Castejon — Bilbo burdinbidea Euskal Herriko eta Iberiar Penintsulako burdinbide bat da, Castejon eta Bilbo–Abando-Indalecio Prieto geltokiak lotzen ditu.
| Castejon — Bilbo burdinbidea | |
|---|---|
 | |
.jpg) | |
| Kokapena | |
| Herrialdeak |  Euskal Herria Espainia |
| Deskribapena | |
| Kodea | 700 |
| Mota | ohiko bidea |
| Hasiera | 1863ko martxoaren 2a |
| Ezaugarri teknikoak | |
| Luzera | 249,144 km |
| Bidearen zabalera | 1 668 mm |
| Bide kopurua | bide bakarra (Castejon-Urduña) bide bikoitza (Urduña-Bilbo) |
| Elektrifikazioa | 3 000 V |
| Gehieneko abiadura | 140 km/h |
| Ustiapena | |
| Egoera | zerbitzuan |
| Jabea | ADIF |
| Operadorea | Renfe Operadora |
Burdinbidea 1863ko martxoaren 2an inauguratu zen Castejon eta Haro geltokien artean.
ADIFen arabera, 700 kodea dagokio.
Historia
Aurrekariak
1845ean, Bartzelona-Mataró penintsulako lehendabiziko burdinbide eraiki baino lehen, Isabel II.ak Madril eta Bidasoarainoko burdinbidea Bilbon barrena egin eta ustiatzeko esleipena emana zien bizkaitarrei.[1] Bizkaitarrek Alexander Ross ingeniari ingeles aitzindari eta ospetsua kontratatu zuten horretarako, baina eragozpen politiko eta ekonomikoek plana zapuztu zuten. 1856an Crédito Mobiliariok hartu zuen egitasmoa aurrera ateratzeko ardura, baina haien esleipena Ebron bukatzen zen, gainerakoan ez baitzen zehaztu ere egiten burdinbideak jarraitu beharreko norabidea.[2]
Orduan, bizkaitarrek indarra egin zuten Bidasoara heldu beharreko trena Bilbotik pasa zedin eta, gero, kostaldetik, Irungo mugaraino. Aldiz, Hego Euskal Herriko lurralde guztiek eta Errioxak beren aldera erakarri nahi zuten egitasmoa. Iruindarrek, zehazki, Iruñeraino heldu eta, hortik, burdinbideak Aldude zeharkatzea nahi zuten. Gipuzkoan, eta Euskal Herrian oro har bezala, bestalde, industrializazioaren atzerapenak, inbertsioen premiak eta arazo politikoek atzeratu egin zuten burdinbidearen ezarpena, baina Foru Aldundia goiz konturatu zen Gipuzkoaren etorkizunerako egitasmoak bazuela garrantzia.[3]
Gipuzkoarrak eta arabarrak elkartu egin ziren trenak Gasteiz eta Aguraindik Altsasu, Etzegarate, Zumarraga, Beasain, Tolosa, Donostia eta Hendaiako bidea egin zezan. Gipuzkoako Foru Aldundiak Fermin Lasala eta Luis Mariategi mandatariak igorri zituen Parisera Crédito Mobiliariorekin negoziatzera. Tratu batera heldu ziren, baina trukean, 25.000.000 errealetako diru ekarpena egin behar izan zioten frantses-espainiar konpainiari.[4][5]
Eraikuntza
Proiektu berri bat 1853an hasi zen eraikitzen. Kasu honetan, ekimena Bizkaiko Foru Aldundiak abiatu du. Alderantzizko "eta" formako lerro bat proposatzen da. Bilbo eta Zornotza arteko enbor komun bat izango zuen, nondik bi adarretan banatuko zen. Lehenengoa Gasteizera iritsiko litzateke, eta, bertan, Madril—Hendaia burdinbidearekin bat egingo luke; bigarrenak, berriz, kostaldeari jarraituko lioke Durangotik, Elgoibartik eta Azpeititik, Donostiara iritsi arte. Bilboko Jabeen Batzar Nagusiak helburu horretarako 1856ko martxoaren 13an bilera bat antolatzeko ekimena hartu zuen. Bilera honen buru Santiago de Ingunza alkatea da. Bilera horretatik sortu zen Bizkaiko Trenbideen Batzordea, Udalak, Kontseilu Nagusiak eta Merkataritza Ganberak osatua. Ideia orokorra Iparraldeko burdinbideareriko batasuna da, udalak diruz laguntzeko prest baitaude. Prozedura logikoena, dirudienez, Espainiako Iparraldeko Burdin Bideen Konpainiako zuzendariari, hots, Norteko Konpainiako zuzendariari, eraikitzea proposatzea zen, baina proposamena baztertuz gero, bazegoen beste plan bat, alegia, proiektua bere enpresa lehiakideari, MZA, proposatzea.[6]
