Γουμένισσα
κωμόπολη του Κιλκίς From Wikipedia, the free encyclopedia
Η Γουμένισσα είναι οικισμός της Κεντρικής Μακεδονίας στην Περιφερειακή Ενότητα Κιλκίς[1][2] και ιστορική έδρα του Δήμου Παιονίας[3].
| Γουμένισσα | |
|---|---|
 | |
Χάρτης  | |
| Διοίκηση | |
| Χώρα | Ελλάδα |
| Περιφέρεια | Κεντρικής Μακεδονίας |
| Περιφερειακή Ενότητα | Κιλκίς |
| Δήμος | Παιονίας |
| Δημοτική Ενότητα | Γουμένισσας |
| Γεωγραφία | |
| Γεωγραφικό διαμέρισμα | Μακεδονία |
| Νομός | Κιλκίς |
| Υψόμετρο | 268 μέτρα |
| Πληθυσμός | |
| Μόνιμος | 3.292 |
| Έτος απογραφής | 2021 |
| Πληροφορίες | |
| Παλαιά ονομασία | Γουμενίτσα |
| Ταχ. κώδικας | 613 00 |
| Τηλ. κωδικός | 2343 |
 Σχετικά πολυμέσα | |
Η Γουμένισσα αποτελεί το τρίτο μεγαλύτερο οικιστικό συγκρότημα της Περιφερειακής Ενότητας Κιλκίς μετά το Κιλκίς και το Πολύκαστρο. Βρίσκεται στις ανατολικές προσβάσεις του Πάικου σε υψόμετρο 250 μέτρα, σε εύφορη πεδινή περιοχή.[1] Απέχει 69 χλμ. ΒΔ. από τη Θεσσαλονίκη, 539 χλμ. ΒΔ. από την Αθήνα και 20 χλμ. Β. από τα Γιαννιτσά. Είναι επίσης η έδρα της Μητρόπολης Γουμενίσσης, Αξιουπόλεως & Πολυκάστρου.[4] Έγινε γνωστή από τα κρασιά και τα μετάξια της.
Αρχαιότητα - Βυζαντινή εποχή
Η Γουμένισσα βρίσκεται στη καρδιά της αρχαίας Παιονίας, της χώρας των Παιόνων, που η ιστορία τους ξεκινά από τον Τρωικό Πόλεμο και οι οποίοι συμμετείχαν στην εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην Ασία.[5] Μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση της Μακεδονίας, το 146 π.Χ., η Παιονία έγινε τμήμα της ρωμαϊκής επαρχίας της Μακεδονίας.
Όταν χωρίσθηκε η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, η περιοχή περιήλθε στον έλεγχο της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (Βυζαντινή Αυτοκρατορία). Μετά την Άλωση της Πόλης από τους Σταυροφόρους, το 1204, και μέχρι το 1224, η περιοχή ήταν μέρος του Λατινικού Βασιλείου της Θεσσαλονίκης. Το 1224 ήλθε στον έλεγχο του ηγεμόνα του Δεσποτάτου της Ηπείρου και τελικώς επανήλθε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία το 1246.
