From Wikipedia, the free encyclopedia
Մեքսիկական նարկոպատերազմ (իսպ.՝ Guerra contra el narcotráfico en México, Մեքսիկայում սովորաբար կիրառվում է կրճատ տարբերակը՝ «պատերազմ նարկոյի դեմ» (իսպ.՝ Guerra contra el narco))[15], ասիմետրիկ զինված հակամարտություն[16][17] Մեքսիկայի կառավարության և թմրամիջոցների ապօրինի շրջանառությամբ զբաղվող տարբեր սինդիկատների միջև[18]։ Մեքսիկայում թմրամիջոցների դեմ պայքարը նոր փուլ մտավ 2006 թվականին, երբ երկրի Զինված ուժերը միջամտեցին՝ նպատակ ունենալով նվազեցնել թմրամիջոցների ապօրինի շրջանառության հետևանքով առաջացած բռնությունը։ Կառավարությունը հավաստիացրեց, որ իրենց հիմնական նպատակը կարտելների վերացումն ու թմրամիջոցների ապօրինի շրջանառության կանխումն է։ Այս հակամարտությունը, որը ղեկավարում է Միացյալ Նահանգների դաշնային կառավարությունը, հաճախ նկարագրվում է որպես թմրամիջոցների դեմ գլոբալ պայքարի մեքսիկական թատերաբեմ[19]։
 | |
|---|---|
 | |
| Թվական | դեկտեմբերի 11, 2006–ներկա |
| Մասն է | Մեքսիկական նարկոպատերազմ |
| Վայր | Մեքսիկայի ողջ տարածքում, երբեմն միջազգային սահմաններով դեպի Տեխաս, Արիզոնա, Նյու Մեքսիկո, Կալիֆոռնիա,[1][2] նաև Էլ Սալվադոր, Հոնդուրաս, Նիկարագուա, Բելիզ, Վենեսուելա, Կոլումբիա, Էկվադոր և Գվատեմալա[3][4][5] |
| Հակառակորդներ | |
 Մեքսիկա
Խորհրդատվությունը և մարզումներն իրականացրել են՝
Պարտիզանական խմբավորումներ՝  Ժողովրդական հեղափոխական բանակ[10]  Սապատիստական ազգային ազատագրական բանակ | Մեքսիկական կարտելներ՝
Թուլացած և ոչնչացած կարտելներ՝
|
| Հրամանատարներ | |
|
|
| Կողմերի ուժեր | |
|
| |
| Ռազմական կորուստներ | |
|
| |
| Ընդհանուր կորուստներ | |
Մեքսիկայի առաջին խոշոր նարկոկարտելի՝ Գվադալախարայի կարտելի ղեկավար և համահիմնադիր Միգել Անխել Ֆելիքս Գալյարդոյի ձերբակալությունը 1989 թվականին հանգեցրեց բռնի միջադեպերի սրմանը[20][21]։ Գվադալախարայի կարտելն այդ ժամանակ գոյություն ունեցող կարտելների դաշինք էր, որը ներառում էր Սինալոայի, Խուարեսի, Տիխուանայի և Ալդաիր Մարիանոյի գլխավորած Սոնորայի կարտելները։ Գալյարդոյի ձերբակալությունից հետո այս դաշինքը փլուզվեց։ Արդյունքում, կարտելների բարձրաստիճան անդամները ստեղծեցին իրենց սեփական կարտելները և սկսեցին պայքարել տարածքների ու թմրամիջոցների շրջանառության ուղիները վերահսկելու համար։
Չնայած թմրամիջոցների առևտրով զբաղվող մեքսիկական կարտելները գոյություն են ունեցել տասնամյակներ շարունակ՝ նրանց ազդեցությունն ուժեղացավ 1990-ականներին կոլումբիական Կալիի և Մեդելյինի կարտելների ոչնչացումից հետո։ Մինչև 2007 թվականը մեքսիկական նարկոկարտելները վերահսկում էին Միացյալ Նահանգներ մտնող կոկաինի 90%-ը[22][23]։ Սակայն մեքսիկական իշխանությունների կողմից կարտելների դեմ ձեռնարկված գործողությունները՝ մասնավորապես Տիխուանայի և Ծոցի (Գոլֆո) կարտելների առանցքային ղեկավարների ձերբակալությունները, հանգեցրին թմրամիջոցների հետ կապված բռնության կտրուկ սրմանը երկրում։ Կարտելների միջև սկսվեց պայքար՝ Միացյալ Նահանգներ մտնող թմրամիջոցների տարածման ուղիները վերահսկելու համար[24][25][26]։
1982 թվականից ի վեր դաշնային իրավապահ մարմինները վերակազմավորվել են առնվազն հինգ անգամ՝ կոռուպցիան վերահսկելու և կարտելների հետ կապված բռնությունները նվազեցնելու համար։ Նույն ժամանակահատվածում ստեղծվել են առնվազն չորս հատուկ նշանակության էլիտար ստորաբաժանումներ՝ կազմված անկաշառ զինվորներից, որոնք պետք է պայքարեին երկրում կաշառակերության համակարգի դեմ[27]։ Վերլուծաբանների գնահատմամբ՝ ապօրինի թմրանյութերի վաճառքից մեծածախ եկամուտները տարեկան կազմում են 13,6-ից մինչև 49,4 միլիարդ դոլար[22][28][29]։ ԱՄՆ Կոնգրեսը 2008 թվականի հունիսի վերջին օրենք ընդունեց Մեքսիկային 1,6 միլիարդ դոլար տրամադրելու համար՝ Մերիդա նախաձեռնության շրջանակներում։ Այս ծրագիրը նպատակ ուներ նաև տեխնիկական խորհրդատվություն տրամադրել՝ պետական արդարադատության համակարգն ուժեղացնելու համար։ Նախագահ Ֆելիպե Կալդերոնի կառավարման ժամկետի ավարտին (2006 թվականի դեկտեմբերի 1 - 2012 թվականի նոյեմբերի 30) մեքսիկական նարկոպատերազմի պաշտոնական զոհերի թիվը հասել էր առնվազն 60 000-ի[30]։ 2018 թվականին պաշտոնը ստանձնելուց հետո նախագահ Անդրես Մանուել Լոպես Օբրադորը հայտարարեց, որ պատերազմն ավարտված է, սակայն նրա հայտարարությունը արժանացավ լուրջ քննադատության, քանի որ սպանությունների թիվը շարունակում է բարձր մնալ։
Իր աշխարհագրական դիրքի պատճառով Մեքսիկան երկար ժամանակ կարևոր դեր է խաղացել Լատինական Ամերիկայի և ԱՄՆ-ի միջև թմրամիջոցների և մաքսանենգ ապրանքների տեղափոխման ու տարածման գործում։ ԱՄՆ-ում ոգելից խմիչքներն արգելող օրենքի[23] ժամանակ մեքսիկացի մաքսանենգներն ալկոհոլ էին մատակարարում ամերիկյան գանգստերներին։ 1933 թվականին, երբ ալկոհոլի արգելքը վերացվեց ԱՄՆ-ում, մաքսանենգները սկսեցին կենտրոնանալ թմրանյութերի ապօրինի առևտրի վրա[23]։ Սակայն այս գործունեությունն իրական մասշտաբների հասավ 1960-ականների վերջին, երբ մեքսիկացիները սկսեցին զբաղվել թմրանյութերի խոշորածավալ մաքսանենգությամբ[23]։
1960-1970-ական թվականներին Մեքսիկան ակտիվորեն ներգրավված էր թմրամիջոցների դեմ պայքարի երկու խոշոր նախաձեռնություններում՝ «Առգրավում» (անգլ.՝ Operation Intercept)[31] և «Կոնդոր» (անգլ.՝ Operation Condor) գործողություններում[32]։ Այս ծրագրերը, որոնք մշակվել էին 1975-1978 թվականների ընթացքում, պաշտոնապես նպատակ ունեին պայքարելու «Ոսկե եռանկյունի» կոչվող տարածաշրջանում՝ հատկապես Սինալոա նահանգում, ափիոնի և մարիխուանայի աճեցման դեմ[33]։
Գեներալ Խոսե Էրնանդես Տոլեդոյի հրամանատարությամբ իրականացված «Կոնդոր» գործողությունը[34] ձախողվեց։ Չնայած գյուղական վայրերում արձանագրված չարաշահումներին և բռնաճնշումներին՝ ոչ մի խոշոր նարկոբարոն չձերբակալվեց[35]։
1970-ականներին և 1980-ականների սկզբին կոկաինի համաշխարհային շուկան գլխավորում էր կոլումբիացի Պաբլո Էսկոբարը։ Նրա ղեկավարած Մեդելյինի կարտելը, ինչպես նաև Կալիի կարտելը, զբաղվում էին կոկաինի արտադրությամբ։ Միաժամանակ, Մեքսիկայում գործող Գվադալախարայի կարտելը, որը ղեկավարում էր Միգել Անխել Ֆելիքս Գալյարդոն, վերահսկում էր թմրանյութերի տարածումը։ Էսկոբարը համագործակցում էր կազմակերպված հանցավոր ցանցերի հետ ամբողջ աշխարհում։ Սակայն երբ Հարավային Ֆլորիդայում և Կարիբյան ավազանում իրավապահ մարմինների գործողություններն ուժեղացան, կոլումբիական կազմակերպությունները գործընկերային հարաբերություններ հաստատեցին Մեքսիկայում գործող թմրամիջոցների շրջանառությամբ զբաղվողների հետ՝ կոկաինը ցամաքային ճանապարհով Մեքսիկայով դեպի Միացյալ Նահանգներ փոխադրելու համար[36]։
Մեքսիկան երկար ժամանակ եղել է հերոինի և մարիխուանայի հիմնական աղբյուրը։ Այս պատճառով թմրանյութերի առևտրով զբաղվող մեքսիկացիներն արդեն ունեին մշակված ենթակառուցվածք, որը պատրաստ էր ծառայելու Կոլումբիայի թմրավաճառներին։ 1980-ականների կեսերին մեքսիկական կազմակերպությունները դարձան կոլումբիական կոկաինի հուսալի փոխադրողներ։ Սկզբնական շրջանում մեքսիկական խմբավորումները կանխիկ գումարով էին վարձատրվում իրենց տրանսպորտային ծառայությունների դիմաց, սակայն 1980-ականների վերջին մեքսիկական տրանսպորտային կազմակերպությունները և թմրանյութերի առևտրով զբաղվող կոլումբիացիները նոր համաձայնության եկան։ Նրանք որոշեցին անցնել վճարման նոր համակարգի, որտեղ փոխադրման ծառայությունների դիմաց վճարումը կատարվում էր ոչ թե գումարով, այլ հենց թմրանյութերով[37]։
Յուրաքանչյուր փոխադրված կոկաինի խմբաքանակից մեքսիկացի փոխադրողները ստանում էին դրա 35-50%-ը։ Այս նոր համակարգը հանգեցրեց նրան, որ մեքսիկական կազմակերպությունները ներգրավվեցին ոչ միայն կոկաինի փոխադրման, այլև տարածման գործընթացում։ Արդյունքում նրանք աստիճանաբար վերածվեցին թմրամիջոցների շրջանառությամբ զբաղվող ինքնուրույն և հզոր խմբավորումների։ Վերջին տարիներին այս զարգացումները հանգեցրին նրան, որ երկու խոշոր մեքսիկական կարտելներ՝ Սինալոայի և Ծոցի կարտելները, գրեթե ամբողջությամբ իրենց ձեռքը վերցրին Կոլումբիայից դեպի համաշխարհային շուկաներ կոկաինի շրջանառությունը[37]։
Ուժերի հարաբերակցությունը տարբեր մեքսիկական կարտելների միջև շարունակ փոփոխվում է, քանի որ նոր կազմակերպություններ են ի հայտ գալիս, իսկ հները թուլանում և փակվում են։ Կարտելների կայուն համակարգը հաճախ խաթարվում է՝ հատկապես երբ կարտելների ղեկավարները ձերբակալվում կամ սպանվում են։ Նման իրավիճակներում ստեղծվում է իշխանության վակուում, որից ձգտում են օգտվել մրցակից խմբավորումները[38]։ Այս պայքարը հաճախ վերածվում է արյունահեղ բախումների։ Իրավապահ մարմինների հաջողությունները կոնկրետ կարտելի դեմ պայքարում նույնպես կարող է տվյալ կարտելն առանց ղեկավարի թողնել, ուստի կարտելները փորձում են օգտվել նման իրավիճակից և իրավապահ մարմիններին օգտագործել մրցակիցների դեմ։ Նրանք կա՛մ կաշառում են կոռումպացված պաշտոնյաներին՝ մրցակից կարտելի դեմ գործողություններ ձեռնարկելու համար, կա՛մ մրցակից կարտելի գործունեության մասին գաղտնի տեղեկություններ են տրամադրում Մեքսիկայի կառավարությանը կամ ԱՄՆ-ի Թմրամիջոցների դեմ պայքարի վարչությանը (DEA)[38]։
Թեև աճող բռնությունն ունի բազմաթիվ պատճառներ, Մեխիկոյի անվտանգության փորձագետները կարծում են, որ դրա հիմնական պատճառը թմրավաճառների և Ինստիտուցիոնալ հեղափոխական կուսակցության (PRI) կողմից ղեկավարվող կառավարությունների միջև երկար ժամանակ գոյություն ունեցող ոչ պաշտոնական պայմանավորվածության խզումն է։ Այս պայմանավորվածությունը սկսեց խզվել 1980-ականների վերջին, երբ կուսակցությունը սկսեց կորցնել իր քաղաքական իշխանությունը։ Վերահսկողության այս կորուստը խախտեց հավասարակշռությունը՝ հանգեցնելով ավելի մեծ բռնությունների[39]։
Մեքսիկայի կոկաինի բիզնեսը ղեկավարող Ֆելիքս Գալյարդոյի ձերբակալությունը 1989 թվականին հանգեցրեց մրցակից նարկոկարտելների միջև լուրջ բախումների[40]։ Թեև 1990-ականների վերջին բռնությունները որոշ չափով մեղմացան, սակայն 2000 թվականից սկսած դրանք կրկին սրվեցին և շարունակում են աճել։
2023 թվականի տվյալներով՝ նարկոկարտելների գործունեությունն ընդգրկում է շուրջ 175 000 մարդու[41]։ ԱՄՆ-ի Թմրանյութերի դեմ պայքարի վարչության ղեկավարի հաղորդմամբ՝ միայն Սինալոա և Խալիսկոյի Նոր սերնդի կարտելները ներառում են մոտ 45 000 անդամ-գործընկեր և միջնորդ, որոնք սփռված են ավելի քան 100 երկրում[41]։
Մինչև 2000 թվականը Մեքսիկան մոտ 70 տարի կառավարում էր Ինստիտուցիոնալ հեղափոխական կուսակցությունը (PRI)։ Այս երկարատև իշխանության ընթացքում նարկոկարտելներն զգալիորեն ամրապնդեցին իրենց դիրքերը՝ ընդլայնելով իրենց ուժն ու քաղաքական ազդեցությունը։ Թմրամիջոցների դեմ պայքարը հիմնականում սահմանափակվում էր լեռնային շրջաններում մարիխուանայի և ափիոնի մշակաբույսերի ոչնչացմամբ։ Քաղաքային տարածքներում գործող հիմնական կարտելների դեմ խոշորամասշտաբ և հանրային ուշադրություն գրավող ռազմական գործողություններ չէին իրականացվում։ Իրավիճակը կտրուկ փոխվեց 2000 թվականին, երբ նախագահական ընտրություններում հաղթեց աջ հայացքներ ունեցող Ազգային գործողություն կուսակցությունը (PAN)։ Նոր իշխանությունները սկսեցին կոշտ գործողություններ կարտելների դեմ՝ թիրախավորելով դրանց հենց այն տարածքներում, որտեղ ծավալում էին իրենց գործունեությունը։
Մեքսիկական հեղափոխությունից հետո առաջին անգամ երկրի նախագահ դարձավ մի անձ, որն Ինստիտուցիոնալ հեղափոխական կուսակցությունից չէր։ 2000 թվականին այդ պաշտոնում ընտրվեց Վիսենտե Ֆոքսը, որն աջ հայացքներ ունեցող Ազգային գործողություն կուսակցությունից էր։ Ֆոքսի նախագահության շրջանը նշանավորվեց հարաբերական խաղաղությամբ։ Հանցագործությունների մակարդակն էապես չէր տարբերվում նախորդ կառավարությունների ցուցանիշներից, իսկ 2000-2007 թվականներին նույնիսկ գրանցվեց սպանությունների թվի նվազում։ Մեքսիկայի քաղաքացիները հիմնականում լավատեսորեն էին տրամադրված նոր իշխանությունների նկատմամբ։ Այնուամենայնիվ, Ֆոքսի կառավարման շրջանը զերծ չմնաց քննադատությունից։ Հատկապես սուր քննադատության արժանացավ Սան Սալվադոր Ատենկոյում գյուղացիական բողոքի ցույցերի և անկարգությունների կարգավորման հարցը։
2003 թվականի ամռանը «Լոս Սետաս»-ը (իսպաներեն՝ Los Zetas), որը Ծոցի կարտելի զինված թևն էր և տեղակայված էր Նուևո Լարեդո քաղաքում, աննախադեպ բռնություն սանձազերծեց Սինալոայի կարտելի դեմ[42]։ Կիրառելով դաժան բռնություն և ռազմական ոճի մարտավարություն՝ նրանք նաև սարսափ տարածեցին Նուևո Լարեդոյի լրագրողների և քաղաքացիների շրջանում։ Այս գործելաոճը նոր նախադեպ ստեղծեց, որին հետագայում նմանակեցին այլ կարտելներ[43]։ Չնայած տեղի ունեցան առանցքային բախումներ՝ ներառյալ Սինալոայի կարտելի վրա հարձակումները և Ծոցի կարտելի առաջխաղացումը Տամաուլիպասի հիմնական շրջաններում՝ մեքսիկական հանցավոր կազմակերպությունների այս գործողությունները լայնորեն չլուսաբանվեցին մեքսիկական լրատվամիջոցների կողմից։
Ըստ գնահատականների՝ 2005 թվականի առաջին ութ ամիսների ընթացքում Տամաուլիպասի Նուևո Լարեդո քաղաքում մոտ 110 մարդ է զոհվել Ծոցի և Սինալոայի կարտելների միջև ծավալված մարտերի հետևանքով[44]։ Նույն թվականին բռնության մեկ այլ ալիք բարձրացավ Միչոական նահանգում, երբ «Լա Ֆամիլիա Միչոականա» նարկոկարտելը հաստատվեց այնտեղ՝ առանձնանալով իր նախկին դաշնակիցներից՝ Ծոցի կարտելից և «Լոս Սետաս»-ից։
.png)
2006 թվականի դեկտեմբերի 11-ին նորընտիր նախագահ Ֆելիպե Կալդերոնը՝ Ազգային գործողություն կուսակցությունից, մեքսիկական բանակի 6500 զինվոր ուղարկեց իր հայրենի նահանգ՝ Միչոական, թմրանյութերի հետ կապված բռնությանը վերջ դնելու նպատակով։ Այս քայլը դիտվում է որպես կառավարական ուժերի առաջին խոշոր մոբիլիզացումը կարտելների դեմ պայքարում և ընդհանուր առմամբ, համարվում է Մեքսիկայի նարկոպատերազմի սկիզբ[45]։ Հաջորդող տարիների ընթացքում Կալդերոնը շարունակեց ուժեղացնել թմրանյութերի դեմ իր արշավը։ Արդյունքում, 2008 թվականին արդեն մոտ 45000 զինվոր էր ներգրավված տարբեր գործողություններում՝ նահանգային և դաշնային ոստիկանական ուժերի հետ միասին[46]։
Թեև սկզբնական շրջանում կառավարությունը հաջողություն գրանցեց նարկոբարոնների ձերբակալման հարցում, թմրանյութերի հետ կապված բռնությունն էականորեն աճեց ԱՄՆ սահմանին մոտ գտնվող վիճելի տարածքներում, ինչպիսիք են Սիուդադ Խուարեսը, Տիխուանան և Մատամորոսը։ Որոշ վերլուծաբաններ, այդ թվում՝ Մեքսիկայում ԱՄՆ-ի դեսպան Կառլոս Պասկուալը, պնդում էին, որ բռնության այս աճը Ֆելիպե Կալդերոնի ռազմական գործողությունների ուղիղ հետևանքն էր[47]։ Կալդերոնի կողմից կազմակերպված հանցավորության դեմ ռազմական մարտավարության մեկնարկից հետո կազմակերպված հանցավորության հետ կապված բռնի մահերի թիվը մտահոգիչ կերպով աճեց։ 2006 թվականից ի վեր, երբ այդ գործողությունները մեկնարկեցին, ավելի քան 15 000 մարդ է զոհվել նարկոկարտելների ենթադրյալ հարձակումների հետևանքով[47]։ Հետագա տարիներին իրավիճակը շարունակեց վատթարանալ. 2008 թվականին Մեքսիկայում սպանվեց ավելի քան 5 000 մարդ[48], 2009 թվականին զոհերի թիվը հասավ 9 600-ի, իսկ 2010 թվականին երկրում արձանագրվեց ավելի քան 15 000 սպանություն[49]։
Կալդերոնի նախագահության ավարտին, ըստ նրա վարչակազմի վիճակագրության, 6 տարվա պաշտոնավարման ընթացքում տեղի էր ունեցել թմրանյութերի հետ կապված 50 000 սպանություն[50]։ Սակայն արտաքին աղբյուրները պնդում էին, որ նույն ժամանակահատվածում ավելի քան 120 000 սպանություն էր տեղի ունեցել՝ որպես թմրամիջոցների դեմ պայքարի նրա ռազմականացված քաղաքականության հետևանք[51]։
