accidente xeográfico From Wikipedia, the free encyclopedia
Unha montaña[1] é un accidente xeográfico, unha elevación sobre o terreo lindeiro formada normalmente a partir de sinclinais e erosión. A unha secuencia de montañas chámase cordilleira. Unha montaña ten unha altitude bastante superior a un outeiro, aínda que non exista unha altitude específica para esa diferenciación. Así, cada autoridade no asunto asume valores convenientes, aínda que a montaña sexa tipicamente escarpada, de grande inclinación e con superposición de relevos.
O 20 de decembro de 2002, a Asemblea Xeral da ONU declarou o 11 de decembro como Día Internacional das Montañas [2][3].
Entre outras razóns para esta declaración cítanse as seguintes: a superficie do planeta Terra é nun 27% montañosa; o 10% da poboación mundial vive en terreo montañoso. Todos os ríos nacen en montañas, o que torna máis de metade da humanidade dependente das montañas por seren responsábeis da auga fluvial. A cuarta parte dos animais e plantas da Terra medran nas montañas.
A proporción de terras emerxidas situadas a máis de 1000 m sobre o nivel do mar é de aproximadamente unha cuarta parte do total,[4][5] á que se pode agregar outro 10% de terras, cunha altitude inferior, mais que presentan unha forte pendente segundo os criterios do UN Environment World Conservation Monitoring Centre (UNEP-WCMC).[4] En detalle, o terreo montañoso comprende aproximadamente o 33% de Eurasia, o 24% de América do Norte, o 19% de América do Sur e o 14% de África.[6]
Nun macizo montañoso, os cumios están conectados por cristas e quedan separados entre eles por collados ou por pasos, que son os puntos máis baixos da área de cristas, e por vales para os máis largos, que en xeral separan os macizos. Un cumio pode ter unha cima principal e varias cimas máis secundarias.[7]
A xeomorfoloxía das montañas depende de varios factores:[8] do seu proceso de formación (orexénese), da velocidade de deformación (movementos verticais e horizontais das rochas), da propia natureza das rochas (as rochas suaves da relevos máis suaves que as duras) e do clima.
Nas cadeas de colisión novas, e nas cadeas anciás considerablemente anovadas, os cumios adoitan chamarse picos cando teñen forma cónica e agullas cando están particularmente afiados nunha crista, ou mesmo dente cando se separan do relevo.[7] Tamén se empregan os cualificativos «punta», «cabeza» ou mesmo «rocha».[9] Cando experimentaron unha glaciación, os cumios poden presentar unha forma de pico piramidal que domina os vales e os circos glaciares.[10]
O relevo de pregamento tradúcese nunha xeomorfoloxía específica. A cima dun anticlinal forma un monte. Nun relevo conforme, de tipo xurásico, o fondo dun sinclinal constitúe un val. Unha depresión na cima dun monte é unha combe. As cornixas rochosas no bordo do val ou da combe chámanse crêts. As cluses son depresións que atravesan as anticlíneas transversalmente. Nun relevo invertido, de tipo prealpino, as sinclinais atópanse nos puntos altos por erosión diferencial e dise que están encaramadas. O relevo dos Apalaches é un tipo particular de relevo de pregamento que xa fora moi aplanado e que despois foi novamente elevado, o que provocou a reanudación da erosión. Neste caso, as anticlinais e as sinclinais denomínanse respectivamente barras e sucos.[11]
Nun dominio extensivo, o bordo dun horst forma xeralmente un largo escarpe de falla. A erosión axuda a crear cumios individualizados.[12]
Os relevos volcánicos son de dous grandes tipos:
Os estratovolcáns e os volcáns en escudo adoitan ter cráteres no seu cumio e ás veces cando se baleira a cámara magmática, unha gran caldeira.[16]
Nas concas sedimentarias, a erosión diferencial tamén pode alterar os relevos. Se as capas sedimentarias son monoclinais, é dicir, están inclinadas mais non pregadas, ten o mesmo buzamento, cunha alternancia de rochas duras arriba e brandas debaixo, a erosión forma no bordo da conca unha costa, cunha fronte ríxida e un lombo lixeiramente inclinado; se o fragmento rochoso está totalmente illado, constitúe un cerro testigo.[17][12][18] Se as capas non están inclinadas ou son febles, a erosión pode causar a aparición dun relevo tabular chamado mesa cando constitúe unha meseta,[17] butte se as súas dimensións son máis pequenas,[19][20] planèze se a orixe é un relevo volcánico invertido,[21] ou tepuy, nun ambiente tropical.
