From Wikipedia, the free encyclopedia
Tellus (-ūris, f.), seu Terra, est tertius planeta a Sole stella sua, densissimus planeta, quintus a maximo ex octo systematis Solaris planetis, et maximus ex quattuor Systematis Solaris planetis terrestribus. Ea aliquando appellatur Mundus, planeta Caeruleus,[1] Tellus/Terra Mater, et adeo in variis linguis ipso nomine Latino Terra. Signa Telluri Medio Aevo data sunt 
et 
.
.jpg) Tellus | |
| Repertum | |
|---|---|
| Reperta a | ― |
| Reperta anno | nota antiquis |
| Proprietates orbitales | |
| Intervallum a sole (ua) | 1 ua |
| Axis semimaior | 149597887 km |
| Perihelion | 147098074 km |
| Aphelion | 152097701 km |
| Eccentricitas | 0.01671022 |
| Periodus orbitalis | 365.25696 diebus |
| Inclinatio orbitalis | 0.00005° (epochi 2000) |
| Satelles | 1 |
| Satellitis nomen | Luna |
| Proprietates physicae | |
| Media diametrus | 12745.591 km |
| Area | 510065284.702 km2 |
| Massa | 5.9736 × 1024 kg |
| Densitas | 5.515 g/cm3 |
| Gravitas | 9.81 m/s2 |
| Velocitas effugiendi | 11.186 km/s |
| Periodus rotationis | 23 h 56 min |
| Inclinatio axialis | 23.44° |
| Albedo | 0.367 |
| Temperatura | 200 K min, 288 K med, 330 K max |
| Proprietates atmosphaericae | |
| Pressio atmosphaerica | 101.325 kPa |
| Nitrogenium | 78.01% |
| Oxygenium | 20.95 % |
| Argon | 0.93 % |
| Carbonii dioxidum | 0.04% |
Domus millionum specierum, genere humano non excepto, Tellus nunc est solus universi locus ubi vitam esse scimus. Planeta abhinc annorum 4.54 milia millionum formatus est, et in eius superficie abhinc milia millionum annorum apparuit vita. Biosphaera Telluris atmosphaeram aliosque abioticos planetae status magnopere mutavit, auctum organismorum aerobiorum et formationem tabulati ozoniferi sinens, quod, una cum magnetico Telluris campo, noxiam Solis radiationem occludit, vitam supererram exsistere sinens. Geophysicae Telluris proprietates, et geologica planetae historia et orbis, vitam hoc aevo persistere siverunt. Planeta vita mustenturus ire putatur tantum 500 milliones annorum.
![Thumb](#/media/Fasciculus:Volcán_Chimborazo,_"El_Taita_Chimborazo".jpg)
Sicut omnes planetae, Tellus vi et gravitate formam globi habet; cum autem circum axem suum rotetur, in polis aliquatenus plana est. Inde circumscriptio lineae aequinoctialis 40075.004 chiliometrorum longa 134.336 chiliometra longior est circumscriptione polari (39940.638 km), quae sunt 0.34 centesimae. (Diametri ergo sunt 12756.270 km, sive 12713.500 km.) Telluris autem forma non exacte est ellipsoidica: ea, geoides nominata, nonnullis locis ±100 metra a forma ellipsoidae differt. Cum Tellus globus non sit, qui altissimus sit mons Telluris, dici non potest, nam altitudinem maximam super maris aequor Mons Everest (in iugo montium Himalaia) tenet; maxime autem a medio Telluris distat apex montis igniferi Chimborazi (in Aequatoria),[3] fundamentum et summum montis Maunae Keae (in Havaiis) maxime distant.
Tellus est maxima in numero planetarum saxis structorum nostri systematis solaris. Ceteri autem planetae ita structi sunt minores, (velut Mercurius, Venus, Mars, vel Planetoides); planetae maiores (sicut Iuppiter) in primis e gas constant.
Tellus orta est abhinc annorum circa 4550 milliones, et veterrimi Telluris lapides, zircon, 4385 milliones annorum habent. Intra 100 milliones annorum tot meteoritae in Tellurem cadebant elementaque radiantia tantum calorem efficiebant, ut Tellus recens maxima e parte liquesceret. (Fortasse etiam alter planeta Martis magnitudine cum Tellure collidens hoc effecit simulque Lunam genuit.) In Tellure, liquida elementa vi et gravitate dirempta sunt ut gravissima, praecipue ferrum, medium locum tenerent, leviora autem, praecipue oxygenium, silicium, aluminium, sphaeram extremam fingerent. Quibus ex elementis mineralia silicium continentia orta sunt, quae corticem Telluris fingunt. Cum Tellus in primis e ferro, niccolo, silicio, oxygenio, aluminio exstet, densitas Telluris est maior, nempe 5.515 g/cm³.