Ինստիտուցիոնալ հեղափոխական կուսակցությունից նորընտիր նախագահ Էնրիկե Պենյա Նիետոն 2012 թվականին հայտարարեց, որ մտադիր է փոխել երկրի քաղաքականությունը։ Ի տարբերություն նախկին մոտեցման, որը կենտրոնացած էր թմրամիջոցների ապօրինի շրջանառությամբ զբաղվող կազմակերպությունների դեմ պայքարի վրա, Պենյա Նիետոն նպատակ ուներ թուլացնել հակամարտությունը՝ հիմնական ուշադրությունը դարձնելով հանցավոր բռնության մակարդակի նվազեցմանը։ Նա շեշտեց, որ չի աջակցում Մեքսիկայում ամերիկացի զինված գործակալների ներկայությանը։ Փոխարենը, նա հետաքրքրված էր միայն մեքսիկական ուժերին ապստամբների դեմ պայքարելու մարտավարություն սովորեցնելով[52]։ Այս նոր մոտեցումը տարբերվում էր նախկին քաղաքականությունից, որը ենթադրում էր առավել հետախուզվող նարկոբարոնների ձերբակալում կամ սպանություն և նրանց բեռնափոխադրումների խափանում[53]։
Պենյա Նիետոյի կառավարման առաջին 14 ամիսների ընթացքում՝ 2012 թվականի դեկտեմբերից մինչև 2014 թվականի հունվար, հակամարտության հետևանքով զոհվել է 23 640 մարդ[54]։
Մեքսիկայի թմրամիջոցների դեմ պայքարը նոր փուլ մտավ 2013 թվականին, երբ երկրի հարավում ի հայտ եկան հակասական Ինքնապաշտպանական համայնքային խմբերը (իսպ.՝ Grupos de Autodefensa Comunitaria)։ Այս կիսառազմական խմբավորումները, որոնք ղեկավարվում էին հողատերերի, ագարակատերերի և այլ գյուղական բնակիչների կողմից, զենք վերցրին՝ պայքարելու հանցավոր խմբավորումների դեմ, որոնք ձգտում էին գերիշխանություն հաստատել իրենց քաղաքներում[55]։ Այս ռազմավարությունը, որն ամենայն հավանականությամբ առաջարկել էր Պենյա Նիետոյի՝ Կոլումբիայից անվտանգության հարցերով խորհրդական գեներալ Օսկար Նարանխոն[56], չհաջողեց, քանի որ ինքնապաշտպանական խմբերը սկսեցին բախվել ներքին կազմակերպչական խնդիրների և տարաձայնություններ ունենալ կառավարության հետ։ Բացի այդ, հանցավոր տարրերի ներթափանցումն այդ խմբեր կառավարական ուժերի համար դժվարացրեց զինված քաղաքացիական շարասյուները տարբերակել նարկոկարտելների շարասյուներից։ Այս իրավիճակը ստիպեց Պենյա Նիետոյի կառավարությանը հեռու մնալ այդ խմբերից[57]։
Պենյա Նիետոյի նախագահության ընթացքում տեղի ունեցավ երկու նշանակալի իրադարձություն, որոնք միջազգային քննադատության առիթ դարձան։ Առաջինը 2014 թվականի Իգուալայի զանգվածային առևանգումն էր, իսկ երկրորդը՝ 2015 թվականին Ալտիպլանո խիստ ռեժիմի բանտից հայտնի նարկոբարոն Խոակին «Էլ Չապո» Գուսմանի փախուստը[58][59]։
Պենյա Նիետոյի ռազմավարության մեծ մասը կայանում էր հետևյալում՝հասարակական անվտանգության պատասխանատվությունը միանձնյա հանձնել Մեքսիկայի ներքին գործերի նախարարությանը, ինչպես նաև ստեղծել ազգային ռազմական մակարդակի ոստիկանական ուժ՝ Ազգային ժանդարմերիա։ 2017 թվականի դեկտեմբերին այս ռազմավարության իրավական հիմքն ամրապնդելու նպատակով ընդունվեց Ներքին անվտանգության մասին օրենքը։ Սակայն այս օրենքը ևս քննադատության արժանացավ։ Մասնավորապես, Մարդու իրավունքների ազգային հանձնաժողովը մտահոգություն հայտնեց, որ օրենքը նախագահին տալիս է չափազանց լայն լիազորություններ, ըստ էության՝ կարտ-բլանշ[60][61][62][63]։
2018 թվականի դեկտեմբերի 1-ին Մեքսիկայի նախագահ դարձավ Անդրես Մանուել Լոպես Օբրադորը՝ ձախ կենտրոնամետ Ազգային վերածննդի շարժում կուսակցության առաջնորդը։ Նա առաջ քաշեց հակասական մի նախաձեռնություն, որը կոչվում էր «խաղաղության ռազմավարություն»։ Այս ռազմավարության հիմնական գաղափարն էր համաներում շնորհել թմրանյութերի արտադրության և շրջանառության մեջ ներգրավված որոշ մեքսիկացիների և այս քայլով վերջ դնել թմրանյութերի առևտրին և դրանից բխող բռնությանը[64]։ Օբրադորի օգնականները շտապեցին պարզաբանել, որ այս ծրագիրը նպատակ չունի համաներում շնորհել իրական հանցագործներին, ինչպիսիք են նարկոկարտելների դաժան անդամները։ Փոխարենը, այն միտված է կանխելու, որ ցածր եկամուտ ունեցող անձինք, կարտելների կողմից հարկադրված թմրանյութ աճեցնող ֆերմերները և թմրանյութ պահելու համար ազատազրկման վտանգի առջև կանգնած երիտասարդները բռնեն այդ ճանապարհը[65]։ Օբրադորը նշեց, որ նախկին մոտեցումները ձախողվել են հիմնական խնդրի սխալ ընկալման պատճառով։ Նրա կարծիքով, իրական խնդիրը Մեքսիկայի խորը սոցիալական անհավասարությունն է, որը նախորդ կառավարությունների տնտեսական քաղաքականությունը չի կարողացել հաղթահարել։
Նա խոստացավ հանրաքվե անցկացնել ժամանակավոր ազգային գվարդիա ստեղծելու համար։ Այս գվարդիան պետք է միավորեր Դաշնային ոստիկանության, Ռազմական ոստիկանության, Ռազմածովային ուժերի, Շտաբի պահակախմբի և մեքսիկական այլ բարձրաստիճան անվտանգության գործակալությունների էլիտար բաժինները։ Նպատակն էր վերջապես իրավական հիմք տալ այն ռազմական ուժերին, որոնք վերջին տարիներին զբաղվել են ոստիկանական աշխատանքով[66]։ Օբրադորը խոստացավ ժողովրդին ճնշելու համար զենք չօգտագործել և հայտարարեց քաղաքական բանտարկյալներին ազատ արձակելու մասին։ Նրա մոտեցումն էր ավելի մեծ ուշադրություն դարձնել բռնի հանցագործությունների զոհերին և վերանայել նախկինում ընդունված երկու ռազմավարությունները[67]։ 2019 թվականին ստեղծվեց խոստացված Մեքսիկայի ազգային գվարդիան[68]։
Նոր նախագահի պաշտոնավարման առաջին երկու ամիսների ընթացքում, չնայած կառավարության պլանավորած ռազմավարական փոփոխություններին[69], թմրանյութերի ապօրինի շրջանառությամբ զբաղվող կազմակերպությունների միջև բռնությունը պահպանվեց նույն մակարդակի վրա, ինչ նախորդ տարիներին էր[70]։ 2022 թվականի հուլիսի 15-ին իշխանություններին հաջողվեց ձերբակալել Գվադալախարայի կարտելի նախկին ղեկավար Ռաֆայել Կարո-Կինտերոյին, սակայն Սինալոայի և Չիուաուայի սահմանամերձ հեռավոր լեռնային շրջանում տեղի ունեցած ինքնաթիռի վթարի հետևանքով զոհվեց տասնչորս զինվոր[71]։
2019 թվականի հունվարի 30-ին Օբրադորը հայտարարեց Մեքսիկայում նարկոպատերազմի ավարտի մասին[72]։ Նա նշեց, որ այսուհետ կկենտրոնանա ծախսերի կրճատման վրա[73]։ Բացի այդ, ռազմական և ոստիկանական ստորաբաժանումները հիմնականում կուղղվեն բենզինի գողությամբ զբաղվող զինված խմբավորումների դեմ պայքարին։ Այս խմբավորումները, որոնց տեղացիներն անվանում են «ուաչիկոլերոներ», օրական գողանում են ավելի քան 70 000 բարել նավթ, դիզելային վառելիք և բենզին[74][75][76]։ Արդյունքում, պետական «Pemex» ընկերությունը տարեկան շուրջ 3 միլիարդ դոլարի վնաս է կրում[77]։
2019 թվականի հոկտեմբերի 17-ին Մեքսիկայի Ազգային գվարդիան անհաջող գործողություն իրականացրեց՝ ենթադրյալ նարկոբարոն Օվիդիո Գուսման Լոպեսին ձերբակալելու նպատակով։ Գործողությունը հիմնված էր Վաշինգտոնի դատավորի արտահանձնման խնդրանքի[78] և Մեքսիկայի իշխանություններին տրամադրված ապատեղեկատվության վրա։ Գործողության ընթացքում զոհվեց տասնչորս մարդ՝ հիմնականում զինված ուժերի և կարտելի անդամներ, ինչպես նաև մեկ քաղաքացիական անձ[79]։ Գուսմանն ազատ արձակվեց[80], երբ կարտելի մոտ 700 զինյալ[81] պատանդներ վերցրին, այդ թվում՝ Կուլիականում բնակվող զինվորական ընտանիքներով մի ամբողջ շենք[82]։ Զինյալներն օգտագործում էին .50 տրամաչափի հրացաններ, ձեռքի հակատանկային նռնականետներ և 40 մմ նռնակներ։ Կարտելները, զինված ցուցարարներից փոխառած մարտավարությամբ, ճանապարհները փակում էին այրվող մեքենաներով։ Այս միջադեպը հայտնի դարձավ որպես զանգվածային ապստամբություն[83]։ Օբրադորը պաշտպանեց Գուսմանին ազատ արձակելու որոշումը՝ պնդելով, որ դա կկանխի հետագա զոհերը[84][85]։ Նա նշեց, որ թմրամիջոցների շրջանառությամբ զբաղվող մեկ անձի ձերբակալությունը չի կարող ավելի արժեքավոր լինել, քան անմեղ քաղաքացիների կյանքերը[86] և չնայած թերագնահատել են կարտելի մարդկային ուժն ու պատասխան տալու կարողությունը[87]՝ Օվիդիոյի դեմ քրեական գործընթացը շարունակվում է[88]։ 2019 թվականի ընթացքում Կուլիականում խաղաղությունը վերականգնելու համար դաշնային ուժերն այնտեղ 8000 զինվոր և ոստիկան տեղակայեցին[81]։
Զինված առճակատումներից խուսափելու այս ռազմավարությունը, մինչ թմրամիջոցների շրջանառությամբ զբաղվող կազմակերպությունները շարունակում են իրենց դաժան բախումները, հակասական է[89][70][90][91]։ Նոր ռազմավարության ամենաուժեղ քննադատներից և զինված պայքարը շարունակելու կողմնակիցներից մեկը նախկին նախագահ Ֆելիպե Կալդերոնն է, որը 2006 թվականին ռազմական գործողություններ սկսեց թմրամիջոցների շրջանառությամբ զբաղվողների դեմ[92][93]։ Սակայն Կալդերոնի ռազմական մարտավարությունը՝ ուղղված կարտելների ղեկավարներին ձերբակալելուն, նույնպես քննադատության է արժանացել ինչպես տեղական և օտարերկրյա փորձագետների, այնպես էլ բազմաթիվ լրատվամիջոցների կողմից[94][95][96]։
Նախագահ Լոպես Օբրադորը, որը հայտնի է նախորդ կառավարությունների՝ հասարակական անվտանգության ապահովման ռազմականացված մոտեցման սուր քննադատությամբ, նախընտրական քարոզարշավի ժամանակ խոստացել էր զինվորներին հեռացնել փողոցներից և վերադարձնել զորանոցներ։ Սակայն, հակառակ իր խոստումներին, Լոպես Օբրադորի վարչակազմի օրոք ռազմական տեղակայումները և ծախսերը հասել են աննախադեպ մակարդակի։ Անվտանգության պարտականություններ կատարող զինվորների ներկայիս թիվը 76%-ով ավելի է, քան Ֆելիպե Կալդերոնի նախագահության ժամանակ, ում Լոպես Օբրադորը մեղադրում է թմրանյութերի դեմ պայքարը ռազմականացնելու մեջ։ Հետևաբար, 2012 թվականից (Կալդերոնի պաշտոնավարման վերջին տարին) մինչև 2022 թվականը պաշտպանության ծախսերն աճել են 87%-ով[97]։
Առկա տվյալները ցույց են տալիս, որ չնայած տեղակայված զինվորների թվի աճին, նրանց դերն ավելի սահմանափակ է դարձել։ Զինվորները նախապատվություն են տալիս հանցագործներին զսպելու ոչ բռնի ռազմավարություններին, ավելի քիչ են ներգրավվում առճակատումների մեջ և ավելի քիչ հրազեն են առգրավում[98]։ Այս մոտեցման արդյունքում նվազել են թե՛ զենքերի առգրավումները, թե՛ ենթադրյալ հանցագործների ձերբակալությունները[99]։ Միևնույն ժամանակ, նախագահ Լոպես Օբրադորն ընդլայնել է զինվորների պարտականությունների շրջանակը։ Այժմ նրանք ներգրավված են նաև այնպիսի ոչ ռազմական գործողություններում, ինչպիսիք են պատվաստանյութերի բաշխման վերահսկումը և անկանոն միգրացիոն հոսքերի կարգավորումը։
.png)
ԱՄՆ Պետական դեպարտամենտի գնահատմամբ՝ Միացյալ Նահանգներ մտնող կոկաինի 90%-ն արտադրվում է Կոլումբիայում[100] (հաջորդում են Բոլիվիան և Պերուն)[101] և հիմնական տարանցիկ երթուղին անցնում է Մեքսիկայով[22]։ Մեքսիկայի նարկոկարտելները վերահսկում են արտասահմանից Միացյալ Նահանգներ մտնող թմրանյութերի հոսքի մոտավորապես 70%-ը[102]։
Կարտելների եկամտի գրեթե կեսը գալիս է կանեփի շրջանառությունից[103]։ Բացի այդ, նրանք զբաղվում են կոկաինի, հերոինի և աճող չափերով՝ մեթամֆետամինի շրջանառությամբ[104]։ Մեքսիկական կարտելները Միացյալ Նահանգներում տարածում են նաև Ասիայից բերվող[105] մեթամֆետամին[22]։
Թեև Մեքսիկային բաժին է ընկնում աշխարհում հերոինի արտադրության միայն մի փոքր մասը, այն մատակարարում է Միացյալ Նահանգներում շրջանառվող հերոինի մեծ մասը[106]։
ԱՄՆ-ի տարածքում մարիխուանայի արտադրությունը տարեկան հասնում է միլիարդավոր դոլարների։ 2003 թվականից ի վեր մեքսիկական կարտելներն օգտագործում են ԱՄՆ-ի դաշնային և նահանգային պարկերի ու անտառների խիտ, մեկուսացված հատվածները՝ խիտ ծառերի տակ մարիխուանա աճեցնելու համար։ Մարիխուանա աճեցնելու գործունեությունը տարածվում է Արկանզասից մինչև Հավայան նահանգներ[107]։ «2006 թվականին դաշնային և նահանգային իշխանությունները Կենտուկիի հեռավոր Ապալաչյան շրջաններում առգրավել են շուրջ 550 000 մարիխուանայի բույս, որի ընդհանուր արժեքը կազմում է մոտ 1 միլիարդ դոլար»։
2018 թվականի մի ուսումնասիրություն պարզել է, որ Կոլումբիայից բերվող թմրանյութերի նվազումը նպաստել է Մեքսիկայում թմրանյութերի հետ կապված բռնության աճին։ Ըստ այդ ուսումնասիրության՝ «2006-2009 թվականների ընթացքում Կոլումբիայից կոկաինի մատակարարման նվազումը կարող էր պատճառ դառնալ Մեքսիկայում բռնության 10-14% աճի համար»[108]։
Մեքսիկայում անօրինական թմրանյութերի օգտագործումը ցածր է Միացյալ Նահանգների համեմատ, սակայն աճի միտում ունի[109]։ Տասնամյակներ առաջ այն հիմնականում տարածված էր բարձր սոցիալ-տնտեսական կարգավիճակ ունեցող անձանց, մտավորականների և արվեստագետների շրջանում[110]։ Սակայն 1980-ականներից ի վեր իրավիճակը փոխվել է։ Մեքսիկայի դերի մեծացումը անօրինական թմրանյութերի փոխադրման և արտադրության մեջ հանգեցրել է տեղական մակարդակում թմրանյութերի հասանելիության դանդաղ, բայց կայուն աճի։
ԱՄՆ-ը, լինելով կոկաինի[111] և այլ անօրինական թմրանյութերի[112] խոշորագույն սպառողն աշխարհում, նարկոբիզնեսի շարժիչ ուժն է։ Մեքսիկական կարտելների հիմնական նպատակը թմրանյութերն ԱՄՆ ներմուծելն է՝ բավարարելու այդ պահանջարկը։
Այնուամենայնիվ, 2001 թվականի սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչական հարձակումներից հետո ԱՄՆ-ում սահմանային հսկողության խստացման արդյունքում կոկաինի ներմուծման ծավալները նվազել են[110][113]։ Սա հանգեցրել է կոկաինի ավելցուկի, որի արդյունքում մեքսիկացի տեղական դիլերները ստիպված էին փնտրել նոր ուղիներ ավելցուկային թմրանյութերն իրացնելու համար։ Նրանք սկսեցին օգտագործել թմրամիջոցների տարածման արդեն գոյություն ունեցող երթուղիները։ Հատկապես թիրախավորվել են սահմանամերձ շրջանները, որոնք հայտնի են հյուսիսամերիկացի զբոսաշրջիկների շրջանում։
Միևնույն ժամանակ, ԱՄՆ ուղարկվող թմրամիջոցների առաքումը հաճախ ուշանում է Մեքսիկայի սահմանամերձ քաղաքներում։ Այս իրավիճակը ստիպում է թմրանյութերի առևտրով զբաղվողներին բարձրացնել գները՝ տրանսպորտային լրացուցիչ ծախսերը հոգալու համար։ Արդյունքում թմրանյութերի առևտուրն ավելի շահութաբեր է դարձել կարտելների համար։ Սա նաև նպաստել է տեղական շուկայում թմրամիջոցների սպառման աճին[110]։
Կոկաինի օգտագործման աճին զուգահեռ, Մեքսիկայում աճել է նաև թմրանյութեր օգտագործողների բուժման պահանջարկը[110]։
Մեքսիկական նարկոպատերազմի հիմնական շարժիչ ուժերից մեկը համատարած աղքատությունն է։ 2006-2010 թվականներին ծայրահեղ կամ հարաբերական աղքատության մեջ ապրող մարդկանց մասնաբաժինը 35%-ից հասել է 46%-ի, ինչը կազմում է 52 միլիոն մարդ։ Նմանապես, 2004-2008 թվականներին միջին եկամտի կեսից ցածր վաստակող բնակչության տոկոսը 17%-ից աճել է՝ հասնելով 21%-ի[114][115][116]։
ՏՀԶԿ երկրների շարքում Մեքսիկան աչքի է ընկնում տնտեսական անհավասարության բարձր մակարդակով։ Այն երկրորդն է ծայրահեղ աղքատների և ծայրահեղ հարուստների միջև եկամուտների անհավասարության աստիճանով[117]։ Եկամուտների հիերարխիայի ստորին 10%-ը տնօրինում է երկրի ռեսուրսների ընդամենը 1,36%-ը, մինչդեռ վերին 10%-ը՝ գրեթե 36%-ը։ Ավելին, ՏՀԶԿ-ն նշում է, որ Մեքսիկայի աղքատության մեղմացման և սոցիալական զարգացման համար նախատեսված ծախսերը կազմում են ՏՀԶԿ միջին ցուցանիշի մոտ մեկ երրորդը[115]։
Այս իրավիճակը նպաստավոր պայմաններ է ստեղծել թմրանյութերի առևտրի զարգացման համար։ 2012 թվականի տվյալներով՝ մեքսիկական կարտելներում ուղղակիորեն աշխատում էր ավելի քան 450 000 մարդ։ Բացի այդ, ևս 3,2 միլիոն մարդու ապրուստը կախված էր թմրանյութերի առևտրի տարբեր ոլորտներից։ Որոշ քաղաքներում, ինչպես օրինակ՝ Սիուդադ Խուարեսում, տնտեսության մինչև 60%-ը կախված էր եկամտի ապօրինի աղբյուրներից[118]։
Մեքսիկայում աղքատության և կրթության մակարդակի միջև գոյություն ունի սերտ կապ[119][120]։ 1960-ական թվականներին, երբ թմրամիջոցների մեծածավալ մաքսանենգությունը սկսեց ծաղկել[23], Մեքսիկայի բնակչության ընդամենը 5,6%-ն էր շարունակում ուսումը վեցերորդ դասարանից հետո[121]։
