Mundus

Mundus sensu moderno est universitas rerum ad condicionem et cognitionem humanam essentialiter relatarum. Ea sola quae in mundo exsistunt exstiteruntve significabilia sunt et quidem quae intellegi, cogitari verbisque describi possunt. Mundus non modo ad statum hominis et vitam terrestrem refertur (ut in Io. 17.11 "et iam non sum in mundo, et hi in mundo sunt"), sed etiam ad ea omnia quae ad eius "supellectilem" ontologicam pertinent. Tres illi mundi Popperiani ad ontologiae studium pertinent. Mundus mutabilis est sed, cum rerum condiciones inter se cohaerescant, ordinem quendam petit.

Quidam ex mundo aeternitatem capessans. Xylographia quae ad Flammarion referri solet.

Res quae quandoque observatur et profertur mundus dicitur. Itaque Plinius, cum ebrietatem dixit nulla in parte mundi cessare,^[1] mundo illo gentem humanam significavit. Simili ratione, si quis de mundo invisibili loquatur, ad Furias aut Manes aliosve spiritus proferre videtur.

Mundus apud antiquos

Mundus multas quaestiones etymologicas movet. De origine formae nihil certi scimus. Sunt qui mundum ab adiectivo q.e. mundus 'lautus' ductum esse credant.^[2] Quae etymologia uniformis, cum significationes cosmo Graeco congruentes profert, quasdam significationes mundi paene omittere videtur, quae a cosmo deduci non possunt. Quae cum ita sint, ceteris praeferenda esse videtur explicatio ab Ioanne Paulo Brachet reperta,^[3] quam quantum poterimus sequemur.

Apud antiquos mundus erat firmamentum sive caeli convexum, ubi sidera locum obtinent. Itaque mundus et caelum synonymia quadam cohaerebant, nam ambo cum terra coniungi poterant.^[4] Quamquam igitur mundus eandem fere rem significabat ac caelum, non tamen de summa synonymia agebatur, namque — si subtiliore distinctione utamur — caelum potius pars mundi erat. Illud enim locus tempestatum ac noctis dieique vicissitudinis erat,^[5] minine autem mundus, qui convexum siderum firmamentum significabat.^[6] Quam differentiam prae se tulisse videtur poeta Ennius in Scipione, cum genetivo epexegetico caeli usus de mundo caeli locutus est,^[7] Oritur inde quaestio, quidnam apud Romanos antiquos fuerit mundo illi caelesti contrarium. Consentaneum est de mundo quodam inferiore vel inferno cogitare. Et certe eiusmodi mundi mentionem fecit Cato Censorius: "mundo nomen inpositum est ab eo mundo, qui supra nos est; forma enim eius est, ut ex his, qui intravere, cognoscere potui, adsimilis illae."^[8] Mundus ille cum mundo Cereris aequari potest, qui initio cella frumentaria subterranea fuisse videtur. Constat numina terrestria simul inferna et agrestia esse potuisse. Itaque fieri potest, ut etiam cultus in mundo Cereris institutus hanc naturam duplicem haberet.^[9] Itaque mundus qui infra erat nomen ex mundo caeli acceperat, quod formae instar huius esset.

Mundus caeli et (per metaphoram formalem) mundus Cereris notionem 'mundi' vetustate antiquissimam exhibent. Postea, sed iam aetate archaica, κόσμος, notio Graeca, 'mundi' notionem attigit, quo attactu mundus ordinationis connotationem accepit novasque significationes adsumpsit, sicut mundum muliebrem, quo continebantur "specula matulae unguenta vasa unguentaria."^[10]

Ad summam, apud Romanos antiquos mundus in primis caelum sidereum sive firmamentum significavit, in quo sidera fixa erant.^[11]

Nexus interni

• Cosmotheoria
• Mundus novus
• Mundus vetus
• Pax mundi
• Tellus (planeta)

Notae

1. Plin. Nat. 14.149 "nullaque in parte mundi cessat ebrietas."
2. Sicut Puhvel 1976, qui etymon posuit *mud-nó- 'elutus' < *mew-d- 'umeo'.
3. Brachet 2007.
4. Cic. Part. 56 "in terris mundoque"; Lucr. 6.50 "in terris caeloque."
5. Cf. Haudry 1982.
6. Cf. "sidera mundi" (Catull. 64.206; Verg. Aen. 9.92); "lumina mundi" (Catull. 6.1; cf. Verg. Georg. 1.5-6.). Le Bouffle 1987: 187-191; Brachet 2007: 52-53.
7. Enn. Varia 9 V. "mundus caeli vastus constitit silentio"; cf. Brachet 2007: 53.
8. Fest. Verb. 157. Eiusmodi mundi mentionem fecit etiam Plutarchus (Rom. 11.2).
9. Le Bonniec 1958: 184; Bendlin 2002; Brachet 2007: 56.
10. Dig. 34.2.25.10. Brachet 2007: 49-50.
11. Le Bouffle 1987: 136.

Bibliographia

• Bendlin, Andreas. 2002. Mundus Cereris: eine kultische Institution zwischen Mythos und Realität. Ἐπιτομὴ τῆς οἰκουμένης : Studien zur römischen Religion in Antike und Neuzeit für Hubert Cancik und Hildegard Cancik-Lindemaier, ed. Christoph Auffarth & Jörg Rüpke, 37-73. Steiner.
• Brachet, Jean-Paul. 2007. Les différents mundus du latin: homonymie et histoire des mots. L'homonymie dans les lexiques latin et grec, ed. Alain Blanc & Alain Christol, 47-62. De Broccard.
• Haudry, J. 1982. Les trois cieux. Études indo-européennes 1: 23-48.
• Le Bonniec, Henri. 1958. Le culte de Cérès à Rome des origines à la fin de la République. Klincksieck (Études et Commentaires, XXVII).
• Le Bouffle, A. 1987. Astronomie, astrologie. Lexique latin. Picard.
• Löwith, Karl. 1960. Der Weltbegriff der neuzeitlichen Philosophie. Winter.
• Puhvel, Jaan. 1976. The Origins of Greek Kosmos and Latin Mundus. American Journal of Philology 97: 154-167.