Remove ads
Bahasa Sangsakerta[1] (Jawi: بهاس سڠسکرتا, Devanagari: संस्कृतम् saṃskṛtam[2]; bahasa Inggeris: Sanskrit) merupakan antara bahasa di India yang paling tua yang dikenali, dan merupakan salah satu bahasa rasmi di India. Tarafnya di India adalah lebih kurang sama dengan kedudukan bahasa-bahasa Yunani dan Latin di benua Eropah.
| Bahasa Sangsakerta | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Sanskrit (bahasa Inggeris) | |||||||||
| संस्कृतम् saṃskṛtam | |||||||||
| Kawasan | India, Nepal, Bangladesh, dan sesetengah tempat lain dari Selatan dan Asia Tenggara; banyak sarjana agama Buddha di negara Asia Timur seperti China, Jepun, Thailand, Indonesia dan Vietnam, juga mampu berkomunikasi dalam Sanskrit. | ||||||||
Penutur bahasa | 49,736 penutur fasih (anggaran 1991) 194,433 penutur bahasa kedua (anggaran 1961). | ||||||||
| Status rasmi | |||||||||
Bahasa rasmi di | India (salah satu daripada bahasa rasmi) | ||||||||
| Kod bahasa | |||||||||
| ISO 639-1 | sa | ||||||||
| ISO 639-2 | san | ||||||||
| ISO 639-3 | san | ||||||||
| |||||||||
Manuskrip Sanskrit kuno: kitab agama (atas), dan teks perubatan (bawah)
Kata "Sangsakerta" berasal daripada kata majmuk sáṃskṛta- terdiri daripada sam (berbudaya, bagus, baik, sempurna) dan krta- (tersusun)[3] sekaligus bermaksud suatu bahasa yang "tersusun dengan baik, murni, sempurna, suci dan berbudaya".[4][5][6] Menurut Biderman, pengungkapan ini menggambarkan kesempurnaan ciri bahasa tersebut dari segi mutu nada yang disusun para resi menjadi "himpunan bunyi, sejenis acuan muzikal yang tinggi nilainya" memenuhi citarasa dalam tradisi lisan yang dipandang tinggi dalam tamadun India purba.[7] Dari akhir zaman Weda, menurut Annette Wilke dan Oliver Moebus, India telah mencipta banyak kesusasteraan yang bersifat linguistik, falsafah dan keagamaan, dengan pengaruh muzik yang kuat. Bunyi-bunyi dipercayai mewakili intipati ciptaan dan berkait dengan aspek-aspek mistik dan rahsia pemikiran Hindu. Mencari kesempurnaan idea dan kebebasan berkait dengan bunyi-bunyi sakral, dan bahasa Sanskrit dianggap sebagai bentuk komunikasi yang merangkai semua idea dan inspirasi, menjadi apa yang masyarakat India kuno percaya sebagai bahasa yang sempurna. Kepercayaan yang bahasa adalah penting dalam ilmu dan pemahaman, bersama-sama aspek bunyi dan tuturan dipanggil "epistem fonosentrik".[8][9]
Bahasa ini dianggap sebagai lawan bahasa-bahasa rakyat kebanyakan atau prākṛta- yakni "tulen, semula jadi, normal, tanpa seni".[10] Kaitan antara bahasa-bahasa Prakerta dan Sangsakerta terdapat dalam teks India sejak alaf pertama Masihi. Patañjali mengiktiraf bahasa Prakerta sebagai bahasa pertama, yang secara naluri digunakan oleh kanak-kanak yang membawa kepada masalah tafsiran dan salah faham. Kehalusan struktur bahasa Sangsakerta menghilangkan ketidaksempurnaan ini. Ahli tatabahasa Sangsakerta awal Daṇḍin contohnya menyatakan bahawa banyak perkataan Prakerta berasal daripada bahasa Sangsakerta, tetapi menimbulkan "kehilangan bunyi" dan penyalahgunaan makna yang merupakan hasil daripada "kejahilan tatabahasa". Daṇḍin mengakui ada kata-kata dan struktur yang dilihat mengelirukan dalam bahasa Prakerta yang tiada dalam bahasa Sanskrit. Pandangan ini dapat dilihat dalam gaya penulisan Bharata Muni yang menulis manuskrip Natyasastra. Namisādhu, salah seorang cendekiawan Jainisme, mengakui adanya perbezaan tersebut, tetapi tidak bersetuju bahawa bahasa Prakerta adalah hasil penyalahgunaan makna Sangsakerta, tetapi sebaliknya menyatakan ia bersifat pūrvam (semula jadi) bagi anak-anak, dan Sanskrit adalah penyempurnaan bahasa Prakerta melalui "pemurnian tatabahasa".[11]
Remove ads
Asal usul dan perkembangan
Kiri: Hipotesis Kurgan yang berkaitan dengan penghijrahan Indo-Eropah antara 4000–1000 SM. Kanan: taburan geografi rumpun bahasa Indo-Eropah dengan bahasa ini di Asia Selatan.
Bahasa Sangsakerta termasuk dalam rumpun bahasa Indo-Eropah. Bahasa ini salah satu daripada tiga bahasa Indo-Eropah tertua yang didokumentasikan serta lahir daripada suatu bahasa purba yang dibentuk semula iaitu bahasa Indo-Eropah Purba:[12][13][14]
- Sanskrit Weda (s. 1500–500 SM).
- Bahasa Yunani Mikenai (s. 1450 SM)[15] dan Yunani Purba (s. 750–400 SM).
- Bahasa Het (s. 1750–1200 SM).
Bahasa-bahasa Indo-Eropah lain yang berkaitan dengan Sanskrit termasuk Latin kuno dan klasik (s. 600 SM–100 M, Itali zaman kuno), bahasa Gothik (bahasa Jermanik kuno, s. 350 SM), bahasa Nor Kuno (dari s. 200 SM), bahasa Avesta Lama (s. akhir alaf ke-2 SM[16]), dan bahasa Avesta Muda (s. 900 SM).[13][14] Bahasa purba yang paling dekat dengan Sanskrit Weda ialah rumpun Nuristan yang terdapat di wilayah Hindu Kush, timur laut Afganistan dan barat laut Himalaya,[14][17][18] serta bahasa Avesta dan Parsi Kuno yang telah pupus—keduanya adalah rumpun Iran.[19][20][21] Bahasa Sanskrit ialah sekumpulan bahasa satem Indo-Eropah.