Η τοπική παράδοση διέσωσε πως στα βυζαντινά χρόνια η περιοχή της Γουμένισσαςπαραχωρήθηκε στην Ιερά Μονή Ιβήρων του Αγίου Όρους και έγινε θρησκευτικό κέντρο με πυρήνα το μοναστήρι της Παναγίας. Με τη συνένωση μικρών αγροκτηνοτροφικών οικισμών δημιουργήθηκε η κωμόπολη που θα ονομασθεί Γουμένισσα. Το όνομά της το πήρε από κάποιον ηγούμενο της Μονής που είχε συλληφθεί και απαγχονισθεί από ληστές. Οι νεότερες έρευνες απέδειξαν πως ο ναός της Παναγίας της Γουμένισσας, που σήμερα λειτουργεί ως Μονή, ήταν πάντα ενοριακός του οικισμού, ενώ η Μονή των Ιβήρων, όντως είχε στη Γουμένισσα μετόχι αφιερωμένο στην Παναγία (στα Εισόδιά της) το οποίο βρίσκονταν στη γειτονιά, όπου και ο ναός που προαναφέρθηκε.[6]
Οθωμανική περίοδος (1387 - 1912)
Η Γουμένισσα κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς το 1387. Κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν, με σουλτανικό φιρμάνι, αυτοδιοικούμενη με προνόμια πόλη, δηλαδή μουκατάς, διότι οι κάτοικοί της ήταν υποχρεωμένοι να ασχολούνται με την δημιουργία υφασμάτων από τα οποία κατασκευάζονταν οι στολές του οθωμανικού στρατού. Γνώρισε έτσι μεγάλη ακμή και άνθιση ιδιαίτερα κατά τον 19ο αιώνα ως εμπορικό, βιοτεχνικό, γεωργικό και θρησκευτικό κέντρο της περιοχής. Η παραγωγή κρασιού την έκανε γνωστή πέρα από τα σύνορα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ιδιαίτερα στην Κεντρική Ευρώπη.[7] Διοικητικά ανήκε στον καζά των Γιαννιτσών και ήταν έδρα ναχτιέ.[8]
Αν και περιοχή με προνόμια, δεν ήταν εν τούτοις αμέτοχη στον Αγώνα του 1821.[9]
Όλα τα επόμενα χρόνια ληστρικές ομάδες Τουρκαλβανών πραγματοποιούσαν επιδρομές στην περιοχή προκαλώντας καταστροφές στο έμψυχο και άψυχο υλικό της. Από το 1878 η κατάσταση χειροτερεύει με την πανσλαβιστική προπαγάνδα να καταβάλλει προσπάθεια αλλοίωσης του ελληνικού χαρακτήρα των κατοίκων. Η προπαγάνδα χρησιμοποίησε όλα τα μέσα αλλά οι κάτοικοι της Γουμένισσας, με δικά τους μέσα, ίδρυσαν μεγαλοπρεπέστατο ελληνικό Εκπαιδευτήριο. Τα χρήματα συγκεντρώθηκαν μετά από έρανο μεταξύ των κατοίκων και από τη δωρεά του απλού και αγράμματου πατριώτη και τοπικού ευεργέτη Θάνου Ζελέγκου. Πρωτοστάτης του έργου ήταν ο Μητροπολίτης Εδέσσης, όπου εκκλησιαστικά υπαγόταν τότε η Γουμένισσα, Ιερόθεος.[10]
Ιδρύθηκε επίσης Φιλεκπαιδευτική Αδελφότητα η οποία έπαιξε σημαντικότατο ρόλο στην όλη πνευματική και πολιτιστική ανάπτυξη και κίνηση της περιοχής[εκκρεμεί παραπομπή].