Համաշխարհային տնտեսական ֆորումի հետազոտողների վերջին տվյալներով՝ Մեքսիկան կրթության մեջ ներդրումների ծավալով (ՀՆԱ-ի 5,3%-ը) զբաղեցնում է 31-րդ տեղը 134 տնտեսությունների շարքում։ Սակայն, ի հակադրություն այս ցուցանիշի, 2009 թվականի դրությամբ երկրի տարրական կրթության համակարգը զբաղեցնում էր ընդամենը 116-րդ տեղը։ Այս անհամապատասխանությունը ցույց է տալիս, որ խնդիրը ոչ թե ռեսուրսների քանակի, այլ դրանց օգտագործման արդյունավետության մեջ է[122]։ Համաշխարհային տնտեսական ֆորումը նշում է, որ «Կրթության աշխատողների ազգային արհմիությունը», որը Լատինական Ամերիկայի ամենամեծ աշխատավորական միությունն է, մեծապես խոչընդոտել է այն բարեփոխումներին, որոնք կարող էին բարձրացնել ծախսերի արդյունավետությունը և ապահովել կրթության հավասար հասանելիություն։ Կրթական համակարգի այս ձախողումը՝ զուգակցված աղքատության բարձր մակարդակի, բարձր վարձատրվող աշխատատեղերի բացակայության և կառավարության կոռուպցիայի հետ, հանգեցրել է «նինի»-ների՝ դպրոցը լքած երիտասարդների «ենթադասակարգի» ձևավորմանը։ Այս երիտասարդները ո՛չ աշխատում են, ո՛չ էլ սովորում և ամենայն հավանականութամբ վերջում համալրելու են կարտելների անդամների շարքերը[123]։
Ուսուցիչների արհմիությունները դեմ են աշակերտների առաջադիմությունը ստանդարտացված թեստերով գնահատելու բարեփոխումներին[124]։ Նրանք պնդում են, որ այս թեստերը հաշվի չեն առնում քաղաքային միջին խավի և աղքատ գյուղական դպրոցների միջև սոցիալ-տնտեսական տարբերությունները, որոնք էապես ազդում են աշակերտների առաջադիմության վրա[125][126][127][128]։ Ավելին, արհմիությունները նշում են, որ օրենսդրությունը հստակ չէ և միակողմանիորեն կենտրոնանում է ուսուցիչների վրա՝ առանց Կրթության նախարարության գործունեության գնահատման։ Նրանք նաև մտահոգություն են հայտնում, որ այս մոտեցումը կարող է նպաստել չարաշահումների և քաղաքական կոռուպցիայի աճին[129][130][131][132][133]։
Մեքսիկական նարկոկարտելների մեծ մասի ծագումը կապվում է Մեքսիկայի Դաշնային դատական ոստիկանության նախկին գործակալ Միգել Անխել Ֆելիքս Գալյարդոյի (իսպ.՝ El Padrino, բառացի՝ «Կնքահայրը») հետ։ 1980 թվականին նա ստեղծեց Գվադալախարայի կարտելը և 1980-ականների ընթացքում Խուան Գարսիա Աբրեգոյի հետ համատեղ վերահսկում էր Մեքսիկայի թմրամիջոցների ապօրինի շրջանառության մեծ մասը և Մեքսիկա-ԱՄՆ սահմանի երկայնքով դրանց փոխադրման երթուղիները[134]։ Ֆելիքս Գալյարդոն իր գործունեությունն սկսել է մարիխուանայի և ափիոնի մաքսանենգ առաքումներով դեպի ԱՄՆ։ 1980-ականներին նա դարձավ առաջին մեքսիկացի նարկոբարոնը, որը կապեր հաստատեց Կոլումբիայի կոկաինի բիզնեսով զբաղվող կարտելների հետ։ Այս կապերի շնորհիվ Ֆելիքս Գալյարդոն դարձավ Պաբլո Էսկոբարի ղեկավարած Մեդելյինի կարտելի առաջատար դեմքը[135]։ Ֆելիքս Գալյարդոյի հաջողությունը պայմանավորված էր նրանով, որ նա արդեն իսկ ստեղծել էր մարիխուանայի շրջանառության համար ենթակառուցվածք, որը պատրաստ էր ծառայելու Կոլումբիայում հիմնված կոկաինի բիզնեսով զբաղվողներին։
Այդ ժամանակ Մեքսիկայում այլ կարտելներ չկային[135][135]։ Ֆելիքս Գալյարդոն ղեկավարում էր թմրամիջոցների շրջանառությունն իր գործընկերների և քաղաքական գործիչների հետ, որոնք պաշտպանում էին նրան[135]։ Ըստ դիվանագետ Փիթեր Դեյլ Սքոթի՝ Գվադալախարայի կարտելի բարգավաճումը հիմնականում պայմանավորված էր Անվտանգության դաշնային վարչության պաշտպանությամբ՝ վերջինիս ղեկավար Միգել Նասար Արոյի գլխավորությամբ[136]։ Սակայն կարտելը լուրջ հարված ստացավ 1985 թվականին, երբ դրա համահիմնադիր Ռաֆայել Կարո Կինտերոն ձերբակալվեց և հետագայում դատապարտվեց ԱՄՆ Թմրամիջոցների դեմ պայքարի գործակալության գործակալ Էնրիկե «Կիկի» Կամարենայի սպանության համար[137][138]։ Այս իրադարձություններից հետո Ֆելիքս Գալյարդոն ընդհատակ անցավ և 1987 թվականին ընտանիքի հետ տեղափոխվեց Գվադալախարա։
1989 թվականի ապրիլի 8-ին Ֆելիքս Գալյարդոն ձերբակալվեց[139]։ Հասկանալով, որ իր կարտելի ղեկավարումը կարող է վտանգել Մեքսիկայի իր ամբողջ նարկոբիզնեսը՝ նա որոշեց վերակազմակերպել այն[135]։ Գալյարդոն հրաժարվեց ուղղակի վերահսկողությունից՝ նպատակ ունենալով կարտելը դարձնել ավելի արդյունավետ և դժվար թիրախ իրավապահ մարմինների համար։ Որոշ առումով, նա «մասնավորեցնում էր» Մեքսիկայի նարկոբիզնեսը՝ միաժամանակ այն տեղափոխելով ավելի խորը ընդհատակ։ Այս նոր կառուցվածքում բիզնեսը պետք է ղեկավարվեր այնպիսի պարագլուխների կողմից, որոնք ավելի քիչ էին հայտնի կամ դեռ անհայտ էին ԱՄՆ Թմրամիջոցների դեմ պայքարի գործակալությանը։ Այս նպատակով Ֆելիքս Գալյարդոն իր փաստաբանին ուղարկեց Ակապուլկո՝ հավաքելու թմրամիջոցների շրջանառությամբ զբաղվող երկրի առաջատար դեմքերին։ Հանդիպման ընթացքում նա վերակազմակերպեց Մեքսիկայի նարկոբիզնեսը՝ բաժանելով այն տարածքային սկզբունքով[135][140]։
Գալյարդոն Տիխուանայի երթուղին հանձնեց եղբորորդիներին՝ Արելյանո Ֆելիքս եղբայրներին։ Սիուդադ Խուարեսի երթուղին անցավ Կառիլյո Ֆուենտեսների ընտանիքին։ Սոնորայի միջանցքի ղեկավարումը հանձնարարվեց Միգել Կարո Կինտերոյին։ Խաղաղ օվկիանոսի ափի գործողությունները վերահսկելու էին Խոակին Գուսման Լոերան և Իսմայել Սամբադա Գարսիան, որոնք հիմնեցին Սինալոայի կարտելը։ Նրանք իրենց թիմին միացրին այս գործում վետերան Էկտոր Լուիս Պալմա Սալասարին։ Մատամորոսի՝ Տամաուլիպասի միջանցքի վերահսկողությունը (հետագայում՝ Ծոցի կարտել) մնաց դրա հիմնադիր Խուան Գարսիա Աբրեգոյին, որը չէր մասնակցել 1989 թվականի այս պայմանավորվածությանը[141]։
Ֆելիքս Գալյարդոն նպատակ ուներ պահպանել ընդհանուր վերահսկողությունը երկրի մակարդակով, քանի որ կարևոր կապեր ուներ, սակայն այլևս չէր վերահսկելու բիզնեսի բոլոր մանրամասները[135]։ 1993 թվականին խիստ ռեժիմի բանտ տեղափոխվելուց հետո Գալյարդոն վերջնականապես կորցրեց մյուս նարկոբարոնների նկատմամբ վերահսկողությունը[142]։
.png)
2003 թվականի մարտին Ծոցի կարտելի ղեկավար Օսիել Կարդենասի ձերբակալությունից հետո Սինալոայի կարտելը սկսեց վիճարկել Ծոցի կարտելի գերիշխանությունը բաղձալի հարավարևմտյան Տեխասի միջանցքում։ 2006 թվականին Սինալոայի՝ խաղաղօվկիանոսյան նահանգում գտնվող մի քանի խմբերի միջև կնքված համաձայնագրի արդյունքում ձևավորվեց «Դաշնություն»։ Կարտելը ղեկավարում էր Խոակին «Էլ Չապո» Գուսմանը՝ Մեքսիկայի ամենահետախուզվող նարկոբարոնը, որի կարողությունը գնահատվում էր մոտ 1 միլիարդ ԱՄՆ դոլար։ Ըստ «Forbes» ամսագրի նրա պրոֆիլի՝ այս հարստությունը նրան դարձրեց աշխարհի 1140-րդ ամենահարուստ և 55-րդ ամենաազդեցիկ մարդը[143]։ Գուսմանը ձերբակալվեց 2015 թվականի հուլիսին, սակայն կարողացավ փախչել[144][145]։ Նրան կրկին ձերբակալեցին 2016 թվականի հունվարին[146]։ 2010 թվականի փետրվարին նոր դաշինքներ ձևավորվեցին Լոս Սետաս և Բելտրան-Լեյվա կարտելների դեմ պայքարելու նպատակով[147]։
Հյուսիսում գտնվող Սիուդադ Խուարես քաղաքում և նրա շրջակայքում թմրանյութերի տեղափոխման ուղիների վերահսկողության համար Սինալոայի և Խուարեսի կարտելների միջև ծավալվեց երկարատև ու արյունալի պայքար։ Այս հակամարտությունը, որը վերջիվերջո հանգեցրեց Խուարեսի կարտելի պարտությանը, խլեց 5000-12000 մարդու կյանք[148]։ Սիուդադ Խուարեսում ծավալված պատերազմի ընթացքում երկու կարտելներն էլ դիմեցին տեղական հանցախմբերի օգնությանը։ Սինալոայի կարտելը Խուարեսի կարտելի դեմ պայքարում օգտագործում էր այնպիսի խմբավորումներ, ինչպիսիք էին Լոս Մեքսիկլեսը, Արտիստաս Ասեսինոսը և Խենտե Նուևան[148]։ Իր հերթին, Խուարեսի կարտելը հակահարված տալու համար ներգրավել էր Լա Լինեա և Բառիո Ացտեկա հանցախմբերին[148]։
2010 թվականի մայիսի դրությամբ՝ մեքսիկական և ամերիկյան մամուլի բազմաթիվ լուսաբանումներ նշում էին, որ Սինալոան ներթափանցել էր Մեքսիկայի դաշնային կառավարություն և բանակ ու գաղտնի համագործակցում էր պետական կառույցների հետ՝ նպատակ ունենալով ոչնչացնել մրցակից կարտելներին[149][150]։ Կոլիմայի, Սոնորայի և Միլենիոյի կարտելներն այժմ Սինալոայի կարտելի մասնաճյուղերն են[151]։
Խոակին «Էլ Չապո» Գուսմանը ձերբակալվեց 2016 թվականի հունվարի 8-ին և մեկ տարի անց արտահանձնվեց Միացյալ Նահանգներին։ 2019 թվականի փետրվարի 4-ին Նյու Յորքի Բրուքլին թաղամասում կայացած դատավարության ընթացքում Գուսմանը մեղավոր ճանաչվեց թմրամիջոցների ապօրինի շրջանառության տասը կետով և դատապարտվեց ցմահ ազատազրկման։ Դատավարության ընթացքում Գուսմանը փորձեց պնդել, որ իր վրա է վերցրել Իսմայել «Էլ Մայո» Սամբադայի մեղքը[152], ինչպես նաև որ կաշառք է տվել նախկին նախագահներ Էնրիկե Պենյա Նիետոյին և Ֆելիպե Կալդերոնին։ Սակայն երկու նախագահներն էլ արագ հերքեցին սա[153]։ 2019 թվականի մարտին հաղորդվեց, որ «Էլ Չապոյին» հաջորդող Իսմայել Սամբադա Գարսիան (մականունը՝ «Էլ Մայո»), Մեքսիկայի «վերջին Կապոն» է և նույնիսկ ավելի ահասարսուռ կերպար է, քան իր գլխավոր մրցակից Նեմեսիո Օսեգերա Սերվանտեսը (մականունը՝ «Էլ Մենչո»), որը ղեկավարում է Խալիսկոյի Նոր սերնդի կարտելը[154]։
2023 թվականի հունվարի 5-ին «Էլ Չապոյի» որդու՝ Օվիդիո Գուսմանի ձերբակալությունը նոր բռնության ալիք առաջացրեց Սինալոա նահանգում։ Իրավիճակն այնքան լարվեց, որ Մեքսիկայի զինված ուժերը ստիպված էին օդուժ օգտագործել՝ Սինալոայի կարտելի անդամների դեմ պայքարելու համար[155]։
Մեքսիկայի թմրանյութերի առևտրի ոլորտում հայտնի Բելտրան-Լեյվայի կարտելը հիմնադրվել էր չորս եղբայրների՝ Մարկոս Արտուրոյի, Կառլոսի, Ալֆրեդոյի և Էկտոր Բելտրան Լեյվաների կողմից[156][157][158][159]։ Այս կազմակերպված հանցավոր խմբավորումն արագորեն դարձավ երկրի ամենաազդեցիկ նարկոկարտելներից մեկը։ Կարտելի հզորությունը հատկապես ակնհայտ դարձավ 2004-2005 թվականներին, երբ Արտուրո Բելտրան Լեյվան սկսեց ղեկավարել մարդասպանների հզոր խմբավորումներ Սինալոայի կարտելից հյուսիսարևելյան Մեքսիկայի առևտրային ուղիների վերահսկողությունը խլելու նպատակով։ Կաշառակերության և ահաբեկման միջոցով նրանք կարողացան ներթափանցել Մեքսիկայի պետական կառույցներ՝ ներառյալ քաղաքական[160], դատական[161] և ոստիկանական հաստատություններ։ Այս ներթափանցման հիմնական նպատակն էր գաղտնի տեղեկություններ ստանալ թմրամիջոցների շրջանառության դեմ ձեռնարկվող գործողությունների վերաբերյալ[162][163]։ Կարտելի ազդեցության մասշտաբներն այնքան մեծ էին, որ նրանք կարողացան նույնիսկ ներթափանցել Ինտերպոլի՝ Մեքսիկայում գտնվող գրասենյակ[164]։
2009 թվականի դեկտեմբերին մեքսիկացի ծովահետևակայինները սպանեցին կարտելի առաջնորդ Արտուրո Բելտրան Լեյվային։ Այս իրադարձությունից հետո կարտելում իշխանության ներքին պայքար սկսվեց Արտուրոյի եղբոր՝ Էկտոր Բելտրան Լեյվայի և նրա գլխավոր կատարածու Էդգար Վալդես Վիլյառեալի միջև[11]։ Միաժամանակ, կարտելը շարունակեց լուծարվել, որին նպաստեցին նոր խմբավորումների՝ Հարավային խաղաղօվկիանոսյան կարտելի, Լա մանո կոն օխոսի, Ակապուլկոյի անկախ կարտելի և Լա Բառեդորայի առաջացումը։ Վերջին երկու խմբավորումները նույնիսկ նոր ներքին հակամարտություն հրահրեցին Բելտրան Լեյվայի կարտելի ներսում[11]։
Մեքսիկայի դաշնային ոստիկանությունը գտնում է, որ կարտելն այժմ լիովին լուծարված է[165][166]։ Կարտելի վերջին ղեկավար Էկտոր Բելտրան Լեյվան ձերբակալվել է 2014 թվականի հոկտեմբերին[167]։
Խուարեսի կարտելը, որը վերահսկում է Մեքսիկայից Միացյալ Նահանգներ մտնող անօրինական թմրանյութերի առաքման հիմնական երթուղիներից մեկը, տարեկան միլիարդավոր դոլարների շրջանառություն է իրականացնում[168]։ 2007 թվականից ի վեր այն դաժան պայքար է մղում իր նախկին գործընկերոջ՝ Սինալոայի կարտելի դեմ՝ Սիուդադ Խուարեսի վերահսկողության համար։ Կարտելի զինված թևը՝ Լա Լինեան, բաղկացած է թմրամիջոցների շրջանառությամբ զբաղվող մեքսիկացիներից և Խուարեսի ու Չիուաուայի կոռումպացված ոստիկաններից[169]։ Մինչև 2014 թվականին իր ձերբակալությունը, կարտելը ղեկավարում էր Վիսենտե Կառիլյո Ֆուենտեսը։
2011 թվականից ի վեր Խուարեսի կարտելը շարունակաբար թուլանում է[170][171]։ Թեև այն դեռևս պահպանում է իր ներկայությունը Տեխաս նահանգի Էլ Պասո մուտքի երեք հիմնական կետերում, այն այժմ միայն ստվերն է մեկ տասնամյակ առաջվա հզոր կազմակերպության։ Կարտելի թուլացած վիճակը և Խուարեսում Սինալոայի կարտելի առաջխաղացմանը դիմակայելու անկարողությունը հանգեցրին 2011 թվականին Խուարեսում զոհերի թվի նվազմանը[172]։
Մեքսիկայի ամենահզոր հանցավոր խմբավորումներից մեկը՝ Տիխուանայի կարտելը, հայտնի է նաև որպես Առելյանո Ֆելիքսի կազմակերպություն[173]։ Այն տեղակայված է Տիխուանայում՝ Մեքսիկայի ռազմավարական առումով կարևորագույն սահմանային քաղաքներից մեկում[174]։ 1990-ականներին և 2000-ականների սկզբին կարտելը գտնվում էր իր հզորության գագաթնակետին։ Այդ ժամանակ ոստիկանությունն այն համարում էր Մեքսիկայի ամենաազդեցիկ և բռնի հանցավոր կազմակերպություններից մեկը։Սակայն 2009 թվականի ներքին պատերազմից հետո կարտելը զգալիորեն թուլացավ։ Ներքին պայքարը, ձերբակալությունները և բարձրաստիճան անդամների մահը հանգեցրին կազմակերպության թուլացմանը։ Չնայած դրան՝ կարտելը շարունակում է թմրանյութեր արտահանել։ Առելյանո Ֆելիքս ընտանիքի տարբեր անդամների ձերբակալությունից կամ սպանությունից հետո, ներկայումս կարտելը ենթադրաբար ղեկավարում է Էդվին Ուերտա Նունյոն, որը հայտնի է «Էլ Ֆլակո» մականունով։
Ծոցի կարտելը, որը գործում է Տամաուլիպաս նահանգի Մատամորոս քաղաքում, վերջին տարիներին Մեքսիկայի երկու գերիշխող կարտելներից մեկն է։ 1990-ականների վերջին Ծոցի կարտելը մասնավոր վարձկան բանակ վարձեց, որն այժմ հայտնի է որպես Լոս Սետաս։ 2006 թվականին Լոս Սետասը դարձավ կարտելի գործընկերը, սակայն այս համագործակցությունն ավարտվեց 2010 թվականի փետրվարին։ Դրանից հետո երկու խմբավորումները լայնածավալ բռնություններ սկսեցին Տամաուլիպաս նահանգի սահմանամերձ քաղաքներում[147][175]։ Արդյունքում, այդ տարածաշրջանի մի շարք բնակավայրեր վերածվեցին «քաղաք-ուրվականների»[176]։
2011 թվականի սկզբին Ծոցի կարտելն ուժեղ էր և հաջողությամբ հետ էր մղում Լոս Սետասի ներխուժումներն իր տարածք։ Սակայն տարվա ընթացքում կարտելի ներսում առաջացան լուրջ տարաձայնություններ։ Դրանք վերաճեցին ներկարտելային բախումների Տամաուլիպաս նահանգի երկու խոշոր քաղաքներում՝ Մատամորոսում և Ռեյնոսայում։ Այս ներքին պայքարի հետևանքով տեղի ունեցան բազմաթիվ ձերբակալություններ և մահեր ինչպես Մեքսիկայում, այնպես էլ Միացյալ Նահանգներում։ Արդյունքում Ծոցի կարտելը մասնատվեց մի քանի խմբավորումների։ Ներկայումս Ծոցի կարտելի ներսում գերակայություն է ձեռք բերել Լոս Մետրոս անունով խմբավորումը։ Նրանք, ըստ երևույթին, հաղթահարել են իրենց գլխավոր մրցակցին՝ Լոս Ռոխոս խմբավորմանը, և այժմ փորձում են վերահսկողություն հաստատել Ծոցի կարտելի ողջ գործունեության նկատմամբ[177]։
Չնայած ներքին պայքարը զգալիորեն թուլացրել է Ծոցի կարտելը, այնուամենայնիվ խմբավորումը, ըստ երևույթին, կարողացել է պահպանել վերահսկողությունն իր առանցքային «պլազաների»՝ դեպի Միացյալ Նահանգներ տանող մաքսանենգության հիմնական միջանցքների նկատմամբ[177]։ Միևնույն ժամանակ, Մեքսիկայի դաշնային կառավարությունը զգալի հաջողությունների է հասել Ծոցի կարտելի ղեկավար կազմի չեզոքացման գործում։ Մասնավորապես, նախագահ Ֆելիպե Կալդերոնի պաշտոնավարման շրջանում ձերբակալվել և բանտարկվել են կարտելի մի շարք առանցքային դեմքեր՝ Օսիել Կարդենաս Գիլյենը, նրա եղբայրներ Անտոնիո Կարդենաս Գիլյենը, Մարիո Կարդենաս Գիլյենը և Խորխե Էդուարդո Կոստիլյա Սանչեսը։
1999 թվականին Ծոցի կարտելի ղեկավար Օսիել Կարդենաս Գիլյենը վարձեց 37 կոռումպացված նախկին էլիտար զինվորականների, որպեսզի վերջիններս աշխատեն կարտելի համար։ Այս զինվորականները նախկինում ծառայել էին բարձրակարգ ստորաբաժանումներում՝ օդուժի և ռազմածովային ուժերի հատուկ նշանակության խմբերում։ Շուտով այս խումբը հայտնի դարձավ «Լոս Սետաս» անունով և սկսեց գործել որպես Ծոցի կարտելի մասնավոր բանակ։ 2000-ականների սկզբին Լոս Սետասի գործունեությունը վճռորոշ դարձավ։ Նրանց շնորհիվ Ծոցի կարտելը կարողացավ Մեքսիկայի մեծ մասում իր գերիշխանությունը հաստատել թմրանյութերի առևտրի ոլորտում։
