14-a de januaro

La 14-a de januaro estas la 14-a tago de la jaro laŭ la gregoria kalendaro. 351 tagoj restas (352 en superjaroj).

januaro 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31

Je la 14-a de januaro okazis, interalie:

1129: Sinodo en Troyes sub gvido de Bernardo de Clairvaux validigis fondon de la Ordeno de Templanoj
1236: Angla reĝo Henriko la 3-a edziĝis al Eleanora de Provenco
1301: Kun morto de la hungara reĝo Andreo la 3-a formortis Árpád-dinastio
1343: Arnošt z Pardubic iĝis lasta episkopo de Prago
1392: Pola reĝo Ladislao la 2-a Jogajlo donis urborajton al Chełm
1506: Romo: en vitejo sur Eskvilino estis malkovrita skulpta grupo Laokoonto kaj liaj filoj
1539: Hispanio aneksis Kubon
1604: Hampton Court: konferenco sub gvido de reĝo Jakobo la 1-a komencis diskuton pri postuloj de puritanoj pri ŝanĝo de la doktrino de Eklezio de Anglio - rezulte ekestis nova traduko de la Biblio: Versio Rajtigita de la Reĝo Jakobo
1701: Unua Mara Lernejo en Rusio fondiĝis
1724: Reĝo de Hispanio Filipo la 5-a abdikis favore al sia filo Ludoviko la 1-a
1761: La tria batalo de Panipato (Harjano): invada afgana armeo de Durana Imperio frakasis Marathan Imperion - la plej sanga batalo en la 18-a jarcento, post kiu Ahmad Ŝaho Durrani atingis sian potencon
1784: Usona Kongreso ratifis Parizan Traktaton pri fino de la Usona Milito de Sendependeco
1797: Napoleonaj Militoj: venko de franca armeo kontraŭ la aŭstra en batalo de Rivoli Veronese
1814: Danio-Norvegio kun Svedio kontraktis Traktaton de Kiel rezulte de kiu Svedio ricevis Norvegion kaj Napoleonaj militoj en Skandinavio finiĝis
1863: Kongresa Pollando: rusoj organizis devigan militservon, kies celo estis malhelpi aranĝon de Januara ribelo kontraŭ Rusia Imperio
1866: Milito de Ĉilio kaj Peruo kun Hispanio komenciĝis
1895: Unua itala-abisinia milito: venko de italoj en batalo de Coatit (Eritreo)
1900: Premiero de la opero Tosca de Giacomo Puccini
1907: Jamajko: Tertremo registrita laŭ 6.5 Momant-magnituda skalo trafis Kingstonon, mortigante proksimume 1000 personojn
1911: Ekspedicio de Amundsen al la Suda Poluso surteriĝis en Balengolfo sur Ross-glacikampo kaj komencas konstrui bazon por siaj ekiroj al la suda poluso
1916: Rezulte de tempestego super la golfo Zuiderzee subakviĝis marbordo de Nederlando, kio kaŭzis decidon de la parlamento konstrui fermdigon kaj polderojn en regiono de elfluejo de IJssel
Unua mondmilito:
- 1917: Provizora Ŝtatkonsilio komencis agadon en Pola Reĝlando, kreita de okupaciaj regopovoj de Germana Imperio kaj Aŭstrio-Hungario
1919: Litovio: 50-lita malsanulejo por litovaj soldatoj estis fondita en Kaŭno laŭ iniciato de Ruĝa Kruco
1919: Argentino: Tragedia Semajno en Bonaero finiĝis
1919: Ĉarlota iĝis granddukino de Luksemburgo
1925: Dua Pola Respubliko: tria kunsido de eksterleĝa Komunista Partio de Laborista Pollando komenciĝis - dum ĝi oni alinomis ĝin al Komunista Partio de Pollando
1930: Berlino: komunisto morte vundigis Horst Wessel, aŭtoron de la teksto al germana-nazia himno
1933: Alexandru Vaida-Voevod la trian fojon iĝis ĉefministro de Rumanio
1938: Norvegio anoncis Landon de Maud sur Antarkto sia dependa teritorio
Dua mondmilito:
