Ιερά Μονή Παναγίας της Γουμένισσας

Το μοναστήρι της Παναγίας της Γουμένισσας ^[2] υπήρξε η αφορμή να δημιουργηθεί και η μικρή ομώνυμη πόλη που αποτελεί και την έδρα της νεοσύστατης (από το 1991) Μητρόπολης Γουμενίσσης, Αξιουπόλεως & Πολυκάστρου.

Μονή της Παναγίας της Γουμένισσας
Είδος	μοναστήρι, εκκλησία και ορθόδοξη εκκλησία
Γεωγραφικές συντεταγμένες
Θρήσκευμα	Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία
Θρησκευτική υπαγωγή	Ιερά Μητρόπολις Γουμενίσσης, Αξιουπόλεως και Πολυκάστρου
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Παιονίας
Τοποθεσία	Γουμένισσα
Χώρα	Ελλάδα
Έναρξη κατασκευής	14ος αιώνας
Προστασία	διατηρητέο κτήριο στην Ελλάδα[1]
δεδομένα (π)

Θεωρείται ότι ήταν το καθολικό μοναστηριού, που το 1346 παραχωρήθηκε με αυτοκρατορικό χρυσόβουλο στη Μονή Ιβήρων του Αγίου Όρους. Το μοναστήρι συσπείρωσε γύρω του τον οικισμό της περιοχής (Γουμένισσας) και εξελίχθηκε σύντομα σε σημαντικό πνευματικό κέντρο στην Κεντρική Μακεδονία.

Η Μονή υπήρξε από το έτος 1346 μετόχι της Ιβήρων, μετά από παραχώρησή της με χρυσόβουλο του αυτοκράτορος Ιωάννου Ε΄ Παλαιολόγου. Το καθεστώς κράτησε ώς το 1931, από δε το 1951 κατέστη ανεξάρτητη Μονή.

Στις πλαγιές του όρους Πάικου, ασκήτευαν αρκετοί μοναχοί κατά τον 14ο αιώνα. Ενδεχομένως στο σημείο που σώζονται τα ερείπια και βρίσκεται σήμερα το εξωκλήσι της αγίας Παρασκευής Πενταλόφου, να υπήρχαν κελιά. Οι μοναχοί αυτοί τιμούσαν ιδιαίτερα μια εικόνα της Παναγίας. Η εικόνα αυτή κάποια μέρα έφυγε από τη θέση της και βρέθηκε 7 χιλιόμετρα πιο κάτω, όπου η σημερινή Γουμένισσα.

Την επανέφεραν στη θέση της και ξαναχάθηκε, δεύτερη και τρίτη φορά, δείγμα ότι η Παναγία επιθυμούσε στο σημείο εκείνο, δυτικά από το μικρό τότε χωριό, να στηθεί Μοναστήρι. Οι ευλαβείς κάτοικοι της περιοχής, ποιμένες και αγρότες, ανήγειραν ναό προς τιμήν της Παναγίας και με τον καιρό, καθώς αυξάνονταν εντυπωσιακά οι συρρέοντες κάτοικοι, ο ναός αυτός έγινε το καθολικό της Μονής.

Όταν η περιοχή υποτάχθηκε στους Τούρκους (1430-1912), η Μονή έγινε τo σημαντικότερο θρησκευτικό και εθνικό κέντρο της περιοχής, απέκτησε δύναμη και μεγάλη κτηματική περιουσία, από δωρεές των πιστών. Συμμορίες, όμως, Τούρκων και Τουρκαλβανών ληστών, λεηλάτησαν τη Μονή και για να τιμωρήσουν την αντίσταση των Μοναχών κρέμασαν τον Ηγούμενο σε ένα πλατάνι στο δάσος της Μονής, στη θέση της σημερινής κεντρικής πλατείας.

Ο τόπος πήρε το όνομα του απαγχονισμένου νεομάρτυρα ηγούμενου και έτσι σε ανάμνηση της φρικτής θυσίας του, το χωριό ονομάστηκε Ηγουμένισσα και κατά συγκοπή Γουμένισσα.

Έκτοτε Μονή και κωμόπολη είναι αναπόσπαστα δεμένες.

Το σημερινό καθολικό δεν είναι ο αρχικός ναός, αλλά κτίσμα του τέλους του 17ου αιώνα, στο οποίο –με το πρόσχημα επισκευών (λόγω απαγορεύσεως των κατακτητών)– το 1802 προστέθηκαν στη νότια και δυτική πλευρά αψιδωτό προστώο, με πεσσούς και τόξα, και δημιουργήθηκε γυναικωνίτης, ανακαινίστηκε η κόγχη του ιερού και τονίστηκαν τα χρώματα των τοιχογραφιών.

Το 1837 ανακαινίσθηκε το Ιερό, ενώ στα μέσα του 19ου αιώνα επεκτάθηκε προς τα δυτικά. Τότε προστέθηκε και η νότια στοά. Στο εσωτερικό της εκκλησίας, η οποία ανήκει στον τύπο της τρίκλητης ξυλόστεγης βασιλικής, με πολυγωνική αψίδα Ιερού από λαξευτή πέτρα, υπάρχει ένα εξαιρετικής ποιότητας ξυλόγλυπτο σύνολο (τέμπλο, κιβώριο Αγίας Τράπεζας, προσκυνητάρι). Στο προσκυνητάρι είναι τοποθετημένη η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας που καθιστά το ναό σημαντικό λατρευτικό κέντρο.