Στον Μακεδoνικό Αγώνα (1903-1908) έδρασαν στην περιοχή αξιόλογα παραστρατιωτικά σώματα ντόπιων οπλαρχηγών όπως του Ιωάννη Παπαγεωργίου, των αδελφών Δογιάμα, του Ναούμη, του Σιωνίδη και του Καραϊσκάκη. Δρούσαν όμως και σώματα και πολλών αξιωματικών του ελληνικού στρατού. Μεταξύ αυτών ήταν οι Μωραΐτης, Φραγκόπουλος, Παπαδόπουλος, Κακουλίδης και πολλοί άλλοι. Τα σώματα αυτά συνεργάζονταν ανοιχτά ή σιωπηρά με τις οθωμανικές Αρχές, αφού αντίπαλος και των δύο ήταν οι Βούλγαροι. Μεγάλη η συμβολή των διδασκάλων των Εκπαιδευτηρίων, όπως του πρωτομάρτυρα του Μακεδονικού Αγώνα δασκάλου Ιωάννη Πίτσουλα,[11] που οι Βούλγαροι τον κρέμασαν, καθώς σημαντική επίσης η συμβολή του ιατρού Άγγελου Σακελαρίου[12] που προΐστατο του Ελληνικού Κομιτάτου της Γουμένισσας, αλληλογραφούσε με τον Παύλο Μελά και είχε προσωπικό φίλο τον Ίωνα Δραγούμη. Ο τελευταίος επισκέφθηκε δύο φορές τη Γουμένισσα και οι επισκέψεις εκείνες έμειναν ιστορικές. Τριάντα χρόνια αργότερα η Πηνελόπη Δέλτα[13] θα γράψει το έργο, που εκτυλίσσεται γύρω από τη Λίμνη των Γιαννιτσών κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα, Τα Μυστικά του Βάλτου[14]
Στις 23 Οκτωβρίου 1912, κατά τη διάρκεια του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου, απελευθερώθηκε από τον Ελληνικό Στρατό και μαζί της και όλη η επαρχία της που μετέπειτα πήρε το αρχαίο όνομά της, Παιονία. Την περίοδο 1912-1919 αποτέλεσε Δήμο και ήταν ο μοναδικός στον μετέπειτα (από το 1935-36) Ν. Κιλκίς στον οποίο εντάχθηκε.
Νεότερη περίοδος
Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τέλη 1915, γαλλο - βρετανικά στρατεύματα προέλασαν στη περιοχή της Παιονίας. Οι Γάλλοι έκαναν έδρα τους στο Μακεδονικό Μέτωπο τη Γουμένισσα και, τον Μάιο του 1917, ο ελληνικός στρατός, στο πλευρό της Αντάντ, νίκησε τα βουλγαρικά στρατεύματα στη Μάχη του Σκρα.
Οι Γάλλοι άφησαν έντονα τα σημάδια τους, γιατί κατά τη μακρόχρονη παραμονή τους ασχολήθηκαν και με ειρηνικά έργα όπως η ανέγερση νοσοκομείου και εγκατάσταση μονάδας παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος. Το 1917, έτος αναχώρησής τους, Γάλλοι στρατιώτες έκτισαν και το Συντριβάνι στην Κεντρική Πλατεία, ως ανάμνηση της διέλευσής τους όπου πάνω αναγράφεται η πρόταση: «ΔΙΑΒΑΤΑ ΕΝΘΥΜΟΥ ΤΟΝ ΓΑΛΛΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ». Οι Γάλλοι αναθέρμαναν και την παλιά φιλία μεταξύ Γουμένισσας και Γαλλίας που οφείλονταν στην εμπειρία των ξακουστών κρασιών και μεταξιών της από τον προηγούμενο αιώνα. Για πολλά χρόνια Γάλλοι βετεράνοι επισκέπτονταν τη Γουμένισσα κάθε χρόνο και συνεχίζουν οι απόγονοί τους[15] μέχρι και σήμερα.
Με τις ανταλλαγές πληθυσμών που ακολούθησαν το 1923, μεταξύ Ελλάδας, Βουλγαρίας και Τουρκίας, ο ελληνόφωνος πληθυσμός ενισχύθηκε από πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, τον Πόντο και την Ανατολική Ρωμυλία.
Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Γουμένισσα ήταν υπό γερμανική κατοχή από τον Απρίλιο του 1941 έως τον Οκτώβριο του 1944. Κατά τη δεκαετία του 1950 ακολούθησε μαζική μετανάστευση στις ΗΠΑ, Καναδά, Αυστραλία,[16] Δυτική Γερμανία καθώς και εσωτερική μετανάστευση κυρίως στη Θεσσαλονίκη και Αθήνα. Τη δεκαετία του 1980 επετράπη στους πολιτικούς πρόσφυγες του Εμφυλίου Πολέμου να επιστρέψουν.