Sicut plerique planetarum Telluris similium maiorumque satellitum Telluris ipsius superficies duas in partis seu hemisphaeria divisa est: hemisphaerium terrarum atque hemisphaerium aquarum. In hoc aevo, maria 70.7 centesimae superficiei tegunt. Terrae (29.3%) in primis septem continentes faciunt: Asiam (maiorem) et Europam (melius in unam coniungendas, scilicet in Eurasiam), Africam, Americam Septentrionalem, Americam Meridionalem, Antarcticam, Australiam. Minores terrae positione non continentes, sed insulae vocantur. Maria sunt: tres oceani (Pacificus, Atlanticus, Indicus), et complura maria minora, sicut Mare Internum et Oceanus Arcticus. In fossa Mariannensis oceanus est altissimus, 11034 metrorum infra maris aequor.
Mensurae seismicae Tellurem tribus e sphaeris constare patefecerunt: e Telluris nucleo, amictu, cortice. Hae sphaerae planis discontinuitatis seismicis in vices terminantur. Cortex parsque superior amictus lithosphaeram faciunt. Inter 50 ac 100 chiliometra crassa est divisaque in laminas tectonicas, et magnas et parvas. Laminae maiores plerumque continentes aequiperant praeter laminam Pacificam. Hae laminae in saxis partim liquefactis amictus superioris, in asthenosphaera 100 ad 150 chiliometra crassa, moventur. Nuclei Telluris pars exterior liquida est calore plus quam 4000 K, pars interior vi et gravitate firma est.
In media parte Telluris nucleus situs esse videtur.
Atmosphaera Telluris circiter 600 chiliometra altitudinis est. Massa atmosphaerae 5.13×1018 chiliogrammata est, id est decima centesima millesima pars massae Telluris. Pressio aëris in aequoris altitudine 1013 hPa est, densitas aëris 1.293 kg/m3. In aequoris altitudine aër in primis e 78 centesimis nitrogenii, 21 centesimis oxygenii, 1 centesimo argonis exstat. Vapor aquae (0%-5%) etiam in aëre est et tempestates efficit. Praeterea multa et alia gasa minima quidem parte aëri insunt, quae tamen caelo maioris momenti sint, e.g. carbonii dioxidum vel methanum.
Cum atmosphaera Telluris lucis Solis partem caeruleam brevius undatam quinquiens magis dispergat quam partem rubram longius undatam, caelum nobis caeruleum videtur. Aequor autem marium atque oceanorum e spatio cosmico caeruleum videtur, cum aqua ipsa lucem rubram magis absorbat. Inde Tellus etiam planeta caeruleus vocatur.
Status energeticus Telluris maxima e parte de insolatione (de copia radiorum Solis) deque reflexione vel superficiei vel atmosphaerae, ergo de statu radiationis, dependit. Cetera enim tantum 0.02 centesimas efficiunt; etiam periodus Solis macularum plus efficit.
Fere 0.013 centesimae e radionucleoidibus in Tellure dissolventibus oriuntur, 0.007 centesimae homo efficit materiem fossilem urens vel nuclea atomorum findens, 0.002 centesimae ex attritu aestuum fiunt.
Albedo Telluris plus minusve 0.367 est, cuius maiorem partem nubes excitant. Inde temperatura universa est effectiva? 246 K (id est, -27 graduum Celsianorum). Medius autem calor humi est 288 K (+15 graduum Celsianorum) effectus tepidarii causa, quod imprimis vapor aquae ac dioxidum carbonii efficiunt. Extremae temperaturae umquam in Tellure mensae sunt hae: -89.6 gradus Celsiani (21 Iulii 1983 in statione Vostok nominata in terra Antarctica) et +53 gradus Celsiani in Valle Mortis in Civitatibus Foederatis).
Calore medio 15 graduum Celsianorum soni velocitas in aequoris altitudine est circiter 340 m/s.
