Современа Франција има скоро иста површина како и некогашниот регион Галија во кој живееле некогашните древни келтски жители Гали. Римскиот државник Гај Јулиј Цезар ги покорил Галите во 1 век п.н.е. и тогаш го присвоиле латинскиот јазик и култура а со тек на времето се формирал францускиот јазик кој денес ќе стане вториот доминантен јазик во светот.Од вториот до петтиот век Галите ја прифатиле христијанската вера. Традиционално, 486 година се смета за годината кога била создадена Француската држава. Создавањето ѝ се поврзува со завладувањето на голем дел од Галија од страна на Хлодовик I, крал на Франките. франкиската држава, а подоцна Франција е најстарата држава која била создадена во Европа. Името Франција за првпат се користи во 1190 година, кога кралот Филип II Август започнал да го употребува терминот rex Francie намесо rex Francorum. Името Франција доаѓа од Francie кое во 9 век било користено за да се именува франкиското кралство. Од 1204 година се користело и regnum Francie кое означува кралство на Франција.
| Дел од темата Франција |
.svg) |
| Античка историја |
|---|
| Среден век |
|
Каролинзи |
| 19 век |
|
Прва Француска Република |
| 20 век |
|
Вишиевска Франција |
| Портал:Франција |
Како прв народ којшто се поистоветува со денешните французи се Галите. Галите се дел од големиот народ на Келтите, кои се оформиле северно од Алпите. Првата археолошка култура на Келтите е латенската култура во првата половина на 1 век п.н.е. Во околу 500 п.н.е., Келтите започнале да се преселуваат во четри насоки од своите родни места - на запад и северозапад, населувајќи ја целата територија на денешна Франција и Британија; на југозапад, каде ја населиле денешна Шпанија, но не целата; на југоисток келтски племиња стигнале до Панонија, Балканите и дури до Мала Азија; и на југ, каде келтските племиња дошле до голем конфликт со младата Римска република. Во 387 п.н.е. се одвила познатата битка кај реката Алија во која Римската република била поразена, но и покрај тоа што претрпиле пораз на ридот Капитол, војната во крајна сметка била на страната на Рим. Оваа почетна историја на Келтите и Галите доведува до нивниот опис дека тие се воинствен народ.
Галите, под раководство на Ханибал биле завладеани од страна на Римското Царство во 222 п.н.е. и во следните сто години римјаните стигнале и до јужните делови на Галија. Под притисок на Рим, Галите многу бргу биле латинизирани. Некои села се претвориле во големи градови, кои постојат до ден денес. Марсилија и Никеја, кои биле основани од страна на грчките колонијални групи во 6 век п.н.е. се првите градови на денешната Франција, односно Марсеј и Ница. Од страна на римјаните пак, биле основани градовите Лугдунум (Лион), Лутеција Парисиорум (Париз), Толоса (Тулуза), Турнакум (Турнеј). За изградба на градовите биле користени елементи од римската архитектура како згради, терми односно бањи, арки, аквадукти, амфитеатри.
Веќе кон 1 век започнала да се чувствува германскиот притисок кон Римското Царство. Октавијан Август преземал големи дејства против германските племиња, поставувајќи голема војска покрај градот Рен и Галија ја користел како база за војните со Германите. За првпат, посебна држава Галија била формирана во 260 година, година кога римската државаф била опфатена со тешка економска криза. Римскиот генерал Постумус, кој претходно не успеел да го заземе престолот во Рим, создал своја држава во северна и централна Галија, а како престолнина му служила Треверорум. Тој управувал сè до 269 година, а бил наследен од страна на Викторинус (269-271) и Тетрик (271-274). Оваа галска империја била ликвидирана од страна на римскиот цар Аурелијан.
Франките се германски народ и нивната прататковина е Скандинавија. Слично како и Келтите, и Германите во текот на своето постоење доживувале свој расцут, како резултат на кој започнале да се преселуваат. Во периодот од 8 век п.н.е. до 1 век п.н.е. тие ја населиле целата територија на Северна Европа, прогонувајќи ги Келтите кон југ. Уште во 109 година, германските народи Кимври и Тевтони навлегле во Римската република, напаѓајќи ги и Галите. Во 9 година, германските племиња го поразиле Римското Царство во Тевтобуршката шума. Но одбраната на царството останала делотворна дури во 4 век, кога многу Германи започнале да навлегуваат на територијата на Римското Царство и таму да се населуваат. Тие сепак во почетокот ја примаат римската власт и се согласиле да служат како гранична сила во заштита на царството. Таквите германски племиња од страна на Рим биле нарекувани „федерати“.
До 4 век, Франките живееле на североисток од Рајна. Во тоа време, помеѓу Франките постоеле два вида на племенски сојузи: салиски, кој постојано минувал кон римската територија, и рипуарски кој останувал во околината на Рајна. По 425 година, Салиските Франки започнале да се преселуваат, но бргу биле застрашени од можна инвазија на Хуните. Како федерати, тие помагале на големиот римски полковник Аециј во битката против хунскиот водач Атила во 451 година. По смртта на Атила во 453 година и на Аециј во 454 година, нивните дејства и напади немало кој да ги контролира. Во врска со таа битка, се споменува и првиот познат цар или крал на Франките по име Меровех. Но најверојатно е дека тој бил водач на една примитивна држава и имал титула крал. Од овде може да се каже дека од 451 година била создадена франкиската држава чија престолнина била Турнеј.
Династијата на Меровинзите (451-751) е првата франкиска династија. Нејзин најголем и најпознат претставник е Хлодовик I, кој бил крал на Франките од 482 година до 511 година. Во 486 година тој ја уништил државата на Сијагриј, римски полковник кој честопати се обидувал околу Париз да формира тврдина на римската цивилизација. Во 496 година, Хлодовик I ја примил христијанската вера од својата сопруга Клотилда и го наложил христијанството врз сите Франки. Во следните години следувале победа над Алеманите и Бургундите, но најзначајна победа му се припишува онаа над Визиготите во 507 година. Со оваа година тој го уништил Тулуското царство на Визиготите, кои побегнале кон Шпанија. Во тој период, франкиската држава била една од највлијателните во Европа.
По смртта на Хлодовик I, кралството му било поделено помеѓу неговите синови, но со помош на силната војска која ја поседувале тие продолжиле со проширување на кралството. Обидот за обединување на Хлотар I бил неуспешен и по неговата смрт во 561 година кралството доживеало повторно разделување. Од него биле формирани нови четири држави: Австразија на север со престолнина Ремс, Неустрија на запад со престолнина Париз, Аквитанија на југозапад со престолнина Бордо и Бургундија на југоисток со престолнина Орлеан. Од 7 век меровиншките кралства започнале да слабеат во поглед на својата моќност. Власта во тие држави била заземена од страна на министри кои се нарекувале мајордоми. Со текот на времето, помеѓу овие министри започнало да се појавува конкурентност и соперништво. Мајордомот на Австразија, Пипин II успеал да ги победи Неустрија и Бургундија во 687 година и да ги стави под негова надлежност. Така тој го обединил кралството, и покрај тоа што кралството се состоело од повеќе кралеви. Неговиот син, Карло Мартел (714-741) ја продолжил завојувачката политика, а во 732 година успешно се справил и со Маврите. Пред неговата смрт, тој го разделил кралството на своите синови. Од нив, Пипин III се покажал како најспособен при раководството. Најважно од неговото владеење е тоа што тој се прогласил за крал и ја оформил династијата на Каролинзите.
Син на Пипин III e Карло Велики (768-814), најпознатиот и најмоќниот крал на франките. Во текот на своето владеење, тој водил војни со Саксонците (772-804), Лангобардите (774), Словените (789-812), Баварците (788) и Аварите (791-802). Пред неговата смрт, Франкиската држава се простирила од Атлантскиот Океан и Ламанш до Рим, Елба и Панонија. Островот Бретања останал под власта на Галите. На југ, неговота држава се простирила до Шпанија и на исток до Картинија, Австрија, Данска и Чешка. Државата била разделена на 230 мали административни единични грофовии. Со графовиите управувале грофови кои имале законски и административни функции. Еден од најголемите успеси на Карло Велики е неговото крунисувањето за император од страна на папата Лав III на 25 декември 800 година. Византија, која се наоѓала од другата страна на Европа ја признала оваа титула на Карло Велики.
Денешната француска историографија смета дека историјата на Франкиската држава е дел од историјата на денешна Франција. Синот на Карло Велики е Лудвиг (814-840), кој како француски крал е познат под името Луј I. Со Верденскиот договор помеѓу неговите три сина, државата била разделена на три дела: Западнофранкиско кралство со кое управувал Карло, Лотарингија со Лотар и Источнофранкиско кралство со Лудвиг I. Од 870 година и договорот од Мерсен, бил даден почеток на кралство Франција, кралство Германија и кралство Италија.
Западното франкиско кралство во времето на неговото постоење било значително помало за разлика од територијата на денешна Франција. Кралството се простирало до Рона и Меза, на север опфаќала дел од Фландрија. Бретања повторно не бил во составот на државата. По смртта на Шарл II во 877 година, власта на Каролинзите ослабила. Бидејќи немал наследник, во 888 година графот на Париз, Одо се објавил за крал и на тој начин произлегол внатрешен конфликт помеѓу Робертините и Каролинзите. Во крајна сметка, Каролинзите ја зазеле власта во кралството во 987 година кога Хуго Капет го тргнал од престолот последниот каролиншки крал Луј V и го означил почетокот на династијата на Капетингите. Оваа династија со кралството управувала сè до 1848 година.