1856ko maiatzean, Logroñoko Kontseilu Nagusiak, Errioxa eta Nafarroa Garaiko produktuak Kantauri itsasora eramateko garraioaren bila, batzordearekin harremanetan jarri zen. Bizkaiaren laguntza eskatzen da Logroñotik Bilborako burdinbidea eraikitzeko, Harotik igarota. Bestalde, Nafarroa Garaia zeharkatzen duen Zaragoza—Altsasu burdinbidea eraikitzeko baimena eman dute dagoeneko. Burdinbidea hori lotura-puntu bikaina izan liteke burdinbidea Bizkairantz irekitzeko. Tutera hiriak, Ebro ibaiaren ertzean, lotura egiteko bereziki egokia dirudi. Tutera—Bilbo burdinbidearen ideia mamitzen hasi da. Proiektuari bideragarritasuna emateko, 1856ko uztailaren 9ko legea aldarrikatzen da. Lege horrek artikulu gehigarri bat du, Errioxan barrena Tuteratik Bilborako burdinbide bat ematea aurreikusten duena. Gainerako trazadura zehaztu gabe dago oraindik.[7]
Batzordeak aukera aprobetxatu du eta kontzesioa erreklamatzeko asmoa agertu du, Miranda Ebro zeharkatzen duen trazadura bat aukeratuz. Finantzaketaren gaia egiteke dago. 100 milioi erreal aurreratu dira, lanei ekin ahal izateko. Gaineran, 1857an Banco de Bilbao sortu zen eta urte horretako martxoan Tuteratik Bilborako Trenbide Konpainia eratu zen eta Pablo de Epalza izendatu zuen presidente. Aldi berean, finantzaketarako herri-harpidetza bat antolatu zen, arrakasta handia izan zuena.[8]
Handik gutxira, Charles Vignoles ingeniaria kontratatu zen, bere izena daraman oinarrizko erreia garatu zuena eta trenbide askotan lan egiten zuena, eta Bilboko geltokia, Abando auzoan, non dagoen zehaztu zen. Vignolesekin batera Cipriano Segundo Montesino eta Estrada ingeniariak parte hartu zuen.[9]
1862an Charles Vignolesek Miranda Ebroko geltokiaren proiektua aurkeztu zuen, eta 1863an burdinbidea inauguratu zen, baina hainbat hilabetetan zatien arabera.[10]
Bilakaera
Ustiapena hasten da eta oso denbora gutxian konpainiak arazoren bat edo beste pairatzen du. Konpainiaren kapitala 137 milioi errealekoa zen bitartean, gastuak 281 milioitik gorakoak ziren, eta, ondorioz, lehen urtetik, egoera ez zen oso jasangarria. Trafikoaren aurreikuspenak ere ez ziren bete, batez ere salgaien trafikoari dagokionez. Orduko Bilboko Portua, ia garatu gabea, ez zen Abandotik oso gertu geratzen, tope geltokia, eta, beraz, karga haustea beharrezkoa zen. Bestalde, trazadura ez zen oso iradokitzailea. Bihurgune asko oso estuak ziren, eta Urduñako arrapalak, besteak beste, tren-makinak proban jartzen zituen igoera bakoitzean. Miranda Ebrotik, eta ez Gasteiztik, egindako ibilbidea konpainiak Norteko konpainiarekiko zuen independentziari eusteko pentsatuta zegoen, eta Bilbo Frantziarekiko ibilbideetatik urrundu zuen, trenek burdinbidea erabiltzea zailduz, batez ere merkantzienak.[11]