- 1940: Germana teroro en okupata Pollando: en germana oficira militprizono en Arnswald estis 2 010 polaj oficiroj kaj 328 servosoldatoj; Varsovio: el arestejo de Gestapo forkuris komandanto de Batal-Fako de Pola Popola Sendependa Ago Kazimierz Kott, pro tio oni arestis ĉ. 50 personojn; "Głos Polski" publikigas komunikon de Pola Ruĝa Kruco pri serĉado de familioj informante ke sub la litova okupado oni povas senpere korespondi, sed estas malfacilaĵoj rilatantaj al la soveta okupado; August Zaleski anoncis flanke de pola ekzila registaro la militan helpon al Finnlando batalanta kontraŭ Sovetunio; litovaj regopovoj komencis eldoni por poloj ĵurnalon "Nowe Słowo" (Nova Vorto); Francio: decido de Supera Komandejo pri preteco realigi enir-planon al Belgio
- 1941: En Poznań germanoj ekzekutis 11 polojn; Egiptio: "Ku Wolnej Polsce" (Al Libera Pollando) en vasta artikolo Pola diasporo en Harbin estas informo pri alveno de 14 voluntuloj al Bejruto por batali en pola brigado; laŭ konstatoj de itala stabo perdoj ĝis tiu ĉi tago egalis al 80 465 personoj, en tio 14 mil libianoj; nokte de la 15-a/16-a de januaro Bomba Korpuso de RAF atakis havenon en Wilhelmshaven
- 1942: Pola Rezistomovado: germana polico publike pendumis en Szczakowa 21 polojn kaj judon pro sabotado; Orienta Fronto: en Krimeo germana 11-a Armeo konkeris Teodozio - trupoj de Kaŭkaza Fronto retiriĝis; Sudameriko: Tutamerikismo konferenco (21 landoj) en Rio-de-Ĵanejro
- 1943: En distrikto Wyszków ĝendarmoj kaj Gestapo pafekzekutis 16 judojn kaj 5 sovetajn militkaptitojn; en Poznań germanoj ekzekutis 6 polojn; Franklin D. Roosevelt, Winston Churchill kaj Charles de Gaulle komencis konferencon de Kazablanko por prilabori strategion de Aliancanoj; Orienta Fronto: armeoj de Sud-Okcidenta Fronto aliris sudan Donec, oriente de Kamensk-Ŝaĥtinskij
- 1944: Diversaj germanaj policoj pafekzekutis: en ruinoj de Varsovia geto 60 virojn kaj kelke da virinoj, en Leokadiów 32 enprizonigitojn de Radom (venĝe pro helpo al partizanoj), en Lvovo pli ol 20 polojn, en tio 13 oficirojn kaj soldatojn de Pola Enlanda Armeo, en Ostrowiec Świętokrzyski 10 personojn (venĝe pro mortigo de germana oficiro), en Stara Huta 7 polojn; en Varsovio germanoj murdis profesoron pri neorganika kemio Walenty Dominik; funkciulo de germana sekura polico proponis armisticon al brigado komandata en Vilno-regiono de Zygmunt Szendzielarz kaj komunan batalon kontraŭ sovetaj partizanoj (propono ne akceptita); belorusa vilaĝo Ala en Homela regiono estis bruligita de germanoj kun 1758 loĝantoj; Areo Lodzo: partizana taĉmento de Witold Kucharski batalis kontraŭ germana puna ekspedicio; Leningrada kaj Volĥova Frontoj komencis atakojn helpataj de Balta Ŝiparo; 59-a Armeo atakis apud Novgorod; Orienta Polesio: armeoj de Belorusa Fronto konkeris Mazir kaj Kalinkaviĉi; Britio aeratakis Braunschweig de la 14-a/15-a de januaro; Londono: en deklaro de pola ekzila registaro oni forĵetis Curzon-linion kiel bazon por la estonta pola-soveta landlimo
- 1945: Germanaj regopovoj likvidis en Płaszów apud Krakovo trudlaborejon kaj perpiede pelis lastajn malliberulojn al koncentrejo Aŭŝvico; en Wieprz ĝendarmoj pafmortigis 5 personojn; trupoj de 2-a Belorusa Fronto ekatakis de Serock, kaj la 1-a de la distrikto Kozienicki kaj Puławy; meze de Okcidenta Fronto Usono okazigis 2 895 aviadilflugojn; Ĉeĥoslovakio: 40-a kaj 27-a armeoj liberigis Lučenec kaj Plešivec; Birmo: maldekstre de Iravadio barata 19-a Infanteria Divizio sekurigis eron de Mandalajo-regiono; armitaj fortoj de Francio konsistis el miliono da soldatoj, en tio 63 mil maristoj
