Գվատեմալա

Գվատեմալա (իսպ.՝ Guatemala) կամ Գվատեմալայի Հանրապետություն (իսպ.՝ República de Guatemala), պետություն Կենտրոնական Ամերիկայում։ Բնակչությամբ ամենամեծն է կենտրոնաամերիկյան պետություններից՝ 13 միլիոն մարդ (2008), որոնցից 41% -ը խառնածիններ (մետիսներ) են և 40% -ը՝ հնդկացիներ։

Գվատեմալա
Գվատեմալայի դրոշ Զինանշան
Կարգավիճակ	ինքնիշխան պետություն, հանրապետություն, երկիր և Ադամաթզենու հանրապետություն
Ներառում է	Alta Verapaz Department?, Baja Verapaz Department?, Chimaltenango Department?, Chiquimula Department?, Պետեն, El Progreso Department?, Քիչե, Escuintla Department?, Գվատեմալա, Huehuetenango Department?, Izabal Department?, Jalapa Department?, Jutiapa Department?, Quetzaltenango Department?, Retalhuleu Department?, Սակատեպեկես, Սան Մարկոս, Սանտա Ռոսա, Sololá Department?, Suchitepéquez Department?, Totonicapán Department? և Zacapa Department?
Պետական լեզու	իսպաներեն[1]
Մայրաքաղաք	Գվատեմալա Սիթի
Օրենսդիր մարմին	Congress of the Republic of Guatemala?
Երկրի ղեկավար	Bernardo Arévalo de León?[2]
Կառավարության ղեկավար	Bernardo Arévalo de León?[2], Ալեխանդրո Ջամատեի[3], Jimmy Morales?[3], Alejandro Maldonado Aguirre?[3], Otto Pérez Molina?[3], Álvaro Colom?[3], Óscar Berger?[3], Alfonso Portillo?[3] և Álvaro Enrique Arzú Irigoyen?[3]
Ազգաբնակչություն	▲17 263 239 մարդ (2018)[4]
Հիմն	National Anthem of Guatemala?
Կարգախոս	Libre Crezca Fecundo, Tyfwch yn Rhydd a Ffrwythlon և Heart of the Mayan World
Հիմնադրված է	1821 թ.
Արժույթ	Գվատեմալական կետսալ
Կենտրոնական բանկ	Bank of Guatemala?
Ժամային գոտի	UTC-6 և America/Guatemala?[5]
Հեռախոսային կոդ	+502
Ինտերնետ-դոմեն	.gt
Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս	0,627[6]
guatemala.gob.gt

Աշխարհագրություն

Հյուսիսում և արևմուտքում սահմանակցում է Մեքսիկային, հյուսիս - արևելքում սահմանակցում է Բելիզին, արևմուտքում Հոնդուրասին, հարավ- արևելքում Սալվադորին և հարավում Խաղաղ օվկիանոսին։

Կլիմա

Գվատեմալայի հիմնական կլիմայական գոտին՝ արևադարձային է։ Սակայն հյուսիսում նաև գոյություն ունի լեռնային կլիմա։

Պատմություն

Հիմնական հոդված՝ Գվատեմալայի պատմություն

Գվատեմալան ստացավ անկախություն 1839 թ.-ին։ 1941 թվականի դեկտեմբերին Գվատեմալաիան պատերազմ հայտարարեց Գերմանիային, Իտալիային և ճապոնիային։ 1944 թվականի հունիսին Ուբիկոյի դիկտատուրան տապալվեց, իսկ հոկտտեմբերի 20-ին մայրաքաղաքում բռնկված զինված ապստամբությամբ սկիզբ առավ Գվատեմալյան հեղափոխությունը (1944-1954 թվականներ)։ Իշխանությունը անցավ դեմոկրատական ուժերին։1945 թ.-ին դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատվեցին ԽՍՀՄ-ի հետ։ 1963 թվականին հաստատվեց գնդապետ Է․ Պերալտա Ասուրդիայի ռազմական դիկտատուրան (1963-1966 թվականներ), որը որդեգրեց հակակոմունիզմի քաղաքականությունը։ Հասարակության տարբեր խավերի դժգոհությունը Ասուրդիային հարկադրեց անցկացնել նախագահ ընտրություններ (1966), որոնք հաղթանակ բերեցին կոմունիստական կուսակցության պարագլուխ Խուլիո Սեզար Մենդես Մոնտենեգրոյին։ Նրա կառավարությունն իրագործեց մի շարք դրական միջոցառումներ։ Շոտով Մոնտենեգրոն ընդունեց պրոամերիկյան դիրքորոշում։ 1970 թվականի նախագահական ընտրություններում հաղթանակ տարավ գնդապետ Կառլոս Արանա Օսորիոն, որը շարունակում է նախորդի ներքին ն արտաքին քաղաքականությունը։