1864an, burdinbidea inauguratu eta urtebetera, "Euskal-Y-aren bigarren adarrari" buruz hitz egiten hasi zen. Hasierako proiektuan, Bilborekin lotuko zuen burdinbidea Bilbo eta Zornotza artekoa izango zen, eta gero bitan banatuko zen: adar bat Gasteizera joango zen, eta bestea Donostiara. "Euskal-Y" primitibo hau ez da egin, eta Bilbo gainerako euskal hiriburuetara konektatzea ahalbidetuko luke. Eta hegoalderako lotura Miranda Ebrotik egin zenez, eta ez Gasteiztik, bizkaitarrek Donostiarako bidea eraikitzea eskatzen zuten. Orduan sortu zen Bizkaiko trenbide zentralaren konpainia, Bilbotik Durangorako zabalera luzeko burdinbide bat eraikitzeko asmoz. Sustatzaileak ados jarri dira Tuteratik Bilborako burdinbidearen zuzendaritzarekin, Abandoko geltokia eta trenak partekatzeko. Beste ekimen batzuk, hala nola Santander-Bilbao-Zumarraga burdinbidea, hau ere zabalera luzekoa, argia ikusten hasi dira, nahiz eta horietako bakar bat ere ez den eraikiko.[12]
Burdinbidea sortu berriari dagokionez, bi urte geroago, 1866an, ordainketa-etendura deklaratuko da. Banco de Bilbaok orduan aprobetxatuko du eragina irabazteko. Konpainiaren materialaren zati bat saltzen da likidezia pixka bat lortzeko, eta zenbait bihurgune zuzentzen dira 1863 eta 1869 artean burdinbidearen traza hobetzeko. Bilboko itsasadarrean egiten diren obrek, gainera, 600 tonara arteko ontziei Bilbora igotzeko aukera ematen diete, itsasoaren eta burdinbidearen arteko isuraldatzea erraztuz.[13]
Hala ere, konpainiak kontuak konpondu gabe jarraitzen du. Norte enpresak, burdinbidea bereganatzeko asmoz, tarifak homogeneizatzeko konbentzio bat sinatzera behartu du konpainia euskal-errioxarra hondoratu baino ez du egingo. Gainera, gerra zibilak, Karlistaldiekin batera, burdinbidearen suntsipen askorekin amaituko du. Miranda Ebro-Bilbo saila 1873 eta 1875 artean itxi zuten kalteak konpontzeko, eta enpresa erabat hondatu zuten. Iparraldea, orduan, 1878ko martxoaren 28an Tuteratik Bilborako burdinbidearen konpainia bereganatzeko akordio batera iritsi zen Norteko konpainiatik.[14]
Konpainia berriaren agindupean Miranda Ebroko geltokia handitu zen eta 1931n Urduña eta Bilbo arteko burdinbidea zabaldu zen. 1941ean RENFE enpresan integratuta geratu zen, trenbide zabaleko lineekin batera. Elektrifikazioa 1956an egin zen Miranda Ebro eta Bilbo artean, 1.500 V-ko korronte jarraituan, 3.000 V-ko korrontera igo zen 1984an, eta 1976an, Miranda Ebro eta Castejon artean, 3.000 V-ko korronte jarraituan. 1987an Miranda Ebroko By-Passa eraiki zen.
2004ko abenduaren 31tik aurrera, RENFE enpresak Renfe Operadora, trenen ustiapenaz arduratzen zena, eta ADIF, azpiegituraren mantentzeaz arduratzen zena, banatu zituen. Horregatik, burdinbidea hau, lehen RENFE enpresaren jabetzakoa zena, ADIF -en jabetzakoa izatera pasa zen.
Ibilbidea
Baia eta Nerbioi haranean
Bizkaiako lehen tartea
Trena Abandoko erdiguneko geltokian hasten da, Abando Indalecio Prieto gaur egun. San Frantzizko auzorantz abiatzen da, eta handik Bilbo—Santurtzi burdinbidetik eta Bilbo—Santander burdinbidea banatzen da. Zabala auzoan sartu, Miribillako geltokian, eta hego-ekialderantz abiatu, Basaurirantz, La Peña eta Ollarganen gelditzen. Basauriko udalerrian, Bidebieta–Basauri, Bilboko metroaren Basauriko geltokitik gertu, Abaroa–San Migel eta Basauriko geralekuak daude. Jarraian, hegoalderantz jarraitzen du eta Arrigorriagara iristen da. Arrigorriagako geltokiaren ondoren, Ugaora iristen da, Ugao–Miraballes geralekura, eta bere bideari jarraitzen dio Nerbioi ibarratik Bakiolako geralekurantz. Gorago, Arrankudiaga, Arbide eta Arakaldoko geralekuak daude, Arrakudiaga eta Arakaldo udalerrietan. Linea orain Arabako lurralde historikoan sartzen da.