2007 թվականին Ծոցի կարտելի ղեկավար Օսիել Կարդենաս Գիլյենի ձերբակալությունից ու արտահանձնումից հետո Լոս Սետասը, որը մինչ այդ գործում էր որպես Ծոցի կարտելի զինված թևը, որոշեց օգտվել առաջացած հնարավորությունից և դառնալ անկախ կազմակերպություն։ Էրիբերտո Լասկանոյի ղեկավարությամբ Լոս Սետասը, որի կազմում էր մոտ 300 անդամ, սկսեց ընդլայնել իր գործունեությունը։ Նրանք աստիճանաբար ստեղծեցին իրենց սեփական ցանցերը՝ զբաղվելով թմրանյութերի և ապօրինի զենքի առևտրով, ինչպես նաև մարդկանց թրաֆիքինգով[178]։ 2008 թվականին Լոս Սետասը գործարքի մեջ մտավ Սինալոայի կարտելի նախկին ղեկավարների՝ Բելտրան-Լեյվա եղբայրների հետ։ Այս դաշինքի արդյունքում Լոս Սետասը դարձավ իր նախկին գործատուի և գործընկերոջ՝ Ծոցի կարտելի ուղղակի մրցակիցը[147][179]։
2010 թվականի սկզբին Լոս Սետասը հրապարակայնորեն հայտարարեց Ծոցի կարտելից առանձնանալու մասին։ Հյուսիսարևելյան Մեքսիկայում թմրանյութերի առևտրի ուղիները վերահսկելու համար նրանք արյունալի պատերազմ սկսեցին Ծոցի կարտելի դեմ[11]։ Այս հակամարտությունը ներգրավեց նաև այլ կարտելների, մասնավորապես՝ Սինալոայի կարտելին, որը 2010 և 2011 թվականներին կռվում էր Լոս Սետասի դեմ։ Պատերազմի հետևանքով զոհվեցին կարտելների հազարավոր անդամներ[11]։
Լոս Սետասը հայտնի էր նրանով, որ թիրախավորում է քաղաքացիական անձանց։ Կարտելի դաժանության ամենահայտնի օրինակներից է Սան Ֆեռնանդոյի արյունահեղությունը, որի ընթացքում զանգվածաբար սպանվեց 72 միգրանտ[11]։
Լոս Սետասը ներգրավված էր ոչ միայն թմրանյութերի առևտրի մեջ, այլև զբաղվում էր մարդկանց թրաֆիքինգով, խողովակաշարերից նավթի գողությամբ, շանտաժով և չլիցենզավորված սկավառակների առևտրով[11]։ Նրանց հանցավոր ցանցը տարածվում է Մեքսիկայից դուրս՝ ընդգրկելով Կենտրոնական Ամերիկան, ԱՄՆ-ը և Եվրոպան[11]։
2013 թվականի հուլիսի 15-ին Մեքսիկայի ռազմածովային ուժերը ձերբակալեցին Լոս Սետասի ղեկավար Միգել Տրևինյո Մորալեսին[180]։
Վերջին ժամանակաշրջանում Լոս Սետասը զգալիորեն պառակտվել է, իսկ նրա ազդեցությունը՝ նվազել[181]։ 2016 թվականի դեկտեմբերի դրությամբ՝ Լոս Սետասի երկու ենթախմբեր` Լոս Սետաս Գրուպո Բրավոն (Բրավո խումբ) և Սետաս Վիեխա Էսկուելան (Հին դպրոցի սետաներ), դաշինք են կազմել Ծոցի կարտելի հետ՝ ընդդեմ Էլ Կարտել դել Նորեստե (Հյուսիս-արևելքի կարտել) կոչվող խմբավորման[182]։
Միչոականի Լա Ֆամիլիա կարտելը մեքսիկական խոշոր նարկոկարտել էր, որը գործում էր Միչոականում 2006-2011 թվականներին։ Ի սկզբանե համագործակցելով Ծոցի կարտելի և Լոս Սետասի հետ՝ այն հետագայում առանձնացավ և դարձավ անկախ կազմակերպություն[183]։
2009-2010 թվականներին մեքսիկական և ԱՄՆ պետական գործակալությունները լայնածավալ հակաթմրանյութային գործողություններ իրականացրին։ Արդյունքում ԱՄՆ-ում ձերբակալվեց Լա Ֆամիլիայի առնվազն 345 անդամ։ 2010 թվականի դեկտեմբերի 9-ին սխալմամբ հայտարարվեց[11] կարտելի հիմնադիրներից մեկի՝ Նասարիո Մորենո Գոնսալեսի մահվան[186] մասին։ Այս իրադարձություններից հետո կարտելը բաժանվեց երկու մասի՝ Տաճարական ասպետների կարտելի և Լա Ֆամիլիա անվանումը պահպանած՝ Խոսե դե Խեսուս Մենդես Վարգասի գլխավորած խմբավորման։ 2010 թվականի վերջին և 2011 թվականի սկզբին այս երկու խմբավորումներն սկսեցին պայքարել միմյանց դեմ։ 2011 թվականի հունիսի 21-ին մեքսիկական իշխանությունները ձերբակալեցին Մենդես Վարգասին[11]։ Նույն թվականի կեսերին Մեքսիկայի գլխավոր դատախազը հայտարարեց Լա Ֆամիլիա կարտելի «ոչնչացման» մասին[187]՝ նշելով, որ նրանից մնացել է միայն Տաճարական ասպետների խմբավորումը[188][189]։
Դեռևս 2010 թվականի փետրվարին Լա Ֆամիլիան դաշինք էր կնքել Ծոցի կարտելի հետ՝ ընդդեմ Լոս Սետասի և Բելտրան-Լեյվայի կարտելի[147]։
2011 թվականի մարտին Միչոականում ստեղծվեց Տաճարական ասպետների նարկոկարտելը (իսպաներեն՝ Caballeros Templarios)։ Այս կազմակերպությունը ձևավորվեց Միչոականի Լա Ֆամիլիա կարտելի ղեկավար Նասարիո Մորենո Գոնսալեսի մահից հետո[190]։ Նոր կարտելի հիմնադիրներն էին Էնրիկե Պլանկարտե Սոլիսը և Սերվանդո Գոմես Մարտինեսը։ Նրանք որոշեցին ստեղծել «Տաճարական ասպետներ» կարտելը Խոսե դե Խեսուս Մենդես Վարգասի հետ ունեցած տարաձայնությունների պատճառով, որը Մորենո Գոնսալեսի մահից հետո ստանձնել էր Միչոականի Լա Ֆամիլիա կարտելի ղեկավարությունը[191]։
Տաճարական ասպետների ի հայտ գալուց հետո՝ 2011 թվականի գարնանը և ամռանը բուռն բախումներ սկսվեցին Տաճարական ասպետների և Լա Ֆամիլիայի միջև[11]։ Կազմակերպությունը պառակտված խմբավորումից վերաճեց Լա Ֆամիլիայի նկատմամբ գերիշխող ուժի[11]։ 2011 թվականի վերջին Լա Ֆամիլիայի ղեկավար Խոսե դե Խեսուս «Էլ Չանգո» Մենդես Վարգասի ձերբակալությունից հետո՝ կարտելը, ըստ երևույթին, ստանձնեց Լա Ֆամիլիայի գործերի մեծ մասը ինչպես Մեքսիկայում, այնպես էլ ԱՄՆ-ում։ Նույն թվականին Տաճարական ասպետները դաշինք կնքեցին Սինալոայի դաշնության հետ՝ Լա Ֆամիլիայի մնացորդները վերացնելու և Լոս Սետասի ազդեցության ընդլայնումը Մեքսիկայի կենտրոնական հատվածում գտնվող Միչոական նահանգում կանխելու համար[192][193]։
Նարկոկարտելների միջև դաշինքները կամ համաձայնությունները սովորաբար փխրուն, լարված և ժամանակավոր բնույթ են կրում։ Միևնույն ժամանակ, մեքսիկական նարկոկարտելները մեծացրել են համագործակցությունն ԱՄՆ-ի փողոցային և բանտային խմբավորումների հետ՝ նպատակ ունենալով ընդլայնել թմրանյութերի տարածման իրենց ցանցերն ԱՄՆ-ում[29]։ 2014 թվականի մարտի 31-ին Մեքսիկայի ռազմածովային ուժերը ոչնչացրին կարտելի բարձրաստիճան ղեկավարներից մեկին՝ Էնրիկե Պլանկարտե Սոլիսին։
2016 թվականի սեպտեմբերի 6-ին հանցավոր խմբավորման անդամներից մեկը խոցեց մեքսիկական ոստիկանության ուղղաթիռը՝ սպանելով չորս մարդու։ Այս ողբերգական դեպքը տեղի ունեցավ ոստիկանության կողմից հանցավոր խմբավորումների և նարկոկարտելների, այդ թվում՝ «Տաճարական ասպետներ» կարտելի դեմ իրականացվող գործողության ընթացքում[194]։
.png)
Խալիսկոյի Նոր սերնդի կարտելը (իսպ.՝ Cártel de Jalisco Nueva Generación, CJNG)[195][196][197][198] մեքսիկական հանցավոր խմբավորում է, որը տեղակայված է Խալիսկոյում և ղեկավարվում է Մեքսիկայի ամենահետախուզվող նարկոբարոններից մեկի՝ Նեմեսիո Օսեգերա Սերվանտեսի (մականունը՝ Էլ Մենչո) կողմից[199]։ Խալիսկոյի Նոր սերնդի կարտելը ստեղծվել էր Միլենիո կարտելից առանձնանալու արդյունքում, ինչպես Լա Ռեսիստենսիա կարտելը ժամանակին։ Լա Ռեսիստենսիան մեղադրեց Խալիսկոյի Նոր սերնդի կարտելին Օսկար Վալենսիային (մականունը՝ Էլ Լոբո) իշխանություններին հանձնելու մեջ և նրանց անվանեց Լոս Տորսիդոս։ Խալիսկոյի կարտելը պարտության մատնեց Լա Ռեսիստենսիային և վերահսկողություն հաստատեց Միլենիո կարտելի մաքսանենգության ցանցերի վրա։ 2012 թվականին, ընդամենը վեց ամսում, Խալիսկոյի Նոր սերնդի կարտելը կարողացավ ընդլայնել իր գործունեությունը Մեքսիկայի ամբողջ տարածքով՝ դառնալով երկրի ամենաազդեցիկ հանցավոր խմբավորումներից մեկը[200]։ Կարտելը փորձում էր ստանալ հասարակական աջակցություն՝ առցանց տեսանյութերի միջոցով ներկայանալով որպես «արդարացի» և «ազգայնական» խումբ, որը պայքարում է Լոս Սետասի դեմ[201][202]։ Չնայած 2018 թվականին Խալիսկոյի Նոր սերնդի կարտելը համարվում էր Մեքսիկայի ամենահզոր կարտելը[203][204][205]՝ «Insight Crime» մեդիա կազմակերպությունը պնդում էր, որ Սինալոայի կարտելը դեռևս առաջատարն է, իսկ Խալիսկոն նրա ամենամոտ մրցակիցն է[206][154]։ 2019 թվականին խմբավորումը զգալիորեն թուլացավ ներքին պառակտումների, ղեկավարների ձերբակալությունների և Սինալոայի կարտելի հետ պատերազմի պատճառով[207]։
Խալիսկոյի Նոր սերնդի կարտելի համահիմնադիր Էրիկ Վալենսիա Սալասարը (մականունը՝ Էլ 85) և դրա նախկին ղեկավար Էնրիկե Սանչես Մարտինեսը (մականունը՝ Էլ Չոլո) նույնպես հեռացան Խալիսկոյի Նոր սերնդի կարտելից և ստեղծեցին մրցակից կարտել, որը հայտնի է որպես Նուևա Պլասա կարտել[208][209][210]։ 2017 թվականից ի վեր այս կարտելը պատերազմի մեջ է Խալիսկոյի Նոր սերնդի կարտելի հետ[211]։ Վերջինիս դեմ պայքարելու համար Նուևա Պլասա կարտելը նաև դաշինք է կազմել Սինալոայի կարտելի հետ[208][209]։
Տեղեկատվական պատերազմը դարձել է Մեքսիկայի հանցավոր կազմակերպությունների գործունեության կարևոր մասը։ Այս խմբավորումները մշակել են հասարակական կարծիքի վրա ազդելու բազմազան մեթոդներ, որոնց թվում են՝ սննդի բաժանումը կարիքավորներին, համայնքային զարգացման նախագծերի ֆինանսավորումը, ակտիվ գործունեությունը սոցիալական մեդիայում, մամուլի հաղորդագրության ոճով նկարահանված տեսանյութերը, ֆիզիկական նարկոուղերձները, նարկոմարաթոնները, անձնական հաղորդագրությունները (օրինակ՝ WhatsApp-ի միջոցով)։ Նարկոքարոզչության նպատակն է ազդել հասարակական կարծիքի վրա, սպառնալ կամ մեղադրել մրցակիցներին և ընդհանրապես հաղորդակցվել իրենց կազմակերպությունից դուրս գտնվողների հետ[212]։ Բացի դրանից, շատ կարտելներ փորձում են վերահսկել տեղեկատվական դաշտը՝ սպառնալիքներ հնչեցնելով լրագրողների, բլոգերների և այլ քննադատների հասցեին։
Մեքսիկայի նարկոկարտելները հաղորդակցության համար հիմնականում օգտագործում են ֆիզիկական նարկոուղերձներ։ Այս ուղերձները կարող են լինել տարբեր տեսակի՝ սկսած մասնագիտորեն տպագրված պաստառներից մինչև հապճեպ գրված հաղորդագրություններ ստվարաթղթի կամ սովորական թղթի վրա[213]։ Դրանք սովորաբար տեղադրվում են հասարակական վայրերում, ինչպիսիք են կամուրջները, քաղաքների կենտրոնական հատվածները և մայրուղիները։ Շատ ուղերձներ կարելի է գտնել նաև հանցագործության վայրերում, օրինակ՝ սպանության վայրում։
Որոշ կարտելներ, ինչպես օրինակ Խալիսկոյի Նոր սերնդի կարտելը, ունեն քարոզչության զարգացած համակարգ։ Նրանք կարողանում են արտադրել մեծ քանակությամբ մասնագիտորեն ստեղծված նարկոուղերձներ՝ իրենց շահերն առաջ մղելու նպատակով։ Այս ուղերձները պարունակում են «հերթապահ արտահայտություններ» կամ կարգախոսներ, կարտելների լոգոներ և ունեն նպատակաուղղված բովանդակություն։
2011 թվականին Մեքսիկայի նախագահ Ֆելիպե Կալդերոնը (2006-2012) խնդիրը բարձրացրեց պետական մակարդակով։ Նա հանդիպեց երկրի խոշոր լրատվամիջոցների ներկայացուցիչների հետ՝ քննարկելու նրանց դերը բռնության սենսացիոն ներկայացման և կարտելների ուղերձների անվճար լուսաբանման հարցում։ Արդյունքում լրատվամիջոցները համաձայնվեցին սահմանափակել նարկոպատերազմի և հանցավոր խմբավորումների ուղերձների լուսաբանումը[214]։
Մեքսիկայում ռազմականացված խմբավորումների աճը սերտորեն կապված է կառավարության վերահսկողության թուլացման հետ։ Այս խմբավորումները, որոնք սկզբնապես ձևավորվել էին թմրանյութերի առևտուրը պաշտպանելու նպատակով, աստիճանաբար ընդլայնել են իրենց գործունեությունը՝ ներթափանցելով այլ եկամտաբեր ոլորտներ, ինչպիսիք են նավթարդյունաբերությունը և հանքարդյունաբերությունը։ Այս խմբավորումների ձևավորման հիմնական գործոններից մեկը եղել է պետական անվտանգության ոլորտի բարձրաստիճան պաշտոնյաների և զինվորականների անցումը հանցավոր աշխարհ[215]։ Գայթակղված բարձր վարձատրությամբ և արագ հարստանալու հեռանկարով՝ նրանցից շատերը միացել են կարտելներին։ Օրինակ՝ «Լոս Սետաս» խմբավորումը, որը դարձավ Մեքսիկայի ամենահզոր ռազմականացված կառույցներից մեկը, հիմնականում բաղկացած էր նախկին զինվորականներից։ Այս խմբավորումների որոշ անդամներ վերապատրաստվել են Արևմտյան կիսագնդի անվտանգության համագործակցության ինստիտուտում (WHINSEC)։
Կառավարությունը լիովին կորցրել է այս խմբավորումների նկատմամբ վերահսկողությունը և միակ գործնական քայլը եղել է բանակի ներկայության ավելացումը։ Սակայն այս քայլը ևս արդյունավետ չի եղել, քանի որ բանակի շատ պաշտոնյաներ հաճախ կաշառվում են կարտելների կողմից։ Իրավիճակը բարելավելու նպատակով Միացյալ Նահանգները միջամտել է՝ աջակցություն առաջարկելով «նարկոպատերազմում»՝ տրամադրելով ֆինանսական օգնություն, վերապատրաստելով մեքսիկացի զինվորականներին և աջակցելով մեքսիկական դատական համակարգի բարեփոխմանը՝ այն ամերիկյան մոդելին մոտեցնելու նպատակով[216]։
Մեքսիկայի նարկոպատերազմում կանայք ունեցել են բազմազան դերեր՝ լինելով թե՛ ակտիվ մասնակիցներ, թե՛ հակամարտության զոհեր։ Կին մարտիկներ եղել են բանակում, ոստիկանությունում, կարտելներում և հանցավոր խմբերում[217][218]։ Կին պաշտոնյաները, դատավորները, դատախազները, փաստաբանները, իրավաբանների օգնականները[219], լրագրողները, բիզնեսի սեփականատերերը, սոցիալական մեդիայի ազդեցիկ կանայք, ուսուցիչները, ինչպես նաև հասարակական կազմակերպությունների տնօրեններ և աշխատակիցներ հանդիսացող կանայք նույնպես ներգրավված են եղել նարկոպատերազմում տարբեր ձևերով[220]։ Կանայք հաճախ դարձել են նաև հակամարտության զոհեր։ Քաղաքացիական կանայք՝ ներառյալ միգրանտները[221], ենթարկվել են բռնության[222][223] tortured,[224][225], խոշտանգումների և սպանվել են[226][227][228][229][230]։
Հակամարտության մեջ ներգրավված կարտելներն ու հանցավոր խմբերը, որպես եկամտի այլընտրանքային աղբյուր, Մեքսիկայում զբաղվում են նաև սեռական թրաֆիքինգով[231][232][233][234]։ Հանցավոր կազմակերպությունների որոշ անդամներ նաև առևանգում են կանանց և աղջիկներին՝ նրանց որպես անձնական սեռական ստրուկներ օգտագործելու նպատակով[231], ինչպես նաև սեռական բռնություն են գործադրում Լատինական Ամերիկայից Միացյալ Նահանգներ ժամանող միգրանտների նկատմամբ[235]։
Թեև մեքսիկացիները հրազեն կրելու սահմանադրական իրավունք ունեն[236], գործնականում օրինական ճանապարհով զենք ձեռք բերելը գրեթե անհնար է[237]։ Մեխիկո քաղաքում գործում է ընդամենը մեկ պաշտոնական զենքի խանութ, որտեղից գնում կատարելը ծայրահեղ դժվար է[238][239]։
Մեքսիկայում շրջանառվող հրազենի հիմնական աղբյուրը քաղաքացիական անձանց համար նախատեսված ամերիկյան շուկան է։ Նռնակների և հրթիռակիրների մեծ մասը մաքսանենգ ճանապարհով ներկրվում է Գվատեմալայի սահմանով։ Դրանք հիմնականում Նիկարագուայի նախկին հակամարտություններից մնացած զինամթերքն է[240]։ Նռնակների մի մասն էլ ԱՄՆ-ից է մաքսանենգ ճանապարհով հասնում Մեքսիկա[241]։ Միևնույն ժամանակ, որոշ քանակություն էլ գողացվում է հենց մեքսիկական բանակից[242]։
Կարտելների կողմից առավել հաճախ օգտագործվող զենքերն են՝ AR-15 և M16 հրացանները, M4 և AK-47 ինքնաձիգները, AKM ավտոմատները և Տիպ 56 ավտոմատ հրացանները։ Թեև ատրճանակների տեսականին բազմազան է, հանցավոր խմբավորումները հատկապես նախընտրում են «FN Five-seven» ինքնալից ատրճանակը (հանցագործներն անվանում են «Matapolicías» կամ «ոստիկան սպանող»)[243] իր զրահահարության համար[244]։ Մեքսիկական անվտանգության ուժերի դեմ օգտագործվել են նռնակներ, իսկ իրավապահների կողմից առգրավվել են «H&K G36» գրոհային հրացաններ և M203 նռնականետներով հագեցած M4 ինքնաձիգներ։
Որոշ հետազոտողներ պնդում են, որ Մեքսիկա ներմուծվող զենքերի և զինամթերքի մեծ մասը գալիս է Միացյալ Նահանգների զենք վաճառողներից։ Այս եզրակացության համար կան ապացույցներ, որոնք ցույց են տալիս, որ այն զենքերի մեծ մասը, որոնց հնարավոր է հետևել, կապված է ամերիկյան կառավարության ձախողված «Արագ և կատաղի» գործողության հետ։ Կա նաև աշխարհագրական համընկնում հրազենի ենթադրյալ ամերիկյան ծագման և դրանց բռնագրավման վայրերի միջև՝ հատկապես Մեքսիկայի հյուսիսային նահանգներում[245]։ Նռնակների և հրթիռակիրների մեծ մասը մաքսանենգ ճանապարհով ներկրվում է Կենտրոնական Ամերիկայից՝ Գվատեմալայի սահմաններով[240]։ Նռնակների մի մասն էլ ԱՄՆ-ից է մաքսանենգ ճանապարհով հասնում Մեքսիկա[241]։ Միևնույն ժամանակ, որոշ քանակություն էլ գողացվում է հենց մեքսիկական բանակից[242]։ Միացյալ Նահանգների Ներքին անվտանգության նախարարության պաշտոնյաները հայտարարել են, որ վիճակագրությունը վիճահարույց է. 2004-2008 թվականներին Մեքսիկայում թմրանյութերի գործերով բռնագրավված մոտ 30 000 զենքից 7200-ը թվում էր, թե ամերիկյան ծագում ունեն, սակայն դրանցից մոտավորապես 4000-ն է գրանցված եղել ԱՄՆ Ալկոհոլի, ծխախոտի, հրազենի և պայթուցիկ նյութերի բյուրոյի արտադրողների և ներմուծողների գրանցամատյաններում։ Այս 4000 զենքի 87%-ը (3480 զենք) իրոք ծագում էր Միացյալ Նահանգներից[246][247]։