Entre as diferentes formas de inselberg (do alemán, montaña-illa, un relevo illado que domina unha chaira ou unha meseta) están o hardhardt e o kopje, que son respectivamente un monólito natural inclusivo e unha morea de rochas, ou mesmo o morne,[22] nun ambiente tropical,[19] o monadnock en zona temperada,[22][13] e o neck e o dique, que son respectivamente os restos dunha cheminea volcánica e dun filón volcánico vertical espidos pola erosión[21]
A orixe das montañas está en forzas endóxenas, posteriormente modificadas por factores exóxenos, como a erosión. As oroxéneses que deixaron máis pegadas no relevo e na configuración actual dos continentes derivan do pregamento herciniano, na Era Paleozoica, e do pregamento alpino, na Era Cenozoica. No Período Cuaternario as glaciacións erosionaron as cadeas montañosas, dando lugar a moitas das paisaxes montañosas características. Un exemplo de formación montañosa terciaria é a cordilleira dos Andes.
Na historia da Terra houbo polo menos tres grandes períodos de formación de montañas:
As cinco montañas máis altas de cada continente son as seguintes:
Orde | Cume | Altitude (m) | Localización | Coordenadas | Notas |
---|---|---|---|---|---|
1 | Kilimanjaro | 5 895 | Tanzania | 3°04′33″S 37°21′12″L | o seu punto culminante é o volcán Kibo. |
2 | Monte Kenya | 5 199 | Kenya | 0°09′22″S 37°19′05″L | |
3 | Mawenzi | 5 149 | Tanzania | pertence ao macizo do Kilimanjaro. | |
4 | Ruwenzori | 5 109 | R. D. do Congo e Uganda | 0°23′00″N 29°52′00″L | |
5 | Ras Dashan | 4 623 | Etiopía | 13°14′12″N 38°22′21″L |
Orde | Cume | Altitude (m) | Localización | Coordenadas | Notas |
---|---|---|---|---|---|
1 | Denali/monte McKinley | 6 194 | Estados Unidos de América | 63°43′10″N 151°00′26″O | |
2 | Monte Logan | 5 956 | Canadá | 60°32′02″N 140°24′10″O | |
3 | Pico de Orizaba | 5 675 | México | 19°01′08″N 97°16′12″O | |
4 | Monte Sant Elias | 5 489 | Estados Unidos de América e Canadá | 60°17′36″N 140°55′46″O | |
5 | Popocatépetl | 5 410 | México | 19°01′23″N 98°37′19″O |
Orde | Cume | Altitude (m) | Localización | Coordenadas | Comentarios |
---|---|---|---|---|---|
1 | Aconcagua | 6 962 | Arxentina | 32°39′15″S 70°00′41″O | |
2 | Ojos del Salado | 6 891 | Chile | 27°06′35″S 68°32′32″O | É o volcán máis alto do mundo. |
3 | Monte Pissis | 6 774 | Arxentina | 27°45′14″S 68°47′53″O | |
4 | Huascarán | 6 768 | Perú | 9°07′17″S 77°36′32″O | |
5 | Cerro Bonete | 6 759 | Arxentina | 28°01′08″S 68°45′22″O |
A Antártida é unha zona internacional, sen soberanía directa de ningún estado.
Orde | Cume | Altitude (m) | Coordenadas | Notas |
---|---|---|---|---|
1 | Monte Vinson | 4 897 | 78°31′31″S 85°32′02″O | |
2 | Monte Tyree | 4 852 | 78°24′00″S 85°55′00″O | |
3 | Monte Kirkpatrick | 4 528 | 84°20′00″S 166°25′00″L | |
4 | Monte Markham | 4 350 | 82°51′00″S 161°21′00″L | |
5 | Domo Argus | 4 030 |
As cinco montañas máis altas de Asia son tamén as máis altas da Terra, e atópanse todas na cordilleira do Himalaia agás o K2 que está no Karakoram. En ningún outro continente hai montañas que superen os 8 000 metros de altura, nin sequera que superen os 7 000 metros. O Everest é a montaña máis alta do mundo respecto ao nivel do mar.