Arabako lehen tartea
Arabara Aretako geltokitik sartzen da, Laudioko udalerrian. Ondoren, Laudioko geltokia bera eta Santa Kurutz–Laudio geralekua, Cerámicas de Llodio izen zaharra, daude. Nerbioi ibaiaren harana estutzen hasten da, eta malda handitzen hasten da. Luaiondora iristean, Luaiondoko geltokia dago. Ondoren, burdinbidea Amurrion sartzen da. Erdian, Tapiako geraleku zaharra dago. Salbioko geralekutik egiten du, eta Amurrio–Iparralde geralekutik jarraitzen dio. Amurrioko erdigunea ekialdetik inguratzen du trenak, bertan baitago Amurrioko geltokia. Ondoren, Nerbioi ibarretik jarraitzen du, Iñarratxun geldituz, Arabako azken geltoki kantauriarrean. Ondoren, burdinbidea Bizkaiko Urduña udalerrian sartzen da.
Bizkaiako bigarren tartea
Bizkaian berriz sartzeak Nerbioi ibarreko erosotasunaren amaierara iristea dakar. Urduñako geltokiaren ondoren, trenak Urduñako mendatearen ipar-ekialdeko magalean gora egiten du, Delikara iritsi arte. Hemen, azken aldiz, Nerbioi ibaia gurutzatzen da, bertatik agur egiten delarik, Nerbioi Salto ospetsutik metro gutxira. Orain arte hegoalderantz joan den trenak iparralderantz biratzen du 180 graduko biran, eta Arabako lurraldeetara igotzen hasten da, baina Nerbioi ibarraren ekialdeko hegaletik. Erdian, Artomañako geraleku zaharra dago, Urduñatik gertu, Artomañan. Igoerak aurrera jarraitzen du, eta ibarra estutu egiten da Sarratxora iristean, handik Arabara azken aldiz iristeko.
Arabako bigarren tartea
Amurrion, berriz, Lekamaña, udalerriko auzo bat, zeharkatzen du burdinbideak, eta berriro hegoalderantz egiten du, baina oraingoan ekialderago. Hemen Lezamako geraleku ohia dago, Lezamatik gertu. Burdinbideak igotzen jarraitzen du, berriro iparralderantz biratuz, Lezamako hegoalderantz biratuz. 180º-ko beste bira baten ondoren, lerroa jada mendilerroaren gainetik doa, Oiardo ibaiaren ibarra Altube ibaiarenetik bananduz. Inoso, Uzkio Urkabustaiz eta Oiardoren herriak artean Inoso–Oiardoko geraleku zaharra dago. Igoeraren amaieran, Oiardo ibaia zeharkatzen du Goiuri-Ondona parean, eta behin betiko hegoalderantz hartzen du Izarrarantz. Izarran, Izarrako geltoki zaharrean, AP-68 autobidearekin dago burdinbidea, eta Basauri eta Laudio artean partekatu zuen ibilbidea, gainerako ibilbidean ere harekin batera. Andagoia eta Anda artean, Baia ibaiarekin elkartzen da, Miranda Ebroraino jaisten dena. Sigi-saga sail baten ondoren, burdinbidea Zuhatzu Kuartangora iristen da, izen bereko geralekua dagoen tokira, hau ere erabiltzen ez dena. Jarraian, Zuhatzuko arroilan sartzen da, eta handik Erriberagoitia udalerrira irteten da. Han ere bada geltoki bat, Pobesekoa, Pobesetik gertu. Trenak ibaiarekiko eta autobidearekiko paraleloan jarraitzen du eta Ribabellosara hurbiltzen da Igaitik zuzen handi batean. Han dago Ribabellosako geraleku zaharra, Miranda Ebron sartu aurretik. Azken horretarako, N-I errepidearen azpitik gurutzatzen du burdinbideak, eta Madril—Hendaia burdinbidearen azpitik igarotzen da; gero, 90º mendebalderantz biratu eta Miranda Ebroko trenbide-hondartzara iristen da, Madril—Hendaia burdinbidearekin batera. Juntak Miranda Ebroko geltokian gelditu eta Ebro ibaia zeharkatzen dute. Ibai honetan, berehala, Baia ibaia itsasoratuko da eta Castejoneraino joango da. Ondoren, Madrilera doan burdinbideak zuzen jarraitzen du, Pankorborantz, eta burdinbidea horrek hegoalderantz biratzen du berriro, Miranda Ebroren erdigunea gurutzatuz tunel baten bidez. Irteeran, Ebro ibaiarekin bat egiten du eta, eskuinaldetik, Errioxara sartzen dira.