За време на владеењето на династијата на Капетизите, власта во Франција не била организирана како централистичка во лицето на кралот. Државата била разделена на дваесет грофовии и војводства, од кој најсилни биле Анжу, Аквитанија, Шампан, Тулуза, Фландрија и Бургундија. Секој од овие месни владетели бил самостоен во политичкиот живот на грофовијата. Но, реалната кралска власт се простирала во Париз, Орлеан и Санс. Првиот крал којшто успеал да ја зголеми својата власт и во други грофовии бил Луј VI (1008-1037), ставајќи ја под своја рака околината на Париз, Ил де Франс. Тој создал нов систем на кралско управување и се доближил до политиката на папата. Во тоа време, како резултат на крстоносните војни, започнало формирање на две француски етноси: северни и јужни французи. Една од целите за обединување на Франција под една власт на кралот било овие два народи да се преполоват во еден.
Слабото раководење на кралската власт во Франција довело до подпаѓање под надворешно влијание на француската територии. Во 1066 година, нормандските викинзи зазеле Англија. Во 12 век влијанието на Англија сè повеќе започнало да се зголемува. Луј VII (1137-1180) се оженил за Елеонора Аквитанска, наследничка на неколку области од Јужна Франција. Целта била тие земји да потпаднат под власта на францускиот крал. Но, по само некое време, тие се развеле и Елеонора се омажила за англискиот крал Хенри II Плантагенат. Самиот тој по потекло водел од Анжу во Франција. Во периодот од 1152 до 1154 година, англичаните поседувале контрола на околу 50 % од вкупната територија на Франција. Под власта на францускиот крал биле само 35%, а останатите под власта на графот од Тулуза. Во тој период започнале првите војни против Англија за обединување. Првата војна започнала во времето на Филип II Август (1180-1223) во 1202 година. Филип, англискиот крал го објавил за незаконски крал на француските земји и по тој начин го презел градот Руан. Во 1214 година, англичаните доживеале голем пораз од страна на Филип, зазимајќи голем дел од северните делови на Франција. Неговиот син Луј VIII на власт бил само три години, во периодот од 1223 до 1226 година, но успеал да ги присоедини кралските земји Поату, Сентож, Авињон и Лангдок кон француското кралство. Во времето на Луј IX (1226-1270), Франција кон својата територија ги присоединила Нормандија, Мен, Анжу и Поату.
Франција во време на средниот век најголем просперитет постигнала во времето на Филип IV Убавиот (1285-1314). За време на неговото владеење, во Франција се појавил нов начин на финансирање, била организирана платена војска, бил создаден Кралски совет и парламент, бил означен почетокот на Врховниот суд, како и созда еден орган на власт кој се нарекувал Генералните држави. Тоа се состоело од собрание на аристократи, свештеници кое имало сила да зима важни решенија, но најмногу своите приливи ги упатувал на кралот. Во периодот од 1294 година до 1302 година, Филип IV Убавиот водел војна со Англија. Тој успеал од Англија да ја одзеде Аквитанија. По ова, тој го подчинал војводата на Бретан, ја окупирал Фландрија, која била сојузник на англичаните. Но во 1302 година започнало востание каде французите доживеале пораз со која Фландрија повторно била заземена од страна на Англија. Во времето на Филип бил уништен и орденот на Темпларите во 1307 година, седиштето на папата било преместено од Рим во Авињоњ во 1309 година, каде папите се задржиле седумдесет години и биле под контрола на францускиот крал. Овој период од историјата се нарекува периодот на Авињонско папство. Францускиот крал Филип IV убавиот успеал да се наметне при изборот на францускиот кардинал Климент V за папа и да ја папаската столица во Авињон. Во тој период, папаството и францускиот кралски двор соработувале до 1342, а потоа следувало силно влијние на францускиот двор до 1378. Во 1378, папата повторно се преселил во Рим, но тогаш настанала поделба и дошло до Западната шизма (1378-1417).
По смртта на Филип IV Убавиот, на чело на кралството застанале неговите три сина: Луј X, Филип V и Шарл IV. Поради фактот што никој од трите браќа не оставил машко наследство, директната линија на династијата на Капетингите била прекратена. Нивното наследство било преземено од страна на Филип III Храбриот кој бил внук на Филип III и англискиот крал Едвард III кој бил внук на Филип IV. Француското население и француската администрација ја отфрлила англиската легитимност. Така, во 1328 година за крал на Франција бил избран Филип VI Валоа од династијата Валоа. По само девет години подоцна, Англија ја нападнала Франција со кое го означила почетокот на Стогодишната војна (1337-1453). Освен спорот околу династиите и нивното владеење со Франција, причините за војната се гледа и во меѓусебната конкуренција и соперништво. Во текот на 13 век, француските војски успеале да вратат голем дел од своите земји, кои претходно биле завладеани од страна на Англија. Во времето на Едвард III, Англија била доволно силна за да побара реванш за претходно настанатата состојба и губењето на територии.
Првата голема победа на англичаните се случила во 1340 година. По ова, тие навлегле во северна Франција и веднаш постигнале уште една голема победа наречена Битката кај Креси во 1346 година. Англичаните, кои имале околу 9.000 војници, ги разбиле француските војници кои биле околу 30.000 на број. Главна причина за поразот на Франција се согледува во англиските стрелци со лак, наспроти француската коњаница. По десет години од Битката кај Креси, двете армии повторно одвиле голема битка позната како Битката кај Поатеа. На истиот начин, англиските војски повторно ги поразиле француските рицареви. Новиот француски крал, Јован II Добриот бил заробен, и останатиот дел од својот живот го поминал во Англија. Негов наследник бил Шарл V, кој раководил до 1380 година. Последиците од Поатеа биле многу тешки за Франција. Во 1358 година избувнало востание во Париз на чело со Етјен Марсел. Во 1360 година французите биле принудени да потпишат договор во Бретини со кој англискиот крал Едвард се откажал од француската корона, но за своја сметка ја добил цела југозападна Франција, места каде претходно се наоѓале англиските територии.
Војните продолжиле во 1369 година кога на чело на француските војски застанал Бертран Дугеклен. Тој направил нова тактика со која од функција ги отфрлил тешковооружените рицареви и ги заменил со лесни одреди. Ги одбегнувал директните дејства со англиските стрелци и претпочитал партизански начин на војување. Како резултата на тоа, англиското присуство во Франција било повторно сведено само на неколку крајбрежни града. Но настанале нови внатрешни конфликти, како востание во Фландрија поради тешките даноци (1378-1382), како и соперничките конфликти помеѓу Кабошиените и Арманеките.
Во почетокот на 15 век, Англија повторно презела нови походи кон Франција. Во 1415 година, Хенри V навлегол во Франција, каде во Битката кај Азенкур се соочил со француската армија. Англичаните, иако биле пет пати помалку на број, сепак ги победиле француските позиции. Нормандија, Пикардија и Париз биле окупирани. Хенри V добил можност и достап до управните органи на Франција и бил признат од страна на многу аристократи за наследник на душевно болниот Шарл VI. Веднаш по ова, Бургундија влегла во сојуз со Англија. Во времето кога Хенри и Карло починале во 1422 година, Арманеките за француски крал го избрале Шарл VII, син на Шарл VI. Од другата страна, новиот англиски крал повторно претендирал за круната. Англичаните го опсадиле Орлеан, кој во тоа време претставувал т.н. врата кон јужна Франција. Во 1429 година се настапила Јованка Орлеанка, седумнаесет годишна девојка која го убедувала француското население да се приклучи кон француската војска. Под нејзино раководство, тие го ослободиле Орлеан. Така, во 1429 година, Шарл VII бил прогласен за крал. Во 1431 година, Јованка Орлеанка била заробена од страна на бургундите и била предадена на англичаните, а по ова таа била осудена за ерес од страна на религиозниот суд на Англија и изгорена како вештерка.
И покрај тоа, подемот на Франција продолжил. Во 1436 година, французите го зазеле Париз и Шарл VII ја добил титулата “Победник“. Тогаш тој ги поставил ѝ основите на обединетата француска монархија, со издавање на документот Прагматична санкција во 1438 година. Со него, тој создал самостојна француска црква која била подчинета на кралот, го вовел основниот данок таил, формирал постојана и платена војска. Последните војни помеѓу англичаните и французите биле во периодот од 1449 година до 1453 година и се одвивале во Нормандија и Аквитанија. Во тие битки биле вратени Руан и Бордо. Со победата на французите во Битката кај Кастион во 1453 година, англичаните се повлекле без да потпишат мировен договор. Оваа година се смета за крај на Стогодишна војна|Стогодишната војна. По ова, само крадот Кале останал под англиска власт, сè до 1558 година.