Orde | Cume | Altitude (m) | Cordilleira | Localización | Coordenadas | Notas |
---|---|---|---|---|---|---|
1 | Everest | 8 848 [23] | Himalaia | Nepal e Tíbet | 27°59′17″N 86°55′31″L | |
2 | K2 | 8 611 | Karakoram | República Popular da China e Paquistán | 35°52′52.86″N 76°30′48.43″L | |
3 | Kanchenjunga | 8 598 | Himalaia | Nepal e India | 27°42′09″N 88°08′54″L | |
4 | Lhotse | 8 516 | Himalaia | Nepal e Tíbet | 27°58′00″N 86°56′00″L | |
5 | Makalu | 8 485 | Himalaia | Nepal e Tíbet | 27°53′03″N 87°05′20″L |
No caso de Europa, esta táboa varía en función dos límites que se lle dean ao continente. Xeralmente, o norte do Cáucaso inclúese en Europa.
Orde | Cume | Altitude (m) | Cordilleira | Localización | Coordenadas | Notas |
---|---|---|---|---|---|---|
1 | Monte Elbrus | 5 642 | Cáucaso | Rusia | 43°21′18″N 42°26′21″L | |
2 | Dykh-Tau | 5 203 | Cáucaso | Rusia | 43°03′10″N 43°07′54″L | |
3 | Shkhara | 5 058 | Cáucaso | Xeorxia e Rusia | 42°59′58″N 43°06′42″L | |
4 | Monte Kazbek | 5 047 | Cáucaso | Xeorxia | 42°41′48″N 44°31′07″L | |
5 | Mont Blanc | 4 810 | Alpes | Francia e Italia | 45°49′57″N 6°51′51″L |
Orde | Cume | Altitude (m) | Localización | Coordenadas | Notas |
---|---|---|---|---|---|
1 | Puncak Jaya | 4 884 | Indonesia | 4°04′44″S 137°09′34″L | |
2 | Puncak Trikora | 4 750 | Indonesia | 4°21′00″S 138°39′00″O | |
3 | Monte Wilhelm | 4 509 | Papúa Nova Guinea | 5°48′00″S 145°02′00″O | |
4 | Monte Giluwe | 4 368 | Papúa Nova Guinea | 6°02′20″S 143°53′10″O | |
5 | Aoraki/Monte Cook | 3 754 | Nova Zelandia | 43°35′44″S 170°08′27″L |
A montaña máis alta que se coñece con precisión no Sistema Solar é o Olympus Mons, un volcán en escudo localizado no planeta Marte con 21.2 km de altitude e 80×60 km de caldeira, e cun diámetro de 600 km.[24] Os outros planetas telúricos tamén presentan formacións montañosas:
O mesmo ocorre en moitos satélites e planetoides. Así, en (4) Vesta, o pico central de Rheasilvia elévase uns 22 km sobre o fondo dun cráter de impacto,[29] unha altura comparable á do Olympus Mons, mais con moito a máis alta do Sistema Solar en relación co diámetro do seu astro. A crista ecuatorial de Xapeto, de orixe incerta, ten uns 20 km de altura.[30] O punto culminante de Ío está mos Boösaule Montes, de orixe tectónica, que teñen uns 18 km de altura.[31] En Mimas, o cráter de impacto Herschel tamén ten un pico central que alcanza os 7 km de altura.[32] O cumio máis alto da Lúa, o Mons Huygens, nos Montes Apenninus, ten 5.5 km.[33]
Varios astros no Sistema Solar teñen formacións co aspecto de montañas, mais que están constituídas de xeo, chamadas criovolcáns, ausentes na Terra. Entre os candidatos a este proceso están o Ahuna Mons, en Ceres,[34] o Doom Mons en Titán[35] e posiblemente algúns relevos de Plutón.[36]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.