Ebroko haranean
Errioxako lehen tartea
Ebro ibaiak, salbuespen batzuekin bada ere, Araba eta Errioxa arteko muga ezartzen du Logroñoraino. Burdinbidea eskuinaldean mantentzen da, hau da, Errioxan. Sartu bezain laster, San Feliceseko geltoki zaharra dago. Burdinbidea Harora hurbiltzen da, Haroko geltokia eta Haro–El Pardoko geralekua dauden tokira, biak zerbitzuan. Gero Brioneseko geralekua dago. Briones eta Ceniceroren artean San Asensio dago, bere geralekuarekin. Hautsontziak bi geltoki ditu: Cenicero eta Cenicero–San Isidro. Hala ere, trenak ez dira geltoki nagusian gelditzen, deseginda baitago. Logroñotik gertu burdinbidea gutxi ibiltzen denez, hurrengo geltokia Logroñoko geltokia da, baina erdian Matago, Buicio, Fuenmayor eta El Cortijo geralekuak daude. Logroñoren ostean, Arabako muga iparraldean dago, eta Nafarroa Garaiaren txanda da Ebro ibaia muga gisa partekatzeko. Kasu honetan ere salbuespen gutxi daude. Ondoren, Recajo, Agoncillo, Arrúbal eta San Martin de Berberanako geralekuak eta Alcanadreko geltokia daude. Alcanadren ostean, mugaren salbuespenetako bat agertzen da, Nafarroako lurraldea Ebroren hegoaldean sartzen baita eta burdinbidea Nafarroan sartzen baita.
Nafarroako lehen tartea
Nafarroako sarrera Ebro ibaiari itsatsita dago, eta bertatik 180º-ko bira batek azkar urruntzen du. Puntu horretan bertan, Lodosako ubidea hasten da, eta haren paraleloan joango da Nafarroan egingo duen lehen egonaldian. Berehala dago Feculas–Nafarroa geltokia, Lodosako udalerrian. Hiru kilometro geroago, Ebrotik eta Lodosako ubidetik gertu, Lodosako geraleku zaharra dago. Bitxia bada ere, geltoki hau Sartagudatik kilometro erdira dago, Ebroren beste aldean, baina Lodosaren izena darama. Gainera, Feculas–Nafarroa da funtzionamenduan jarraitzen duena, honen kaltetan. Nolanahi ere, AP-68 -arekiko paraleloan doan bidea Nafarroatik ateratzen da berriro ere errioxan sartzeko.
Errioxako bigarren tartea
Ebrotik hurbilen dagoen Errioxa Beherea nahiko laua da, eta, horregatik, lerroaren azken zatian zuzenak dira nagusi. Lodosaren ondoren, lleg Kalagorri, Kalagorriko geltokiarekin, ondoren Rincon de Soto eta Alfarorenak. Azken honek Nafarroarako azken itzulera markatzen du.
Nafarroako bigarren tartea
Nafarroako sarrera N-113 errepidearen azpian dago. Bertan, Zaragoza—Altsasu burdinbidearen elkartzen da, eta elkarrekin Castejongo geltokira sartzen dira. Handik, Torralba—Castejon burdinbidea Soria eta Guadalajarantz jarraitzen du eta Zaragoza—Altsasu burdinbideak Tutera eta Zaragozaraino.
Zerbitzuak
Distantzia luzea
|
Distantzia ertaina
|
Aldiriko trenak
| |||||||||||||
Erreferentziak
Ikus, gainera
Kanpo estekak
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