Sejumlah sarjana zaman jajahan yang menguasai bahasa Latin dan Yunani terkejut dengan persamaan bahasa-bahasa ini kepada persuratan Sanskrit yang dikaji, baik dari segi kosa kata dan tatabahasanya. Dalam The Oxford Introduction to Proto-Indo-European and the Proto-Indo-European World, Mallory dan Adams menjelaskan persamaan tersebut dalam beberapa contoh berikut:[22]
| IEP | Sanskrit | Latin | Yunani | Inggeris Lama | Inggeris | Melayu |
|---|---|---|---|---|---|---|
| *méh₂tēr | mātár- | māter | mētēr | mōdor | mother | ibu |
| *ph₂tḗr | pitár- | pater | pater | fæder | father | ayah |
| *bʰréh₂tēr | bhrātar- | frāter | phreter | brōþor | brother | saudara lelaki |
| *swésōr | svásar- | soror | eor | sweoster | sister | saudara perempuan |
| *suHnús | sūnú- | fīlius | huius | sunu | son | anak lelaki |
| *dʰugh₂tḗr | duhitár- | fīlia | thugátēr | dohtor | daughter | anak perempuan |
| *gʷṓws | gáu- | bōs | bous | cū | cow | lembu |
| *demh₂- | dām- | domus | dom- | tam, timber | house, tame, build | rumah, jinak, bina |
Kedekatan hubungan kosakata sesama bahasa-bahasa ini tersebut menunjukkan adanya sebuah akar kata, serta hubungan sejarawi antara beberapa bahasa purba utama dunia.[a]
Teori migrasi Indo-Arya menerangkan bagaimana bahasa Sanskrit dan bahasa Indo-Eropah lain berkaitan dan menyatakan bahawa penutur asli bahasa duluan Sanskrit tiba di Asia Selatan dari asalnya, mungkin wilayah Indus barat laut pada awal alaf ke-2 SM. Bukti sejarah yang ada dalam teori tersebut ialah kedekatan antara bahasa Indo-Iran dengan rumpun bahasa Baltik dan Slavik, pertukaran dengan kosa kata bukan Indo-Eropah seperti rumpun bahasa Uralik, dan kosa kata Indo-Eropah yang berkaitan dengan flora dan fauna.[24]
Prasejarah rumpun bahasa Indo-Arya sebagai moyang bahasa Sanskrit tidak jelas dan pelbagai hipotesis diajukan, menyatakan ia mungkin bermula dalam jangka masa yang panjang. Menurut Thomas Burrow, dengan menghubungkannya dengan bahasa rumpun Indo-Eropah, asal usul bahasa tersebut mungkin bermula dari Eropah Tengah atau Timur, dan rumpun Indo-Iran muncul dari Rusia Tengah.[25] Cabang rumpun bahasa Indo-Iran, Indo-Arya dan Iran, berpisah. Bahasa Sanskrit adalah cabang Indo-Arya yang berpindah menuju Iran timur, kemudian mengarah ke Asia Selatan pada separuh pertama alaf ke-2 SM. Setibanya di India purba, bahasa Indo-Arya mengalami perubahan lingustik yang pesat dan terciptalah bahasa Sanskrit Weda.[26]
Bahasa Sanskrit Weda
Bentuk praklasik bahasa Sanskrit ialah Sanskrit Weda. Manuskrip bertulis terawal yang menggunakan bahasa Sanskrit adalah salah satu daripada empat kitab suci Hindu yang empat, Rig Weda, ditulis pada pertengahan hingga akhir abad ke-2 SM. Tiada catatan bertulis dari zaman-zaman awal yang telah dipelihara, bahkan jika ada, tetapi sarjana umumnya percaya Rig Weda diturunkan turun-temurun secara lisan dan sebutannya andal: teks tersebut adalah teks upacara keagamaan, yang mana cara sebutannya dan pemeliharaannya adalah sebahagian daripada tradisi.[27][28][29]
Rig Weda adalah kumpulan kitab suci yang dibuat oleh ramai pengarang secara berasingan dari pelbagai tempat[perlu rujukan] di India purba.[perlu rujukan] Penulis-penulisnya mewakili generasi yang berbeza-beza: Mandala 2 hingga 7 adalah yang tertua, sedangkan mandala 1 dan 10 adalah yang termuda.[30][31] Namun Sanskrit Weda dalam kitab-kitab Rig Weda "Namun, Sanskrit Weda dalam buku-buku Ṛg-Weda ini "hampir tidak membentangkan sebarang kepelbagaian dialektik", menurut Louis Renou—seorang ahli Indologi yang dikenali kerana penelitiannya dalam sastera Sanskrit dan khususnya Rig Weda. Menurut Renou, ini menunjukkan bahawa Sanskrit Weda sudah memiliki "corak linguistik yang teratur" setakat separuh kedua alaf ke-2 SM.[32] Selain Rig Weda, Weda lain-lain yang telah bertahan ialahSamaweda, Yajurweda, dan Atharvaweda, bersama naskhah-naskhah lain seperti Brahmana, Aranyaka, dan Upanishad.[27] Dokumen-dokumen Weda ini mencerminkan dialek bahasa Sanskrit yang terdapat di pelbagai tempat di barat laut, utara, dan timur benua kecil India.[33][34](p 9)
Bahasa yang tertulis dalam kitab Weda adalah bahasa lisan zaman India purba.[perlu rujukan] Menurut Michael Witzel, Sanskrit Weda adalah bahasa lisan suku Arya yang kemudiannya menetap di satu tempat buat satu ketika dan tetap memelihara tabiat harian mereka seperti penternakan lembu, bertani pada skala kecil, lalu berpindah dengan gerabak barang yang dipanggil grama.[34](pp 16–17)[35] Sanskrit Weda atau varian Indo-Eropah terdekatnya diketahui di seluruh wilayah India purba yang dibuktikan dengan "Perjanjian Mitanni" antara bangsa Het dan Mitanni, dipahat pada batu, di suatu wilayah yang kini sebahagian daripada Syria dan Turki.[36][b] Sebahagian daripada perjanjian ini, seperti nama putera Mitanni dan istilah teknikal yang berhubungan dengan latihan kuda, atas sebab-sebab yang tidak difahami, adalah dalam bentuk awal Sanskrit Weda. Perjanjian ini juga menyeru dewa-dewa Waruna, Mitra, Indera, dan Nasatya yang ditemukan dalam lapisan-lapisan awal sastera Weda.[36][38]
Wahai Respati, semasa memberi nama
orang menetapkan permulaan Bahasa,
Rahsia yang terunggul dan nirmala mereka
didedahkan menerusi kasih sayang,
Semasa pendeta membentuk Bahasa dengan fikiran mereka,
memurnikannya seperti bijian dengan kipas menampi,
Maka kawan-kawan tahu persahabatan –
tanda yang baik diletakkan pada bahasa mereka.
— Rig Weda 10.71.1–4
Berdasarkan terjemahan Roger Woodard[39]
Sanskrit Weda yang ada dalam Rig Weda lebih usang daripada Weda-weda yang lain, dan dalam banyak hal, gaya bahasa Rig Weda lebih mirip dengan teks-teks bahasa Avesta Lama Majusi Gathas dan juga Iliad dan Odisi karya Homeros.[40] Menurut Stephanie W. Jamison dan Joel P. Brereton—ahli Indologi yang terkenal kerana menterjemahkan Rig Weda—sastera Weda "telah jelas mewarisi" daripada struktur sosial zaman Indo-Iran dan Indo-Eropah, seperti peranan penyair dan pendeta, ekonomi naungan, persamaan frasa, dan beberapa meter puisi.[41][c] Walaupun terdapat persamaan, menurut Jamison dan Brereton, terdapat perbezaan antara kesusasteraan Weda, Avesta Lama, dan Yunani Mikenai. Contohnya, tidak seperti penggunaan kiasan perumpamaan dalam Rig Weda, teks Gathas tidak mempunyai perumpamaan, dan ia jarang digunakan dalam versi bahasa Avesta Lama yang terkemudian. Bahasa Yunani Homer, seperti Sanskrit Rig Weda, banyak menggunakan perumpamaan, tetapi strukturnya sangat berbeza.[43]
Bahasa Sanskrit Klasik
Bentuk bahasa Sanskrit Weda kurang homogen daripada Sanskrit Klasik, dan kemudian berevolusi menjadi bahasa yang lebih terstruktur dan homogen pada pertengahan alaf pertama SM. Menurut Richard Gombrich—ahli Indologi dan sarjana bahasa Sanskrit, Pāli, dan pengajian agama Buddha—Sanskrit Weda usang Rig Weda telah pun berkembang pada zaman Weda, seperti yang dibuktikan dalam karya sastera Weda yang terkemudian. Bahasa dalam Upanisad Hindu awal dan karya sastera Weda berikutnya menggunakan bahasa Sanskrit Klasik, sedangkan Sanskrit Weda yang usang pada zaman Buddha menjadi tidak dapat difahami oleh sesiapa pun kecuali orang pendeta, menurut Gombrich.[44]
Orang yang diterima umum telah berjasa dalam pembakuan bahasa Sanskrit ialah Pāṇini, juga Mahabhasya karya Patanjali dan komentar Katyayana yang mendahului karya Patanjali.[45] Panini menyusun kitab Aṣṭādhyāyī ("Lapan Bab Tatabahasa Sanskrit"). Masa beliau hidup sering diperdebatkan, tetapi umumnya karya beliau disepakati dibuat antara abad ke-6 hingga ke-4 SM.[46][47][48]