| Πρώτος Δήμαρχος Γουμένισσας ο ιατρός Ευάγγελος Ίντος | Από Οκτώβριο 1912 | Έως 1919 | Εκλέχτηκε |
|---|---|---|---|
| Χρήστος Καρακόλης (1933-2017) | 1 Ιανουαρίου 1983 | 31 Δεκεμβρίου 1990 | Οκτ 1982 60%,Οκτ 1986 52% |
| Δημήτριος Πάκος (1950-2014) | 1 Ιανουαρίου 1991 | 31 Δεκεμβρίου 1994 | Οκτ 1990 53,7% |
| Δημήτριος Πέτσος | 1 Ιανουαρίου 1995 | 31 Δεκεμβρίου 1998 | Οκτ 1994 52,8% |
| Βασίλειος Πάτσης | 1 Ιανουαρίου 1999 | 31 Δεκεμβρίου 2002 | Οκτ 1998 52,6% |
| Δημήτριος Πέτσος | 1 Ιανουαρίου 2003 | 31 Δεκεμβρίου 2006 | Οκτ 2002 50,96% |
| Στυλιανός Παπαπαναγιώτου | 1 Ιανουαρίου 2007 | 31 Δεκεμβρίου 2010 | Οκτ 2006 52,35% |
Σύμφωνα με την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος ο πληθυσμός του Δήμου Γουμένισσας στην απογραφή του 2001 ήταν:
| Δημοτικό Διαμέρισμα | 2001 | 1991 | +/- % |
|---|---|---|---|
| Γουμένισσα (η) | 4,073 | 4,163 | -2,16 |
| Γρίβα (η) | 813 | 779 | +4,18 |
| Στάθης (ο) | 418 | 465 | -10,11 |
| Κάρπη (η) | 400 | 391 | +2,30 |
| Γερακών (η) | 286 | 350 | -18,29 |
| Φιλυριά (η) | 279 | 304 | -8,22 |
| Καστανερή (η) | 237 | 344 | -31,10 |
| Πεντάλοφον (το) | 191 | 231 | -17,32 |
| Ομαλός (ο) | 122 | 145 | -15,86 |
| ΣΥΝΟΛΟ | 6,819 | 7,172 | -4,92 |
Μοναστήρι της Παναγίας της Γουμένισσας
Το μοναστήρι της Παναγίας της Γουμένισσας [17] υπήρξε η αφορμή να δημιουργηθεί και η ομώνυμη κωμόπολη που αποτελεί και την έδρα της νεοσύστατης (από το 1991) Μητρόπολης Γουμενίσσης, Αξιουπόλεως & Πολυκάστρου.[18] Ιδρύθηκε τον 14ο αιώνα (1346) ως μετόχι της Μονής Ιβήρων του Αγίου Όρους[19] και από το 1983 έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο[20].
Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου Γουμένισσας
Πρόκειται για τον μεγαλύτερο ναό στη μητροπολιτική Περιφέρεια Γουμένισσας και από τους εντυπωσιακότερους στην Κεντρική Μακεδονία. Οικοδομήθηκε με πρωτοβουλία, δαπάνες και προσωπική εργασία των κατοίκων της κωμόπολης, την περίοδο 1864-1869. Επιβλητική βασιλική που θυμίζει τον Πατριαρχικό Ναό του Αγίου Γεωργίου Κωνταντινούπολης,τον Άγιο Μηνά Θεσσαλονίκης και τον Άγιο Αντώνιο Βέροιας. Βρίσκεται στο κέντρο της κωμόπολης και μαζί με το ιστορικό διδακτήριο με το οποίο βρίσκονται στον ίδιο χώρο αποτέλεσαν την καρδιά του ελληνισμού της Γουμένισσας και της επαρχίας της σε δύσκολες ιστορικές περιόδους. Από το 1991 είναι ο Μητροπολιτικός Ναός της Ι. Μ. Γουμενίσσης.[21]
Ιερά Μονή Οσίου Νικοδήμου Πενταλόφου
Η μονή θεμελιώθηκε το 1981 από τον τότε Μητροπολίτη Πολυανής, Παιονίας και Κιλκίσίου κυρό Αμβρόσιο και είναι μετόχιο της Ι. Μ. Σίμωνος Πέτρας του Αγίου Όρους. Κτήτορας.[22] Δημιουργός και Ηγούμενός του είναι ο Αρχιμανδρίτης π. Χρυσόστομος (Τσαβδαρίδης). Έχει πολυμελή Αδελφότητα. Απέχει από τη Γουμένισσα 7 χλμ.