Обединување
Периодот од крајот на Стогодишната војна за Франција има големо значање поради големата економска состојба на Франција. Таа успеала да се соедини, да изигра значајна улога во Европа. Но во следните неколку години следувале големи кризи во поглед на соперништвото помеѓу династиите, социјалната и религиозната кауза, која криза во голем степен ги уништила успесите кои биле постигнати од страна на поранешните кралеви. Во текот на 15 век, најголем непријател на Франција останала Бургундското кралство, кои со сета сила се бореле против обединувањето на француските држави под власта на кралот. Во времето на Луј XI (1461-1483), конфликтот зазел поголем замав. Бургундите спровеле успешни дејства со кои Луј XI бил принуден да ја даде Нормандија на својот брат. Во 1465 година, кралската армија била поразена кај Монтрели и бил склучен договор со кој големите аристократи добиле голема слобода. Во таа војна, кралот бил подкрепен од страна на буржоазијата која посакувала стабилност и силна власт. Таа поседувала толку средства преку кои би можела да создаде нова армија на кралството. Во 1467 година, на чело на Бургундија застанал Карло Смелиот, кој провел уште поагресивна политика, за разлика од своите претходници. Во времето кога Луј ја вратил Нормандија од својот брат, Карло повторно предизвикал големо востание кое го принудило на Луј да преговара. На средбата во Перон, Карло успеал да го зароби Луј XI и да го принуди на мир. Но со тој договор, успесите на Бургундија застанале. Тие немале голема поддршка од страна на Англија. Од друга страна, француската војска била преплавена од швајцарски наемници. Така во 1472 година Карло бил поразен кај Бове, во 1476 кај Грансон, во 1477 кај Нанси. Во таа последна битка тој починал. Така, моќта на Бургундија се намалила во најголема мера, а самиот Карло не оставил свој наследник. Неговата ќерка Мери Бургундска останала единствена наследничка на земјите кои денеска се наоѓаат помеѓу границата на Германија и Франција. Но, Мери Бургундска се омажила за австрискиот престолонаследник Максимилијан I, кој по ова, ја наследил Бургундија. Така, војната продолжила и во следните години. Во почетокот Максимилијан имал успех во 1479 година, но во крајна сметка тој бил принуден да го признае правото на Франција да владее со дел од Бургундија.
Мировниот договор од Арас во 1482 година го потврдил тоа. Во истата година Мери Бургундска починала и нејзиното наследство останало под власта на Хабсбуршката династија. Од овде започнал и конфликтот помеѓу Франција и Хабсбуршката династија кој траел околу четири века.
Последниот чекор во обединувањето на Франција бил Бретања, чие население било со келти|келтско потекло. Бретања, користејќи ја помошта и поддршката од Англија и Хабсбуршката династија, тие објавуваат војна на Франција. Нов француски крал станал Шарл VIII (1483-1498), кој како малолетен победува во војанта. Во 1490 година, една млада наследничка, принцезата Ен се омажила за Максимилијан Хабсбург, и под негово влијание Бретанња повторно била нападната. Бракот бил поништен од страна на папата и таа била принудена од се омажи со Шарл VIII во 1491 година. Така, Бретања се соединила на практика со Франција. Кога кралот починал, новоизбраниот Луј XII (1498-1515) исто така се оженил со Ен сè со цел да го одржи сојузот.
Хугенотство и верски воjни
Хугенотите биле француските протестанти, кои се следбеници на учењето на Жан Калвин. Тие се поекстремни од лутерантите кои преовладуваат во Германија и го претпочитат црковниот ред каде владее поголем демократија и помала дистанца помеѓу административните органи и верниците. Протестанството се распространило во дваесеттите години на 16 век и покрај кампањата на Франсоа I и Анри II за ограничување. Хугенотство ги опфаќало покраините Нормандија, Бретања, Лангдок, Прованса и Дофине како и два града кои се наоѓале во кралството Орлеан и Лион. Голем дел од аристократското население го прифатило протестанството, кое дало можност за голеажма поддршка за дополнително проширување. Хугенотите поседувале свои сопствени замоци, цели региони биле под нивна контрола создавајќи своја армија. По смртта на Хенри II за време на рицарскиот турнир, тој бил наследен од страна на своите три синови: Франсоа II (1559-1560), Шарл IX (1560-1574) и Анри III (1574-1589). Првите два сина биле малолетни кои само формално седеле на тронскиот престол, а дрќавата била управувана од страна на нивната деспотска мајка Катерина Медичи. Таа персонална слабост на монаријата, економската криза и тешките војни кои го водела француската власт во последните години довело до избувнување на голема религиозна војна во 1562 година. Двата рода од оваа група на население, Гиз и Монморанси биле католици, а третиот - Бурбон, протестанти.
По смртта на Анри II, трите рода стапиле во конфликт за проширување на своите влијателни региони околу малиот Франсоа II. Во 1560 година на виделина избил заговор за киднапирање на кралот, со кој се создала репресија од страна на гизите. По смртта на Франсоа II, Катерина Медичи станала регент и настапило помирување. Карло де Гиз и Ен де Монтморанси и Ентоан де Бурбон биле повикани во Париз за да се помират помеѓу себеси. Неспоразумението довело до започнување на првата религиозна војна (1562-1563). Во овие дејствија католиците се покажале како победници по победата на Гиз кај Дру, Во текот на војната, истите имале поткрепа од надворешни сили како Англија која била на страната на хугенотите и Шпанија која се ставила на страната на католиците. Во текот на втората религиозна војна (1567-1568) повторно како победници излегле католиците. Најголема и најкрвава од сите претходни војни била третата религиозна војна (1568-1570). Католиците извојувале голема победа кај Жарнак, но сепак била спасена каузата на хугенотите, кои се повлекле кон јужна Франција. Мировниот договор дозволил на протестантите да контролираат четири тврдини како и Ла Рошел, кој подоцна станал престолнина. По ова, притисокот и тензиите на двете страни намалила. Во 1572 година двете страни се собрале во Париз за да присуствуваат на свадбата на Хенри и Маргарет. Но, неочекувано, на 24 август истата година, на празникот на Свети Вартоломеј, католиците изненадено повторно ги нападнале протестантите убивајќи околу 3.000 верници. Така по Вартоломејската ноќ, силата на протестантите била намалена, а кралот Анри II кој останал нивни водач бидејќи ја примил католичката вера.
Четвртата религиозна војна (1572-1573) започнала со востанието на хугенотите на јужниот дел од државата. Војната била проследена со неуспешниот обид на католиците да го заземат Ла Рошел. Во текот на 1574 година Шарл IX починал и на негово место дошол Анри III. Следната, петта религиозна војна (1575-1576) кралот најголем притисок имал од страна на влегувањето на германските народи од истокот. И покрај тоа што бил католик, тој држал биланс помеѓу двете страни сè со цел да си ја зачува својата власт. Гиз од своја страна создале т.н. Католичка лига која не се стремила дури и да го посака престолот за Анри де Гиз. Така, кралот бил принуден да даде уште поголеми права на протестаните и да ја забрани лигата. Во шестата (1577) и седмата религиозна војна (1579-1580), католиците извојувале големи победи и го принудиле на кралот да ја овласти создадената лига. Крајот на религиозните војни во Франција се гледа по убијството на Анри III, а како негов наследник станал Анри де Бурбон како Анри IV.
Анри IV
Анри IV бил далечен роднина на неговите претходници од династијата Валоа. Во 1572 година тој го примил католизмот, но по само некое време тој тоа го поништува и повторно станал протестант. Неговото крунисување за крал не било признаено од страна на Католичката лига, туку како таков го почитува неговиот стрико Карло де Бурбон, познат и како Шарл Х. Така започнале нови конфликти. Кралот ја искористил помошта дадена од страна на Шпанија во корист на католиците. Тој го избрал Туе на реката Лоара за своја база и навлегол во Нормандија каде во септември 1589 година победил во Битката кај Арк. Преку Париз се спуштил кон Иври и во март 1590 година исто така извојувал победа. Тогаш шпанските војски навлегле во Лангдок, Пикардија и Бретања. Анри за првпат се оженил за Маргарита Валоа но во 1599 година се разведел од неа. Причината била во фактот што повторно морал да се ожени со Марија Медичи, жена на војводата од Тоскана. Со неа тој имал шест деца, од кој едно е и идниот престолонаследник Луј. Во текот на неговото владеење не биле направени некои поголеми реформи ако се изостават оние во финансиите како и лојалноста на населението. Преземал големи мерки за да создаде биланс помеѓу незадоволните католици и протестанти, а за оние кои не ги почитувале неговите одлуки ги егзекутирал. Во надворешен план, ја продолжил војната со Хабсбуршката династија поддржан од страна на Англија, германските протестанти и повеќе италијански држави. Во 1610 година бил убиен од страна на Франсоа Ревајак.
Луј XIII (1610-1643)
Кога Луј XIII станал крал на Франција во 1610 година, тој сѐ уште бил малолетно дете. Така, раководството со државата било преземено од страна на регенскиот совет на чело со неговата мајка. Всушност таа ја следила политиката на италијанецот Кончито Кончини. Овие настани довеле до ослабнување на централната власт, а во надворешен план било наложено прошпанско влијание. Во 1617 година кралот заедно со државникот Карл де Луин извршиле државен преврат убивајќи го Кончито Кончини. Во времето на министерствување на Карл де Луин (1617-1621) биле ограничениправата на големите аристрократи и протестантите. Тоа довело до востание во 1620 година. Кралот започнал голема акција против протестаните при која била заземена тврдината Сен Жан, преградие на престолнината Ла Рошел. Важен настан од тоа време е издадениот декрет од 1617 година со кој се довело до обединување на Франција и Навара.