1945: Pollando: inaŭguro de unua lernojaro ĉe Universitato Maria Curie-Skłodowska en Lublin, fondita por ideologie kontraŭstari al Katolika Universitato de Lublin
1953: Josip Broz Tito iĝis prezidento de Socialisma federacia respubliko Jugoslavio
1954: En San-Francisko okazis nupto de Marilyn Monroe kun Joe DiMaggio
1961: Portugala Barato estis aligita al Barato
1962: Eŭropa Ekonomia Komunumo akceptis unuajn principojn de Komuna Agrikultura Politiko
1962: Posta papa legato en Pollando kaj primaso Józef Kowalczyk ordiniĝis
1965: Unua post 44 jaroj renkonto inter ĉefministroj de Irlando kaj Nord-Irlando
1967: Komenco de la hipia movado: dum amsomera vespero en Golden-Gate-Parko de San-Francisko okazis manifestacio de 250 000 personoj proteste de eksterleĝigo de LSD-uzado kaj unuigo kun politikemuloj de la Universitato de Kalifornio en Berkeley
1970: Memproklamita Respubliko Biafro en sudorienta Niĝerio kapitulacis antaŭ federacia registaro malpli ol tri jarojn post deklarado de sendependeco, finante Niĝerian Enlandan Militon
1972: Margareta la 2-a iĝis reĝino de Danio
1978: En San-Francisko okazis la lasta, antaŭ 18-jara paŭzo, koncerto de brita punka muzikbando Sex Pistols
1980: Barata Nacia Kongreso transprenis regopovon en Barato
1980: Ĝenerala Asembleo de Unuiĝintaj Nacioj kondamnis sovetian agreson al Afganio akceptante rezolucion alvokantan al tuja, senkondiĉa kaj tuta retiriĝo de la trupoj el Afganio
1982: Pollando: unua numero de registara gazeto "Rzeczpospolita" aperis
1991: Litovaj disaŭdigaĵoj de la radiostacio Radio Libera Eŭropo estis elsenditaj en la dua programo de Litova Radio - tagon post la masakro de vilnanoj fare de Ruĝa Armeo
1994: En Moskvo prezidento de Usono William J. Clinton subskribis interkonsenton kun la rusa prezidento Boris Jelcin, post kio misiloj ne plu celas kontraŭajn celojn, kaj oni decidis malmunti nukleajn armilojn de Ukrainio
1996: Jorge Sampaio gajnis prezidentan balotadon en Portugalio
2000: Litovio aliĝis al la komuna nord-balta programo por lukti kontraŭ tuberkulozo
2004: Parlamento de Kartvelio oficialigis novan flagon
2005: Misio Cassini-Huygens: sondilo Huygens sendis unuajn fotojn desur Titano, la plej granda luno de Saturno
2005: Unua vintra grimpo al Shishapangma farita de pol-itala paro
2008: Álvaro Colom Caballeros iĝis prezidento de Gvatemalo
2008: Usona kosmosondilo MESSENGER alproksimiĝis al Merkuro je distanco de 200 kilometroj
2010: Aeroflot rezignis pri utiligado de Tupolev Tu-154
2010: Jemeno deklaris malfermitan militon kontraŭ terorisma grupo Al Kaida
2010: Hor-montriloj ĉe la simbola apokalipsa horloĝo en la Universitato de Ĉikago estis delokitaj de 11:55 al 11:54
2011: Tunizia ribelo: prezidento Zine El Abidine Ben Ali fuĝis kun sia familio al Sauda Arabio
2011: Papo Benedikto la 16-a anoncis dekreton pri agnosko de miraklo de Johano Paŭlo la 2-a kaj daton de lia beatigo
2014: 31 personoj pereis kaj pli ol 50 vundiĝis en bomba atenco de sinmortiginto farita de islama terorisma organizaĵo Boko Haram en niĝeria urbo Maiduguri
2017: Pollando: Solena oficiala bonvenigo de usonaj soldatoj alvenintaj kun Kirasita Brigado al Żagań, por defendi orientan landliman regionon de NATO