Aṣṭādhyāyī bukanlah karya pertama yang menerangkan tatabahasa Sanskrit, tetapi ia karya terawal yang masih terpelihara. Pāṇini memetik sepuluh orang pendeta berkenaan aspek-aspek awal tatabahasa dan fonologi Sanskrit, serta variasi penggunaan Sanskrit di bahagian-bahagian berlainan di India.[49] Dia memetik sepuluh orang resi, iaitu Apisali, Kasiyapa, Gargya, Galawa, Cakerawarmana, Baharadwaja, Sakatayana, Sakalya, Senaka, dan Sphotayana.[50] Aṣṭādhyāyī menjadi asas salah satu cabang ilmu Weda, Wyakarana iaitu nahu dan analisis linguistik.[49]
Dalam Aṣṭādhyāyī, bahasa dikaji dengan cara yang berbeza dengan tatabahasa Yunani atau Latin. Tatabahasa Pāṇini, menurut Renou dan Filliozat, adalah karya terkenal yang menerangkan peraturan bahasa dan berfungsi sebagai model untuk bahasa Sanskrit.[51] Pāṇini menggunakan istilah khas—seperti sintaksis, morfologi dan leksikon—untuk menghasilkan peraturan bagaimana perkataan dibentuk dan digunakan. Peraturan-peraturan ini disusun mengikuti garis panduan tertentu, sebahagian daripadanya beliau jelaskan dengan terang-terangan manakala yang lain boleh disimpulkan dengan sendiri.[52] Walaupun terdapat perbezaan dengan analisis dalam bidang linguistik moden, karya Pāṇini dianggap amat bernilai dan merupakan analisis linguistik paling maju sehingga abad kedua puluh.[53](§10.26)
Teori tatabahasa Pāṇini yang komprehensif dan saintifik kemudiannya akan menjadi permulaan Sanskrit Klasik.[54] Karya sistematiknya telah mengilhamkan dan menjadikan bahasa Sanskrit sebagai bahasa utama pembelajaran dan kesusasteraan India selama dua alaf.[55] Tidak jelas sama ada Pāṇini menulisnya sendiri atau beliau memberi syarahan kepada pelajar-pelajarnya yang kemudian diturunkan secara turun-temurun. Sejumlah sarjana bersetuju bahawa beliau sudah tahu menulis, berdasarkan rujukan kepada perkataan lipi ("tulisan") atau lipikara ("penulis") pada subbab 3.2 Aṣṭādhyāyī.[56][57][58][d]
Bahasa Sanskrit Klasik yang diformalkan oleh Pāṇini, menurut Renou, "bukan bahasa yang dimiskinkan", hanya "bahasa yang diatur dan ditata dengan mengabaikan keusangan dan alternatif formal yang tidak perlu".[65] Bentuk klasik Sanskrit meringkaskan hukum sandhi tetapi tetap mempertahankan ciri-ciri Sanskrit Weda, serta menambahkan ketelitian dan fleksibiliti, sehingga ada ruang yang cukup untuk mengekspresikan fikiran serta "mampu menjawab tuntutan sastera yang beragam pada zaman mendatang", menurut Renou. Pāṇini juga membuat "peraturan tidak wajib" di luar kerangka bahulam Sanskrit Weda, untuk menghargai kebebasan dan kreativiti sehingga penulis-penulis yang berada di tempat atau waktu yang berbeza bebas mengekspresikan fakta dan pandangannya sendiri.[66]
Perbezaan fonetik Sanskrit Weda dan Sanskrit Klasik dapat diabaikan apabila dibandingkan dengan perubahan ketara yang berlaku pada zaman pra-Weda, antara bahasa Indo-Arya dan Sanskrit Weda.[67] Yang membuat Sanskrit Weda dan Sanskrit klasik berbeza ialah tatabahasa dan kategori nahuan yang diperluas, serta perbezaan aksen, semantik dan sintaksis.[68] Ada juga perbezaan bagaimana akhiran sesetengah kata nama dan kata kerja, juga hukum sandhi, baik dalaman atau luaran.[68] Banyak sekali perkataan dalam Sanskrit Weda tidak ditemui dalam sastera Sanskrit Weda akhir atau Sanskrit Klasik, sedangkan ada kata Sanskrit Klasik yang maknanya berbeza dan baharu jika dibandingkan dengan sastera Sanskrit Weda.[68]
Arthur Macdonell merupakan salah satu sarjana zaman penjajahan yang telah menyimpulkan sejumlah perbezaan Sanskrit Weda dan Sanskrit Klasik.[68][69] Terbitan berbahasa Perancis karya Louis Renou tahun 1956, berisi pembahasan yang lebih terperinci tentang kemiripan, perbezaan dan evolusi Sanskrit Weda dalam zaman Weda ke bahasa Sanskrit Klasik berserta pandangan peribadi beliau. Karya beliau kemudian diterjemahkan ke bahasa Inggeris oleh Jagbans Balbir.[70]
Bahasa Sanskrit dan Prakerta
Saṃ-skṛ-taPenggunaan perkataan Saṃskṛta dengan erti kata bahasa ditemukan dalam ayat 5.28.17–19 kitab Ramayana.[72] Di luar bahasa Sanskrit Klasik yang ditulis dan dipelajari, beberapa bahasa rakyat (Prakerta) muncul. Bahasa Sanskrit wujud bersama Prakerta di India purba. Bahasa-bahasa Prakerta mempunyai akar bahasa Sanskrit yang dipanggil Apabhramsa, yang bermaksud "bahasa yang mengabaikan tatabahasa" atau "rosak".[73][74] Teks-teks Weda mempunyai perkataan-perkataan yang tidak ditemui dalam bahasa-bahasa Indo-Eropah lain tetapi terdapat dalam Prakerta, menandakan bermulanya interaksi dan perkongsian perkataan dan idea dalam sejarah India awal. Dengan pemikiran bangsa India menjadi lebih pelbagai dan ajaran awal Hindu dicabar, khususnya dengan kemunculan agama Buddha dan Jain, bahasa-bahasa Prakerta seperti Pali yang dituturkan oleh penganut Buddha Theravāda dan Ardhamagadhi yang dituturkan oleh penganut Jain bersaing dengan bahasa Sanskrit pada zaman purba.[75][76][77] Walau bagaimanapun, menurut Paul Dundas, seorang ulama Jain, bahasa Prakerta purba "dianggap berkait rapat dengan Sanskrit seperti bahasa Itali zaman pertengahan dengan Latin."[77] Riwayat India mengakui bahawa Buddha dan Mahawira lebih memilih bahasa Prakerta supaya siapa pun dapat memahaminya. Namun, sarjana seperti Dundas mempersoalkan hipotesis ini. Mereka mengaku tidak ada bukti dan bahkan jika ada buktinya pada awal zaman Masihi, tiada siapa selain pendeta yang terpelajar mampu memahami bahasa-bahasa Prakerta kuno seperti Ardhamagadhi.[77][e]
Sarjana zaman kolonial mempersoalkan sama ada bahasa Sanskrit adalah bahasa pertuturan atau hanya bahasa sastera.[79] Salah satu aliran sarjana Barat mengatakan Sanskrit tidak pernah menjadi bahasa pertuturan, sementara yang lain dan kebanyakan sarjana India tidak bersetuju.[80] Mereka yang menegaskan bahawa Sanskrit adalah bahasa daerah menyatakan bahawa Sanskrit sebelum ini merupakan satu bahasa lisan yang dipelihara dalam begitu banyak manuskrip Sanskrit di India kuno. Di samping itu, karya Yaksa, Panini, dan Patanajali menyokong bahawa Sanskrit Klasik pada masa itu bahasa yang dituturkan oleh orang yang berpendidikan dan berbudaya. Sesetengah sutra menerangkan dengan panjang lebar tentang perbezaan Sanskrit lisan dengan Sanskrit tulisan.[80] Penziarah Buddha China abad ke-7 Xuanzang menulis dalam memoir beliau bahawa perdebatan falsafah rasmi di India dibuat dalam bahasa Sanskrit, bukan bahasa daerah di wilayah itu.[80]
Pakar linguistik Sanskrit Madhav Deshpande menyatakan bahawa bahasa Sanskrit merupakan bahasa lisan basahan pada pertengahan alaf pertama SM yang wujud di samping bahasa Sanskrit sastera yang lebih formal dan tersusun mengikut nahu.[81] Ini, menurut Deshpande, adalah benar untuk bahasa-bahasa moden, yang mempunyai bahasa sehari-hari dan dialek yang dituturkan dan boleh difahami, bersama dengan bentuk bertulis yang lebih "halus, canggih, dan tepat dari segi tatabahasa".[81] Tradisi India, menurut Moriz Winternitz, mempelajari dan menggunakan pelbagai bahasa sejak zaman purba. Bahasa Sanskrit adalah bahasa kaum terpelajar dan elit, tetapi juga bahasa yang harus difahami dalam lingkungan sosial yang lebih luas kerana hikayat-hikayat masyhur seperti Ramayana, Mahabharata, Bhagawatapurana, Pancatantra, dan teks lain juga ditulis dalam bahasa Sanskrit.[82] Bahasa Sanskrit, dengan tatabahasanya yang tegar, menjadi bahasa kaum terpelajar India, dan yang lain berkomunikasi dengan bahasa seharian yang boleh mengabaikan tatabahasa.[81] Bahasa Sanskrit sebagai bahasa yang terpelajar, makanya wujud di sisi bahasa vernakular Prakerta.[81] Banyak drama berbahasa Sanskrit juga menandakan yang Sanskrit wujud berdampingan dengan Prakerta. Bandar-bandar Varanasi, Paithan, Pune dan Kanchipuram merupakan pusat kajian dan perdebatan awam bahasa Sanskrit hingga permulaan penjajahan di India.[83]