ԱՄՆ-ի և Մեքսիկայի միջև ծավալվում է ակտիվ համագործակցություն հրազենի մաքսանենգության դեմ պայքարում։ ԱՄՆ կառավարությունն աջակցում է Մեքսիկային՝ տրամադրելով տեխնոլոգիաներ, սարքավորումներ և անցկացնելով վերապատրաստումներ՝ նպատակ ունենալով վերահսկել հրազենի անօրինական շրջանառությունը[248]։ Այս համագործակցության շրջանակներում իրականացվել է «Gunrunner» նախագիծը, որի նպատակն էր հետևել Մեքսիկայում հայտնաբերված այն զենքերին, որոնք արտադրվել էին ԱՄՆ-ում կամ օրինական ճանապարհով էին ներմուծվել երկիր[249]։
2008 թվականին տարածվեց սխալ տեղեկատվություն, թե իբր Մեքսիկայում բռնագրավված զենքերի 90%-ը եկել էր Միացյալ Նահանգներից։ ԱՄՆ Ներքին անվտանգության նախարարությունը հերքեց այս պնդումը՝ պարզաբանելով, որ ԱՄՆ Ալկոհոլի, ծխախոտի, հրազենի և պայթուցիկ նյութերի բյուրոյի հետազոտած մեքսիկական նմուշները ներկայացնում են առգրավված զենքի միայն այն մասը, որը, ըստ երևույթին, պատրաստվել կամ ներմուծվել է ԱՄՆ-ում[246][247]։
ԱՄՆ Ալկոհոլի, ծխախոտի, հրազենի և պայթուցիկ նյութերի բյուրոյի «Gunrunner» նախագիծը նպատակ ուներ կանխել անօրինական զենքի վաճառքն ու արտահանումը Միացյալ Նահանգներից Մեքսիկա։ Սա պետք է զրկեր մեքսիկական նարկոկարտելներին իրենց գործունեության համար կարևոր հրազենից, սակայն 2011 թվականի փետրվարին նախագիծը հայտնվեց սկանդալի կենտրոնում[250]։ Մեղադրանքները վերաբերում էին նրան, որ Ալկոհոլի, ծխախոտի, հրազենի և պայթուցիկ նյութերի բյուրոն հեշտացրել էր զենքի անօրինական շրջանառությունը։ Բյուրոն թույլ էր տվել, որ «ձևական գնորդները» հրազեն ձեռք բերեն մաքսանենգների համար և չէր խոչընդոտել այդ զենքերի տեղափոխմանը Մեքսիկա[251][252]։ Ենթադրվում էր, որ այս գործողությունների նպատակն էր բացահայտել մատակարարման շղթան և հետախուզական տեղեկություններ հավաքել։ Հետագայում պարզվեց, որ այս մոտեցումը խախտում էր Բյուրոյի երկարամյա քաղաքականությունն ու գործելակերպը[253]։ Ավելին, այն չէր համարվում հետաքննական մեթոդ[254]։ Հետագայում «Gunrunner» նախագծի շրջանակներում վաճառված որոշ զենքեր հայտնաբերվեցին հանցագործությունների վայրերում՝ ինչպես Արիզոնայում, այնպես էլ Մեքսիկայի տարբեր հատվածներում[255][256][257][258]։
«Սև կարապ գործողության» ընթացքում վերջապես ձերբակալվեց Խոակին Գուսման Լոերան։ ԱՄՆ Ալկոհոլի, ծխախոտի, հրազենի և պայթուցիկ նյութերի բյուրոն հաստատեց, որ Մեքսիկայի ռազմածովային ուժերի կողմից Գուսմանի զինյալներից առգրավված զենքերից մեկը «Gunrunner» նախագծի ընթացքում «կորած» բազմաթիվ զենքերից էր[259]։
Գուսմանի ամենաարյունարբու զինյալներից մեկի՝ Խոսե Անտոնիո Մարուֆոյի (մականունը՝ «Էլ Խագուար») «ապահով տան» գաղտնի խցիկում հայտնաբերվեցին «Gunrunner» նախագծի մի շարք զենքեր։ Մարուֆոն մեղադրվում է Սիուդադ Խուարեսում բազմաթիվ սպանությունների մեջ՝ ներառյալ «Էլ Ալիվիանե» վերականգնողական կենտրոնի 18 պացիենտների հայտնի կոտորածը։ Ենթադրվում է, որ նա իր զինյալներին զինել էր Միացյալ Նահանգներում գնված զենքերով[260]։
Նարկոկարտելների միջև բռնությունը սկսվել էր նարկոպատերազմից դեռևս շատ առաջ, սակայն 1990-ականներին և 2000-ականների սկզբին կառավարությունը հիմնականում պասիվ դիրքորոշում էր ցուցաբերում դրա նկատմամբ։ Իրավիճակը կտրուկ փոխվեց 2006 թվականի դեկտեմբերի 11-ին, երբ նորընտիր նախագահ Ֆելիպե Կալդերոնը 6500 դաշնային զինվորական ուղարկեց Միչոական նահանգ՝ թմրանյութերի հետ կապված բռնությունը դադարեցնելու նպատակով։ Այս գործողությունը, որը համարվում է կազմակերպված հանցավորության դեմ առաջին խոշոր օպերացիան, դարձավ կառավարության և նարկոկարտելների միջև պատերազմի մեկնարկային կետը[261]։ Կալդերոնն ավելի ծավալուն դարձրեց թմրանյութերի դեմ իր արշավը՝ ներգրավելով մոտ 45 000 զինվոր՝ ի հավելումն նահանգային և դաշնային ոստիկանական ուժերի։ 2010 թվականին Կալդերոնը հայտարարեց, որ կարտելները ձգտում են «փոխարինել կառավարությանը» և «փորձում են զենքի ուժով մենաշնորհ հաստատել, նույնիսկ փորձում են պարտադրել իրենց սեփական օրենքները»[262]։
2011 թվականի դրությամբ Մեքսիկայի զինված ուժերը ձերբակալել էին 11544 մարդու, որոնք կասկածվում էին կարտելների և կազմակերպված հանցավորության հետ կապ ունենալու մեջ[263]։ Նախորդ տարվա ընթացքում այս թիվն ավելի մեծ էր. 28 000 մարդ էր ձերբակալվել թմրանյութերի հետ կապված մեղադրանքներով։ Թմրանյութերի առգրավման և ոչնչացման ծավալների նվազումը, ինչպես ցույց են տալիս դաշնային իշխանությունների վիճակագրությունները, վկայում է Կալդերոնի անվտանգային օրակարգի անարդյունավետության մասին։ Պատերազմի սկսվելուց ի վեր կարտելների գործադրած բռնության հետևանքով ավելի քան քառասուն հազար մարդ է զոհվել։ Կալդերոնի նախագահության ժամանակաշրջանում Մեքսիկայում սպանությունների թիվը կտրուկ աճեց[264]։
Կալդերոնը նպատակ էր դրել վերջ դնել մրցակից կարտելների ղեկավարների միջև ծավալվող բռնի պատերազմին։ Սակայն, քննադատները պնդում են, որ նրա որդեգրած մեթոդները, որոնք ներառում էին կարտելներին ուղիղ դիմակայելը, անուղղակիորեն խնդիրն ավելի վատթարացրին։ Այս մոտեցումը հանգեցրեց հրապարակային սպանությունների և խոշտանգումների թե՛ կարտելների, թե՛ երկրի կառավարական ուժերի կողմից։ Արդյունքում, Մեքսիկայի քաղաքացիների մոտ պահպանվում է վախն ու անհանգստությունը թմրանյութերի դեմ պայքարի և դրա բացասական հետևանքների վերաբերյալ։ Քանի որ կարտելների ղեկավարներին ձերբակալում կամ սպանում են, կարտելներում ղեկավարության համար պայքարն ավելի ինտենսիվ է դարձել՝ հանգեցնելով բռնության մեծացմանը հենց կարտելների ներսում[265]։
Կալդերոնի ռազմավարությունը կենտրոնացած էր կարտելների բարձրաստիճան անդամներին ձերբակալելու վրա՝ նպատակ ունենալով կործանել ամբողջ կազմակերպությունը։ Սակայն այս մոտեցումն անցանկալի հետևանքներ ունեցավ։ Թափուր մնացած պաշտոնները զբաղեցնելու համար առաջացած պայքարը սպառնում էր կարտելների բազմաթիվ անդամների կյանքին։ Կրտսեր անդամները սկսեցին կռվել միմյանց դեմ՝ առաջացնելով ավելի շատ քաոս։ Արդյունքում, նարկոկարտելներն ավելի ագրեսիվ և ուժեղ դարձան, քան երբևէ և Մեքսիկայում ձեռք բերեցին մեծ իշխանություն։ Կալդերոնը, հենվելով գլխավորապես բանակի վրա, չկարողացավ նշանակալի արդյունքներ գրանցել կարտելների դեմ բռնի պայքարում։ Պատճառներից մեկը կառավարության համակարգում տարածված կոռուպցիան էր։ Կասկածներ կային, որ կարտելները կաշառել և ներթափանցել էին բանակի նույնիսկ բարձր օղակներ՝ ազդելով բազմաթիվ գեներալների և սպաների վրա։ Միաժամանակ, զինվորականների ներգրավումն իրավապահ գործողություններում հանգեցրեց մարդու իրավունքների լայնածավալ խախտումների։ Մեքսիկայի Մարդու իրավունքների ազգային հանձնաժողովը 2006 թվականից՝ նարկոպատերազմի սկզբից ի վեր, ստացել է գրեթե 5800 բողոք զինվորական չարաշահումների վերաբերյալ։ 2007 թվականից ի վեր կազմվել է գրեթե 90 խորքային զեկույց՝ փաստագրելով քաղաքացիական անձանց նկատմամբ մարդու իրավունքների բազմաթիվ խախտումները[266]։
2012 թվականի մայիսին տեղի ունեցած բռնի գործողությունների հետևանքով ձերբակալվեց մեքսիկական բանակի 4 բարձրաստիճան պաշտոնյա[267]։ Այս դեպքը կապված էր Մեքսիկա-ԱՄՆ սահմանի և Մոնտեռեյ քաղաքի միջև գտնվող մայրուղու վրա հայտնաբերված գրեթե 50 դիակի հետ։ Ձերբակալված պաշտոնյաները կասկածվում էին նարկոկարտելներից կաշառք ստանալու և ռազմական գործողությունների մասին նրանց նախապես տեղեկացնելու մեջ։
2008 թվականի ապրիլին Մեքսիկայի Ստորին Կալիֆոռնիա նահանգում թմրամիջոցների դեմ պայքարի արշավի պատասխանատու գեներալ Սերխիո Ապոնտեն մի շարք կոռուպցիոն մեղադրանքներ ներկայացրեց տարածաշրջանի ոստիկանական ուժերի դեմ։ Ապոնտեն պնդում էր, որ Ստորին Կալիֆոռնիայի առևանգումների դեմ պայքարող ջոկատն իրականում առևանգումներ էր իրականացնում՝ համագործակցելով կազմակերպված հանցավորության հետ։ Բացի այդ, նա հայտնեց, որ կաշառված ոստիկանները ծառայում էին որպես թմրամիջոցների տարածմամբ զբաղվողների թիկնապահներ[268]։
Այս մեղադրանքները ցնցեցին տեղի ինքնակառավարման մարմիններին։ Ավելի քան 50 մեղադրվող պաշտոնյաներից շատերը հրաժարական տվեցին կամ փախուստի դիմեցին։ Չնայած այս բացահայտումներին՝ Մեքսիկայում նարկոկարտելների դեմ պայքարը շարունակում էր խոչընդոտվել կաշառակերության, ահաբեկումների և կոռուպցիայի պատճառով և Ապոնտեի հայտարարությունից չորս ամիս անց նա ազատվեց իր պաշտոնից[269]։
2008 թվականի ապրիլի 26-ին Ստորին Կալիֆոռնիայի Տիխուանա քաղաքում տեղի ունեցավ արյունալի բախում Տիխուանայի և Սինալոայի կարտելների միջև, որի հետևանքով 17 մարդ զոհվեց[270]։
2009 թվականի մարտին նախագահ Կալդերոնը Սիուդադ Խուարես ուղարկեց մեքսիկական բանակի լրացուցիչ 5000 զինվոր։ Ներքին անվտանգության նախարարությունը հայտնեց, որ դիտարկում է Ազգային գվարդիայի զորքերի օգտագործման հարցը՝ ԱՄՆ սահմանապահ ծառայությանն օգնելու համար` կանխելու Մեքսիկայում թմրանյութերի հետ կապված բռնության սպառնալիքի տարածումը ԱՄՆ սահմանի վրա։ Արիզոնայի և Տեխասի նահանգապետներն առաջարկեցին իրենց նահանգներից Ազգային գվարդիայի լրացուցիչ զորքեր ուղարկել՝ օգնելու արդեն իսկ այնտեղ գտնվող ուժերին պայքարել սահմանամերձ տարածքներում թմրանյութերի ապօրինի շրջանառության դեմ[271]։
Թմրամիջոցների հետախուզության ազգային կենտրոնի տվյալներով՝ մեքսիկական կարտելները դարձել են հարավամերիկյան կոկաինի, ինչպես նաև Մեքսիկայում արտադրվող կանեփի, մետամֆետամինի և հերոինի հիմնական մաքսանենգներն ու մեծածախ դիստրիբյուտորները։ Նրանց հզորացումը սկսվեց Կոլումբիայի Մեդելյինի և Կալիի կարտելների անկումից հետո։ Վերջին տարիներին մեքսիկական կարտելներն աստիճանաբար ընդլայնել են իրենց ազդեցության ոլորտը։ Նրանք ներթափանցել են կոլումբիական և դոմինիկյան հանցավոր խմբավորումների կողմից նախկինում վերահսկվող տարածքներ՝ վերցնելով թմրամիջոցների շրջանառության վերահսկողությունն իրենց ձեռքը։ Ներկայումս համարվում է, որ մեքսիկական կարտելները վերահսկում են ԱՄՆ ներմուծվող ապօրինի թմրանյութերի մեծ մասը[272]։
Մեքսիկական կարտելները, որոնք պարզապես միջնորդներ էին կոլումբիական արտադրողների համար, այսօր վերածվել են հզոր կազմակերպված հանցավոր սինդիկատների[272]։ Նրանք այժմ գերիշխող դիրք են զբաղեցնում են ամբողջ Ամերիկյան մայրցամաքում թմրանյութերի առևտրի ոլորտում։
Մեքսիկական կարտելները վերահսկում են Մեքսիկայի տարածքի մեծ հատվածներ և տասնյակ համայնքներ, ինչպես նաև աճող ազդեցություն ունեն Մեքսիկայում քաղաքական ընտրությունների վրա։ Կարտելները բռնի պայքար են մղում Մատամորոսից մինչև Սան Դիեգո ձգվող կարևոր մաքսանենգային միջանցքների վերահսկողության համար։ Նրանք օգտագործում են վարձու մարդասպանների և ուժային խմբերի, որոնք հայտնի են սիկարիոներ անվամբ։ Մեքսիկական նարկոկարտելները, որոնք այսօր գործում են ԱՄՆ-Մեքսիկա սահմանի երկայնքով, ԱՄՆ-ի Թմրամիջոցների դեմ պայքարի գործակալության գնահատմամբ, անհամեմատ ավելի կազմակերպված և վտանգավոր են, քան ԱՄՆ-ի իրավապահ մարմինների պատմության մեջ որևէ այլ կազմակերպված հանցավոր խումբ։ Այս նարկոկարտելները զինված են նռնականետներով, ավտոմատ զենքերով, զրահաբաճկոններով և կևլարե սաղավարտներով[273][274][275][276]։ Որոշ դեպքերում նրանք կիրառում են նաև անօդաչու թռչող սարքեր և ինքնաշեն պայթուցիկ սարքեր[277]։
Մեքսիկայում թմրանյութերի հետ կապված մահերի թիվը տարեցտարի զգալիորեն աճել է։ Ըստ «Stratfor» կազմակերպության զեկույցի՝ 2006 և 2007 թվականներին այդ թիվը կազմել է համապատասխանաբար 2119 և 2275, սակայն արդեն 2008 թվականին այն ավելի քան կրկնապատկվել է՝ հասնելով 5207-ի։ Հաջորդ երկու տարիների ընթացքում աճը շարունակվել է՝ 2009 թվականի 6598-ից 2010 թվականին հասնելով ավելի քան 11000-ի։ Մեքսիկայի կառավարության տվյալները ներկայացնում են ավելի բարձր թվեր։ Ըստ այդ տվյալների՝ 2009 թվականին գրանցվել է 9616 մահ, իսկ 2010 թվականին՝ 15273։ Կառավարության 2012 թվականի հունվարի զեկույցում նշվում է, որ 2006 թվականից ի վեր, երբ սնարկոկարտելների դեմ կսվեցին ռազմական գործողություններ, զոհերի ընդհանուր թիվը հասել է 47515-ի[277][278][279]։
2012 թվականի հոկտեմբերի 7-ին Մեքսիկայի ռազմածովային ուժերն արձագանքեցին քաղաքացիական մի բողոքի, որը հաղորդում էր Կոաուիլա նահանգի Սաբինաս քաղաքում զինված մարդկանց ներկայության մասին։ Պարեկախմբի ժամանման պահին զինյալները շարժվող մեքենայից նռնակներ նետեցին նրանց վրա՝ սկսելով փոխհրաձգություն։ Արդյունքում Լասկանոն և մեկ այլ զինյալ զոհվեցին, իսկ մեկ ծովային հետևակային թեթև վիրավորում ստացավ[280]։ Ռազմածովային ուժերի հաղորդմամբ՝ մեքենայում հայտնաբերվեցին նռնականետ, 12 նռնակ, ենթադրաբար ձեռքի հակատանկային նռնականետ և երկու հրացան[281]։ Լասկանոյի մահը հաստատվեց մատնահետքերի ստուգման և դիակի լուսանկարների միջոցով, որից հետո մարմինը հանձնվեց տեղական իշխանություններին[282]։ Ըստ «Reuters»-ի՝ Լասկանոն ամենաազդեցիկ կարտելի առաջնորդն է, որը սպանվել է 2006 թվականին Մեքսիկայում նարկոպատերազմի սկսվելուց ի վեր[283]։
Նրա մահը տեղի ունեցավ ընդամենը մի քանի ժամ անց այն բանից հետո, երբ ռազմածովային ուժերը Տամաուլիպասի Նուևո Լարեդո քաղաքում ձերբակալեցին Լոս Սետաս կարտելի մեկ այլ բարձրաստիճան անդամի՝ Սալվադոր Ալֆոնսո Մարտինես Էսկոբեդոյին։
Լասկանոյի մահը շահեկան էր երեք կողմերի համար։ Առաջինը Մեքսիկայի ռազմածովային ուժերն էին, որոնք Լասկանոյի մահով զգալի հարված հասցրին կազմակերպված հանցավորությանը։ Երկրորդը՝ Միգել Տրևինյո Մորալեսի համար, որը դարձավ Լոս Սետասի «անվիճելի» առաջնորդը։ Երրորդը՝ Խոակին «Էլ Չապո» Գուսմանի՝ Սինալոայի կարտելի առաջնորդի և Լոս Սետասի գլխավոր մրցակցի համար։ Էլ Չապոն, հավանաբար, երեքից ամենաշատ շահողն էր։ Նրա հիմնական նպատակն էր տիրանալ Նուևո Լարեդոյի (Տամաուլիպաս) մաքսանենգության ուղիներին, որը Տրևինյո Մորալեսի գլխամասն էր[284]։ Եթե Լասկանոյի դիակը չգողանային, դա կլիներ նաև խորհրդանշական հաղթանակ Ֆելիպե Կալդերոնի համար։ Նա կարող էր պնդել, որ իր կառավարությունը վերացրել է Լոս Սետասի հիմնադիրներից և գլխավոր առաջնորդներից մեկին։ Սա կարող էր զգալիորեն բարձրացնել նաև Մեքսիկայի զինվորականության բարոյական ոգին[285]։
| Year | Killed |
|---|---|
| 2007 | 2,774 |
| 2008 | 5,679 |
| 2009 | 8,281 |
| 2010 | 12,658 |
| 2011 | 12,284 |
| 2012 | 12,412 |
| 2013 | 10,094 |
| 2014 | 7,993 |
| 2015 | 8,423 |
| 2016 | 10,967 |
| 2017 | 12,500 |
| 2018 | 22,500 |
Մեքսիկայում կազմակերպված հանցավորության հետևանքով զոհերի ճշգրիտ թիվը որոշելը բարդ է, քանի որ հաճախ դժվար է տարբերակել նարկոպատերազմի հետ կապված մահերը ընդհանուր քրեական սպանություններից։ Տարբեր աղբյուրներ տարբեր տվյալներ են ներկայացնում[287]։ Զոհերի թիվը սովորաբար գնահատվում է անուղղակիորեն՝ հաշվի առնելով կազմակերպված հանցավորության հետևանքով ենթադրվող ընդհանուր մահերի թիվը[287]։ 2007-2018 թվականների ընթացքում այս թիվը հասել է մոտ 115 000-ի[286]։ 2018-2020 թվականների ժամանակահատվածում արձանագրվել է հանցավոր խմբավորումների բռնության 11400 դեպք։ Հարձակումների ավելի քան 80%-ն ուղղված է եղել քաղաքացիական անձանց դեմ՝ հանգեցնելով 13000 մահվան դեպքի[288]։
.png)