2020: Microsoft finis apogon por operaciumo Windows 7
2021: Kronviruso:
- Ĉinio: al Vuhano alvenis internacia 10-membra skipo de spertuloj el Monda Organizaĵo pri Sano por esplori genezon de Covid-19
- Vatikano: papo Francisko kaj emerita papo Benedikto la 16-a prenis vakcinon kontraŭ SARS-CoV-2
2023: Invado de Rusio en Ukrainion:
- 325-a tago de rusa agreso al Ukrainio: Telegram: pasinttage rusoj 66 fojojn atakis Ĥersonan provincon; en okupata Mariupolo rusoj forigis monumenton de Taras Ŝevĉenko, kaj detruas antaŭlernejojn kaj lernejojn, kiujn pli frue deklaris rekonstrui; ukraina stabo publikigis prezidentan dekreton pri distingo de ukrainaj soldatoj, parton postmorte; Kievon trafis balistikaj misiloj (nerimarkataj de kontraŭaviada defendo) — en la provinco 18 loĝdomoj damaĝitaj, pro minaco de raketa atako oni elŝaltis kurenton; bombaj alarmoj en preskaŭ tuta Ukrainio, dum amasa atako de krozmisiloj (inkluzive de 5 direktataj) Rusio elpafis 33 pafaĵojn, 21 estis paffaligitaj - trafita i.a. 9-etaĝa kolektiva loĝejo en Dnipro, 9 mortigitoj kaj 64 vunditoj
- Mondreago: al Ukrainio alvenos 12 britajn tankojn de tria generacio Challenger II kune kun kromaj artileriaj sistemoj; la trian fojon restaĵojn de pafaĵo falis en Moldavion
2024: Danio: Abdiko de reĝino Margareta kaj surtroniĝo de reĝo Frederiko la 10-a

Remove ads

-83: Marko Antonio, romia politikisto kaj militisto, membro de triumviraro, sinmortiginto (m. -30)
-38: Nero Claudius Drusus, romia politikisto kaj militisto (m. -9)
1507: Katarina de Kastilio, arkidukino de Aŭstrio, princino de Hispanio (m. 1578)
1659: Jacob Roggeveen, nederlanda mar-esploristo, malkovrinto de Paskinsulo (m. 1729)
1683: Gottfried Silbermann, germana konstruisto de orgenoj (m. 1753)
1699: Jakob Adlung, germana orgenisto, komponisto, muzika verkisto kaj instrumentkonstruisto (m. 1762)
1700: Christian Friedrich Henrici, germana poeto kaj libretisto (m. 1764)
1705: Jean-Baptiste Charles Bouvet de Lozier, franca maristo kaj esploristo (m. 1786)
1708: Johann Poppo von Greiner, germana bibliotekinspektisto kaj registara konsilisto (m. 1772)
1751: Corona Schröter, germana muzikistino, aktorino kaj kantistino (m. 1802)
1754: Jacques Pierre Brissot, franca juristo kaj revoluciulo (m. 1793)
1770: Adam Jerzy Czartoryski, pola verkisto kaj politikisto (m. 1861)
1780: Pierre Jean Robiquet, franca kemiisto kaj apotekisto, kunidentiganto de asparagino kaj kodeino (m. 1840)
1792: Áron Benedek, hungara reformita pastro, poeto (m. 1879)
1800: Ludoviko de Köchel, aŭstra muzikologo, verkisto, botanikisto kaj eldonisto (m. 1877)
1806: Matthew Fontaine Maury, usona astronomo, oceanografo, meteologo, kartografo, historiisto (m. 1873)
1815: Eduard Petzold, germana pejzaĝarĥitekto (m. 1891)
1816: Thilo Irmisch, germana botanikisto (m. 1879)
1818: Zacharias Topelius, svedlingva finnlandano, verkisto, poeto, ĵurnalisto kaj historiisto (m. 1898)
1829: Ottília Wass, grafino, hungara poetino, mecenatino (m. 1917)
1836: Henri Fantin-Latour, franca pentristo (m. 1904)
1841: Berthe Morisot, franca pentristino (m. 1895)
1848: Georg Kugel, germana skulptisto kaj pedagogo (m. 1930)
1850: Pierre Loti, franca oficiro de mararmeo kaj verkisto, vicreĝo de la Insulo de la Fazanoj (m. 1923)