Ադմինիստրատիվ բաժանում

№	Դրոշ	Անուն	Տարածք կմ²	Բնակչություն, (2002)	Մունիցիպ.
1		Ալտա-Վերապաս	8686	776 246	17
2		Բախա-Վերապաս	3124	215 915	8
3		Չիմալտենանգո	1979	446 133	16
4		Չիկիմուլա	2376	302 485	11
5		Էլ-Պետեն	35 854	366 735	12
6		Էլ-Պրոգրեսո	1922	139 490	8
7		Էլ-Կիչե	8378	655 510	21
8		Էսկուինտլա	4384	538 746	13
9		Գվատեմալա	2126	2 541 581	17
10		Ուեուետենանգո	7401	846 544	32
11		Իզսաբալ	9038	314 306	5
12		Խալապա	2063	242 926	7
13		Խուտյապա	3219	389 085	17
14		Կեսալտենագո	1951	624 716	24
15		Ռետալուլեյ	1856	241 411	9
16		Սակատեպեկես	465	248 019	16
17		Սան-Մարկոս	3791	794 951	28
18		Սանտաա-Ռոսա	2955	301 370	14
19		Սոլոլա	1061	307 661	19
20		Սուչպեկես	2510	403 945	20
21		Տոտոնիկապան	1061	339 254	8
22		Սակապա	2690	200 167	10

Բնակչություն

Գվատեմալայի բնակչության 59,6 տոկոսը կազմում են իսպանալեզու գվատեմալացիները, այդ թվում ՝ 44,8 տոկոսը ՝ մետիսները (լադինո), 16,8 տոկոսը ՝ "Սպիտակները" (կրեոլներ)։ Հնդիկները հիմնականում պատկանում են Մայա խմբին (35,9%), նաև կիչե (14,2 %), Մամա (5,5 %), կաքչիկելի (4,8 %), կեքչի (3,9 %), հանգիստ (1,4 %), կանհոբալի (1,2 %), խակալտեկի (1,1 %), ցուտուխիլի (0,9 %), իշիլի (0,7 %), չուխի (0,5 %), չորտի (0,4 %) և այլն։ Մետիսի Բնակչության հատուկ խումբը կազմում են գարիֆունան (0,2%)։ Գվատեմալայում փոքրամասություն են ամերիկացիները (2,8 %), Վեստ-հնդկական նեգրերը (2,1%), չինացիները (0,2%), Մեծ Բրիտանիայից եկածները (0,1%) և այլն։

2012 թվականի հունիսի 30-ին Վիճակագրության ազգային ինստիտուտի կողմից Գվատեմալայի բնակչությունը գնահատվում է 15 073 375 բնակիչ^[7]։ Բնակչության աճը կազմել է 2,44% տարվա ընթացքում^[7]։

Ըստ Ազգային հետազոտության կենսապայմանների (ENCOVI) 2011 թվականին գերակշռում են ոչ բնիկ ժողովուրդները, որոնք կազմում են 60,2% բնակչության, բնիկների — 39,8 %^[7]: Էլ Պրոգրեսո դեպարտամենտում բնիկ բնակչության մասնաբաժինը պակաս է 1,8 % - ից, Սակապեում 1% - ից պակաս է, Խալապում 0,1% - ից պակաս է^[8]։ Կիչեի ազգությունը կազմում է երկրի բնակչության 11,0 տոկոսը եւ Տոտոնիկապան դեպարտամենտում 95,9 տոկոսը։ Կաքչիկելի ազգությունը ՝ բնակչության 7,8%-ը, կեքչին ՝ 8,3% — ը, Մամ ՝ բնակչության 5,2% — ը^[8]։ Սոլոլա կիչեի դեպարտամենտում կազմում են 35,3 տոկոս, կակչիկելին ՝ 50,1 տոկոս^[8]։ Ալտա-Վերապաս կեքչիի դեպարտամենտում կազմում է բնակչության 79,1 տոկոսը։

Տես նաև

• Հյուսիսային Ամերիկայի երկրների ցանկ

Ծանոթագրություններ

1. 143 // Constitution of Guatemala
2. https://www.bbc.com/mundo/articles/c902eg0lkp7o
3. https://rulers.org/rulg2.html#guatemala
4. http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2017/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=32&pr.y=7&sy=2015&ey=2022&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=258&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a=
5. https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/northamerica
6. Human Development Report — UNDP, 2022.
7. Caracterización estadística. República de Guatemala. 2012. Instituto Nacional de Estadística (noviembre de 2013)
8. Caracterización. República de Guatemala: Instituto Nacional de Estadística

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գվատեմալա» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 3, էջ 184)։