kurangnya 15 tempatan saluran televisyen Afghanistan, dan 60 stesen radio.[274] Stesen radio asing, seperti Voice of America, BBC World Service dan Radio Free Europe/Radio Liberty (RFE/RL) disiarkan ke dalam negara tersebut.
Bandar Kabul telah menjadi rumah kepada banyak pemuzik yang tuan kedua-dua muzik Afghan tradisional dan moden. Muzik tradisional amat popular semasa Nowruz (Tahun Baru) dan Hari Kemerdekaan Kebangsaan perayaan. Ahmad Zahir, Nashenas, Ustad Sarahang, Sarban, Ubaidullah Jan, Farhad Darya dan Naghma adalah sebahagian daripada pemuzik Afghanistan terkenal, tetapi terdapat lain-lain lagi.[275] Kebanyakan rakyat Afghanistan sudah biasa dengan menonton filem Bollywood dari India dan mendengar lagu-lagu yang filmi melanda. Banyak Bollywood utama bintang filem mempunyai akar di Afghanistan, termasuk Salman Khan, Saif Ali Khan, Shah Rukh Khan (SRK), Aamir Khan, Feroz Khan , Kader Khan, Naseeruddin Shah dan Celina Jaitley. Selain itu, beberapa filem-filem Bollywood, seperti Dharmatma, Khuda Gawah, melarikan diri dari Taliban dan Kabul Express telah dirakam di dalam Afghanistan.
_vs_Jeje_Lalpekhlua_(in_blue_uniform).jpg)
Pasukan bola sepak kebangsaan Afghanistan telah bersaing di antarabangsa bola sepak sejak 1941. Pasukan kebangsaan bermain permainan rumah mereka di Stadium Ghazi di Kabul, ketika bola sepak di Afghanistan ditadbir oleh Persekutuan Bola Sepak Afghanistan. Pasukan kebangsaan tidak pernah bertanding atau layak ke Piala Dunia FIFA, tetapi baru-baru ini telah memenangi trofi bola sepak antarabangsa dalam Kejohanan SAFF. Negara ini juga mempunyai sebuah pasukan kebangsaan dalam sukan futsal, variasi bola sepak 5-a-sisi.
Sukan lain yang paling popular di Afghanistan adalah kriket. Pasukan kriket kebangsaan Afghan, yang ditubuhkan pada dekad yang lalu, mengambil bahagian dalam Kelayakan Piala Dunia ICC 2009, 2010 ICC Cricket World Liga Bahagian Satu dan 2010 ICC World Twenty20. Ia memenangi Piala ACC Twenty20 pada 2007, 2009, 2011 dan 2013. Pasukan itu akhirnya berjaya ke bermain di Piala Dunia Kriket 2015. The Lembaga Kriket Afghanistan (ACB) adalah badan pentadbir rasmi sukan ini dan beribu pejabat di Kabul. Stadium Kriket Antarabangsa Ghazi Amanullah Khan merupakan stadium kriket utama negara, diikuti oleh Kabul Stadium Kriket Kebangsaan. Beberapa stadium lain sedang dalam pembinaan.[276] Secara domestiknya, kriket dimainkan antara pasukan dari wilayah yang berbeza.
Sukan popular yang lain di Afghanistan termasuk bola keranjang, bola tampar, taekwondo dan bina badan.[277] Buzkashi adalah sukan tradisional, terutamanya di kalangan rakyat Afghanistan utara. Ia adalah sama dengan polo, yang dimainkan oleh pasukan berkuda dalam dua pasukan, setiap pasukan cuba untuk merebut dan mengadakan bangkai kambing. Hound Afghan (sejenis anjing berjalan) yang berasal dari Afghanistan dan pada asalnya digunakan dalam memburu.
 |
|
| a.^ | Istilah lain yang telah digunaka sebagai demonim adalah Afghani[278] dan Afghanistani.[279] |
.svg){kind=small}