Најзначајниот министер на кралот Луј XIII бил кардиналот Ришелје, којшто раководил од 1624 година до 1642 година и покрај тоа што честопати не се сложувал со одлуките на кралот. Внатрешната политика на кардиналот довеле до создавање на почетоците на францускиот апсолутизам. Тој ја продолжил тенденцијата за централизирање на власта, намалување на правата на големите аристократи и силата на параментарците. Следувале неколку востанија кои силно биле задушувани од страна на кралската власт. Најголем непријател на власта во Франција повторно останале протестантите чии имоти и тврдини претставувале т.н. држава во држава. Војната продолжила и во следните години сè до 1629 година. Во војната учество земала и Англија, која испратила воена помош за протестаните. Зазимањето на Ла Рошел од страна на кралската власт само ја потврдила победата на Ришело. Следувал мировен договор според кој хугенотите ја задржиле своите религиозни и општествени права, но воената сила им била уништена. Со тоа, најголемото застрашување на кралската власт било уништено. Освен овие победи, Ришело го основал и првиот француски весник Gazette во 1631 година, создал Француска академија и го изградил кралскиот дворец Версај во Париз.
.jpg)
Надворешната политика на Ришело целосно се одвивала во услови на Триесетгодишната војна во Средна Европа и Западна Европа во периодот од 1618 до 1648. И покрај тоа што војната се водела помеѓу католиците од Австрија, Шпанија и Баварија од една страна и протестантите од Холандија, Данска, Шведска, Англија и германските протестанти од друга страна, Ришело не само што е католик и кардинал, туку го отфрлил и апелот на папа Урбан VIII за вклучување во војната. Наспроти тоа, тој се вклучува на страната на протестантите. Основната му цел за оваа одлука била пред сè заштите на интересите на Франција, која низ историјата била традиционален соперник на Шпанија. Со ова решение, Франција своите државни интереси ги подигнала пред религиозните цели. Рошило се стремил да го ограничи влијанието на Шпанија во Северна Италија окупирајќи ја савојската тврдина како и Лорен во 1631 година. Во текот на војната, кардиналот се стремил да не води откриени воени дејства, а претпочитал да ги финансира протестантските водичи. Но сето тоа не му дало некаков голем резултат поради поразот на протестаните во Битка кај Нордлинген во 1634 година. Веќе во 1635 година Франција официјално се вклучила во војаната, напаѓајќи ја Шпанија и нејзините територии. За време на војната, во 1636 година хабсбурските сили се доближиле на само осумдесет километри од Париз. Една од најголемие победи му е Битката кај Рокроа во 1643 година, кога француските војски ги разбиле на дотогаш непоразените шпански војски.
Луј XIII се оженил во 1614 година за шпанската принцеза Ана Австриска, но неговиот брак не бил многу среќен па тој не живеел заедно со својата сопруга. Негов наследник е синот му Луј XIV кој се родил во 1638 година. Кралот починал на 14 мај 1643 година.
Луј XIV (1643-1715)
Луј XIV бил на пет години кога неговиот татко починал. Било очигледно дека требало повторно да се создаде регентство. Ана Австриска и министерот на Луј XIII, Џулио Мазарини го зазеле раководството со кралството. Мерките кои ги преземал Џулио Мазарини биле само продолжение на оние на Ришело, засилувајќи ја централната власт. Но со зголемувањето на даноците, сè повеќе се зголемило незадоволството помеѓу месното население. Следувал т.н. петгодишен период (1648-1653) во кој народот во Париз постојано се обидувал Џулио Мазарини да го симне од власта. Во првата етапа од војната, до 1650 година, бунтот се раководел од страна на парискиот парламент, којшто сакал да добие поголеми права, такви како што имал парламентот на Англија. Друго барање на парламентарците било поголем улога во контролирањето на државата. Со други зборови, тие Франција ја гледале како Уставна монархија.
Во втората етапа, која траела до 1653 година, конфликтот го започнале крвниот роднина на кралот Луј де Кондо. Нивната цел била да го спречат процесот на централизација на власта, да ги вратат привилегиите на аристократските семејства и можноста за нивно политичко учество во управување на кралството. Луј официјално бил крунисан за крал во 1651 година, на своите тринаесет години. Веќе слдната година, состојбите во Париз се ставиле под контрола на кралот. Со договорот, кралскиот апсолутизам во најголема мера се намалил.
Во 1661 година Џулио Мазарини починал и Луј XIV станал единствениот владетел на државата. Тој објавил дека нема да има повеќе т.н. прв министер и дека таа улога ќе ја презеде самиот тој. Но традиционалните министерства ги зачувал: воен министер, министер за финансии, министер за надворешни работи. Врховниот совет, кој го свикувал самиот крал работел по три до четири денови во неделата. Членовите на советот не биле по потекло од аристократските семејства ниту пак имале некои големи титули, кое означува дека аристокрацијата била ставена надвор од управувањето на државата а парламентот бил оставен без право на глас. Кралот ја поседувал на практика целата власт преку назначени од него служители. Во времето на овој крал биле донесени и пет значајни кодекса: Граѓански (1667), Казнителен (1670), Морски (1672), Трговски (1673) и Црн кодекс, кој се занимавал со колонијалните прашања. Едно од најголемите успеси на Луј XIV е создавањето на силна француска армија. Нејзиниот број се зголемил од 80.000 на 350.000.
Односот на кралот кон црквата има големо значење за поддршката на населението и нивната верба. Тој се засновал на веќе постојачките принципи кои биле изградени од страна на неговите претходници, притоа создавајќи четри точки кои биле вклучени кон црковните дела во 1682 година. Во текот на неговото владеење се развило движењето на Јансеизмот кое било иницирано од независни духовници и кои се стремиле кон пуританизмот без да се откажуваат од католизмот. Кралот за да има добри односи со папата бил принуден да ги следи неговите наредби. Од друга страна тој ги уважувал и хугенотите давајќи им право слободно да ја проповедат нивната религија и вера согласно договорот од Нант. Но во 1685 година кралот го поништил договорот протерувајќи околу 200 000 французи од кралството.
Кралот Луј XIV покажувал голем интерес кон уметноста. За негово време бил изграден дворецот Версај кој станал негова резиденција, за првпат Лувр го користел како центар на уметноста. Во надворешен план, Луј XIV станал крал за време на триесетгодишната војна. Во војната на почетокот победила Франција со нејзините протестантски сојузници, но австријците повторно се обидиле да се спасат од пораз, навлегувајќи во Франција. Но Конде ги победил кај Ленс во 1648 година и на тој начин си осигурил силна позиција на својата држава при подпишувањето на Вестфалските договори. Според нив, Франција ги добила Мец, Тул и Верден како и неколку тврдини кои во минатото биле под друга власт. Од овде, Хабсбургшката династија доживеала и дебакал на европски пплан, бидејжи до тогаш таа била најголемата сила на Европа. Од друга страна пак се појавила можноста Франција да стане најголема сила во Европа.
Војната со Шпанија од друга страна продолжила. Во времето на Фрондата, французите отстапувале на шпанците, но по нејзиниот крај тие повторно завладеале со голем дел од Шпанските Ниски Земји, а во 1658 година Франција победила во една од најрешителните битки во нејзината историја. Следната година бил потпишан Пиринејски договор со кој Шпанија ги загубила Артоа и Русион. Шпанија се согласила принцезата Марија Тереза да се омажи за Луј XIV бидејќи таа била најголемата ќерка на Фелипе IV и се претпочитала како наследничка на Шпанскиот престол.
Надворешната политика на Луј XIV имала три основни цели: осигурување на шпанското наследство, границите на Франција да се статиционираат на Алпите и Пиринеите и преку субсиди, бракови и заплашувања да се разруши хегемонијата во Франција. Луј XIV најмногу се колебал околу династичниот начин на мислење и земање на решенија, поврзани со национализмот. Тој ја запоставил религијата. Поради фактот што Франција сè повеќе зајакнувала во економски и политички план, нејзините доскорешни сојузници правиле големи напори за да ја намалат или ограничат моќта на Кралот-Сонце. За време на своето владеење, Луј водил пет војни, од којшто три се долготрајни. Во 1667 година ја нападнал Шпанија претендирајќи за областите Брабант и Ено. Според него, овие области припаѓале нему, а не на братот на својата сопруга. Француската војска навлегла и во Ниските Земји и го окупирале Франш Конте. Но големите сили како Англија, Холандија и Шведска стапиле во сојуз, поради кој сојуз Луј XIV морал да се повлече избегнувајќи голема војна.
Луј XIV решил да ја неутрализира Холандија во овие дејствија. Така, тој ја нападнал Холандија во 1672 година нанесувајќи ѝ голем пораз. Во 1673 година, во војната на страната на Холандија стапиле Австрија, Шпанија и Бранденбург. И покрај тоа, овој сојуз претрпел порази, особено кај Конде и Турен. Во крајна сметка Холандија била спасена од губење на уште територии, но на сметка на тоа Шпанија според договорот од 1678 година го загубила Франш Конте како и редица други градови во Ниските Земји. Се смета дека во тој момент Франција била најсилнала држава на стариот континент.
Преку својата победа, кралот продолжил со политиката на обединување на старите француски земји, кои по различни начини низ минатото биле заземени од соседите. Француските правници ги пронашле старите договори според кои се дава можност на кралот да анексира територии кои се наоѓаат по севрозападната граница на Франција. Така, во 1681 година бил заземен Стразбур и целиот Елзас. На ова, неговите противници останале без одговор поради приближувањето на Османлиите кон Виена. Луј XIV му предложил помош на кралот Леополд I, но таа не била прифатена. Во 1686 година, Холандија, Австрија, Шпанија, Браденбург, Савоја и други држави ја создале Аугсбуршката лига, која требало да му се спротивстави на Луј XIV. Две години подоцна започнала Деветгодишната војна. Во почетокот Луј XIV имал поткрепа од страна на англискиот крал Џејмс II. Но тој бил тргнат од престолот, а на негово место бил ставен големиот француски непријател Вилијам III. Со приклучувањето на Англија во антифранцускиот сојуз бил формиран голем сојуз од сите земји од Западна Европа кои воделе војна против Франција. Но и покрај тоа, се покажало дека Франција многу тешко би можела да биде победена. Нејзините генерали победиле на неколкупати во Ниските Земји, Италија и Шпанија, зазимајќи ја Барселона и Торино. Во крајна сметка, било склучено примирје со кое Франција останала победник.