Unde aqua in Tellurem venerit, praecipue autem, cur plus aquae in Tellure sit quam in ceteris planetis Telluris similibus, adhuc non satis liquet. Pars aquae e magmate evaporavisse et inde e medio Telluris orta esse putatur. Quod tamen tantam copiam aquae explanare nequit. Aliae partes e stellis crinitis, ex obiectis ultra Neptunum revolventibus, ex asteroidibus in Tellurem ceciderint. Isotoporum ratio deuterii pro protio (D/H ratio) in maribus mensa magis aequat ei in chondritis carbonicis inventae (quae reliquiae asteroidum in Tellurem casorum sciuntur), sed minus ei in stellis crinitis vel obiectis ultra Neptunum revolventibus exploratae.
 | |||
| Tellus/Luna | Venus | Mercurius | Sol (normam respiciens) |
Tellus, una cum systemate Solare, est in Via Lactea galaxia sita, se circa 28000 annorum lucis a media galaxia movens. Ea nunc est circa viginta annos lucis supra planum aequatoriale in spirali Orionis bracchio.
Medium spatium mediae Telluris ac medii Solis circiter 149597870 km est. Quod spatium primo unitatem astronomicam (ua) definiebat, qua unitate astronomi in primis ad intervalla intra systema solare metienda utuntur.
Locus orbitae Telluris, qui Soli proximus est, perihelium vocatur et 0.983 ua a Sole distat, locus remotissimus aphelium vocatus 1.017 ua distat. Orbita Telluris igitur ellipsis est excentritatis 0.0167. Spatium inter Solem et Tellurem autem non constat, sed altero quoque anno 10 cm augetur.
Revolutio Telluris circum Solem nunc 365 d 6 h 9 min 9.54 s durat, quae periodus annus sideralis vocatur. Orbita Telluris linea ecliptica appellatur, planities autem, in qua orbita iacet, planities ecliptica.
Circa Tellurem movetur Luna, cuius ratio massarum ac Telluris tanta est, ut Tellus et Luna nonnumquam systema binorum planetarum vocetur pro planeta ac satellite. Ratio massarum modo in systemate Plutonis et Charontis maior est.
Quod Luna tanta est, declinatio lineae eclipticae valde stabilis est, ut condiciones vitae in Tellure bene maneant.
|
| |||
| Tellus | Luna | ||
Tellus in 23 horis 56 minutis 4.09 secundis circum axim suum rotatur, quod tempus dies sideralis vocatur. Cum autem Telluris orbita circulum non sit, locus Solis die subsequenti non idem est atque die proximo. Spatium temporis inter summos soles, id est inter meridies subsequentis inde paulum longius est die siderali: id spatium dies solaris dicitur qui positione 24 horas continet.
.gif)
Cum axis rotationis Telluris (hoc in aevo) 23.44° a linea ecliptica declinet, utraque hemisphaera (septentrionalis ac meridionalis) diversis orbitae locis diverse illustratur, unde tempora anni caelum suum efficientia oriuntur.
Luna in Tellure non solum in maribus, sed etiam in terris (circa semimetrum) et in Telluris amictu aestus efficit, qui rotationem Telluris circum se ipsam paulatim frenant, ut dies circiter 20 µs per annum longiores fiant. Ex energia rotationis calor fit, impulsus rotationis a Tellure in Lunam transfertur, ut Lunae orbita altero quoque anno 4 centimetra a Tellure removeatur. Mensurae spatii inter Lunam et Tellurem instrumento laserico factae ex anno 1995 hoc effectum iam diu suspicatum demonstraverunt.
Alia argumenta haec sunt: in curalii fossilibus anuli crescendi inveniuntur, qui omni die unum vestigium relinquebant. Item annorum singulorum vestigia inveniuntur. Inde numerum dierum anni pristini linquunt et annus constans ex illo numero aevo geologico auctus esse habetur.
Etiam Solis defectiones litteris mandatae demonstrant diem longiorem factum esse, nam si dies aequus mansisset, defectiones aliis locis visae essent.
Olim Tellus et Luna rotationem coniunctam habeant, Tellus quoque Lunae unam atque eandem partem praebeat, dies futurus quadraginta septem dies hodiernos contineat, nisi antea Sol se expandens hoc systema disturbet.
Adhuc sola in Tellure vita probatur. Tamen vita iam paucis annis post frequentissimos asteroidum casus in Telluris primordiis coepisse videtur. In saxeis sedimentis adhuc ante 3850 milliones annorum genitis, quae in regione Isua (in Groenlandia) inventa sunt, rationes isotoporum carbonii (C-12 / C-13) a norma discrepant, forsan vitae causa. In saxis ante 3500 milliones annorum genitis Warrawoonae (in Australia) nonnulli viri docti cyanobacteria fossilia inventa esse existimant. Certa autem sunt bacteria fossilia e formatione Gunflint (in Ontario / Canada) ante 1900 milliones annorum genita.