Menurut Étienne Lamotte, ahli Indologi dan sarjana ilmu agama Buddha, bahasa Sanskrit menjadi dominan sebagai bahasa bertulis rasmi kerana ketepatan komunikasinya. Menurut Lamotte, bahasa ini merupakan alat yang sesuai untuk menyampaikan idea dan ilmu agar tersebar luas dan berpengaruh.[84] Bahasa Sanskrit diterima sebagai wadah untuk kebudayaan, kesenian, dan gagasan. Pollock tidak bersetuju dengan usulan Lamotte namun yakin bahawa pengaruh bahasa Sanskrit berkembang menjadi sebuah "Kosmopolis Sanskrit" yang mencakup seluruh Asia Selatan dan sebagian besar Asia Tenggara. Kosmopolis tersebut berkembang pesat di luar India antara 300 dan 1300 M.[85]
Hari ini, bahasa Kashmir dipercayai merupakan bahasa yang paling dekat dengan Sanskrit.[86][87][88]
Pengaruh rumpun Dravidia
Reinöhl berkata bahawa rumpun bahasa Dravidia bukan sahaja menyerap kosa kata Sanskrit malah telah mempengaruhi bahasa Sanskrit dalam strukturnya, "misalnya, dalam fonologi retroflex Indo-Arya, yang dipengaruh oleh rumpun bahasa Dravidia".[89] Hock et al. memetik George Hart yang menyatakan bahawa terdapat pengaruh bahasa Tamil Kuno dalam bahasa Sanskrit.[90] Hart membandingkan Tamil Kuno dan Sanskrit Klasik untuk menyimpulkan jika kedua-dua bahasa ini diturunkan daripada satu bahasa yang sama—"Tamil dan Sanskrit mendapat peraturan, matra, dan teknik daripada sumber yang sama, serta jelas bahasa-bahasa ini tidak meminjam secara langsung daripada satu sama lain."[91]
Reinöhl mengatakan bahawa bahasa Dravidia seperti Kannada dan Tamil berkait rapat dengan bahasa Indo-Arya seperti Benggali dan Hindi. Walau bagaimanapun, hubungan rapat ini tidak dilihat dengan bahasa bukan Indo-Arya seperti Parsi atau Inggeris:
"Ayat dalam bahasa Dravidia seperti Tamil atau Kannada boleh ditukar kepada Bengali atau Hindi dengan menggantikan kosa kata Bengali atau Hindi yang setara dengan perkataan dan bentuk Dravidia, tanpa mengubah susunan perkataan, tetapi yang sama tidak boleh dilakukan untuk menukar ayat Parsi atau Inggeris menjadi bahasa bukan Indo-Arya"
— Reinöhl[89]
Shulman menyebutkan, "Bentuk kata kerja tak finit Dravidia (dipanggil vinaiyeccam dalam bahasa Tamil) mempengaruhi kata kerja tak finit Sanskrit (asalnya berasal daripada bentuk infleksi kata nama perbuatan dalam Sanskrit Weda). Kes yang sangat menonjol tentang kemungkinan pengaruh bahasa Dravidia dalam bahasa Sanskrit hanyalah satu daripada banyak asimilasi sintaktik, terutama sekali bilangan besar modus dan aspek morfologi yang, sekali kita mencarinya, dapat didapati di mana-mana dalam bahasa Sanskrit klasik dan pascaklasik".[92]
Pengaruh utama Dravidia terhadap bahasa Sanskrit didapati tertumpu sekitar zaman Weda akhir dan pembentukan Sanskrit Klasik. Memandangkan dalam tempoh ini puak-puak Indo-Arya belum lagi berhubungan dengan penduduk di Selatan subbenua kecil India, ini menunjukkan ramai penutur Dravidia hadir di India Utara (dataran Gangga tengah dan Madhyadeśa klasik) yang memainkan peranan penting dalam pengaruh substrata ini pada bahasa Sanskrit.[93]
Remove ads
Bahasa Sanskrit terbukti hadir dalam sejarah di pelbagai tempat di luar Asia Selatan. Batu-batu bersurat dan karya sastera menunjukkan bahawa bahasa Sanskrit dituturkan di Asia Tenggara dan Tengah pada alaf pertama SM, melalui pendeta Brahmin, penziarah, dan pedagang.[94][95][96]
Asia Selatan merupakan kawasan yang kaya dengan manuskrip dan batu bertulis Sanskrit dari zaman purba hingga sebelum abad ke-18. Di luar India Purba, manuskrip dan batu bertulis Sanskrit telah ditemui di China (terutama di Tibet),[97][98] Myanmar,[99] Indonesia,[100] Kemboja,[101] Laos,[102] Vietnam,[103] Thailand[104] dan Malaysia.[102] Prasasti dan manuskrip Sanskrit, ataupun sisa-sisanya, seperti sejumlah teks bertulis Sanskrit yang tertua yang diketahui, telah ditemukan di gurun-gurun kering tinggi dan pergunungan seperti di Nepal,[105][106][f] Tibet,[98][107] Afganistan,[108][109] Mongolia,[110] Uzbekistan,[111] Turkmenistan, Tajikistan[111] dan Kazakhstan.[112] Beberapa teks dan inskripsi Sanskrit juga telah ditemui di kuil-kuil Jepun dan Korea.[113][114][115]
Status rasmi
Di India, bahasa Sanskrit salah satu daripada 22 bahasa rasmi yang ada dalam Jadual Kelapan Perlembagaan India.[116] Pada 2010, Uttarakhand menjadi negeri India pertama yang menetapkan bahasa Sanskrit sebagai bahasa rasmi kedua,[117] Himachal Pradesh menyusul sama pada tahun 2019.[118]
Remove ads
Di dunia Timur
Titik kemuncak penyebaran bahasa ini di tanah besar China seawal dinasti Han sampai dinasti Tang dari agamawan Buddha seperti Xuan Zang; pengajian bahasa Sangsakerta di Jepun mula diterajui kedatangan Bodhisena dan diteruskan Kūkai, biku pengasas sekolah aliran Wajrayana sana yang berguru di negeri China pada zaman Maharaja Kanmu.[119]
Di Eropah
Pengajian bahasa Sanskrit di Eropah dipelopori oleh Heinrich Roth (1620–1668) dan Johann Ernst Hanxleden (1681–1731), dan dianggap telah menjadi pencetus penemuan rumpun bahasa Indo-Eropah oleh Sir William Jones. Hal ini memainkan peranan penting dalam perkembangan ilmu perbandingan bahasa, atau linguistik sejarawi, di Dunia Barat.
Sir William Jones, semasa memberikan syarahan kepada Persatuan Asiatik Bengal di Kolkata pada 2 Februari 1786, berkata:
Bahasa Sanskrit amat purba dan mempunyai struktur yang menakjubkan; lebih sempurna daripada bahasa Yunani, lebih luas daripada bahasa Latin dan lebih halus dan berbudaya daripada kedua-duanya, tetapi mempunyai hubungan yang amat erat dengan kedua-duanya, dalam bentuk akar kata kerja dan bentuk tatabahasa, yang tidak mungkin terjadi secara kebetulan; sangat berkait rapat sehinggakan tiada ahli bahasa dapat meneliti ketiga-tiganya, tanpa mempercayai bahawa ketiga-tiga bahasa ini datang daripada sumber yang sama, yang mungkin tidak lagi wujud.
Remove ads
Bahasa Sanskrit mempunyai banyak ciri fonologi yang serupa dengan bahasa Indo-Eropah Purba, namun ia mempunyai lebih banyak fonem. Bunyi-bunyi konsonan agak serupa tetapi Sanskrit mempunyai lebih banyak bunyi unik. Sebagai contoh, Sanskrit menambahkan hembusan tak bersuara "tʰ" di samping "t" tak bersuara, dan "d" bersuara dan "dʰ" hembusan bersuara yang terdapat dalam bahasa-bahasa IEP.[120]
Perubahan fonologi paling penting dalam Sanskrit ialah peleburan vokal,[120] iaitu apabila vokal-vokal pendek, seperti *e, *o, dan *a, semuanya berbunyi seperti a (अ), dan vokal panjang seperti *ē, *ō, dan *ā, semuanya berbunyi seperti ā panjang (आ). Peleburan ini berlaku amat awal dan telah memberi impak yang besar kepada sistem morfologi Sanskrit.[120] Beberapa perubahan dalam bunyi-bunyi bahasa Sanskrit serupa dengan perubahan dalam bahasa-bahasa IEP yang lain. Contohnya, bunyi-bunyi labiovelar lebur dengan bunyi-bunyi velar seperti dalam bahasa-bahasa satem yang lain. Pempalatalan sekunder bunyi-bunyi tertentu lebih lengkap dan konsisten.[120] Untuk melafazkan bunyi dengan lebih jelas, Sanskrit juga menggunakan konsonan hentian gelungan dan gigi. Contohnya, berbeza dengan Yunani awal dan bahasa-bahasa Eropah tenggara yang pemendekan bunyi vokal menyebabkan makna perkataan kurang jelas, Sanskrit menggunakan *y, *w, dan *s antara bunyi vokal supaya struktur perkataan menjadi jelas.[120]
Vokal
Salah satu manuskrip daun palma tertua dan bertarikh yang masih terpelihara dalam bahasa Sanskrit (828 TM). Ditemui di Nepal, daun bawah menunjukkan semua vokal dan konsonan Sanskrit (lima konsonan pertama diserlahkan dalam warna biru dan kuning).