Шпанското наследство (1697-1714)
Борбата на Франција за наследување на дел од шпанското наследство претставува една голема ера во нејзината историја. Како што е веже познато, во 1660 година Луј XIV се оженил за најголемата ќерка на шпанскиот крал Фелипе IV. Веќе следната година тие добиле син, познат како Карлос II, кое се родило болно и нема да може да остави наследници. Од овој аспект, француските пратеници конкурирале за шпанското наследство и покрај тоа што Марија Тереза се откажала од правата си во официјален документ. Во 1667 година Луј XIV овој документ го означил како невалиден. Основен соперник на францускиот крал бил Леополд I, кој пак бил оженет за втората ќерка на Фелипе IV. Кога во 1696 година Карлос II се разболел, прашањето за шпанското наследство се поставило на дневен ред преку дипломатски пат. Леополд не сакал никакво делење на наследството, затоа францускиот крал се договорил со Англија и Холандија. Во 1698 година тие потпишале договор според кој шпанскиот престол бил предоставен на баварскиот принц Џозеф Фердинанд, кој бил внук на Леополд, а за Франција се предвидувала само Неапол и Сицилија. Но по смртта на принцот морало да се создаде нов договор во 1699 година според кој основниот дел од наследството преминало под контрола на вториот син на Леополд, Карл VI, а Франција добила само некои компензации. Но и покрај тоа, Австрија не сакала да се приклучи кон договорот, макар што Луј ги направил првите свои отстапки.
За целокупното прашање, краен збор имал Карлос II. За разлика од времето на првиот договор, според кој Карлос II го назначил за свој наследник Џозеф Фердинанд, по вториот договор аз истата функција го посочил внукот на Луј XIV, Филип де Анжу. Така, Луј XIV својот внук го испратил во Шпанија каде бил крунисан за крал под името Филипе V. Со неговата протолкувана фраза “нема повеќе пиринеи...„, тој дава сигнал кон соседните држави дека Франција и Шпанија стануваат од најголеми соперници во најголеми пријатели. По ова, Англија, Холандија и Австрија а подоцна и Светото Римско Царство, Савоја, Прусија и Португалија, кои веднаш се соединиле против Франција и Шпанија, прогласувајќи го Карл за владетел на Шпанија под името Карлос III. Во 1702 година започнала војната за шпанското наследство и истата траела до 1714 година.
Во почетокот, борбата била рамномерна на двете страни, но кон 1704 година француските војски претрпиле неколку порази. Најпрвин тие биле победени во Битката кај Блиндхајм во 1704 година, а потоа и во Битката кај Рамили и Битката кај Уденарде во Ниските Земји. Потоа следувало преземањето на Лил по кое следувале условите за мир од страна на сојузниците. Според нив, францускиот крал не само што требал да направи големи територијални отстапки, туку требал да се вклучи во војната против Фелипе V. На тоа, Луј се спротивставил со кое продолжиле нападите. Во Битката кај Малплаке станало јасно дека Франција нема така лесно да се предаде. Големиот сојуз се распаднал во 1711 година, кога новиот претендент Карл станал император. Англија и Холандија го напуштиле сојузот, а осамената Австрија не можела да продолжи да војува со Франција. Војната завршила со мировните договори од Утрехт (1713) и Раштат (1714). Како резултат, Филип V останал крал на Шпанија, но бил исклучен од Бурбонската наследна лоза, така што бил спречен и трајно оневозможен личниот сојуз помеѓу двете кралства. Австријците добиле најмногу од шпанските територии во Италија и Холандија. Како последица на војната, Француската доминација во Европа завршила, и надвладеала идејата за рамнотежа на силите во меѓународниот поредок.
Луј XV
Луј XV како крал бил крунисан во 1715 година. Тој е правнук на Луј XIV. Кон крајот на животот на Луј XIV, целото негово машко поколение се стопило за три години. Во 1711 година починал неговиот син Луј, во 1712 година внукот му Бургон, а во 1714 година третиот му внук де Бери. Од двата му живи наследници, едниот бил крал на Шпанија и официјално се откажал од правата си врз француската круна, а вториот е петгодишно момче кое е со лошо здравје. Тоа било и причината поради кој започнал и спорот помеѓу Фелипе V и Филипе III, роднина на Луј за француското наследство. Во крајна сметка, Филип станал регент на малиот крал. Според посакувањето на веќе покоен крал Луј XIV, во регентството влегле и неговите незаконски синови: војводата на Мен и графот на Тулуза, но Орлеан многу бргу ги отстранил. Аристократските семејства од новиот крал очекувале да го поправи системот на апсолутизмот во државната власт и да им даде ним поголеми слободи. Но до тоа не дошло, туку кралот дозволил само во парламентот да ги коментира дејствата и одлуките на кралот. Во 1723 година, кога кралот навршил тринаесет години, регенството било разрешено, а во истата година Филип умира.
Во 1725 година, петнаесетгодишниот крал се оженил за полската принцеза Марија Лешчињска која тогаш била на дваесетидве години. Таа била ќерка на Станислав Лешчињски. Бракот, освен од пилитичка гледна точка, се окажал успешен и од семејна гледна тоќка бидејќи со неа тие имаат осум деца - престолонаследникот Луј кој починал во 1765 година и седум ќерки. Најважниот прв министер на Луј XV бил кардиналот Флори, кој постигнал одредени економски и демократски успеси, го блокирал влијанието на Јансенистите и повторно водил борба со парламентарците. Во периодот од 1733 до 1738 година, ја вклучил Франција во војна за т.н. полското наследство, но сепак Станислав Лешчињски не успеал да го зазеде престолот во Полска. Според договорот, Лотарнигија требало да премине под контрола на Станислав, а лоренскиот војвода да ја добие како замена Токсана. Освен оваа војна, Франција била вклучена и во војна за војната за австриското наследство, која траела од 1740 до 1748 година. И покрај многубројните си победи, Франција не добила ништо. Тогаш Луј XV ја заземал власта по примерот на неговиот прадедо кое негативно се одразило за неговиот авторитет.
Самостојното раководење на Луј XV (1743-1774) донело негативни резултати за развојот на државата, доведувајќи ја државата до хаос и анархија. Кралот попаднал под влијание на својата љубовница Помпадур, под чие влијание бил до 1764 година, кога ја заменил со грофицата Дубари. Седумгодишната војна довела до колапс на француската колонијално царство со загубата на Канада и влијанието на Франција во Индија. Тој бил наследен од страна на неговиот внук Луј XVI.
Луj XVI (1774-1792)
Просветителство
Просветителството е духовно движење кое се јавило кон крајот од 17 век (а официјално започнува малку подоцна - во 1715 година). Целта на просветителството, како што и самиот збор кажува, е расветлување на тајните кои отсекогаш биле догма за човештвото. Тоа навлегло во речиси сите области на културата и духот. Носител на идеите на просветителството била граѓанската класа, која почнала да се еманципира уште во ренесансата. Токму затоа литературата во просветителството е антирелигиозна и антифеудална. Во услови кога апсолутизмот на владетелите во Европа со помошта на црквата ги потенцира класните антагонизми, граѓанската класа со својата материјална моќ и со интелектуалната супериорност се чувствувала повикана да го смени светот. Во литературата од овој период доминираат граѓански теми, додека класицизмот инсистира на литература која ќе го опише животот на дворот, односно аристократијата.
Апсолутистичките монархии (особено на Луј XIV во Франција) ги исцрпиле сопствените народи и материјално ги осиромашиле. Англија била најнапредната земја во Европа, бидејќи во 1688 година, во рамките на т.н. славна револуција, буржоазијата ја победила апсолутната монархија. Значителни промени во Франција ќе внесе (по смртта на Луј XIV) Филип Орлеански, но вистинската промена во општествениот живот на Франција ќе се случи по француската буржоаска револуција во 1789 година. Сепак, карактеристично е што просветителството го потпомагаат и некои од владетелите - Фридрих II, Марија Терезија и нејзиниот син Јосип II, Катарина II, кои докажуваат со тоа дека се вистински приврзаници на просветителскиот апсолутизам.
Еден од основните белези на просветителството е обземеноста со науката. Осумнаесеттиот век некои го нарекуваат и век на филозофијата. Во овој период се формираат многу науки: политичка економија, статистика, социологија, емпириска психологија и споредбеното проучување на културата. Меѓутоа, филозофијата во просветителството значи социологија, право и политикологија, а не филозофија во класичната смисла на зборот.
За основач на француското просветителство се смета Карл Луј де Монтеско, автор на Персиски писма во кој го критикува францускиот апсолутизам од гледна точка на еден персиски дипломат во Франција. Во таа книга тој ги определил начините на водење на државите, демократија и аристократија, монархија и деспотија. Според него најдобра од сите наведени начини на владеење е аристократијата. Според него, таа во политичкиот живот внесувала умереност, ограничувајќи ја власта на монархот. Исто така, Карл Луј де Монтеско дал формула за определување на трите власти: законодавната, исполнителната и судската. Според него, тие би требало заемно да се контролираат.