1857: Alice Pike Barney, usona pentristino (m. 1931)
1875: Albert Schweitzer, franca-germana filozofo kaj kuracisto, protestanta teologo, muzikologo, gajninto de la Nobel-premio pri paco (m. 1965)
1881: István Kiss, hungara historiisto, profesoro, rektoro (m. 1957)
1882: Geoffrey Dalrymple Nash, angla multprofesia esperantisto, aŭtoro de poemaro Miniaturoj (m. nekonata)
1884: Peter Sellemond, aŭstra skulptisto
1887: Hugo Steinhaus, pola matematikisto, partoprenanto de Polaj Legioj (m. 1972)
1891: Leo Blaas, aŭstra-germana help-juĝisto, prezidanto de Esperanto-klubo de Innsbruck, tradukinto por "Aŭstria Esperantisto", okupiĝanta pri etimologio, kunlaboranto de Eugen Wüster (m. 1951)
1892: Martin Niemöller, germana oficiro, teologo, pastoro, radikala pacisto, ekumenisto (m. 1984)
1896: John Dos Passos, usona verkisto kaj ĵurnalisto (m. 1970)
1900: Jenő Barcsay, hungara pentristo, grafikisto (m. 1988)
1901: Sergej Rublov, rusa inĝeniero kaj kemiisto, membro de la Centra Komitato de Sovetrespublikara Esperantista Unio kaj de la Lingva Komitato, Esperanto-verkisto kaj Esperanto-vortaristo (m. 1979)
1901: József Bihari, hungara aktoro (m. 1981)
1901: Alfred Tarski, pola filozofo, matematikisto kaj logikisto (m. 1983)
1912: Rudolf Hagelstange, germana verkisto kaj sportisto
1913: Motoo Tatsuhara, japana futbalisto (m. 1984)
1917: Marianna Cel, pola soldato-virino, unusola en partizana taĉmento de majoro Henryk Dobrzański
1919: Giulio Andreotti, ĉefministro de Italio (m. 2013)
1920: Jean Dutourd, franca verkisto (m. 2011)
1921: Murray Bookchin, usona verkisto, filozofo, anarkiisto, fondinto de socia ekologio kaj unu de la pioniroj de ekologiisma movado (m. 2006)
1925: Mishima Yukio, japana verkisto, aktoro, reĝisoro (m. 1970)
1927: Magda Győri, rumania hungara redaktorino
1931: Caterina Valente, itala kantistino, dancistino, gitaristino kaj aktorino (m. 2024)
1932: Ernő Albert, rumania hungara etnografo kaj folkloristo (m. 2022)
1934: Marek Hłasko, pola verkisto kaj filma scenaristo (m. 1969)
1937: Hucalo Eŭhen, ukraina verkisto kaj poeto (m. 1995)
1941: Faye Dunaway, usona aktorino
1941: Milan Kučan, slovena juristo, komunista aganto de Socialisma federacia respubliko Jugoslavio, unua prezidento de Slovenio
1943: Ralph Marvin Steinman, kanada biologo, Nobelpremiita postmorte pro esplorado de dendritaj ĉeloj (m. 2011)
1952: Dénes Máthé, rumania hungara studaĵverkisto, redaktoro
1952: Călin Popescu Tăriceanu, ĉefministro de Rumanio
1953: Attila Ara-Kovács, hungara filozofo, ĵurnalisto, kunlaboranto de la Radio Libera Eŭropo
1955: Zoltán Biró A., rumania hungara sociesploristo, universitata profesoro
1963: Zsolt Balázs, rumania hungara alpa skiisto, trejnisto
1963: Steven Soderbergh, usona reĝisoro, scenaristo, filmproduktoro
1963: Mao Zifu, ĉina matematikisto, Esperanto-verkisto, kunlaboranto de "Monato", honorigita per la Diplomo pri Elstara Arta Agado de UEA
1965: Ŝamil Basajev, gvidanto de separistoj kaj islamistoj en Ĉeĉenio kaj Norda Kaŭkazio ĝenerale, respondeca pri pluraj terorismaj atakoj (m. 2006)
1969: Jason Bateman, usona aktoro kaj reĝisoro
1981: Rosa López, hispana kantistino
1982: Víctor Valdés, kataluna golulo, reprezentanto de la Hispana nacia teamo de futbalo
1998: Nick Romeo Reimann, germana infana aktoro