Τα παραπάνω μαρτυρούνται από δυο εντοιχισμένες επιγραφές (εξωτερικά στη κόγχη του αγίου Βήματος): «1802 Αυγούστου 15 ΙΣΧΡ ΝΙΚΑ» και «ΠΑΝΤΑ ΩΣΑΝΑ Α΄ ΜΑΡΤΙΟΥ 1821».

Το 1864 κτίσθηκε και ο ευρύχωρος ναός του αγίου Γεωργίου, αλλά ο παλαιός της Παναγίας δεν έπαυσε να αποτελεί το κέντρο της θρησκευτικής ζωής της Γουμένισσας.

Σημαντικό, στην τοπική ιστορία, υπήρξε το έτος 1924, οπότε στην περιοχή ήρθαν και εγκαταστάθηκαν χιλιάδες Έλληνες πρόσφυγες από τη Μικρασία, τον Πόντο και την Ανατολική Ρωμυλία. Για την αποκατάστασή τους, όπως όλα σχεδόν τα μοναστήρια, η Μονή Ιβήρων παραχώρησε στο Κράτος και στη τοπική Εκκλησία το Μετόχι της Παναγίας (έτος 1931), την κινητή και ακίνητη περιουσία, πλην των ιερών αντικειμένων και κειμηλίων που παραδόθηκαν στη Μονή Ιβήρων, ενώ τα κελιά μετατράπηκαν σε οικήματα για τη στέγαση προσφύγων.

Το 1951 οι ενορίες της Παναγίας και του Αγίου Γεωργίου συγχωνεύτηκαν και επανασυστήθηκε η «Ιερά Μονή της Παναγίας Γουμενίσσης» (Β.Δ. 17.12.1951). Από έλλειψη μοναχών, αργότερα, ο τότε μητροπολίτης Πολυανής και Κιλκισίου Αμβρόσιος μετέτρεψε τη Μονή σε «ιερό προσκύνημα», διατηρώντας όμως σε ισχύ το μοναστηριακό καθεστώς.

Έτσι, με την ανάληψη της ποιμαντορίας του ο πρώτος μητροπολίτης της νεοσύστατης Μητροπόλεως Γουμενίσσης, Αξιουπόλεως και Πολυκάστρου Δημήτριος (Μπεκιάρης) εγκατέστησε σ’ αυτήν μια δραστήρια μοναστική αδελφότητα (1991) και κατάργησε το προσκυνηματικό καθεστώς.

Η Μονή της Γουμένισσας έκτοτε, λειτουργεί ως ανδρικό κοινόβιο.

Στο καθολικό, διαστάσεων 27 x 15 μ., που είναι ρυθμού παραδοσιακής βασιλικής, ο προσκυνητής αντικρίζει τοιχογραφίες, όχι καλά διατηρημένες, εξαιτίας του χρόνου και των καταστροφικών επεμβάσεων και βουλγάρων σχισματικών, αλλά και το εξαιρετικής τέχνης ξυλόγλυπτο τέμπλο. Με παραστάσεις – θέματα ειλημμένα από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη. Στον ναό των Αγίων: Θέκλας, Μηνοδώρας, Μητροδώρας, και Νυμφοδώρας, Ευσταθίου, Παρασκευής, Γεωργίου, Μαρίνης, Χαραλάμπους, Αναργύρων, Τρύφωνος, Ελευθερίου, Βαρβάρας, των νεομαρτύρων Ραφαήλ, Νικολάου, Ειρήνης κ.α. Αλλά «το τιμαλφέστατο θησαύρισμα της Μονής είναι και θαυματουργός εικόνα της Παναγίας της Γουμένισσα», έργο του 13ου αιώνα.

Το κτιριακό της συγκρότημα σήμερα, περιλαμβάνει τον παλιό Ναό της Παναγίας, το νέο παρεκκλήσι της Αγίας Ζώνης, ευρύχωρο και ανακαινισμένο Αρχονταρίκι και καταλύματα της Αδελφότητας (βλέπε Φωτό).

Η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της επονομαζόμενης και Γουμένισσας τιμάται 4 φορές το χρόνο:

• Της Υπαπαντής, 2 Φεβρουαρίου (με αγρυπνία)
• Την πρώτη Κυριακή του Μαρτίου (με λιτανεία)
• Την τρίτη μέρα του Πάσχα (με λιτανεία)
• Το τριήμερο 15 (εορτή Κοιμήσεως Θεοτόκου), 16 & 17 Αυγούστου (εορτή Μεταστάσεως Θεοτόκου)

Παραπομπές

1. www.arxaiologikoktimatologio.gov.gr/el/monuments_info?id=150292&type=Monument.
2. ^{[νεκρός σύνδεσμος]} Το μοναστήρι της Παναγίας της Γουμένισσας (Βίντεο)

2. Χρ. Π. Ίντος, Η Παναγία της Γουμένισσας, παραδόσεις και ιστορίες, Γουμένισσα 2007.