Vokal kardinal (svara) i (इ), u (उ), a (अ) menunjukkan panjang sesuatu bunyi dalam Sanskrit.[121][122] Bunyi a pendek (अ) dalam Sanskrit lebih tertutup daripada ā, menjadi bunyi e-pepet. Bunyi vokal tengah ē (ए) dan ō (ओ) dalam Sanskrit merupakan pemonoftongan diftong Indo-Iran *ai dan *au. Bahasa Iran Kuno telah memeliharan *ai dan *au.[121] Bunyi vokal Sanskrit biasanya panjang, walaupun ia biasa dituliskan sebagai e dan o tanpa diakritik. Konsonan likuida vokal r̥ dalam Sanskrit ialah peleburan *r̥ dan *l̥ daripada IEP. Bunyi r̥ panjang ialah satu inovasi dan digunakan dalam beberapa bentuk perkataan yang dicipta berdasarkan analogi morfologi.[121][123][124]
| Bentuk bebas | IAST/ ISO |
AFA | Bentuk bebas | IAST/ ISO |
AFA | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| kaṇṭhya (Gutural) |
अ | a | /ɐ/ | आ | ā | /ɑː/ | ||
| tālavya (Lelangit) |
इ | i | /i/ | ई | ī | /iː/ | ||
| oṣṭhya (Bibir) |
उ | u | /u/ | ऊ | ū | /uː/ | ||
| mūrdhanya (Gelungan) |
ऋ | ṛ/r̥ | /r̩/ | ॠ | ṝ/r̥̄ | /r̩ː/ | ||
| dantya (Gigi) |
ऌ | ḷ/l̥ | /l̩/ | (ॡ) | (ḹ/l̥̄)[h] | /l̩ː/ | ||
| kaṇṭhatālavya (Lelangit-gutural) |
ए | e/ē | /eː/ | ऐ | ai | /ɑj/ | ||
| kaṇṭhoṣṭhya (Bibir-gutural) |
ओ | o/ō | /oː/ | औ | au | /ɑw/ | ||
| (alofon konsonan) | ं | ṃ/ṁ[127] | /◌̃/ | ः | ḥ[128] | /h/ |
Menurut Masica, Sanskrit mempunyai empat bunyi semivokal tradisional, yang dikelaskan bersama fonem-fonem likuida, "y, r, l, dan v atas sebab morfofonemik; kerana y dan v adalah bunyi bukan sukuan yang sepadan dengan i, u, begitu juga r, l berhubung dengan r̥ dan l̥".[129] Dialek Sanskrit barat laut, tengah dan timur keliru dengan perbezaan "r" dan "l". Sistem Panini yang mengikut dialek tengah yang mengekalkan perbezaan kedua-dua bunyi tersebut, mungkin kerana menghormati bahasa Sanskrit Weda yang membezakan "r" dan "l". Walau bagaimanapun, dialek barat laut hanya mempunyai "r", manakala dialek timur mungkin hanya mempunyai "l", seperti yang dinyatakan oleh Masica. Ini menimbulkan ketakkonsistenan dalam penggunaan "r" dan "l" dalam karya-karya dari wilayah India purba yang berlainan, menghasilkan perkataan yang kadangkala mempunyai makna yang berbeza.[129]
Konsonan
Bahasa Sangsakerta mempunyai corak bunyi konsonan yang dibuat secara simetri tetapi cara bunyi-bunyi ini sebenarnya digunakan boleh membuatkannya nampak sentiasa konsisten. Ketiadaan simetri ini mungkin terjadi akibat perubahan dalam bahasa dari semasa ke semasa.[130]
| sparśa
(Letupan) |
anunāsika
(Sengauan) |
antastha | ūṣman/saṃgharṣhī
(Geseran) | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Suara → | aghoṣa | ghoṣa | aghoṣa | |||||||||||
| Hembusan → | alpaprāṇa | mahāprāṇa | alpaprāṇa | mahāprāṇa | alpaprāṇa | mahāprāṇa | ||||||||
| kaṇṭhya
(Gutural) |
क | ka
[k] |
ख | kha
[kʰ] |
ग | ga
[ɡ] |
घ | gha
[ɡʱ] |
ङ | ṅa
[ŋ] |
ह | ha
[ɦ] |
||
| tālavya
(Lelangit) |
च | ca
[t͜ɕ] |
छ | cha
[t͜ɕʰ] |
ज | ja
[d͜ʑ] |
झ | jha
[d͜ʑʱ] |
ञ | ña
[ɲ] |
य | ya
[j] |
श | śa
[ɕ] |
| mūrdhanya
(Gelungan) |
ट | ṭa
[ʈ] |
ठ | ṭha
[ʈʰ] |
ड | ḍa
[ɖ] |
ढ | ḍha
[ɖʱ] |
ण | ṇa
[ɳ] |
र | ra
[ɾ] |
ष | ṣa
[ʂ] |
| dantya
(Gigi) |
त | ta
[t] |
थ | tha
[tʰ] |
द | da
[d] |
ध | dha
[dʱ] |
न | na
[n] |
ल | la
[l] |
स | sa
[s] |
| oṣṭhya | प | pa
[p] |
फ | pha
[pʰ] |
ब | ba
[b] |
भ | bha
[bʱ] |
म | ma
[m] |
व | va
[ʋ] |
||
Sanskrit mempunyai beberapa bunyi hentian gelungan yang pada mulanya varian konsonan gigi yang hanya muncul apabila di sebelah fonem-fonem tertentu, tetapi bunyi-bunyi ini telah menjadi fonem tersendiri dalam Sanskrit.[130]
Mengenai konsonan letupan lelangit, sebutannya masih diperdebatkan. Dalam bukti-bukti kontemporari, ia diterangkan sebagai hentian yang dibuat dengan bahagian depan lelangit, dan ini disokong dengan kebanyakan hukum sandhi Sanskrit. Namun, bunyi-bunyi refleks dalam bahasa turunan Sanskrit, serta beberapa hukum sandhi yang berkaitan dengan ch, seolah-olah menunjukkan yang ia sejenis letusan.
jh merupakan fonem yang nadir dalam Sanskrit, membuatkan sebutannya sukar dibina semula; ia lebih banyak digunakan dalam bahasa-bahasa Indo-Arya Tengah akibat proses-proses fonologi yang menghasilkan fonem tersebut.
Konsonan sengau lelangit, "ny", ialah bentuk khas "n" apabila ia berada di sebelah suatu obstruen lelangit.[130] Simbol anusvara, tanda sengau, yang Sanskrit gunakan ialah varian fonem sengau yang hadir selepas bunyi vokal, apabila syarat-syarat sandhi tertentu dicapai.[131] Visarga pula—[h] tak bersuara—varian bersyarat yang muncul di akhir perkataan atau akhir morfem bagi "s" dan "r" di bawah syarat-syarat sandhi tertentu.[131]
Sistem Bunyi Sanskrit
Susunan bunyi dalam bahasa Sanskrit mengikuti tiga prinsip: ia bermula dengan bunyi yang mudah dan bergerak kepada yang lebih kompleks; ia bergerak dari belakang mulut ke depan; dan ia mengumpulkan bunyi-bunyi yang serupa. Baik vokal mahupun konsonan diatur berdasarkan tempat di mana ia dilafazkan dalam mulut, dari belakang ke depan.
Susunan bunyi dalam bahasa Sanskrit mengikuti tiga prinsip: ia bermula dengan bunyi yang mudah dan bergerak kepada yang lebih kompleks; ia bergerak dari belakang mulut ke depan; dan ia mengumpulkan bunyi-bunyi yang serupa. Baik vokal mahupun konsonan diatur berdasarkan tempat di mana ia dilafazkan dalam mulut, dari belakang ke depan.
— A. M. Ruppel, The Cambridge Introduction to Sanskrit[132]
Siri konsonan hembusan tak bersuara ialah tambahan baharu kepada bahasa Sanskrit, tetapi ia tidak sebiasa tiga siri yang lain.[130]
Walaupun bahasa Sanskrit mempunyai bunyi-bunyi yang tidak ada terdapat dalam bahasa IEP, ia berkongsi banyak ciri yang terdapat dalam bahasa Iran dan Balto-Slavik. Satu contoh ialah bunyi ʂ yang dihasilkan apabila huruf tertentu menyusuli i, u, r, dan k dalam ketiga-tiga bahasa.[131]
Hukum sandhi
Selain itu, dalam bahasa Sanskrit terdapat apa yang dipanggil hukum sandhi, fenomena fonetik di mana dua bunyi berbeza yang berdekatan boleh diasimilasikan, sama seperti dalam bahasa Melayu "bawak" disebut "bak", "tanpa" menjadi "tampa" dan "bank" menjadi "bengk".