Оригинален и значително порадикален во практика бил швајцарецот, којшто живеел и работил во Франција, Жан Жан Русо (1712-1778). Жан Жак Русо бил соработник на Енциклопедијата кој ненадејно се здобива со популарност со статијата "Дали обновата на науките и уметностите придонела кон моралното очистување?", која предизвикала толку внимание, пред сè, поради актуелноста. Вистинскиот текст со кој Русо се прославил со покритие бил текстот "За потеклото на нееднаквоста меѓу луѓето", кој е вистинска академска расправа во која Русо ја изложува јатката на својата политичка мисла. Своите филозофски ставови ги искажал во текстовите "Општествен договор" (со идеи за можни реформи на државното уредување) и "Емил" (трактат за воспитанието на човекот кој би требало да се вклучи во граѓанското општество). Русо од своите современици се разликува по тоа што го негира разумот на сметка на чувственоста. Неговата љубов кон природата е во согласност со тезата дека смислата на човечкиот живот е во чувствата и во неговата хармонија со природата.
Неговиот легитимитет како радикал и револуционер е можеби најдобро демонстриран во Општествениот договор од 1762 година: „Човекот се раѓа слободен, а секаде е во окови“ Според него, човекот ќе ја ограничи својата слобода, но исто така ќе создаде и рамноправност, не социјално туку политичко. Поради овие тврдења, Русо се смета дека е директен претставник на демократија|демократијата. Според него, демократијата била многу тешка за да се воспостави во некоја голема држава како што е Франција.
Според некои историчари, не би требало да се смета дека просветителите се причина за покасната Француска револуција.
Управување
Во времето на Луј XIV, Франција сѐ уште претставувала апсолутна монархија. Кралот, којшто бил нарекуван и “најхристијански крал“ бил врховен командант, законодавач и судија поседувајќи ја исполнинтелната власт. Неговиот апсолутизам бил само во областа на политиката и стопанството. Тоа го голема мера го разграничува францускиот апсолутизам од европскиот т.н. деспотизам, кој имал одлики на оној од Азија и нехристијанските земји како Османлиското Царство.
Основниот раководен орган во Франција во приквечерието на револуцијата бил Кралскиот совет, кој се состоел од пет помали совети: Таен совет, којшто се занимавал со надворешни работи, административен совет со администрацијата, полицијата и судот, финансискиот, трговскиот и стопанскиот совет. Во хиреархијата на кралската власт, под кралскиот совет стоела власта која се состоела од шест министерства: министерство на финансиите, канцеларството, надворешните работи, на војните, пловидбата и колониите. Франција во тоа време била разделена на 32 покраини на чие чело од секоја покраини стоел гувернер. Но таа функција повеќе била формална бидејќи гувернерите скоро не ни стапнувале во своите покраини. Власта на кралот над француската црква била неограничена.
Во кралството постоеле разни видови на даноци. Најважниот данок бил taille, кој во превод значи дакон на земјата и производството. Овој данок бил воведен во 1439 година. Други даноци врз приходите биле capitation, vingtieme и corvee. Од само овие даноци, државата годишно собирала околу 208 000 000 ливри. Црковниот данок бил посебен, кој пак носел приходи од 110 000 ливри. Освен овие даноци постоеле и индиректни, како на пример данок на солта и тутунот, пијалаците кои на државната каса годишно ја полнела по 135 000 ливри.
Француската револуција претставувала револуција која траела во периодот од 1789 до 1799 година и претставува период на голема политичка и општествена промена во француската политичката историја, но и на Европа во целина. Во неа, француската структура на власта, претходно апсолутна монархија со феудални привилегии за аристократијата и католичкото свештенство, претрпела радикална промена во форми инспирирани од просветителските идеали на република, граѓанство и неотуѓиви права.
Овие промени биле проследени со насилни немири, вклучувајќи и масовни погубувања и репресија за време на таканареченото Владеење на Теророт, како и со француските револуционерни војни, кои ќе зафатат голем дел од континентална Европа, со создавање на краткотрајни француски клиентски држави (сестрински држави) и менување на европските граници.
Причини
Една од причините за револуцијата е дека, пред 1789 година француското општество било поделено на сталежи: сталеж на свештенството, кој опфаќал околу 100.000 лица; сталеж на аристократијата (благородниците) - 400.000 лица, и сталеж на народот составен од сите останати (околу 23 милиони луѓе). Сталежите на свештенството и на аристократијата не плаќале даноци и имале многубројни привилегии. Во сталежот на народот, пак, со текот на времето се развила силна буржоазија која сакала да има поголем удел во владеењето на земјата. Тоа довело до класен конфликт.
Друга причина за револуцијата била финансиската криза во Франција. Луј XVI направил обид за излегување на земјата од кризата и вовел даноци и за свештенството и за аристократијата, и го свикал Сталешкото собрание. Сепак, ова не успеало да го смири третиот сталеж, кои се собрале во Салата за тенис во Версај и заколнале дека нема да се раздојуваат сè додека не биде донесен Устав на Франција, на тој начин, било создадено Националното собрание. На 26 август 1789 била донесена Декларација за правата на човекот и граѓанинот, со која Французите се прогласиле за еднакви со своите права за слобода, сопственост и безбедност.
Тек на војанта
Се смета дека Француската револуција како историски период започнува во 1789 година, со состанокот на Националното собрание и освојувањето на Бастилја, а завршува околу 1799, со државниот преврат на 18 бример (9 ноември и 10 ноември 1799) од страна на Наполеон Бонапарт. Во следните 75 години, Франција ќе биде управувана како република, диктатура, уставна монархија и империја. Исто така, револуцијата ќе создаде трајна поделба помеѓу приврзаниците на револуционерните идеи и бранителите на стариот режим, помеѓу антиклерикалците и католичката црква.
Наполеон Бонапарт
Наполеон e роден на 15 август 1769 во Ајачо, на островот Корзика. Татко му бил адвокат кој се борел за Корзијската независност, но откако Французите го освоиле островот во 1768, тој служел како обвинител и судија, и влегол во Француската аристократија како гроф. Пред започнувањето на Револуцијата, тој станал полковник (1791) во Корзијската национална гарда. Во 1793, Корзика се декларирала како независна, а Бонапарт, Француски патриот и Републиканец, побегнал во Франција со неговото семејство. Во 1796 тој се оженил со Жозефина де Боарне, вдовица на аристократ.
Во 1796, Бонапарт бил ставен за командант на Француската армија во Италија. Неговата моќ и популарност во Франција го заплашиле Директориумот (тогашната влада), па затоа во 1798 година го упатиле во Египет каде што требало да ја попречи британската трговија со Индија. Тој победил четири Австријски генерали последователно, секој со супериорна надмоќност, и ги принудил Австрија и нејзините покраини да склучат мир. Во 1798, за да ја спречи трговијата на Британците со Истокот, тој водел експедиција на Отоманскиот Египет, кој го освоил. Во 1799 тој не успеал да ја освои Сирија, но победил во една битка над Отоманците во Абу Оир (Абукир). На Франција, меѓувремено, и се спротивставувала нова коалиција; Австрија, Русија, и помалку моќната поддршка од Британија.
Бонапарт, не толку скромно, решил да ја остави својата армија и се вратил назад да ја спаси Франција. Во Париз, тој се вклучил во заговорот против владата. Во државниот удар на 9-10 ноември 1799 тој и неговите колеги ја преземале власта и установиле нов режим - Конзулатот. По негово уредување, Бонапарт, како прв конзул, имал речиси диктаторска сила. Уредувањето било променето во 1802 за Бонапарт цел да живот биде конзул и во 1804 се прогласи за император. Секоја промена што ја вршел добивал голема согласност од избирачкото тело. Во 1800 тој ја осигурал својата власт со преминувањето на Алпите и разбивајќи ги Австријците кај Маренџо. Потоа тој преговарал за европски мир што ја установува реката Рајна за источна граница на Франција. Исто така се согласувал со папата (Конкорд од 1801), што придонело Французите да имаат домашна спокојност и да ја прекинат расправијата со Римокатоличката црква за време на Револуцијата.
Така, феудализмот и искористувањето на селаните со владеењето на Наполеон биле искоренети и била воспоставена слобода на религијата (освен во Шпанија). На секоја земја и бил дозволен устав и парламент со закон. Бил доведен француски систем на администрација и правосудство. Школите биле ставени под централна администрација, а јавните школи биле во замисла. Високото образование било отворено за сите оние кои ќе се квалификуваат, без разлика на класа или религија. Секоја држава имала академија за промовирање на науките и уметностите. Плати биле обезбедени за еминентни образовани луѓе, особено за научниците.
Во 1812, Наполеон, чие сојузништво со Александар I пропаднало, лансирал инвазија на Русија. Наполеоновата војска успеала да навлезе во Москва, која ја напуштиле руските единици и голем дел од цивилното население. Наместо мир, напаѓачите доживеале отпор и зимското невреме сосема ги уништило. Кампањата завршила во катастрофално повлекување од Москва во 1813. Во април 1814, неговите маршали одбиле да продолжат со отпорот. Откако сојузниците го одбиле неговото доброволно симнување од престолот во корист на неговиот син, Наполеон безусловно абдицирал и бил прогонет на средоземниот остров Елба. Марија Луиза и неговиот син биле ставени во притвор на нејзиниот татко, царот на Австрија. Во март 1815, тој побегнал од Елба, стасал до Франција и ги придобил силите испратени да го заробат. Во Париз, тој донел нов, подемократски устав и неговите ветерани од претходните битки го поддржале. Наполеон барал мир од сојузниците, но тие го одбиле, па тој нападнал прв. Резултатот бил пораз во Битката кај Ватерло, Белгија, на 18 јуни 1815.