Մեքսիկայի գլխավոր դատախազության գրասենյակի տվյալներով՝ մեքսիկական նարկոպատերազմի զոհերի 10-ից 9-ը կազմակերպված հանցավոր խմբավորումների անդամներ են[289], թեև այս թիվը վիճարկվում է այլ աղբյուրների կողմից[290]։ Զինվորականների և ոստիկանության աշխատակիցները կազմում են զոհերի ընդհանուր թվի մոտ 7%-ը[291]։ Հակամարտությունից առավել տուժող նահանգներն են Ստորին Կալիֆոռնիան, Գեռերոն, Չիուաուան, Միչոականը, Տամաուլիպասը, Նուևո Լեոնը և Սինալոան։
2006 թվականի դեկտեմբերին Կալդերոնի պաշտոնավարման սկզբից ի վեր Մեքսիկայում նկատվեց առգրավումների և ձերբակալությունների թվի կտրուկ աճ։ Այս ժամանակահատվածում Մեքսիկան նաև արտահանձնեց ավելի քան 100 մարդ, որոնք հետախուզվում էին ԱՄՆ-ում։
Ուժային կառույցների գործողությունների աշխարհագրությունը նույնպես ընդլայնվեց։ Մինչև 2007 թվականի հունվար, դրանք տարածվեցին Գեռերո նահանգի, ինչպես նաև այսպես կոչված «Ոսկե եռանկյան նահանգների»՝ Չիուաուայի, Դուրանգոյի և Սինալոայի վրա։ Իսկ արդեն հաջորդ ամիս՝ փետրվարին, այս ցանկին ավելացան նաև Նուևո Լեոն և Տամաուլիպաս նահանգները։
2008 թվականի հուլիսի 10-ին Մեքսիկայի կառավարությունը հայտարարեց «Թմրամիջոցների շրջանառության դեմ համապարփակ ռազմավարություն» անվանումով նոր պլանի մասին։ Այս ռազմավարության հիմնական նպատակն էր նվազեցնել զինված ուժերի դերը թմրամիջոցների շրջանառության դեմ պայքարում[292]։ Պլանի առանցքային տարրերից էր Դաշնային ոստիկանական ուժերի թվի գրեթե կրկնապատկումը։ Բացի այդ, նախատեսվում էր տեղական ոստիկանական ուժերը կոռումպացված սպաներից մաքրելու գործողություններ իրականացնել։ Արդեն իսկ գործի են դրվել ռազմավարության որոշ բաղադրիչներ։ Մասնավորապես, սկսվել է ոստիկանների զանգվածային հավաքագրում և վերապատրաստում։ Այս քայլերը միտված են նարկոպատերազմում նվազեցնելու երկրի կախվածությունը զինված ուժերից։
Մեքսիկայի ռազմածովային ուժերը 2008 թվականի հուլիսի 16-ին Օախակայի ափերից մոտ 200 կիլոմետր հեռավորության վրա հայտնաբերեցին և առգրավեցին 10 մետր երկարությամբ սուզանավ, որը փոխադրում էր 5,8 տոննա կոկաին։ Հատուկ գործողության ընթացքում ջոկատայինները, ուղղաթիռից իջնելով սուզանավի տախտակամած, ձերբակալեցին չորս մաքսանենգի՝ նախքան նրանք կկարողանային խորտակել իրենց նավը։ Առգրավված սուզանավը հետագայում քարշակվեց Օախակա նահանգի Ուատուլկո զբոսաշրջային վայր[293][294][295][296][297]։
.png)
Միևնույն ժամանակ, թմրանյութերի շրջանառությամբ զբաղվող խմբավորումները նոր մարտավարություն են որդեգրել իրենց ազդեցությունը տարածելու և վախ սերմանելու համար։ Նրանք սկսել են մահապատիժների տեսանյութեր տարածել «YouTube»-ում[298] և այլ առցանց հարթակներում։ Բացի այդ, քրեական խմբավորումները փողոցներում պաստառներ են փակցնում՝ իրենց պահանջներն ու սպառնալիքները հրապարակելու նպատակով[299]։
2008 թվականի սեպտեմբերի 15-ին Մեքսիկայի Մորելիա քաղաքում հանցավոր խմբավորումները երկու նռնակ նետեցին մարդաշատ հրապարակ՝ սպանելով տասը մարդու և վիրավորելով ավելի քան 100-ին[300]։ Այս գործողությունները տարբեր կերպ են մեկնաբանվում։ Ոմանք դրանք դիտարկում են որպես կարտելների դեմ պայքարող կառավարական գործակալների բարոյական ոգին թուլացնելու փորձ։ Մյուսները կարծում են, որ սա քաղաքացիներին ուղղված ուղերձ է՝ ցույց տալու, թե ով է հաղթում պատերազմում։ Բռնություններ կիրառվում են նաև մշակույթի ոլորտում։ Առնվազն մեկ տասնյակ մեքսիկացի նորտենյո ժանրի երաժիշտներ են սպանվել։ Զոհերի մեծ մասը կատարում էր այսպես կոչված «նարկոկոռիդոներ»՝ ժողովրդական հայտնի երգեր, որոնք պատմում են մեքսիկական նարկոառևտրի մասին և հաճախ փառաբանում են դրա առաջնորդներին որպես ժողովրդական հերոսների[301]։
Մեքսիկայում աճող բռնությունը լուրջ հետևանքներ է ունենում երկրի տնտեսության վրա։ Լատինական Ամերիկայի երկրորդ խոշորագույն տնտեսություն ունեցող այս երկրում անվտանգության իրավիճակի վատթարացումն արդեն իսկ տարեկան 1%-ով նվազեցնում է համախառն ներքին արդյունքը[302]։ Այս մասին հայտարարել է Մեքսիկայի ֆինանսների նախարար Ագուստին Կարստենսը։ Ավելին, օտարերկրյա ներդրումները նույնպես հայտնվել են վտանգի տակ։
2011 թվականին Ակապուլկո տարածաշրջանի ուսուցիչները ստիպված էին գործադուլ հայտարարել՝ ի պատասխան կարտելների կողմից իրականացվող բռնությունների։ Ուսուցիչներին «շահագործում, առևանգում և ահաբեկում» էին։ Կարտելները նույնիսկ մահվան սպառնալիքներ էին հնչեցրել նրանց հասցեին՝ գումար կորզելու նպատակով[303]։
Մեքսիկական կարտելներն ընդլայնում են իրենց գործունեությունը՝ մասամբ կոռումպացնելով կամ ահաբեկելով իրավապահ մարմիններին[268][106]։ Մեքսիկայի համայնքային, նահանգային և դաշնային կառավարության պաշտոնյաները, ինչպես նաև ոստիկանական ուժերը, հաճախ համագործակցում են կարտելների հետ[23]։ Կոռուպցիայի առանձնահատուկ դրսևորում է այսպես կոչված «Pax Mafioso»-ն: Այս համաձայնության շրջանակներում քաղաքական գործիչը ստանում է երաշխավորված ձայներ և աջակցություն՝ փոխարենը չխոչընդոտելով կոնկրետ կարտելի գործունեությանը[23]։
Թմրամիջոցների վերահսկման միջազգային խորհուրդը հաղորդում է, որ չնայած Մեքսիկայի կենտրոնական կառավարությունը վերջին տարիներին համատեղ ջանքեր է գործադրել կոռուպցիան նվազեցնելու ուղղությամբ, այն շարունակում է մնալ լուրջ խնդիր[304][305]։ Հետաքննությունների դաշնային գործակալության որոշ գործակալներ կասկածվում են տարբեր քրեական խմբավորումների հետ համագործակցության մեջ։ Ավելին, Գլխավոր դատախազությունը 2005 թվականի դեկտեմբերին հայտնել է, որ Գործակալության 7000 գործակալներից 1500-ը քննության տակ են գտնվում կասկածելի հանցավոր գործունեության համար, իսկ 457-ին արդեն իսկ մեղադրանք է առաջադրվել[106]։
Նախագահ Կալդերոնի կողմից 2006 թվականի դեկտեմբերին սկսված կարտելների դեմ պայքարի շրջանակներում դաշնային կառավարությունը լայնածավալ զտումներ է իրականացնել և դատական գործեր հարուցել Նուևո Լարեդոյի, Միչոականի, Ստորին Կալիֆոռնիայի և Մեխիկո քաղաքի ոստիկանական ուժերում[106]։ Իրականացվել են նաև ոստիկանական զենքերի բալիստիկ ստուգումներ այն վայրերում, որտեղ կասկածներ կային, որ ոստիկանները համագործակցում են քրեական խմբավորումների հետ։ 2007 թվականի հունիսին նախագահ Կալդերոնը պաշտոնանկ արեց դաշնային ոստիկանության 284 հրամանատարի՝ երկրի բոլոր 31 նահանգներից և Դաշնային շրջանից[106]։
2008 թվականին իրականացված «Զտման գործողության» շրջանակներում մի շարք գործակալներ ու բարձրաստիճան պաշտոնյաներ ձերբակալվեցին և մեղադրվեցին նարկոկարտելներին տեղեկություններ վաճառելու կամ նրանց պաշտպանություն ապահովելու մեջ[306][307]։ Հայտնի ձերբակալությունների թվում էին Վիկտոր Խերարդո Գարայ Կադենայի[308] (Դաշնային ոստիկանության պետ), Նոե Ռամիրես Մանդուխանոյի (Կազմակերպված հանցավորության դեմ պայքարի բաժնի նախկին պետ), Խոսե Լուիս Սանտիագո Վասկոնսելոսի (Կազմակերպված հանցավորության դեմ պայքարի բաժնի նախկին պետ) և Ռիկարդո Գուտիեռես Վարգասի, Ռոդոլֆո դե լա Գուարդիա Գարսիայի[309] (Մեքսիկայում Ինտերպոլի գրասենյակի նախկին տնօրեններ) ձերբակալությունները։ Խուլիո Սեսար Գոդոյ Տոսկանոն, որը 2009 թվականի հուլիսի 6-ին ընտրվել էր Կոնգրեսի ստորին պալատի անդամ, մեղադրվում է Միչոականի Լա Ֆամիլիա նարկոկարտելի բարձրաստիճան անդամ լինելու և այս կարտելին հովանավորելու մեջ[310]։ Ներկայումս նա փախուստի մեջ է։
2010 թվականի մայիսին Ազգային հանրային ռադիոն (NPR) հրապարակեց մի հաղորդում, որը բացահայտում էր Մեքսիկայի պետական կառույցներում առկա խորը կոռուպցիան։ Հաղորդումը հիմնված էր բազմաթիվ աղբյուրների վրա՝ ներառյալ ամերիկյան և մեքսիկական լրատվամիջոցներ, մեքսիկական ոստիկանության պաշտոնյաներ, քաղաքական գործիչներ և գիտնականներ։ Հիմնական մեղադրանքն այն էր, որ Սինալոայի կարտելը, կաշառակերության և այլ միջոցների օգնությամբ, ներթափանցել և կոռումպացրել էր Մեքսիկայի դաշնային կառավարությունն ու բանակը։Համաձայն Լիվենուորթում տեղակայված ԱՄՆ բանակի հետախուզական բաժնի զեկույցի՝ վեց տարվա ընթացքում մեքսիկական բանակի 250 000 զինվորներից 150 000-ը դասալիք են դարձել և անցել թմրանյութերի շրջանառության ոլորտ[311]։
Ազգային հանրային ռադիոյի նույն հաղորդումը նաև նշում էր, որ Սինալոայի կարտելը գաղտնի համագործակցում էր կառավարության հետ՝ մրցակից այլ կարտելներին ոչնչացնելու և իրեն ու իր առաջնորդ «Չապոյին» պաշտպանելու նպատակով։ Մեքսիկացի պաշտոնյաները հերքեցին նարկոկարտելների նկատմամբ կառավարության վերաբերմունքում որևէ կոռուպցիայի առկայությունը[149][150]։ Սակայն, նախկինում հաղորդվել էր, որ կարտելներին դժվար է քրեական հետապնդման ենթարկել, «քանի որ կարտելների անդամները ներթափանցել և կոռումպացրել են այն իրավապահ մարմինները, որոնք պետք է զբաղվեն իրենցով, օրինակ՝ Գլխավոր դատախազությունը»[312]։
Մեքսիկայի թմրանյութերի վերահսկման քաղաքականությունը, որը նպատակ ուներ կանխել թմրամիջոցների ապօրինի շրջանառությունը և վերացնել նարկոկարտելների ուժը, բացասական ազդեցություն է ունեցել երկրում մարդու իրավունքների իրավիճակի վրա։ Այս քաղաքականությունը բանակին է վերապահել թմրանյութերի վերահսկման քաղաքացիական պատասխանատվությունը՝ տալով նրան ոչ միայն հակաթմրանյութային և հասարակական անվտանգության գործողություններ իրականացնելու, այլև քաղաքականություն մշակելու լիազորություններ։ ԱՄՆ Պետական դեպարտամենտի համաձայն՝ Մեքսիկայի ոստիկանությունը և բանակը մեղադրվել են մարդու իրավունքների լուրջ խախտումների մեջ նարկոկարտելների դեմ պայքարի շրջանակներում կառավարության ջանքերն իրականացնելիս[313]։
Թմրանյութերի դեմ պայքարի օրենքների կիրառման հետևանքով առաջացած մարդու իրավունքների խախտումների նկատմամբ հատկապես խոցելի են որոշ խմբեր։ Հյուսիսային սահմանամերձ նահանգներում, որտեղ թմրանյութերի հետ կապված բռնության մակարդակը բարձրացել է, իրավապահ մարմինները խախտում են ներարկվող թմրամիջոցներ օգտագործողների և սեքս աշխատողների իրավունքները։ Այս խախտումները ներառում են ֆիզիկական և սեռական բռնություն, շանտաժ, ինչպես նաև թիրախավորում են՝ ներարկման պարագաներ ձեռք բերելու կամ ունենալու, կամ սեռական ծառայություններ մատուցելու համար՝ չնայած որ այս գործողություններն օրինական են[314][315][316]։ Նման թիրախավորումը հատկապես վնասակար է, քանի որ այս մարգինալացված համայնքների անդամները հաճախ չունեն բավարար ռեսուրսներ, սոցիալական կամ քաղաքական կապիտալ՝ իրենց իրավունքները պաշտպանելու համար[314][315][316]։
Գործադիր իշխանության ճյուղում կենտրոնացած հսկայական իշխանությունը և օրենսդիր ու դատական իշխանություններում առկա կոռուպցիան նույնպես նպաստում են Մեքսիկայում մարդու իրավունքների իրավիճակի վատթարացմանը՝ հանգեցնելով այնպիսի խնդիրների, ինչպիսիք են ոստիկանական ուժերի կողմից մարդու հիմնարար իրավունքների խախտումը՝ խոշտանգումների և սպառնալիքների միջոցով, զինվորականության ինքնավարությունը և դրա հետևանքները, ինչպես նաև դատական համակարգի անարդյունավետությունը մարդու հիմնարար իրավունքները պաշտպանելու և պահպանելու հարցում։ Վերջին տարիներին մարդու իրավունքների կազմակերպությունների կողմից ներկայացված մարդու իրավունքների խախտումների որոշ ձևերը ներառում են անօրինական ձերբակալություններ, գաղտնի և երկարատև կալանք, խոշտանգումներ, բռնաբարություն, արտադատական մահապատիժ և ապացույցների կեղծում[317][318] [319][319]։
Թմրանյութերի դեմ պայքարի քաղաքականությունը չի կարողանում թիրախավորել թմրամիջոցների շրջանառությամբ զբաղվող խոշոր նարկոբարոններին։ 1970-ականներին միջազգային «Կոնդոր» գործողության շրջանակներում Մեքսիկայի կառավարությունը 10 000 զինվոր և ոստիկան տեղակայեց Մեքսիկայի հյուսիսում գտնվող աղքատ տարածաշրջանում, որը տառապում էր թմրանյութերի արտադրությունից և ձախակողմյան ապստամբությունից։ Չնայած հարյուրավոր գյուղացիներ ձերբակալվեցին, խոշտանգվեցին և բանտարկվեցին՝ ոչ մի խոշոր թմրանյութ վաճառող չձերբակալվեց[320]։
Մարդու իրավունքների խախտումների աճին նպաստում է նաև չկարգավորվող և անհաշվետու ներքին դաշնային գործակալությունների ստեղծումը։ Օրինակ՝ Մեքսիկայի Դաշնային քննչական գործակալությունը ներգրավված է եղել խոշտանգումների և կոռուպցիայի հետ կապված բազմաթիվ խախտումների մեջ։ Նման դեպքերից էր կալանավոր Գիլյերմո Վելես Մենդոսայի մահը Դաշնային քննչական գործակալության գործակալների հսկողության տակ գտնվելիս։ Թեև նրա մահվան մեջ մեղադրվող գործակալը ձերբակալվեց, նա կարողացավ փախչել՝ գրավով ազատ արձակվելուց հետո[321]։
Կոռումպացված գործադիր և դատական համակարգի, ինչպես նաև իրավապահ գործակալությունների գերակայության պատճառով Դաշնային քննչական գործակալության գրեթե բոլոր գործակալները կարողացան խուսափել պատժից և ձերբակալությունից։ Գլխավոր դատախազությունը 2005 թվականի դեկտեմբերին հայտնեց, որ իր աշխատակիցների մեկ հինգերորդը քրեական գործունեության համար հետաքննության տակ է, և որ Դաշնային քննչական գործակալության 7000 գործակալներից գրեթե 1500-ը հետաքննվում են կասկածելի քրեական գործունեության համար, իսկ 457-ին արդեն իսկ մեղադրանք է առաջադրվել[106][322]։ Այս համատարած կոռուպցիան և անարդյունավետությունը ի վերջո հանգեցրին Դաշնային քննչական գործակալության լուծարմանը 2009 թվականին, երբ գործակալության գործունեությունը պաշտոնապես ճանաչվեց ձախողված[323]։
Թմրանյութերի դեմ պայքարում ի հայտ են եկել նաև էթնիկ նախապաշարմունքներ, և աղքատ ու անօգնական բնիկ համայնքները թիրախավորվել են ոստիկանության, զինվորականության, թմրանյութերի առևտրով զբաղվողների և արդարադատության համակարգի կողմից։ Ըստ Մեքսիկայի Մարդու իրավունքների ազգային կոմիտեի՝ 2001 թվականին Մեքսիկայում բնիկ կալանավորների գրեթե մեկ երրորդը բանտում էր դաշնային այնպիսի հանցագործությունների համար, որոնք հիմնականում կապված էին թմրանյութերի հետ[324]։
ԱՄՆ-ում Լեյհիի օրենքի չկիրառումը մեծ մտահոգության առարկա է դարձել՝ հաշվի առնելով դրա հետևանքները Մեքսիկայում մարդու իրավունքների իրավիճակի վատթարացման առումով։ Այս օրենքն արգելում է ԱՄՆ անվտանգության ոլորտում վերապատրաստել օտարերկրյա անվտանգության ուժերի անդամներին կամ ստորաբաժանումներին, որոնք հավաստիորեն մեղադրվում են մարդու իրավունքների խախտման մեջ։ Պնդումներ կան, որ ԱՄՆ-ն խախտում է Լեյհիի օրենքը՝ Մեքսիկայում զինվորականներին և ոստիկանությանը վերապատրաստելով։ Մեքսիկայում ԱՄՆ դեսպանատան պաշտոնյաները, որոնք պատասխանատու են մարդու իրավունքների և թմրամիջոցների դեմ պայքարի ծրագրերի համար, մեղադրվում են այս խախտումներին օժանդակելու և դրանց հանցակցելու մեջ։Այս մտահոգությունները հիմնավորվում են կոնկրետ դեպքով։ 1997 թվականի դեկտեմբերին Խալիսկոյի Օկոտլան քաղաքում մեքսիկական հատուկ նշանակության ուժերի զինված զինվորների մի խումբ առևանգեց քսան երիտասարդի։ Նրանք դաժանորեն խոշտանգեցին զոհերին և սպանեցին մեկին։ Հետագայում պարզվեց, որ մեղադրվող սպաներից վեցը վերապատրաստվել էին ԱՄՆ-ում՝ որպես Հատուկ նշանակության ուժերի ուսումնական ծրագրի մաս[325]։
Մեքսիկայի հյուսիսային սահմանամերձ նահանգներում, որոնք տեղակայված են դեպի ԱՄՆ թմրանյութերի փոխադրման երթուղիների երկայնքով, նկատվել է թմրանյութերի սպառման և չարաշահման մակարդակի զգալի աճ։ Այս տարածաշրջանում թմրանյութերի ներարկման ցուցանիշները 10-15 անգամ գերազանցում են ազգային միջին ցուցանիշը[314][327][328]։ Թմրանյութերի օգտագործման աճին զուգահեռ, արձանագրվել է ՄԻԱՎ-ի և սեռավարակների տարածման տեմպերի բարձրացում ներարկային թմրամիջոցներ օգտագործողների և սեքս աշխատողների շրջանում։ Օրինակ՝ Տիխուանայում և Սիուդադ Խուարեսում ՄԻԱՎ-ի տարածվածությունը հասնում է 5,5%-ի, իսկ սեռավարակների ցուցանիշները՝ համապատասխանաբար 64% և 83%-ի[314]։ Այս խոցելի խմբերի նկատմամբ բռնությունն ու շանտաժը, հատկապես ոստիկանության կողմից, ուղղակիորեն և անուղղակիորեն բարձրացնում են ռիսկային վարքագծի և վատ առողջական արդյունքների մակարդակը[314][329]։ Ավելին, այս մարգինալացումը սպառնում է վարակի տարածմանը բարձր տարածվածություն ունեցող խմբերից դեպի ընդհանուր բնակչություն[314][330][331]։ Հանրային առողջապահական ծառայությունների, օրինակ՝ ներարկիչների փոխանակման ծրագրերի հասանելիության նվազումը և ներարկիչների բռնագրավումը կարող են առաջացնել առողջական վնասների շղթայական ռեակցիա[332][333][334]։ Բացի այդ, թմրամիջոցների հետ կապված հակամարտության տարածքներում տեղակայված ոստիկանության և զինվորական անձնակազմի ռոտացիան կարող է հանգեցնել համաճարակների աշխարհագրական տարածմանը հյուսիսային սահմանամերձ նահանգներից (որտեղ վարակի տարածվածությունն բարձր է) այլ վայրեր[314][330][331]։