Sanskrit membenarkan perubahan ini, tetapi ia juga mempunyai peraturan khusus untuk menggabungkan perkataan dalam ayat atau menghubungkan ayat bersama-sama. Hukum sandhi mengatakan bahawa vokal pendek yang serupa menjadi satu bunyi vokal panjang, manakala vokal yang berbeza boleh menjadi geluncuran atau bertukar menjadi diftong.[133] Untuk konsonan, kebanyakan hukum sandhi mencadangkan konsonan bersuara berubah supaya padan dengan bunyi-bunyi berdekatan agar jelas. Hukum-hukum ini biasanya digunakan apabila perkataan bergabung atau di hujung bahagian perkataan. Dalam bahasa Sanskrit Weda, peraturan sandhi boleh lebih fleksibel berbanding Sanskrit Klasik.[134]
Peraturan sandhi dalaman dalam bahasa Sanskrit adalah lebih kompleks dan mempertimbangkan akar dan struktur perkataan Sanskrit. Peraturan-peraturan ini meramalkan apa yang kini dikenali sebagai hukum Bartholomae dan hukum Grassmann. Contohnya, menurut Jamison, "obstruen hembusan tak bersuara, obstruen tak bersuara dan obstruen bersuara boleh bertukar ganti dengan satu sama lain (seperti p ≈ b ≈ bh; t ≈ d ≈ dh, dsb.; akan tetapi, c ≈ j ≈ h). Ini bermakna morfem dengan akhiran hembusan bersuara yang mendasarinya mungkin menunjukkan varian dengan ketiga-tiga hentian mengikut syarat-syarat sandhi dalaman yang berbeza."[135] Siri lelangit lembut (k, g, gʰ) bertukar ganti dengan siri lelangit (c, j, h). Apabila bunyi siri lelangit diikuti bunyi gigian, ia bertukar menjadi gugus bunyi gelungan. Peraturan ini menghasilkan dua siri bunyi daripada siri lelangit yang asal.[135]
Pergantian dalam bunyi vokal dalam bahasa Sanskrit dipanggil "pengukuhan", dan dinamakan guṇa dan vr̥ddhi apabila datang sebelum konsonan. Istilah ini serupa dengan yang digunakan dalam tatabahasa Indo-Eropah. Dalam Sanskrit, akar yang tidak diperkukuh adalah seperti gred sifar, guṇa adalah seperti gred biasa, dan vr̥ddhi adalah serupa dengan keadaan dipanjangkan.[136] Bahasa Sanskrit tidak mempunyai ablaut kualitatif seperti dalam bahasa Iran, tetapi ia mempunyai ablaut kuantitatif melalui pengukuhan.[136] Perubahan daripada tidak dikukuhkan kepada guṇa adalah penting dalam sistem morfologi Sanskrit, menurut Jamison, sementara vr̥ddhi amat penting apabila mencipta adjektif asal usul atau kepunyaan. Cara ia dilakukan berbeza sedikit antara Sanskrit Weda dan Klasik.[136][137]
 |
| ||||
| Masalah mendengarkan ? Sila lihat bantuan media. | |||||
Bahasa Sanskrit sangat fleksibel dalam struktur suku katanya. Suku kata boleh bermula atau diakhiri dengan vokal, atau bermula dengan konsonan tunggal atau gugusan. Suku kata juga boleh mempunyai apa-apa nilai vokal dalaman. Sanskrit mengikut hukum Sievers-Edgerton tetapi Sanskrit Klasik tidak.[perlu rujukan] Sanskrit Weda mempunyai sistem aksen nada (diwarisi daripada Indo-Eropah Purba) yang diakui oleh Pāṇini, menurut Jamison; tetapi dalam karya tentang Sanskrit Klasik beliau, aksen sudah tiada.[138] Kebanyakan perkataan Sanskrit Weda mempunyai satu aksen, tetapi kedudukannya tidak mudah diramal.[138] Ia boleh berada di mana-mana sahaja dalam perkataan dan selalunya membawa maklumat morfologi dan sintaksis.[138] Kehadiran sistem aksen ini dalam bahasa Sanskrit Veda terbukti dengan tanda baca dalam teks-teks Weda. Ini penting kerana ia menghubungkan bahasa Sanskrit dengan bahasa IEP dan linguistik Indo-Eropah perbandingan.[139]
Sanskrit, seperti kebanyakan bahasa Indo-Eropah awal, telah hilang "konsonan larinks (ditunjukkan dengan *H) yang terdapat dalam bahasa Indo-Eropah Purba", kata Jamison.[138] Ini telah memberi kesan yang besar terhadap evolusi fonologi dan morfologi Sanskrit, terutamanya dalam bentuk kata akar yang berbeza.[140]
Sebutan
Kerana bahasa Sanskrit bukan bahasa ibunda sesiapa, ia tidak mempunyai sebutan tetap. Orang ramai cenderung melafazkannya mengikut bahasa ibunda sendiri. Rencana mengenai fonologi Hindustani, Marathi, Nepal, Oriya dan Benggali akan menunjukkan variasi yang dihadapi. Semasa bahasa Sanskrit bahasa pertuturan, sebutannya berubah mengikut wilayah dan juga dari semasa ke semasa. Walau bagaimanapun, Panini menggambarkan sistem bunyi Sanskrit dengan cukup baik sehingga kita mempunyai gambaran yang agak baik tentang apa yang beliau maksudkan.
Sanskrit, like most early Indo-European languages, lost the so-called "laryngeal consonants (cover-symbol *H) present in the Proto-Indo-European", states Jamison.[138] This significantly affected the evolutionary path of the Sanskrit phonology and morphology, particularly in the variant forms of roots.[140]
| Transkripsi | Goldman
(2002)[i] |
Cardona
(2003)[142] | |
|---|---|---|---|
| a | ɐ | ɐ | |
| ā | aː | aː | |
| i | ɪ | ɪ | |
| ī | iː | iː | |
| u | ʊ | ʊ | |
| ū | uː | uː | |
| r̥ | ɽɪ | ɽɪ | ᵊɾᵊ or ᵊɽᵊ[j] |
| r̥̄ | ɽiː | ɽiː?[k] | ?[k] |
| l̥ | lɪ | ?[l] | [m] |
| ē | eː | eː | eː |
| ai | ai | ai | ɐi or ɛi |
| ō | oː | oː | oː |
| au | au | au | ɐu or ɔu |
| aṃ | ɐ̃, ɐɴ | ɐ̃, ɐɴ[n] | |
| aḥ | ɐh | ɐhɐ[o] | ɐh |
| k | k | k | |
| kh | kʰ | kʰ | |
| g | ɡ | ɡ | |
| gh | ɡʱ | ɡʱ | |
| ṅ | ŋ | ŋ | |
| h | ɦ | ɦ | ɦ |
| c | t͡ɕ | t͡ɕ | |
| ch | t͡ɕʰ | t͡ɕʰ | |
| j | d͡ʑ | d͡ʑ | |
| jh | d͡ʑʱ | d͡ʑʱ | |
| ñ | n | n | |
| y | j | j | j |
| ś | ɕ | ɕ | ɕ |
| ṭ | t̠ | t̠ | |
| ṭh | t̠ʰ | t̠ʰ | |
| ḍ | d̠ | d̠ | |
| ḍh | d̠ʱ | d̠ʱ | |
| ṇ | n̠ | n̠ | |
| r | ɾ | ɾ | ɾ̪, ɾ or ɽ |
| ṣ | s̠ | s̠ | ʂ |
| t | t̪ | t̪ | |
| th | t̪ʰ | t̪ʰ | |
| d | d̪ | d̪ | |
| dh | d̪ʱ | d̪ʱ | |
| n | n̪ | n̪ | |
| l | l | l | l̪ |
| s | s | s | s̪ |
| p | p | p | |
| ph | pʰ | pʰ | |
| b | b | b | |
| bh | bʱ | bʱ | |
| m | m | m | |
| v | ʋ | ʋ | ʋ |
| penekanan | ketiga terakhir[p] |
Remove ads
Kasus
Salah satu ciri-ciri utama bahasa Sanskrit ialah adanya kasus dalam bahasa ini, yang berjumlah lapan. Dalam bahasa Latin, yang masih serumpun, hanya ada 5 kasus. Selain itu, ada tiga jenis kata dalam bahasa Sanskrit yakni maskulin, feminin dan neuter serta tiga modus bilangan yakni tunggal, ganda dan jamak:
- kasus nominatif
- kasus vokatif
- kasus akusatif
- kasus perantian
- kasus datif
- kasus ablatif
- kasus genitif
- kasus lokatif
Berikut adalah contoh semua kasus tunggal maskulin deva (dewa, tuhan atau raja).
Tunggal:
- nom. devas bermaksud: "dewa"
- vok. (he) deva bermaksud: "wahai dewa"
- ak. devam bermaksud: "ke dewa" dsb.
- inst. devena bermaksud: "dengan dewa" dsb.