Evolutio et chemica et biologica cum historia caelorum arte coniuncta est, nam vita quidem de condicionibus datis dependit, sed ipsa Tellurem mutat. In primis photosynthesis satorum atmosphaerae oxygenium dabat, ut nunc atmosphaera res oxydans sit. Etiam Telluris albedo satis terras tegentibus mutata est.
Vetustiores sententias de Telluris vitaeque origine legere potes (e. g.):
Tellus hodie non in quinque, ut e.g. apud Ovidium legimus, sed in septem zonas dividitur:
Zona polaris borealis arctis vocatur, maiore e parte mare est. Zona polaris australis antarctis vocatur, maxima e parte continens Antarctica est. Propria harum zonarum sunt multa nix vel glacies, frigus, sed etiam dies vel nox semestris. Videntur etiam aurorae boreales.
Zonae temperatae a circulis polaribus ad 40° latitudinis patent. In zonis temperatis tempora anni (ver, aestas, autumnus, hiemps) manifeste dignoscuntur, et spatium diei noctisque in cursu anni valde variatur. Arbores imprimis sunt coniferae vel frondeae, quae frondem autumno amittunt.
Hae inter 40° latitudinis et circulum solstitialem (Cancri) vel circulum brumalem (Capricorni) sitae sunt. Spatium diei noctisque paulum tantum variatur. Hae regiones dignoscuntur: aridae, hieme umidae, aestate umidae, semper umidae. In aliis regionibus, e.g. circum mare Internum, multa et varia genera satorum crescunt, in aliis parca, in desertis sicut Sahara nulla.
Haec zona ab utraque parte circuli aequinoctialis ad circulos solstitialem et brumalem spectat. In zona tropica, et dies et noctes semper duodecim horas manent. Sol autem partim per meridiem, partim medium per caelum, partim per septentrionalem cursum diei facit, unde verbum tropicae ortum est (Graece: τρόπος 'versio').
Dignoscuntur regiones tropicae semper umidae et aliquotiens umidae. Illis non sunt tempora anni; his autem tempus aridum et tempus pluviosum. Proprii eis sunt campi ampli, ubi herbae graminaque varia crescunt. Qui campi in Africa savanna, in America Meridionali pantanal, vocantur. Illis regionibus semper umidis etiam propriae sunt silvae incaeduae, quae etiam silvae pluviales tropicae vocantur, quaeque generibus et arborum et florum et bestiarum abundant.
Cum axis Telluris ad lineam eclipticam 23.44° inclinatus sit, tempora anni sunt varia, in primis in zonis temperatis. Haec enim inclinatio efficit, ut dies vere ac aestate longiores sint noctibus et tum terrae mariaque plus radiorum solis accipiant. Dies praecipui sunt:
21 Decembris: Solstitium (brumale). Sol in tropico Capricorni (brumali) iter per caeli verticem facit. In hemisphaera septentrionali, dies brevissimus adest et hiems incipit; in hemisphaera australi, dies longissimus est et aestas incipit. In polo arctico media nox adest; in polo australi meridies.
20 Martii: Aequinoctium (vernale). Ubique terrarum dies et nox duodecim horas manent. In septentrionibus ver incipit; in austro autumnus. Sol in linea aequinoctiali per caeli verticem iter diei facit.
21 Iunii: Solstitium (aestivum). Sol in circulo Cancri (solstitiali aestivo) iter per caeli verticem facit, diem longissimum et aestatem incipiens in septentrionalibus, diem brevissimum et hiemem incipiens in australi.
22 Septembris: Aequinoctium (autumnale). Sol in linea aequinoctiali iter per caeli verticem facit. In septentrionibus incipit autumnus, in austro ver.
Homines priores erant pauci, et venationibus collectionibusque vescebantur. Rebus novis neolithicis factis, agricultura et pecuaria coeperunt (in "luna dimidia frugifera" millennio undecimo, in Sina millennio octavo, et in terra nunc Mexicana millennio sexto a.C.n.). Inde segetes plantaeque sata naturalia depulerunt. Inductione industriarum (a saeculo undevicensimo) non solum regiones amplissimae mutatae sunt, sed etiam pollutio aquarum, humorum, aeris crevit. Gasa sicut carbonii dioxidum Tellurem calefacere itaque caelum mundanum mutare videntur. Numerus autem hominum crescere nondum desiit. Anno 1920 1800 millionesdubsig hominum Tellurem incolebant; anno 2005 6400 milliones; anno 2050 plures quam 9000 milliones fore divinantur. Homo iam effecturus est, ut paene totidem genera bestiarum satorumque exstinguantur atque in fine aevi cretacei exstincta sunt.
 |
 |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