По поразот кај Ватерло, Наполеон ја потпишал својата втора абдикација на 22 јуни; на 28 јуни кралот Луј XVIII бил повратен на францускиот престол, со што завршиле т.н. Сто дена. Тој бил прогонет на Св. Елена, изолиран остров во југот на Атлантскиот Океан, каде останал до неговата смрт на 5 мај 1821.
По сто дена од владеењето на Наполеон, во јули 1815 година од Белгија се вратил на власт Луј XVIII. По него, власта била преземена од страна на Шарл X (1824-1830), кој започнал војна со револуционерите и чија цел била да го врати во практика стариот феудален поредок. Таа борба наишла на голем отпор од страна на француската буржуазија. Во јули 1830 година избувнала Јулската револуција по која за крал бил поставен Луј Филип, војвода од Орлеан.
Во февруари 1848 година Франција влегла во уште една револуција која довела до создавање на т.н. Втора република. За нејзин претседател бил поставен Луј Наполеон Бонапарт.
Империјата на Наполеон III
Луј Наполеон Бонапарт со државен удар во 1852 година се прогласил за цар на Второто Царство а тој бил преименуван како Наполеон III. Наполеон својата империја ја вовлекол во Кримската војна (1853-1856), преку која го подигнал меѓународниот углед на Франција во Западна Европа. Согледувајќи дека Франција ќе биде првиот непријател при создавање на едно Германско Царство, Ото фон Бизмарк настојувал по секоја цена Франција да ја испровоцира и да ја вовлече во војна против Прусија. Во тоа и успеал, каде Прусија го освоила шпанскиот престол поставувајќи го принцот Леополд на тоа место. Веднаш по ова, Наполеон III му објавил војна на Бизмарк, позната како Француско-пруска војна. Војната започнала на 19 јули 1870 година, во која Франција била на страната на поразените и по ова затворен на 2 септември 1870 година од страна на Прусија.
На 4 септември 1870 година, на веста за поразот на француските војски била создадена Третата Француска Република, која се стремила да ја продолжи војната со обединетите германски сојузници. На 28 јануари 1871 година, поради големиот притисок од страна на германската коалиција, француската влада потпишала капитулација во Париз и ги загубила Елзас и Лорен. На 17 февруари 1817 година за посредник бил избран Адолф Тјер. Поради огромното незадоволство од страна на француското население, на 26 март 1817 година се развила Париската комуна, првата пролетерска револуција како резултат на париските работници против владината војска која не сакала да ја продолжи војната против окупационите сили на Германија. По големи борби, францускиот претставник Адолф Тјер успеал да ја задуши Париската комуна на 28 мај 1871 година, убивајќи повеќе од 20 000 луѓе. Но идејата за Париската комуна останала жива, па така на 28 март 1882 година било воведено обавезно и бесплатно основно образование, а на 24 јуни 1894 година бил извршен атентат на претседателот Сади Карно, кој се борел за ограничување на синдикалните права. На 3 јули 1905 година бил изгласен закон според кој државата се одвоила од црквата.
На 3 август 1914 година Германија објавила војна на Франција, по кое Франција влегла во Првата светска војна. По крајот на првата светска војна, Франција излегла како победник, а на 28 јуни 1919 година во Версај бил потпишан договор според кој Германија ги вратила Елзас и Лорен на Франција.
Во текот на март 1939 година, Велика Британија и Франција дале гаранција на Полска за нејзиниот суверенитет и териоторијална целост. Тоа означувало дека доколку некој ја нападне, тие треба да му објаваат војна. Кога на 1 септември 1939 година Германија ја нападнала на Полска, одговорот на двете демократски државил не закаснал и од 3 септември тие влегле во војна. Франција кон војната се однесува со голема незагриженост, бидејќи во почетокот не сакала ниту да влезе во истата. Таа сѐ уште ги помнила последиците од Првата светска војна и во никој случај не сакала да се повторат. Ова е еден од фактите зошто француските војски по нејзините граници не воделе активни воени дејствија. Во тоа време, Адолф Хитлер ја зазима Полска и ја поделел со Сталин, преку кој ги префрлил своите сили на запад. Преговорите за воена соработка помеѓу Франција и СССР течеле во текот на цела 1939 година, но тие не дале некаков резултат. Франција појавила поголем интерес кон војната во времето кога Германија ја нападнала на Норвешка. Во април и мај 1940 година, француските и англиските сили се бориле на страната на Норвешка, но истите биле поразени. Франција по ова ја убедила на Англија да постави морска блокада на Германија, според кое Хитлер подоцна изгубил голем број на стока која се превезувала. Но тие сојузниците на Антантата не сметала дека Сталин и Хитлер имаат постигнато активен договор за трговска размена.
Адолф Хитлер во целост се плашел да ја нападне Франција, и затоа околу дваесет пати одбивал да ја нападне. Кон напад се решил на 10 мај 1940 година. Три германски девизии ја нападнале Холандија, Белгија и Луксембург. Северно од линијата Маџино, генералот Хајнц Гудеријан успеал да навлезе зад грб на французите, спуштајќи се по реката Сома и затворајќи ги сите англиски, француски и белгиски делови северно од Луксембург. Се насочил кон Динкерк, од каде се префрлиле во Англија но бил сопрен од страна на англиската флота. Од 1 јуни до 4 јуни поголем дел од тие војници биле спасени. По ова, Франција официјално го повикал САД да се вклуќи во војната, но Рузвелт не можел да го прифати тоа. На 14 јуни Париз паднал под окупацијата на Германија а властите се повлекле во Бордо.
Истоивремено се создале и две страни. Едната, на чело на Рено сакала војната да продолжи преку префрлање на француската војска во Англија и Алжир, а другата, на чело со Филип Петен сметала дека Франција треба да се предаде за да се спаси од несмасната германска окупација. Од овие две фракции победила втората. Имено, на 18 јуни Франција потпишала капитулација. Според тој документ, државата била разделена на три региони: Елзас и Лотарингија биле вратени на Германија, северна Франција заедно со Париз и целото атлантско крајбрежје повторно окупирани од Германија, а јужниуот дел од Франција останал самостојна држава која била управувана од страна на Патен како државен претставник. По името на нејзиниот главен град Виши, оваа област била позната и како Вишистка Франција. Таа потполно била ставена на услугите на Нацистичка Германија. По нејзиното создавање, Патен организирал суд според кој ги осудил сите оние кои биле против неговата опција, вклучувајќи го и пол Рено.
Можеби единствениот французин, којшто јавно се противил за капитулацијата и за продолжување на војната бил генералот Шарл де Гол. На 18 јуни во Лондон тој дал исказ според кој ги повикал сите французи да му се спротивстават на новиот режим во Франција. Со претходно согласие на Рузвелт, било создадено движењето познато како Слободна Франција. Истото не било признаено од страна на САД кој продолжил да ги поддржува дипломатските односи од Ваши. Во август 1940 година англичаните ја нападнале француската флота во Оран и ги поразиле. Од овде односите помеѓу Де Гол и Черчил се влошиле. Всушност во текот на целата војна Франција и Англија останале во лоши односи поради фактот што англичаните се стремиле да заземат некои француски колонии, како на пример Сирија. Првите акции на движењето на Слободна Европа биле поразителни. Во Битката за Дакар, тие доживеале пораз. Тогаш Де Гол отишол во африканските колонии на Франција и побарал поддршка од месното население и француските службеници. По ова Франција доживеала успех и кон 1942 година тој веќе имал создадено своја сопствена војска. Кога во ноември 1942 година, Англија и САД ги нападнале Мароко и Алжир, кои биле француски колонии, Де Гол побрзал да отиде на лице место. Неговата цел била да се создаде француска емигрантска власт која официјално ќе учествува во борбата против Нацистичка Германија.
И покрај тоа што во војната во Северна Африка учествувале и француски војски, всушност тие не биле способни се борат за ослободувањето на самата Франција. Велика Британија и САД решиле да отворат нов фронт во Франција во летото 1944 година. На 6 јуни започнала операцијата Оверлорд односно Битката за Нормандија. Во битката, Де Гол успеал да ги убеди своите сојузници во битката да вклучат француски војски. На 25 август и операцијата Дракон, германците започнале да ги губат своите позиции. Кога сојузниците се приближувале кон Париз, Адолф Хитлер наредил на германскиот командант градот да биде разрушен, за кое тој не го послушал. Прв во градот влегла тенковската девизија од Слободна Франција. Де Гол бил прогласен за “спасител на Франција“.