- dat. devāya bermaksud: "kepada dewa"
- ab. devāt bermaksud: "daripada dewa"
- gen. devasya bermaksud: "milik dewa"
- lok. deve bermaksud: "pada dewa"
Ganda:
- nva devau
- ida devābhyām
- gl devayos
Jamak:
- nv devās
- a devān
- i devais
- da devebhyas
- g devānām
- l deveṣu
Kemudian di bawahnya dibentangkan dalam bentuk jadual.
Skema asas imbuhan tasrifan (deklensi) bagi kata nama dan kata adjektif
Skema asas tasrifan Sanskrit untuk kata nama dan kata adjektif dibentangkan di bawah. Skema ini digunakan untuk kebanyakan perkataan.
| Tunggal | Ganda | Jamak | |
|---|---|---|---|
| Nominatif | -s(-m) | -au(-ī) | -as(-i) |
| Akusatif | -am(-m) | -au(-ī) | -as(-i) |
| Perantian | -ā | -bhyām | -bhis |
| Datif | -e | -bhyām | -bhyas |
| Ablatif | -as | -bhyām | -bhyas |
| Genitif | -as | -os | -ām |
| Lokatif | -i | -os | -su |
| Vokatif | -s(-) | -au( -ī) | -as(-i) |
Pohon-a
Pohon-a (/ə/ atau /ɑː/) termasuk kategori terbesar bagi akhiran kata nama. Biasanya perkataan yang berakhir dengan -a pendek adalah jantina maskulin atau neuter. Kata nama yang berakhir dengan -a panjang (/ɑː/) hampir selalu feminin. Kategori ini sangat besar kerana ia juga termasuk akhiran -o daripada bahasa Indo-Eropah Purba.
| Maskulin (kā́ma- 'cinta') | Neuter (āsya- 'mulut') | Feminin (kānta- 'tersayang') | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Tunggal | Ganda | Jamak | Tunggal | Ganda | Jamak | Tunggal | Ganda | Jamak | |
| Nominatif | kā́mas | kā́māu | kā́mās | āsyàm | āsyè | āsyā̀ni | kāntā | kānte | kāntās |
| Akusatif | kā́mam | kā́māu | kā́mān | āsyàm | āsyè | āsyā̀ni | kāntām | kānte | kāntās |
| Perantian | kā́mena | kā́mābhyām | kā́māis | āsyèna | āsyā̀bhyām | āsyāìs | kāntayā | kāntābhyām | kāntābhis |
| Datif | kā́māya | kā́mābhyām | kā́mebhyas | āsyā̀ya | āsyā̀bhyām | āsyèbhyas | kāntāyai | kāntābhyām | kāntābhyās |
| Ablatif | kā́māt | kā́mābhyām | kā́mebhyas | āsyā̀t | āsyā̀bhyām | āsyèbhyas | kāntāyās | kāntābhyām | kāntābhyās |
| Genitif | kā́masya | kā́mayos | kā́mānām | āsyàsya | āsyàyos | āsyā̀nām | kāntāyās | kāntayos | kāntānām |
| Lokatif | kā́me | kā́mayos | kā́meṣu | āsyè | āsyàyos | āsyèṣu | kāntāyām | kāntayos | kāntāsu |
| Vokatif | kā́ma | kā́mau | kā́mās | ā́sya | āsyè | āsyā̀ni | kānte | kānte | kāntās |
Pohon -i dan -u
| Mas. dan Fem. (gáti- 'berlepas') | Neuter (vā́ri- 'air') | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Tunggal | Ganda | Jamak | Tunggal | Ganda | Jamak | |
| Nominatif | gátis | gátī | gátayas | vā́ri | vā́riṇī | vā́rīṇi |
| Akusatif | gátim | gátī | gátīs | vā́ri | vā́riṇī | vā́rīṇi |
| Perantian | gátyā | gátibhyām | gátibhis | vā́riṇā | vā́ribhyām | vā́ribhis |
| Datif | gátaye, gátyāi | gátibhyām | gátibhyas | vā́riṇe | vā́ribhyām | vā́ribhyas |
| Ablatif | gátes, gátyās | gátibhyām | gátibhyas | vā́riṇas | vā́ribhyām | vā́ribhyas |
| Genitif | gátes, gátyās | gátyos | gátīnām | vā́riṇas | vā́riṇos | vā́riṇām |
| Lokatif | gátāu, gátyām | gátyos | gátiṣu | vā́riṇi | vā́riṇos | vā́riṣu |
| Vokatif | gáte | gátī | gátayas | vā́ri, vā́re | vā́riṇī | vā́rīṇi |
| Mas. dan Fem. (śátru- 'seteru, musuh') | Neuter (mádhu- 'madu') | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Tunggal | Ganda | Jamak | Tunggal | Ganda | Jamak | |
| Nominatif | śátrus | śátrū | śátravas | mádhu | mádhunī | mádhūni |
| Akusatif | śátrum | śátrū | śátrūn | mádhu | mádhunī | mádhūni |
| Perantian | śátruṇā | śátrubhyām | śátrubhis | mádhunā | mádhubhyām | mádhubhis |
| Datif | śátrave | śátrubhyām | śátrubhyas | mádhune | mádhubhyām | mádhubhyas |
| Ablatif | śátros | śátrubhyām | śátrubhyas | mádhunas | mádhubhyām | mádhubhyas |
| Genitif | śátros | śátrvos | śátrūṇām | mádhunas | mádhunos | mádhūnām |
| Lokatif | śátrāu | śátrvos | śátruṣu | mádhuni | mádhunos | mádhuṣu |
| Vokatif | śátro | śátrū | śátravas | mádhu | mádhunī | mádhūni |
Pohon vokal panjang
| Pohon ā (jā- 'kepandaian') | Pohon ī (dhī- 'fikiran') | Pohon ū (bhū- 'bumi') | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Tunggal | Ganda | Jamak | Tunggal | Ganda | Jamak | Tunggal | Ganda | Jamak | |
| Nominatif | jā́s | jāú | jā́s | dhī́s | dhíyāu | dhíyas | bhū́s | bhúvāu | bhúvas |
| Akusatif | jā́m | jāú | jā́s, jás | dhíyam | dhíyāu | dhíyas | bhúvam | bhúvāu | bhúvas |
| Perantian | jā́ | jā́bhyām | jā́bhis | dhiyā́ | dhībhyā́m | dhībhís | bhuvā́ | bhūbhyā́m | bhūbhís |
| Datif | jé | jā́bhyām | jā́bhyas | dhiyé, dhiyāí | dhībhyā́m | dhībhyás | bhuvé, bhuvāí | bhūbhyā́m | bhūbhyás |
| Ablatif | jás | jā́bhyām | jā́bhyas | dhiyás, dhiyā́s | dhībhyā́m | dhībhyás | bhuvás, bhuvā́s | bhūbhyā́m | bhūbhyás |
| Genitif | jás | jós | jā́nām, jā́m | dhiyás, dhiyā́s | dhiyós | dhiyā́m, dhīnā́m | bhuvás, bhuvā́s | bhuvós | bhuvā́m, bhūnā́m |
| Lokatif | jí | jós | jā́su | dhiyí, dhiyā́m | dhiyós | dhīṣú | bhuví, bhuvā́m | bhuvós | bhūṣú |
| Vokatif | jā́s | jāú | jā́s | dhī́s | dhiyāu | dhíyas | bhū́s | bhuvāu | bhúvas |
Remove ads
Kata majmuk dalam bahasa Sanskrit sangat meluas digunakan, terutamanya mengenai kata nama. Kata majmuk boleh menjadi sangat panjang (lebih daripada 10 perkataan). Kata nomina majmuk berlaku dalam beberapa bentuk, tetapi dari segi morfologi ia sebenarnya sama. Setiap kata nama (atau kata sifat) mempunyai bentuk akar (bentuk lemah), dengan hanya elemen terakhir yang ditandakan mengikut kasusnya. Beberapa contoh kata nama majmuk atau nama termasuk dalam kategori yang diberikan di bawah.