21-րդ դարի սկզբին Մեքսիկայում լրագրությամբ զբաղվելը դարձավ չափազանց վտանգավոր մասնագիտություն։ Կազմակերպված հանցավորության հետ կապված բռնության աճը զգալիորեն վատթարացրել է լրագրողների աշխատանքային պայմանները[335]։ Մարդու իրավունքների ազգային հանձնաժողովը, «Լրագրողներ առանց սահմանների» կազմակերպությունը և Լրագրողների պաշտպանության կոմիտեն Մեքսիկան համարում էին աշխարհում ամենավտանգավոր երկիրը լրագրությամբ զբաղվելու համար։ 2000-2012 թվականների ընթացքում թմրանյութերի հետ կապված թեմաների լուսաբանման համար սպանվեցին մի քանի տասնյակ լրագրողներ, այդ թվում՝ Միգել Անխել Լոպես Վելասկոն, Լուիս Կառլոս Սանտիագոն և Վալենտին Վալդես Էսպինոսան[336][337]։
Հարձակումները չսահմանափակվեցին միայն անհատ լրագրողներով։ «Տելեվիսա» հեռուստաընկերությունն ու տեղական թերթերը ենթարկվեցին ռմբակոծության[338]։ Նարկոկարտելները սպառնացին նաև ԱՄՆ-ի այն լրագրողներին, որոնք լուսաբանում էին Մեքսիկայում թմրանյութերի հետ կապված բռնությունը[339]։ Այս իրավիճակը հանգեցրեց նրան, որ որոշ լրատվամիջոցներ դադարեցրին թմրանյութերի հետ կապված հանցագործությունների լուսաբանումը[340][341]։ Մյուս կողմից, նարկոկարտելների անդամները ներթափանցեցին մի շարք լրատվամիջոցներ և կաշառեցին նրանց՝ նշված թեմաները չլուսաբանելու համար։ 2011 թվականին իրենց տանը սպանվեցին «Notiver» թերթի լրագրող Միգել Անխել Լոպես Վելասկոն, նրա կինը և որդին[342]։
1992 թվականից ի վեր Մեքսիկայում սպանված լրագրողների ճնշող մեծամասնությունը՝ մոտ 74%-ը, եղել են տպագիր թերթերի լրագրողներ։ Օնլայն լրատվամիջոցները և ռադիոն հավասարապես կիսում են երկրորդ տեղը՝ յուրաքանչյուրը կազմելով զոհերի մոտ 11%-ը։ Հեռուստալրագրությունը ներկայացնում է մահերի ընդամենը 4%-ը[343]։ Հեռուստացույցը գերիշխող է՝ առկա լինելով մեքսիկական ընտանիքների մեծ մասում: Ռադիոն նույնպես լայնորեն տարածված է՝ հասանելի լինելով բնակչության ճնշող մեծամասնությանը։ Համացանցը, չնայած իր աճող դերին, դեռևս հասանելի է միայն փոքր թվով ընտանիքների։ Տպագիր մամուլը, որի ներկայացուցիչները կազմում են զոհերի մեծամասնությունը, իրականում ունի համեմատաբար ցածր տպաքանակ[344][345]։
Նարկոկարտելների ահաբեկչական գործողությունները լրջորեն խաթարել են Մեքսիկայի ավանդական լրատվամիջոցների գործունեությունը։ Այս պայմաններում անանուն, սենսացիոն բլոգները, ինչպիսին է «Blog del Narco»-ն, դարձել են նարկոպատերազմի հետ կապված իրադարձությունների հիմնական լուսաբանողները[346]։ Սակայն նարկոկարտելներն արագ արձագանքեցին այս նոր միտումին՝ թիրախավորելով բլոգերներին և սոցիալական մեդիայի օգտատերերին։ «Twitter»-ի բազմաթիվ օգտատերեր են խոշտանգվել և սպանվել նարկոկարտելների գործունեության մասին տեղեկություններ տեղադրելու և դատապարտելու համար[347]։ 2011 թվականի սեպտեմբերին «Nuevo Laredo Envivo» կայքի «NenaDLaredo» օգտատերը ենթադրաբար սպանվել է Լոս Սետասի կողմից[348]։
Իրավիճակն էլ ավելի սրվեց 2012 թվականի մայիսին, երբ Վերակրուս նահանգում տեղի ունեցավ լրագրողների սպանությունների մի ամբողջ շարք։ Սկզբում «Proceso» պարբերականի լրագրող Ռեխինա Մարտինեսը սպանվեց Խալապա քաղաքում։ Ընդամենը մի քանի օր անց, երեք վերակրուսցի ֆոտոլրագրողներ, որոնք աշխատել էին «Notiver», «Diario AZ» և «TV Azteca» լրատվամիջոցների համար, դաժանաբար խոշտանգվեցին և սպանվեցին։ Նրանց մասնատված մարմինները հայտնաբերվեցին ջրանցքում։ Այս դաժան հանցագործություններն առաջացրին մարդու իրավունքների պաշտպանությամբ զբաղվող խմբերի կտրուկ արձագանքը։ Նրանք ոչ միայն դատապարտեցին սպանությունները, այլև պահանջեցին իշխանություններից անհապաղ հետաքննություն իրականացնել[337][349][350]։
2006 թվականից ի վեր, երբ Մեքսիկայում սկսվեց նարկոպատերազմը, թմրամիջոցների առևտրով զբաղվող կազմակերպությունները ոչ միայն կոտորեցին իրենց մրցակիցներին և սպանեցին ոստիկաններին, այլև սկսեցին ավելի ու ավելի թիրախավորել քաղաքական գործիչներին, հատկապես՝ տեղական առաջնորդներին[351]։ Հանցավոր խմբավորումների ռազմավարության մի մասը դարձավ տեղական իշխանությունների թուլացումը[351]։ Այդ նպատակով նրանք սկսեցին սպանել տեղական գործիչներին։ Հատկանշական է, որ այս սպանությունների մեծ մասը տեղի է ունեցել թմրանյութերի հետ կապված բռնությունից արդեն իսկ տուժած տարածքներում[351]։ Օրինակ՝ Տիկիչեոյի (Միչոականի նահանգ) նախկին քաղաքապետ Մարիա Սանտոս Գոռոստիետա Սալասարը, որին հաջողվել էր կենդանի մնալ երեք մահափորձից հետո և ում ամուսնուն սպանել էին, 2012 թվականի նոյեմբերին առևանգվեց և ծեծի ենթարկվեց, որի հետևանքով մահացավ[352]։ Նման ծայրահեղ բռնությունը քաղաքական գործիչներին ստիպում է ենթարկվել կարտելներին` հնարավորություն տալով հանցավոր խմբավորումներին ուժեղացնել իրենց վերահսկողությունը կառավարական կառույցների վրա և ընդլայնել իրենց ազդեցությունը[351]։
Բացի այդ, քանի որ քաղաքապետները սովորաբար նշանակում են տեղական ոստիկանապետներին, կարտելները նրանց դիտարկում են որպես կարևոր ակտիվներ իրենց հանցավոր գործունեության մեջ՝ ոստիկանական ուժերին իրենց ազդեցության ոլորտներում վերահսկելու համար[353]։ Կարտելները նաև ձգտում են վերահսկել տեղական իշխանություններին՝ պետական պայմանագրեր և կոնցեսիաներ ստանալու համար։ Այս «հանրային աշխատանքները» օգնում են նրանց ամրապնդվել համայնքում և ձեռք բերել հավատարմություն ու հարգանք այն բնակավայրերում, որտեղ նրանք գործունեություն են ծավալում[353]։ Քաղաքական գործիչները սովորաբար թիրախավորվում են երեք պատճառով. (1) նրանք դիտարկվում են որպես ուղղակի սպառնալիք կազմակերպված հանցավորության համար և, հետևաբար, սպանվում են կարտելների կողմից, (2) գործիչները, որոնք պայմանավորվածություններ են ձեռք բերում որևէ կարտելի պաշտպանելու համար, հաճախ սպանվում են մրցակից կարտելների կողմից, և (3) կարտելները երբեմն սպանում են քաղաքական գործիչներին՝ տարածքում գործող մրցակից կարտելի դիրքերը թուլացնելու նպատակով[354]։
Կարտելները զբաղվում են առևանգմամբ ու փրկագին պահանջելով, սպանություններով, կողոպուտով և շանտաժով՝ թիրախավորելով Կենտրոնական Ամերիկայից Մեքսիկայով դեպի Միացյալ Նահանգներ և Կանադա ճամփորդող միգրանտներին։ Կարտելները նաև ստիպում են միգրանտներին միանալ իրենց կազմակերպությանը և աշխատել իրենց համար, մի իրավիճակ, որը բնութագրվում է որպես ստրկություն[355][356]։ Մեքսիկայում հայտնաբերվել են նաև եղբայրական գերեզմաններ, որոնք պարունակել են միգրանտների մարմիններ[357]։ 2011 թվականին Սան Ֆեռնանդոյում (Տամաուլիպաս նահանգ) հայտնաբերվել է 177 մարմին պարունակող եղբայրական գերեզման՝ այն նույն տարածքում, որտեղ 2010 թվականին հայտնաբերվել էր 72 միգրանտի մարմին[358]։ Զոհերի մեծ մասը «մահացել էր գլխին հասցված բութ հարվածներից»[359]։
Կարտելները նաև ներթափանցել են Մեքսիկայի կառավարության՝ ներգաղթով զբաղվող գործակալություններ և հարձակվել ու սպառնացել են այդտեղ աշխատող պաշտոնյաների[360]։ Մեքսիկայի Մարդու իրավունքների ազգային կոմիտեն հայտնել է, որ 2010 թվականին 6 ամսվա ընթացքում նարկոկարտելները առևանգել են 11 000 միգրանտի[361]։
Փաստերը ցույց են տալիս, որ նարկոկարտելները ներգրավված են մարդկանց թրաֆիքինգի մեջ՝ նրանց ստիպելով զբաղվել հարկադիր աշխատանքով և մարմնավաճառությամբ, ինչպես նաև ենթարկելով բռնաբարության։ Թմրանյութերի առևտրով զբաղվող բարոններից մեկի կինը նկարագրել է մի համակարգ, որտեղ երիտասարդ աղջիկները դառնում են մարմնավաճառներ, այնուհետև ստիպված են լինում աշխատել թմրանյութերի արտադրությամբ զբաղվող գործարաններում[362]։ 2010-ական թվականների սկզբին «Լոս Սետաս» կարտելը, ըստ հաղորդումների, սկսել է մուտք գործել մարմնավաճառության բիզնես (ներառյալ երեխաների մարմնավաճառությունը), մինչդեռ նախկինում միայն կանանց էր մատակարարում արդեն գոյություն ունեցող ցանցերին[363]։
ԱՄՆ Պետական դեպարտամենտը նշում է, որ Մեքսիկայում հարկադիր աշխատանքի պրակտիկան ավելի մեծ մասշտաբ ունի, քան հարկադիր մարմնավաճառությունը[364]։ Մեքսիկացի լրագրողները, ինչպես օրինակ Լիդիա Կաչոն, սպառնալիքներ են ստացել և ստիպված են եղել լքել երկիրը՝ այս իրադարձությունները լուսաբանելու պատճառով[365]։
ԱՄՆ գլխավոր դատախազ Մայքլ Մյուքեյզին 2008 թվականին հայտարարեց թմրամիջոցների առգրավման միջազգային գործողության՝ «Ռեքոնինգ նախագծի» արդյունքների մասին։ Այս գործողությունը, որն իրականացվել էր Միացյալ Նահանգների, Իտալիայի, Կանադայի, Մեքսիկայի և Գվատեմալայի իրավապահ մարմինների համատեղ ջանքերով, հանգեցրել էր կոկաինի առևտրում ներգրավված կազմակերպված հանցավորության ավելի քան 500 անդամների ձերբակալմանը։ Հայտարարությունն ընդգծեց իտալական և մեքսիկական կոկաինի կապը[37]։
Մեքսիկայի և ԱՄՆ-ի միջև բարելավված համագործակցությունը նպաստել է Սինալոայի կարտելի հարյուրավոր անդամների ձերբակալությանը ԱՄՆ քաղաքներում և բնակավայրերում։ Սակայն, չնայած այս հաջողություններին՝ ԱՄՆ շուկան ստվերում է մնում Եվրոպայում կոկաինի աճող պահանջարկի պատճառով։ Եվրոպացի օգտագործողներն այժմ վճարում են ԱՄՆ-ում գործող գնի կրկնակին[24]։
Եվրոպական մայրցամաքով թմրամիջոցների շրջանառությունը վերջին տարիներին դարձել է անվտանգության լուրջ խնդիր Եվրոպայի համար։ Այս աճող մտահոգության արդյունքում 2022 թվականի դեկտեմբերին Եվրապոլը (ԵՄ իրավապահ մարմինը) և Թմրանյութերի դեմ պայքարի վարչությունը հրապարակեցին համատեղ զեկույց՝ ԵՄ-ի միջոցով մեքսիկական թմրամիջոցների շրջանառության իրավիճակի վերաբերյալ[366]։
2011 թվականի դեկտեմբերին Իսպանիայի կառավարությունը հաղորդեց, որ մեքսիկական կարտելներն իրենց գործողություններն զգալիորեն ընդլայնել են երկրում՝ Իսպանիան դարձնելով կոկաինի՝ Եվրոպա մտնելու հիմնական կետը[367]։
2012 թվականին ի հայտ եկան տեղեկություններ մեքսիկական նարկոկարտելների և սիցիլիական մաֆիայի միջև համագործակցության մասին։ Իտալիայի պաշտոնյաները բացահայտեցին, որ մեքսիկական նարկոկարտելները Պալերմոյի սև շուկան և իտալական այլ նավահանգիստներն օգտագործում են որպես թմրանյութերը եվրոպական շուկա հասցնելու ուղի։ Նրանք արդեն ավելի քան 10 տարի զբաղվում են Ատլանտյան օվկիանոսով թմրանյութերի՝ մասնավորապես կոկաինի փոխադրմամբ դեպի Եվրոպա[368]։
2016 թվականին թմրամիջոցների տրանսատլանտյան շրջանառության հետաքննությունը բացահայտեց, որ Կինահան կլանը՝ Իռլանդիայի թմրամիջոցների շրջանառությամբ զբաղվող ամենախոշոր հանցավոր խումբը, Մեքսիկայի, Հարավային Ամերիկայի, Արևմտյան Աֆրիկայի և Եվրոպայի այլ հայտնի թմրամիջոցների շրջանառությամբ զբաղվողների հետ միասին, ստեղծել էր ոչ պաշտոնական «Սուպեր կարտել»՝ բիզնեսը բարելավելու և գնորդների թիվն ավելացնելու համար։ Այդուհանդերձ, Սուպեր կարտելի տարածվածության աստիճանը մեծապես անհայտ է, քանի որ թմրամիջոցների ապօրինի շրջանառության բազմաթիվ գործողություններ կարող են իրականացվել ինքնուրույն՝ առանց կենտրոնական կազմակերպության համակարգման կամ վերահսկողության[369]։
2017 թվականին Դենիել Կինահանի հարսանիքի հյուրերի ցուցակը հնարավորություն տվեց բացահայտել Սուպեր կարտելի առանցքային դեմքերի մեծ մասի ինքնությունը։ Քրեական հետապնդման ենթարկված ընդհատակյա աշխարհի գլխավոր դեմքերի թվում էին Ռիդուան Թաղին, Ռիկարդո Ռիկելմե Վեգան (հայտնի որպես Էլ Ռիկո), բանտարկված մարդասպան Նուֆալ Ֆասիհը և իտալական Կամոռա մաֆիայի առաջնորդ Ռաֆայելե Իմպերիալեն[370]։
2022-2023 թվականներին միջազգային ոստիկանական մասշտաբային գործողության արդյունքում ձերբակալվեց 49 կասկածյալ, որոնց թվում էին եվրոպական Սուպեր կարտելի ենթադրյալ առաջնորդները։ Այս գործողությունը լայնորեն լուսաբանվեց լրատվամիջոցներով։ Ձերբակալվածների մեջ էին նաև երկու նշանավոր նարկոբարոններ՝ Էդին Գաչանինը (մականունը՝ Տիտո)՝ հոլանդա-բոսնիացի, որին ԱՄՆ Թմրանյութերի դեմ պայքարի վարչությունը դասել էր աշխարհում թմրամիջոցների խոշոր առևտրով զբաղվող 50 անձանց շարքին։ Մյուսը Զուհայր Բելխայրն էր՝ հոլանդա-մարոկացի, որին մեղադրում էին Ռոտերդամի նավահանգստով հսկայական քանակությամբ կոկաին փոխադրելու մեջ։Սակայն, այս երկու առանցքային դեմքերն ազատ արձակվեցին Դուբայում ձերբակալվելուց ընդամենը երկու ամիս անց, մինչդեռ ձերբակալվածների մեծ մասը դեռ սպասում է դատավարության կամ արդեն մեղավոր է ճանաչվել։
Մեքսիկական բանակի խիստ գործողությունների հետևանքով որոշ կարտելներ ստիպված են եղել իրենց գործունեության համար ավելի ապահով վայր փնտրել սահմանի մյուս կողմում՝ Գվատեմալայում։ Այս երկիրը գրավիչ է դարձել նրանց համար իր կոռումպացված համակարգի, թույլ ոստիկանական վերահսկողության և ցամաքային մաքսանենգության ուղու վրա գտնվելու շնորհիվ[371][372]։ Թմրանյութերը Գվատեմալա են հասնում փոքր ինքնաթիռներով, որոնք վայրէջք են կատարում ջունգլիներում թաքնված մասնավոր թռիչքուղիներում։ Այնուհետև մաքսանենգները բեռը Մեքսիկայով տեղափոխում են ԱՄՆ-ի սահման։ Չնայած այս իրավիճակին՝ Գվատեմալան ևս պայքարում է թմրամիջոցների շրջանառության դեմ և երկրում ձերբակալվել են տասնյակ անձինք, ինչպես նաև այրվել են կանեփի և կակաչի հսկայական դաշտեր։ Տարածաշրջանում թմրամիջոցների դեմ պայքարին աջակցելու նպատակով ԱՄՆ կառավարությունն արագընթաց նավեր և գիշերային տեսողության սարքեր է տրամադրել[373]։
2009 թվականի փետրվարին Լոս Սետաս կարտելը սպառնաց սպանել երկրի նախագահ Ալվարո Կոլոմին[374]։ 2010 թվականի մարտի 1-ին Գվատեմալայի ոստիկանության պետը և թմրամիջոցների դեմ պայքարի գլխավոր պաշտոնյան ձերբակալվեցին՝ թմրանյութերի առևտրի հետ առնչություն ունենալու կասկածանքով[372]։ Բրուքինգս ինստիտուտի զեկույցը[375] զգուշացնում է, որ առանց պրոակտիվ և արդյունավետ գործողությունների, բռնությունը կարող է տարածվել Կենտրոնական Ամերիկայի ողջ տարածաշրջանում[376]։
Ըստ ԱՄՆ կառավարության տվյալների՝ Լոս Սետասը վերահսկում է Գվատեմալայի տարածքի 75%-ը։ Այս վերահսկողությունն իրականացվում է բռնության, քաղաքական կոռուպցիայի և երկրի պետական կառույցներ ներթափանցելու միջոցով[377]։ Աղբյուրները նշում են, որ Լոս Սետասը հաստատվեց Գվատեմալայում, երբ սպանեց տեղական Լոս Լեոնես հանցավոր խմբավորման գլխավոր ղեկավարին և մի քանի բարձրաստիճան անդամների։ Սա թույլ տվեց նրանց զգալիորեն ընդլայնել իրենց ազդեցությունը երկրում[378]։
Արևմտյան Աֆրիկան դարձել է թմրանյութերի միջազգային առևտրի կարևոր հանգույց։ Առնվազն ինը մեքսիկական և կոլումբիական նարկոկարտելներ բազաներ են հիմնել տարածաշրջանի 11 երկրներում[379]։ Նրանք սերտորեն համագործակցում են տեղական հանցավոր խմբավորումների հետ՝ ստեղծելով հենակետային տարածք եվրոպական շահավետ շուկա մուտք գործելու համար։ Կարտելները հայտնաբերել են, որ ավելի արդյունավետ է մեծ բեռները մաքսանենգ ճանապարհով տեղափոխել Արևմտյան Աֆրիկա, այնուհետև դրանք բաժանել ավելի փոքր խմբաքանակների՝ Եվրոպա ուղարկելու համար։ Հիմնական նպատակակետերն են Իսպանիան, Միացյալ Թագավորությունը և Ֆրանսիան[379]։ Արևմտյան Եվրոպայում կոկաինի պահանջարկի աճը, ինչպես նաև Հյուսիսային Ամերիկայում թմրամիջոցների դեմ պայքարի արշավները հանգեցրել են տարածաշրջանում թմրամիջոցների շրջանառության կտրուկ աճի։ Արդյունքում, ԱՄՆ-ի համար չնախատեսված կոկաինի գրեթե 50%-ը կամ համաշխարհային ծավալի մոտ 13%-ն այժմ մաքսանենգ ճանապարհով անցնում է Արևմտյան Աֆրիկայով[380]։