Η κεντρική πλατεία με τα πλατάνια, η βρύση, κτίσμα των Γάλλων στρατιωτών του Α' Παγκοσμίου πολέμου, που βρίσκεται στον ίδιο χώρο, το ιστορικό διδακτήριο στο οποίο στεγάζονταν από τον προηγούμενο αιώνα τα Ελληνικά Εκπαιδευτήρια της Γουμένισσας και το οποίο έχει χαρακτηριστεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο[23], ο Καθεδρικός Ναός του Αγίου Γεωργίου (1864-1869)[21] και κυρίως το Ιερό Προσκύνημα της Παναγίας με τη βυζαντινή εικόνα της, κειμήλιο του τόπου, και το ξυλόγλυπτο τέμπλο είναι μερικά από τα αξιοθέατα της Γουμένισσας. Επίσης τα εξής:
- Γιάννης Παπαγεωργίου, Μακεδονομάχος οπλαρχηγός
- Λένα Αρώνη, δημοσιογράφος
- Ευανθία Μάλτση, διεθνής μασκετμπολίστρια
- Θάνος Πέτσος, διεθνής ποδοσφαιριστής
| Μήνας | Ιαν | Φεβ | Μαρ | Απρ | Μαι | Ιου | Ιουλ | Αυγ | Σεπ | Οκτ | Νοε | Δεκ |
| Μέση Ανωτ. θερμ.[°C] | 9 | 10 | 13 | 18 | 23 | 28 | 31 | 30 | 26 | 21 | 14 | 10 |
| Μέση Ελαχ. θερμ.[°C] | 1 | 2 | 5 | 7 | 12 | 16 | 18 | 18 | 15 | 11 | 6 | 2 |
| Ύψος Βροχόπτωσης (mm) | 40 | 38 | 43 | 35 | 43 | 30 | 22 | 20 | 27 | 45 | 58 | 50 |
| Ανώτατες Θερμοκρασίες[°C] | 20 | 22 | 25 | 31 | 36 | 39 | 42 | 39 | 36 | 32 | 27 | 26 |
| Σύλλογος | Άθλημα | Ίδρυση | Κατηγορία | Έδρα |
|---|---|---|---|---|
| Πάικο Γουμένισσας | Ποδόσφαιρο | 1950 | A' Ερασιτεχνική | Στάδιο Γουμένισσας |
| Μακεδονικός Γρίβας | Ποδόσφαιρο | 1978 | B' Ερασιτεχνική | Στάδιο Γρίβας |
| Ηρακλής Κάρπης | Ποδόσφαιρο | B' Ερασιτεχνική | Στάδιο Κάρπης | |
| Αστραπή Στάθη | Ποδόσφαιρο | Γ' Ερασιτεχνική | Στάδιο Στάθης | |
| Κεραυνός Φιλυριάς | Ποδόσφαιρο | Γ' Ερασιτεχνική | Στάδιο Φιλυριάς | |
| A.O.K.(Αθλητικός Όμιλος Καλαθοσφαιριστών) | Καλαθοσφαίριση | 1981 | Γ : Ε.Ο.Κ. | Κλειστό Γυμναστήριο Γουμένισσας |
| Στίβος | 1981 | ΣΕΓΑΣ | Στάδιο Γουμένισσας | |
| Άγιος Νέστωρας (Παλαιστικός Σύλλογος) | Πάλη | 2009 | Κλειστό Γυμναστήριο Γουμένισσας | |
| A.O.K.(Αθλητικός Όμιλος Καλαθοσφαιριστών) | Καλαθοσφαίριση | 2007-2008 | ΄Β1 | Κλειστό Γυμναστήριο Γουμένισσας |
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