По ослободувањето на Париз во август 1944 година се создала т.н. Привремена република. Како претседател на Францускиот комитет за национално ослободување, генералот Шарл де Гол станал нејзин премиер. Во неговата власт учествувале сите политички сили. Од војната, државата била многу истрошена, не толку од воените дејства колку од грабењето на француските богатства од страна на германците. Во првите денови по ослободувањето настанале нереди предизвикани од страна на колабористите. Филип Патен бил помилуван од страна на Де Гол и пратен во затвор, но сите други биле погубени. Проститутките кои за време на војната се занимавале со германските војници претрпиле големи понижувања. ФКП претендирала да биде избрана како партијата на застреланите, но подоцна се утврдило дека имала многу малку жртви. Основна цел на Де Гол била да наложи умерен десно ориентиран Устав, но тоа во тој момент не било можно. Во 1945 година тој ја претставил програмата за идната Франција и нејзиниот народ. Но проблемот бил тоа што и покрај тоа што имал голема популарност сред населението, зад него не стоела никаква партија, а популарноста на ФКП нараснувала сè повеќе. Така ФСП победила на првите парламентарни избори и веднаш предложиле крајно лев проект за новиот Устав. Но истиот не бил прифатен од страна на Де Гол, кој го протурлак на референдум, укажувајќи им на избирачите да не го одобруваат истиот. Но вториот проект на комунистите и социјалистите бил поумерен и бил усвоен од страна на 40% од гласовите, 30% биле против и 30% воздржани. Така стартирала со работа четвртата француска држава.
На 13 октомври 1949 година, Франција станала член на НАТО. Според Уставот, најголемата власт била во рацете на Народното Собрание, претседателот немал скоро никакви права. Биле формирани четири политиќки партии: ФКП, ФСП, Радикалите и Народното републиканско движење – млада конзервативна сила. Никој од овие партии немал мнозинство, поради кое власта многу често се менувала во период од шест месеци. Во 1947 година кога започнала студената војна, комунистите биле избркани од власта, и останатите три партии ја формирале власта на Франција. На изборите во 1951 година учествувало и движењето на Де Гол, Собир на францускиот народ којшто на крајот од изборите собериле најмногу пратеници, но биле далеку од формирале на самостојна влада. Така, во 1956 година генералотнајавил дека се повлекува од политиката. Од друга страна, политичката нестабилност не влијаела за економскиот развој на државата. Франција била иницијатор за создавање на првите “општества“ во 1951 и 1957 година, кои подоцна довеле до создавање на Европската Унија. Во 1947 година започнала војната за независност на Индокина која завршила со пораз на француските сили кај Диен Биен Фу во 1954 година. Истата година започнала и војната за независност на Алжир, најстарата француска колонија. Фронтот за националното ослободување била алжирска терористичка организација која била помагана од месното население. Во 1956 година, француската армија започнала големи акции против таа организација, нанесувајќи и големи порази. Тоа предизвикало големи протести во самата Франција и започнале преговори за ослободување на Франција. Во таква состојба, започнал и заговорот за свалување од власт на четвртата француска република. Во 1958 година во Корзика избувнале првите редови. Преземајќи голем дел од власта, организацијата го поканила на Де Гол да управува со власта.
Првата работа со која се нафатил генералот Де Гол била тоа што им дала до знаење на својата армија во Алжир дека нема да се откаже од својата колонија. По ова, тој изработил нов Устав кој бил прифатен од 80% од вкупниот број на гласачи. Преку тој Устав се дало почетокот на петтата француска република. Во нејзината хиреархија, на врвот стои претседателот кој има власт да го распушти Народното собрание и да ја назначува администрацијата. Во декември Де Гол бил избран за прв претседател на Франција во петтата република. По стабилизирањето на власта си, тој покренал иницијатива за ослободување на Алжир потикнувајќи востание во јануари 1960 година. Во 1962 година склучил договор со ФНО и се повлекол од Алжир. Во тој момент неговата популарност била многу голема, проследена и со силна партија која се викала Собир на новата република. Левоориентираните партии биле исфрлени од политичкиот живот на Франција според изборите во Франција од 1962 година. Во 1965 година, Де Гол за вторпат бил избран за претседател, но успешното претставување на социјалистичкиот кандидат Франсоа Митеран бил предзнак за зголемување на притисокот кон Де Гол. Економската политика на Франција била успешна главно поради политичката стабилност и поради тоа што европската интеграција навлегла во успешен период. Во времето на Де Гол, Франција доживеала голем капиталистички развој, предводени од големи компании и стабилен француски франк.
Следувала кризата во НАТО пактот. Кризата започнала Шарл де Гол во 1958 година се противал на силната и голема улога на САД во организацијата и тоа тој го прифаќал како сè поголемата намеса на Обединетото Кралство до САД. Со Меморандум, испратен до претседателот Двајт Ајзенхауер и премиерот Харолд Мекмилан на 17 септември 1958 година, тој потенцирал за создавање на тристрана дирекција, со која Франција би била поставена на исто рамниште заедно со САД и Велика Британија. Тој исто така го потенцирал и опфатот на НАТО да се вклучат и географските области кои биле од интерес на Франција, пред сè ова се однесувало на Алжир. Одговорот од раководството на организацијата не бил позитивно прифатен. Де Гол започнал да гради една независна одбрана на својата држава. Така, официјално на 11 март 1959 година Франција се повлекла од командувањето со НАТО, а три месеци подоцна Де Гол забранил располагање на надворешни јадрени оружја на територијата на Франција. Тоа го принудило САД да ги префрли своите десетици илјади авиони на соседните НАТО бази. Веќе во 1962 година, сите француски вооружени сили биле отстранети од НАТО базите, и сите нефранцуски војски на НАТО биле замолени да ја напуштат Франција. Со тоа било преместено и седиштето на SHAPE на 16 октомври 1967 година од Роквенкорт, блиску Париз во Монс, Белгија. Но, Франција останала лојална на одбраната на Европа од можни комунистички напади од истокот.
Надворешната политика на Де Гол била доста специфична. Таа се засновала на сфаќањето дека Франција била доволно силна земја за да и стои на САД во позадина. Де Гол во времето на втората светска војна имал доста антиамерикански и антианглиски чувства. Тогаш тој повеќе ги претпочитал Германија и Италија како партнери отколку САД и Англија. Во 1966 Де Гол најавил повлекување од Европската економска заедница, бидејќи сметал дека не може да располага со целиот суверенитет на Франција. Тој бил голем противник на Англија да се приклучи кон Европската економска заедница, притоа забранувајќи и двапати.
Со влошувањето на односите со САД, Де Гол пробал да ги подобри оние со СССР, сметајќи го за едниствениот геополитички сојузник на Франција. Крајот на владеењето на Де Гол бил проследен со настаните од 1967 до 1969 година. Левицата се претставила многу добро на изборите од 1967 година. Следната година биле предизвикани масовни протести од страна на студентите кое движење било насочено лично против Де Гол. Во 1969 година, претседателот закажал референдум за законот на територијалната поделба, но истиот го загубил. По референдумот, Де Гол подал оставка.
Во периодот од 1969 до 1974 година, претседател на Франција станал Џорџ Помпиду, кој претходно бил премиер во периодот од 1962 до 1968 година. Тој ја продолжил внатрешната политика на својот претходник, овозможувајќи и на Англија да стане член на Европската економска заедница и подобрувајќи ги односите со САД. Во 1974 година бил наследен од страна на Валери Жискар де Естен, водач на независната републиканска партија и близок соработник на Де Гол. На власт дошол благодарение на слабата позиција на голистите и нивната партија, како и благодарение на Жак Ширак кој го поддржал. Така во периодот од 1958 година до 1981 година на власт биле десничарските сили.
Во почетокот, петета република се сметала како империја на Де Гол, која би се распаднала по неговото заминување но таа се покажала толку делотворна што до ден денес претставува една од најголемите сили во светот. Со доаѓањето на Франсоа Митеран на власт во 1981 година, постоењето на републиката се ставило под испит бидејќи тој бил во сојуз со комунистите. Тој сакал да го намали седумгодишниот мандат на претседателот како и неговите права, но се покажало дека и покрај тоа што е на власт не бил во можност тоа да го оствари. На претседателската функција останал два мандати, во периодот од 1981 до 1995 година без од корен да го промени францускиот економски развој.
Негов наследник е Жак Ширак кој бил шеф на голистите од 1972 година. Ширак е оценет како еден од најактивните француски претседатели кога станува збор за меѓународната политика. Тој бил еден од главните противници и предводник на коалицијата против Соединетите Американски Држави, кои во тој момент се подготвувале да го нападнат Ирак. И покрај постојаниот притисок од страна на САД, Ширак се заканил со вето на секоја резолуција која ќе биде донесена во советот за безбедност на Обединетите Нации, која би дозволила каква било акција против суверенитето на Ирак. За време на неговата посета на Кина, на 21 април 2005, Ширак го потврдува цврстиот француски став против признавање на Тајван, и почитување на островот како составен дел од Кина. Улогата која тој ја одигра заедно со неговиот кабинет во однос на припојувањето на Еврото како национална валута е огромна. Нему му се препишува речиси самоубиствена политичка одлука да го воведе еврото без референдум, нешто на што многу француски граѓани се спротивставија. Но исто така и му се препишува благодарност за реорганизацијата и стимулот кој го доби Францускиот економски систем со воведувањето на еврото, како национална валута.
Неговиот наследник е сѐ уште актуелниот претседател на Франција, Никола Саркози кој потекнува од Унијата за популарно движење. На оваа функција е од 6 мај 2007 година.
- Историја на Франција од Министерството за надворешни работи на Франција Архивирано на 4 јуни 2015 г.
- Историја на Франција од средниот век до 19 век (на француски)
- на Франвија[мртва врска]
- Мрежно место за историјата на Франција (на француски)
- За историјата на Франција Архивирано на 26 април 2009 г. (на англиски)
- Втора светска војна (на англиски)
- Simon Kitson's Vichy web-page Архивирано на 11 септември 2009 г.
- "Becoming France," David Bell, The New Republic, 1 април 2009 Архивирано на 27 март 2009 г. (in English)
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