Մեքսիկական բանակի կողմից իրականացված խիստ միջոցառումները զգալիորեն սահմանափակել են մեքսիկական նարկոկարտելների գործունեությունն ԱՄՆ-ում և Կանադայում։ Այս գործողությունների արդյունքում կոկաինի մատակարարման ծավալները կտրուկ նվազեցին։ ԱՄՆ կառավարության տվյալներով՝ 2007 թվականի սկզբից մինչև 2008 թվականի կեսերն ընկած ժամանակահատվածում ԱՄՆ-ի տարածքում առգրավված կոկաինի քանակը նվազել էր 41%-ով[24]։
Կանադայի թմրանյութերի շուկաներում առաջացավ երկարատև դեֆիցիտ[24]։ Սրա հետևանքով Վանկուվերում կոկաինի գինը կտրուկ աճեց՝ մեկ կիլոգրամի համար 23300 դոլարից հասնելով գրեթե 39000 դոլարի։ 2009 թվականից սկսած Վանկուվերը դարձավ մեքսիկական նարկոկարտելների գործունեության հիմնական կենտրոնը Կանադայում[381]։
2020 թվականին Էկվադորի կառավարությունն առգրավեց ռեկորդային 126 տոննա կոկաին։ Հաջորդ տարվա փետրվարին երեք բանտերում տեղի ունեցած անկարգությունները, որոնք 79 մարդու կյանք խլեցին, ըստ ներքին գործերի նախարար Պատրիսիո Պասմինյոյի, կապված էին թմրամիջոցների շրջանառությամբ զբաղվող մեքսիկական և կոլումբիական խմբավորումների հետ[382]։
Մեքսիկական կարտելների ազդեցությունը տարածվում է նաև հարևան երկրներում։ 2021 թվականի սեպտեմբերի 8-ին Չիլիի գլխավոր դատախազ Խորխե Աբոտը հայտարարեց, որ մեքսիկական կարտելները փորձում են հաստատվել իրենց երկրում[383]։ Մասնավորապես, Սինալոայի կարտելը փորձել է օգտագործել Չիլին որպես տարանցիկ երկիր՝ Նիդերլանդների Ռոտերդամ քաղաք կոկաին առաքելու համար[383]։ Միևնույն ժամանակ, Խալիսկոյի Նոր սերնդի կարտելը ձգտում է Իկիկե քաղաքում թմրանյութերի լաբորատորիա հիմնել և Սան Անտոնիո նավահանգստի միջոցով մարիխուանա ներմուծել[383]։
ԱՄՆ Արդարադատության նախարարությունը մեքսիկական նարկոկարտելները համարում է «Միացյալ Նահանգների համար կազմակերպված հանցավորության ամենամեծ սպառնալիքը»[384]։ Կալդերոնի նախագահության առաջին 18 ամիսների ընթացքում Մեքսիկայի կառավարությունը թմրամիջոցների դեմ պայքարում ծախսեց մոտ 7 միլիարդ ԱՄՆ դոլար։ Մեքսիկացի պաշտոնյաները, Միացյալ Նահանգներից գործընկերություն փնտրելիս, շեշտում են, որ թմրանյութերի անօրինական առևտուրը երկու երկրների ընդհանուր խնդիրն է և պահանջում է համատեղ լուծում։ Նրանք նշում են, որ թմրամիջոցների շրջանառությամբ զբաղվող մեքսիկացիների ֆինանսների մեծ մասը գալիս է հենց ամերիկացի թմրանյութ սպառողներից[385]։ 2009 թվականի մարտի 25-ին ԱՄՆ պետքարտուղար Հիլարի Քլինթոնը հայտարարեց, որ «Անօրինական թմրանյութերի նկատմամբ [Ամերիկայի] անհագ պահանջարկը խթանում է թմրանյութերի առևտուրը»։ Նա նաև ընդգծեց, որ «Միացյալ Նահանգները հավասար պատասխանատվություն է կրում Մեքսիկայում թմրամիջոցների հետևանքով տեղի ունեցող բռնության համար[386]։
ԱՄՆ Պետքարտուղարության պաշտոնյաները գիտեին, որ Մեքսիկայի նախկին նախագահ Ֆելիպե Կալդերոնի պատրաստակամությունը՝ համագործակցելու Միացյալ Նահանգների հետ անվտանգության, հանցավորության և թմրամիջոցներ դեմ պայքարի հարցերում, աննախադեպ էր, ուստի ԱՄՆ Կոնգրեսը 2008 թվականի հունիսի վերջին օրենք ընդունեց՝ Մեքսիկային և Կենտրոնական Ամերիկայի երկրներին Մերիդա նախաձեռնության համար 1,6 միլիարդ ԱՄՆ դոլար տրամադրելու մասին, որը եռամյա միջազգային օժանդակության ծրագիր էր։ Մերիդա նախաձեռնությունը Մեքսիկային և Կենտրոնական Ամերիկայի երկրներին հնարավորություն էր տալիս վերապատրաստման ուղարկել իրավապահ մարմիններին, ինչպես նաև տրամադրում էր սարքավորումներ ու տեխնիկական խորհրդատվություն՝ ազգային արդարադատության համակարգերն ամրապնդելու համար։ Մերիդա նախաձեռնությունը չէր ներառում կանխիկ գումար կամ զենք։
Չնայած այս ջանքերին՝ մեքսիկական նարկոկարտելների ազդեցությունն ԱՄՆ-ում շարունակում է աճել[387] 2009 թվականին Արդարադատության նախարարությունը հաղորդեց, որ կարտելները թմրանյութերի առևտրով են զբաղվում Միացյալ Նահանգների գրեթե 200 քաղաքներում[388], այդ թվում՝ Լոս Անջելեսում, Չիկագոյում և Ատլանտայում[389]։ Ավելին, ԱՄՆ-ի հարավարևմտյան սահմանային շրջանում նկատվել է հանցախմբերի գործունեության և բռնության աճ, քանի որ ԱՄՆ-ում գործող հանցախմբերը հաճախ մեքսիկական նարկոկարտելների անունից իրականացնում են բռնի գործողություններ[390]։
ԱՄՆ իշխանությունները հաղորդել են մեքսիկական կարտելների հետ կապված սպանությունների, առևանգումների և տներ ներխուժելու դեպքերի աճի մասին։ 2008 թվականին առնվազն 19 ամերիկացի է սպանվե[391][392], իսկ 2009 թվականի հունիսից մինչև 2010 թվականի հունիս ընկած ժամանակահատվածում՝ ևս 92-ը[393]։
ԱՄՆ Միացյալ ուժերի հրամանատարությունը 2008 թվականի դեկտեմբերյան զեկույցում մտահոգություն է հայտնել Մեքսիկայի հնարավոր փլուզման վերաբերյալ։ Ըստ զեկույցի՝ հաջորդ երկու տասնամյակների ընթացքում Մեքսիկան կարող է հանկարծակի փլուզվել, քանի որ կառավարությունը, քաղաքական գործիչները, ոստիկանությունը և դատական ենթակառուցվածքները գտնվում են հանցավոր խմբավորումների և նարկոկարտելների շարունակական հարձակման և ճնշման տակ[394]։ Հրամանատարությունը կանխատեսել է, որ հակամարտությունը մեծ ազդեցություն կունենա Մեքսիկա պետության կայունության վրա առաջիկա մի քանի տարիների ընթացքում։ Սա կարող է պահանջել ԱՄՆ-ի արձագանքը՝ հաշվի առնելով ներքին անվտանգության վրա հնարավոր ազդեցությունը[394]։ Այս զեկույցից հետո մի շարք լրագրողներ և գիտնականներ սկսեցին քննարկել Մեքսիկայի՝ ձախողված պետություն դառնալու հնարավորությունը[395][396][397][398]։
Մեքսիկայի կառավարությունը բացասաբար արձագանքեց ԱՄՆ կառավարության կողմից Մեքսիկայի՝ ձախողված պետություն դառնալու հեռանկարի բարձրացմանը[399]։ 2009 թվականի փետրվարին «Associated Press»-ին տված հարցազրույցում նախագահ Կալդերոնն ասաց, որ «բացարձակապես սխալ է» իր երկիրը ձախողված պետություն անվանելը[400]։ Այս հարցի շուրջ Մեքսիկայի հետ հարաբերությունները հարթելու համար պետքարտուղար Հիլարի Քլինթոնը 2009 թվականի մարտին անձամբ այցելեց Մեխիկո քաղաք, որին հաջորդեց նախագահ Բարաք Օբամայի այցը՝ մեկ ամիս անց[399]։
.png)
2009 թվականի մարտին ԱՄՆ Ներքին անվտանգության նախարարությունը հայտնեց, որ դիտարկում է օգտագործել Ազգային գվարդիան՝ Մեքսիկայում թմրամիջոցների հետ կապված բռնության սպառնալիքը դեպի ԱՄՆ տարածվելուն հակազդելու համար։ Արիզոնայի և Տեխասի նահանգապետները, արձագանքելով իրավիճակին, դիմեցին դաշնային կառավարությանը՝ խնդրելով ուղարկել Ազգային գվարդիայի լրացուցիչ զորքեր։ Նրանց նպատակն էր օգնել արդեն իսկ այնտեղ գտնվող զինվորներին, որոնք աջակցում էին տեղական իրավապահ մարմիններին թմրամիջոցների ապօրինի շրջանառության դեմ պայքարում[271]։ Սահմանին Ազգային գվարդիայի տեղակայման կոչերը մեծապես ավելացան Արիզոնայից ագարակատեր Ռոբերտ Կրենցի 2010 թվականի սպանությունից հետո, որը ենթադրաբար թմրամիջոցների շրջանառությամբ զբաղվող մեքսիկացիների ձեռքի գործն էր[402][403]։
ԱՄՆ հարավարևմտյան սահմանային տարածաշրջանի անվտանգությունն ապահովելու նպատակով Օբամայի վարչակազմը մի շարք միջոցառումներ ձեռնարկեց։ 2009 թվականի մարտին վարչակազմը մշակեց ծրագիր, որը ներառում էր ավելի քան 500 դաշնային գործակալների վերատեղակայում սահմանային հենակետերում և 200 միլիոն դոլարի հատկացում ապօրինի թմրամիջոցների, փողերի և զենքերի մաքսանենգության դեմ պայքարի համար[404]։ Հետագայում՝ 2010 թվականի մայիսի 25-ին, նախագահ Օբաման թույլատրեց 1200 ազգային գվարդիականների տեղակայումը ԱՄՆ-Մեքսիկա սահմանին։ Նրանց առաքելությունն էր օժանդակել սահմանի պաշտպանությանն ու իրավապահ գործողություններին և աջակցել Մաքսային և սահմանապահ ծառայության հավելյալ գործակալների վերապատրաստմանը[405]։ Լատինական Ամերիկայի հարցերով Վաշինգտոնի գրասենյակը հաղորդեց, որ ԱՄՆ հարավարևմտյան սահմանային տարածաշրջանը հարաբերականորեն հանգիստ է. սպանությունների ցուցանիշը նույնիսկ ավելի ցածր է, քան երկրի միջին ցուցանիշը[406][407]։
2021 թվականին Միացյալ Նահանգներում մոտ 80411 մարդ է մահացել օփիոիդային գերդոզավորումից[408]։ Մահվան դեպքերի մեծ մասը պայմանավորված է ծայրահեղ ուժեղ օփիոիդով՝ ֆենտանիլով, որը մաքսանենգ ճանապարհով ներկրվում է Մեքսիկայից[409]։ Այս թմրամիջոցը սովորաբար արտադրվում է Չինաստանում, այնուհետև փոխադրվում է Մեքսիկա, որտեղ այն մշակվում և փաթեթավորվում է, իսկ հետո նարկոկարտելների կողմից մաքսանենգ ճանապարհով ներմուծվում է ԱՄՆ[410]։ 2023 թվականին Բայդենի վարչակազմը հայտարարեց Սինալոայի կարտելի անդամների դեմ խիստ միջոցառումների մասին, որոնք մաքսանենգ ճանապարհով ֆենտանիլ էին ներկրում Միացյալ Նահանգներ[411]։
Մեքսիկայի գլխավոր նարկոբարոններից մեկի՝ Իսմայել Սամբադա Գարսիայի որդին՝ Սինալոայի կարտելի անդամ Վիսենտե Սամբադա Նիեբլան, ձերբակալությունից հետո իր փաստաբաններին հայտնեց, որ ինքը և Սինալոայի կարտելի այլ բարձրաստիճան անդամներ ԱՄՆ գործակալներից ստացել են անձեռնմխելիություն և փաստացի թույլտվություն՝ մաքսանենգ ճանապարհով ԱՄՆ կոկաին տեղափոխելու համար։ Փոխարենը նրանք ինֆորմացիա էին տրամադրում մեքսիկական նարկոպատերազմում ներգրավված մրցակից կարտելների մասին[412][413]։
2013 թվականի հոկտեմբերին դաշնային երկու նախկին գործակալներ և Կենտրոնական հետախուզական վարչության նախկին պայմանագրային աշխատակիցներից մեկն ամերիկյան հեռուստացանցին հայտնեցին, որ Կենտրոնական հետախուզական վարչության գործակալները, այդ թվում՝ Ֆելիքս Ռոդրիգեսը, ներգրավված են եղել Թմրամիջոցների դեմ պայքարի վարչության գաղտնի գործակալ Էնրիկե Կամարենայի առևանգման և սպանության մեջ։ Պատճառն այն էր, որ Կամարենան սպառնալիք էր հանդիսանում Մեքսիկայում թմրամիջոցների դեմ պայքարի շրջանակներում Վարչության կողմից իրականացվող գործողությունների համար։ Այս երեք տղամարդկանց պնդմամբ՝ Կենտրոնական հետախուզական վարչությունը համագործակցում էր թմրանյութերի շրջանառությամբ զբաղվողների հետ, որոնք կոկաին և մարիխուանա էին մատակարարում ԱՄՆ։ Շահույթի իր բաժինը Կենտրոնական հետախուզական վարչությունն օգտագործում էր Նիկարագուայի հակահեղափոխականներին ֆինանսավորելու համար, որոնք փորձում էին տապալել երկրի սանդինիստական կառավարությանը։ Ի պատասխան այս մեղադրանքների՝ Կենտրոնական հետախուզական վարչության խոսնակը հայտարարեց, որ «ծիծաղելի» է ենթադրել, թե իրենց վարչությունն առնչություն է ունեցել ԱՄՆ դաշնային գործակալի սպանության կամ նրա ենթադրյալ սպանողի փախուստի հետ[414]։
Ըստ Բրազիլիայի նախկին նախագահ Ֆերնանդու Կորդոզուի, Մեքսիկայի նախկին նախագահ Էռնեստո Սեդիլյոյի և Կոլումբիայի նախկին նախագահ Սեսար Գավիրիայի՝ ԱՄՆ-ի գլխավորած թմրամիջոցների դեմ պատերազմն աճող խնդիրներ է առաջացնում Լատինական Ամերիկայում՝ ստեղծելով անկման ցիկլ։ Կարդոսոն մի համաժողովում ասաց, որ «առկա փաստերը վկայում են, որ թմրամիջոցների դեմ պատերազմը ձախողված պատերազմ է»[415]։ Կարդոսոյի գլխավորած Լատինական Ամերիկայի թմրամիջոցների և ժողովրդավարության հանձնաժողովի փորձագիտական խումբը նշել է, որ այս պատերազմում ներգրավված երկրները պետք է վերացնեն «տաբուները» և վերանայեն թմրամիջոցների դեմ պայքարին նվիրված ծրագրերը։ Լատինաամերիկյան կառավարությունները հետևել են ԱՄՆ-ի խորհուրդներին՝ պայքարելու թմրամիջոցների դեմ պատերազմում, սակայն այդ քաղաքականությունները քիչ արդյունավետ են եղել։ Հանձնաժողովն առաջարկել է ԱՄՆ նախագահ Բարաք Օբամային դիտարկել նոր մոտեցումներ, օրինակ՝ մարիխուանայի ապաքրեականացում և թմրամիջոցների օգտագործումը դիտարկել որպես հանրային առողջության, այլ ոչ թե անվտանգության խնդիր[416]։ Կիսագնդի հարցերով խորհուրդը (անգլ.՝ Council on Hemispheric Affairs) նշել է, որ ժամանակն է լրջորեն դիտարկել թմրամիջոցների ապաքրեականացումն ու օրինականացումը[417]։ Այս նախաձեռնությունն ուղղակիորեն կհակասի հանցավոր խմբավորումների շահերին և կարող է նոր ուղղություն հաղորդել թմրամիջոցների դեմ պայքարին։
Մեքսիկական նարկոկարտելները և նրանց կոլումբիական մատակարարները տարեկան 18-39 միլիարդ դոլար են գեներացնում, լվանում և դուրս բերում Միացյալ Նահանգներից[418], սակայն ԱՄՆ-ի և Մեքսիկայի կառավարությունները քննադատության են արժանացել կարտելների ֆինանսական գործունեությանը՝ հատկապես փողերի լվացմանը, դիմակայելու անկամության կամ դանդաղ արձագանքի համար[418][419][420]։
ԱՄՆ-ի Թմրամիջոցների դեմ պայքարի վարչությունը կարևորում է նարկոկարտելների ֆինանսական ենթակառուցվածքի դեմ պայքարը՝ որպես թմրամիջոցների դեմ պայքարի ցանկացած կենսունակ ռազմավարության առանցքային բաղադրիչ[421]։ Վարչությունը հայտարարել է թմրամիջոցների հետ կապված դեպի Մեքսիկա գնացող անօրինական դրամական հոսքերի վերաբերյալ ֆինանսական հետաքննություններն ավելացնելու անհրաժեշտության մասին[421][422]։ Միևնույն ժամանակ, Վարչությունը նշել է, որ ԱՄՆ-ի և Մեքսիկայի ֆինանսական ծառայությունների ոլորտը շարունակում է հեշտացնել թմրամիջոցների գումարների տեղաշարժը[421][423]։
2010 թվականին Մեքսիկայի նախագահ Ֆելիպե Կալդերոնը, կանխիկ դրամի մաքսանենգության և փողերի լվացման դեմ պայքարելու նպատակով, առաջարկեց արգելել 100000 պեսոն (մոտ 8104 ԱՄՆ դոլար) գերազանցող անշարժ գույքի և թանկարժեք ապրանքների կանխիկ գնումները։ Բացի այդ, Կալդերոնի օրենսդրական փաթեթը պահանջում էր, որ ավելի շատ ձեռնարկություններ հաշվետվություն ներկայացնեն խոշոր գործարքների վերաբերյալ՝ ներառյալ անշարժ գույքի, ոսկերչական իրերի և զրահապատ տրանսպորտային միջոցների գնումները[420]։ Հունիսին Կալդերոնը հայտարարեց բանկերում ԱՄՆ դոլարով ավանդների և փոխանակումների խիստ սահմանափակումների մասին[420], սակայն այս առաջարկները լուրջ դիմադրության հանդիպեցին Մեքսիկայի օրենսդիր մարմնում[418][420]։
Միացյալ Նահանգներում նույնպես բացահայտվեցին փողերի լվացման դեպքեր։ 2011 թվականին «Wachovia»-ն՝ երբեմնի խոշոր ամերիկյան բանկը, մեղադրվեց մեքսիկացի նարկոբարոնների համար փողերի լվացման մեջ[424] և ստիպված եղավ 110 միլիոն դոլար տուգանք վճարել[425]։ ԱՄՆ Սենատի մշտական քննչական ենթահանձնաժողովի 2012 թվականի հուլիսին հրապարակված զեկույցում[426][427] նշվում էր, որ Եվրոպայի խոշորագույն բանկերից մեկը՝ «HSBC»-ն, Մեքսիկայից ԱՄՆ է տեղափոխել 7 միլիարդ դոլար կանխիկ գումար։ Կասկած կար, որ դա աջակցություն էր մեքսիկացի նարկոբարոններին և ԱՄՆ-ի նարկոկարտելներին իրենց գումարներն ԱՄՆ տեղափոխելու գործում[428][429]։ Չնայած կարգավորող մարմինները շուրջ մեկ տասնամյակ նշում էին «HSBC»-ում փողերի լվացման հետ կապված խնդիրները, բանկը շարունակում էր անտեսել այդ զգուշացումները։ Արդյունքում, 2012 թվականի դեկտեմբերի 12-ին բանկը ստիպված եղավ վճարել 1,93 միլիարդ դոլարի տուգանք[430]։
«RAND» կորպորացիայի 1990-ականների կեսերին հրապարակված ուսումնասիրությունները պարզել էին, որ Միացյալ Նահանգներում թմրամիջոցների սպառումը կրճատելու արդյունավետ մեթոդ է թմրամիջոցներ օգտագործողների բուժումը։ Այս մոտեցումը ծախսերի առումով յոթ անգամ ավելի արդյունավետ է, քան միայն իրավապահ ջանքերը։ Ավելին, հետազոտողները գտան, որ այս մեթոդը կարող է պոտենցիալ կերպով կրճատել թմրամիջոցների սպառումը մեկ երրորդով[431]։
2011 ֆինանսական տարում Օբամայի վարչակազմը թմրամիջոցների պահանջարկի կրճատման ջանքերի համար բյուջեից պահանջում էր մոտ 5,6 միլիարդ դոլար։ Կանխարգելման ծրագրերի ֆինանսավորումն ավելացվեց 13%-ով, իսկ բուժման ծրագրերինը՝ մոտ 4%-ով։ Բացի այդ, թմրամիջոցների մատակարարումը կրճատելու և իրավապահ գործողությունների համար 2011 ֆինանսական տարվա բյուջեից ակնկալվող ընդհանուր գումարը կազմեց 15,5 միլիարդ դոլար[431]։
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