- Avyayibhāva
- Tatpuruṣa
- Karmadhāraya
- Dvigu
- Dvandva
- Bahuvrīhi
Remove ads
Bahasa ini dapat diperhatikan kesan dan pengaruhnya ke dalam pertuturan masyarakat serata Asia Tenggara yang dipengaruhi kebudayaan tanah benua India dan agama-agama Hindu dan Buddha terbawa sepanjang sejarah prapenjajahannya sampailah ke bidang persuratan, bahkan kata bahasa itu sendiri dari asal ini tertonjol termasuk dalam bahasa Melayu jika dibandingkan dengan bahasa serantau yang kurang pengaruh Indianya seperti bahasa Tagalog:
| rumpun bahasa Tai | rumpun bahasa Austronesia | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| kata pinjaman | Tagalog (tujuan bandingan) | ||||
| kata asal | Thai | Cam | Melayu | Jawa | |
| भाषा bhāṣā | ภาษา phasa | ꨝꨧ basa | بهاس bahasa | ꦧꦱ båså | ᜏᜒᜃ wika |
Sesama bahasa-bahasa baku Melayu dituturkan dalam rantau Nusantara sendiri, baku Indonesia paling ketara pengaruh Sangsakerta melalui bahasa Jawa sebanyak 69.1%[143] kerana tumpuan ibu kota pusat Jakarta diduduki penutur bahasa ini; hal tercermin pada kosakata lazim seperti kata pria (प्रिय priya "lelaki" melalui ꦥꦿꦶꦪ), wisuda (विशुद्ध viśuddha melalui ꦮꦶꦱꦸꦢ), pemirsa ("penonton", kata kerja pirsa dari परीक्षा parīkṣā "periksa" melalui ꦥꦶꦂꦱ pirsa) dan sebagainya.[144] Lembaga badan pemerintahan dalam Indonesia banyak menggunakan cogan kata bahasa Sangsakerta sebagai penghias sepertimana bahasa Latin digunakan di Eropah: Akademi Militer Indonesia bercogankata Adhitakarya Mahatvavirya Nagarabhakti (Dewanagari: अधिकाऱ्या महत्व विर्य नगरभक्ति "Belajar Tinggi, Semangat Kuat, Tunduk Patuh Kepada Tanah Air") manakala Tentara Nasional Indonesia bercogan Tri Dharma Eka Karma (त्रिधर्म एककर्म "Tiga Kewajiban Satu Tujuan").
Bahasa Thai/Siam juga banyak menyerap kata Sangsakerta hasil ajaran keagamaan Buddha sepanjang zaman kerajaan-kerajaannya. Namun kekata pinjaman ini dipermudahkan sebutannya oleh penutur bahasa Thai kepada tiga sukukata paling banyak dan satu sukukata paling sedikit, waima ejaan dalam aksara Thai dikekalkan terus padanannya seperti asal:[145]
| kata asal | serapan Thai | ||
|---|---|---|---|
| sebutan | tulisan | alih aksara sepadan | sebutan |
| śāstra /ɕɑːs.tɾɐ/ |
शास्त्र | ศาสตร์ | sat /saːt̚˨˩/ |
| āditya ("matahari") /ɑː.dit.jɐ́/ |
आदित्य | อาทิตย์ | athit /ʔaː˧.tʰit̚˦˥/ |
| veṣa ("pakaian") /ʋɐ́j.ʂɐ/ |
वेष | เพศ | phet ("gender") /pʰeːt̚˥˩/ |
| rátha ("pedati") /ɾɐ́.tʰɐ/ |
रथ | รถ | rót ("[sebarang] kenderaan") /rot̚˦˥/ |
Kebanyakan istilah ini dapat ditunjukkan asal Sangsakertanya dengan tanda thantakhat (ทัณฑฆาต, ◌์) pada hujung sesepatah perkataan.[146] Seberapa istilah yang masuk dalam kosakata Thai ini terserap dalam percakapan masyarakat Melayu yang bertembung dengan kawasan tuturan bahasa Thai seperti di Pattani tanpa adanya pengetahuan kata Sangsakerta asal seperti donteri ("muzik", तन्त्री tantrī melalui ดนตรี dontrī), kila ("sukan", क्रीडा krīḍā melalui กีฬา kila), nayok ("menteri", नायक nāyaka melalui นายก nayok) dan sebagainya.
- William Jones (1786), dikutip oleh Thomas Burrow dalam The Sanskrit Language:[23] Bahasa Sanskrit, walaupun kuno, mempunyai struktur yang menarik; lebih sempurna daripada bahasa Yunani, lebih lengkap daripada bahasa Yunani, lebih halus daripada kedua-duanya, tetapi pertalian lebih kuat, baik dalam akar kata kerja dan dalam tatabahasa, daripada yang dihasilkan secara kebetulan, sehingga tidak ada ahli filologi yang dapat menguji ketiga-tiganya sebelum mempercayai ia semua berasal daripada "sumber yang satu dan sama", yang mungkin tidak lagi wujud. Terdapat sebab yang serupa, walaupun tidak menarik, untuk mengandaikan bahawa bahasa Gothik dan Celtik, walaupun berpadu dengan simpulan bahasa yang berbeza, mempunyai asal usul yang sama dengan bahasa Sanskrit; dan Parsi Lama mungkin termasuk dalam keluarga yang sama."
- Perjanjian Mitanni dianggap berasal dari abad ke-16 SM, tetapi dipertikaikan.[37]
- Contoh kosa kata serupa yang ditonjolkan dalam Weda ialah perkataan Dyaus Pita dalam bahasa Weda yang bermaksud "Bapa Syurga". Bersamaan dengan bahasa Yunani Mikenai Zeus Pater, yang berkembang menjadi 'Jupiter dalam Latin. Persamaan dengan frasa "Bapa Syurga" juga terdapat dalam bahasa-bahasa Indo-Eropah yang lain.[42]
- Penggunaan istilah lipi oleh Pāṇini telah banyak diperdebatkan oleh sarjana. Harry Falk dalam ringkasan tahun 1993 beliau menyatakan bahawa orang India purba tidak mempunyai sistem tulisan dan bahawa Pāṇini mungkin merujuk kepada sistem tulisan daripada budaya lain seperti tamadun Semitik dan Yunani.[59] Dalam ulasan Salomon pada tahun 1995, beliau mempersoalkan hujah Falk dan mengatakan ia "spekulatif sekiranya betul pun dan tidak boleh dijadikan alasan kukuh bagi menyokong tarikh yang lebih lewat untuk sistem tulisan Kharoṣṭhī. Hujah yang lebih kuat bagi pendapat ini ialah kita tiada spesimen sistem tulisan sebelum zaman Ashoka, atau sebarang bukti langsung mengenai peringkat-peringkat pertengahan dalam perkembangannya; akan tetapi ini tidak bermakna bentuk-bentuk lebih awalnya tidak wujud, cuma jika ia wujud, ia sudah hilang, mungkin kerana ia tidak digunakan untuk tujuan penting sebelum zaman Ashoka".[60] Menurut Hartmut Scharfe, Lipi oleh Pāṇini mungkin dipinjam daripada bahasa Parsi Kuno Dipi, yang dipinjam daripada bahasa Sumeria Dup. Scharfe menambah bahawa bukti yang terbaik yang ada, pada masa ulasan beliau, adalah tidak adanya sistem tulisan yang digunakan di India, selain yang dari subbenua India Barat Laut, sebelum kira-kira 300 SM kerana India "menekankan tradisi lisan warisan budaya dan sastera dalam setiap perkara."[61] Kenneth Norman menyatakan sistem tulisan di India purba berkembang dalam jangka masa yang panjang seperti budaya-budaya lain, dan tidak mungkin orang India purba telah menghasilkan sebuah sistem tulisan yang lengkap sekali gus pada era Maurya. Beliau juga percaya kurang lagi kemungkinan sebuah sistem tulisan dicipta semasa pemerintahan Ashoka, hanya untuk menulis batu-batu bertulis baginda kemudian seluruh Asia Selatan faham di mana letaknya tiang-tiang Ashoka.[62] Jack Goody percaya bahawa India purba mungkin mempunyai adat menulis yang sangat lama selain tradisi lisan, kerana kesusasteraan Weda sangat besar, konsisten dan rumit sehingga sukar untuk mencipta, mengingati, memelihara dan berkongsinya tanpa menulis.[63] Falk menyangkal Goody, dan percaya orang Barat yang salah kerana menganggap masyarakat purba tidak mampu membuat kemajuan saintifik seperti tatabahasa Pāṇini (abad ke-5 ke ke-4 SM), juga mencipta, memelihara dan menyebarkan korpus sastera Weda Brahman dan sastera kanon Buddha secara besar-besaran, tanpa sebarang sistem tuliusan. Johannes Bronkhorst tidak bersetuju dengan Falk dan menyatakan, "Falk melebih-lebih. Munasabah jika kita percaya penghafalan kitab Weda—yang unik antara semua masyarakat manusia—mampu mempelihara teks-teks yang amat panjang selama berabad-abad tanpa kehilangan satu suku kata. [...] Namun, kerumitan mengarang karya seperti tatabahasa Pāṇini secara lisan bukan sahaja jarang berlaku dalam budaya lain malah di dalam India juga. [...] Kita tidak boleh hanya mengatakan kesusahan kita untuk memahami ini adalah masalah dengan diri kita".[64]
- Pali juga bahasa yang sudah pupus.[78]
- Inskripsi Sanskrit tertua yang masih terpelihara di lembah Kathmandu bertarikh 464 TM.[106]
- ḹ is not an actual sound of Sanskrit, but rather a graphic convention included among the written vowels to maintain the symmetry of short–long pairs of letters.[126]
- Padanan adalah hampir tetapi anggaran sahaja.[141]
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads