Η Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών (ρωσικά: Союз Советских Социалистических Республик), γνωστή και με το ακρωνύμιο ΕΣΣΔ (ρωσικά: СССР), και συνηθέστερα γνωστή ως Σοβιετική Ένωση (ρωσικά: Советский Союз), ήταν κράτος που βρισκόταν στην ανατολική και βόρεια Ευρώπη και τη βόρεια και κεντρική Ασία. Ήταν το μεγαλύτερο σε έκταση κράτος στον κόσμο. Η πρωτεύουσά του ήταν η Μόσχα. Ιδρύθηκε το 1922 και διαλύθηκε το 1991. Καθοδηγητής και πυρήνας της Σοβιετικής Κοινωνίας ήταν, σύμφωνα με το άρθρο 6 του Συντάγματος της ΕΣΣΔ του 1977, το Κομμουνιστικό Κόμμα της Σοβιετικής Ένωσης. Έπειτα από τη διάλυσή της, η Κοινοπολιτεία Ανεξάρτητων Κρατών διαδέχτηκε την ΕΣΣΔ.
 |
Το λήμμα δεν περιέχει πηγές ή αυτές που περιέχει δεν επαρκούν. |
| Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών Союз Советских Социалистических Республик | ||||||
| ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||
| Σύνθημα Пролетарии всех стран, соединяйтесь! Μτφ: Προλετάριοι όλων των χωρών, ενωθείτε! | ||||||
| Ύμνος Η Διεθνής (1922-1944) Ύμνος Σοβιετικής Ένωσης (1944-1991) | ||||||
.svg) Η Σοβιετική Ένωση μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο | ||||||
| Πρωτεύουσα | Μόσχα | |||||
| Γλώσσες | Ρωσικά, Λευκορωσικά, Ουκρανικά, Αρμενικά και πολλές άλλες | |||||
| Θρησκεία | Επίσημα: Κρατικός αθεϊσμός, Κοσμικό κράτος Περισσότερα βλέπε: Θρησκεία στην ΕΣΣΔ | |||||
| Πολίτευμα | Ομοσπονδιακό ολοκληρωτικό καθεστώς | |||||
| Αρχηγός του Κράτους | ||||||
| - | 1922–1938 | Μιχαήλ Καλίνιν (πρώτος) | ||||
| - | 1988-1991 | Μιχαήλ Γκορμπατσώφ (τελευταίος) | ||||
| Πρωθυπουργός | ||||||
| - | 1922–1924 | Βλαντιμίρ Λένιν (πρώτος) | ||||
| - | 1991 | Ιβάν Σιλαγιέφ (τελευταίος) | ||||
| - | 1927–1952 | Ιωσήφ Στάλιν (πρώτος) | ||||
| - | 1991 | Βλαντιμίρ Ιβάσκο (τελευταίος) | ||||
| Νομοθετικό Σώμα | Ανώτατο Σοβιέτ | |||||
| - | Άνω Βουλή | Σοβιέτ της Ένωσης | ||||
| - | Κάτω Βουλή | Σοβιέτ των Εθνοτήτων | ||||
| Ιστορία | ||||||
| - | Ίδρυση | 30 Δεκεμβρίου 1922 | ||||
| - | Διάλυση | 26 Δεκεμβρίου 1991 | ||||
| Πληθυσμός | ||||||
| - | 1989 εκτ. | 286,730,819 | ||||
| Νόμισμα | Σοβιετικό ρούβλι | |||||
Η Σοβιετική Ένωση έχει τις ρίζες της στην Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917, όταν οι Μπολσεβίκοι, με αρχηγό τον Βλαντίμιρ Λένιν, ανέτρεψαν τη Ρωσική Προσωρινή Κυβέρνηση, που είχε διαδεχτεί τον Τσάρο Νικόλαο Β΄. Το 1922, η Σοβιετική Ένωση σχηματίστηκε, μετά την ένωση της Ουκρανικής ΣΣΔ, της Ρωσικής ΣΟΣΔ, της Λευκορωσικής ΣΣΔ και της Υπερκαυκασιανικής ΣΟΣΔ. Μετά τον θάνατο του Λένιν, και ένα σύντομο κενό εξουσίας, ο Ιωσήφ Στάλιν ανήλθε σ' αυτήν, το 1924. Η ιδεολογία που ακολούθησε ο Στάλιν ήταν ο Μαρξισμός-Λενινισμός και εγκαινίασε μια οικονομία σχεδιασμένη από το κράτος. Ως αποτέλεσμα, η χώρα μπήκε σε μια περίοδο γρήγορης εκβιομηχάνισης και κολλεκτιβισμού που οδήγησε στην εγκαθίδρυση του πολιτεύματος της σοβιετικής σοσιαλιστικής δημοκρατίας.
Ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης
Το ιστορικό της ίδρυσης του Σοβιετικού κράτους
Μετά τον εμφύλιο πόλεμο (1917 - 1923) που ακολούθησε της Οκτωβριανής επανάστασης, δημιουργήθηκαν οι πρώτες σοβιετικές σοσιαλιστικές δημοκρατίες.
Χρονολογικά, οι σοσιαλιστικές δημοκρατίες που δημιουργήθηκαν ήταν:
- η Ρωσική Σ.Ο.Σ.Δ. που ιδρύθηκε τον Νοέμβριο του 1917,
- η Ουκρανική Σ.Σ.Δ. που ιδρύθηκε στις 10 Μαρτίου 1919,
- η Λευκορωσική Σ.Σ.Δ στις 31 Ιουλίου 1920,
- η Αρμενική Σ.Σ.Δ που ιδρύθηκε το 1920,
- η Αζερική Σ.Σ.Δ. που ιδρύθηκε τον Οκτώβριο του 1920, και
- η Γεωργιανή Σ.Σ.Δ. που ιδρύθηκε το 1921.
Στις 12 Μαρτίου του 1922 οι σοβιετικές δημοκρατίες της Γεωργίας, του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας, ενώθηκαν και σχημάτισαν την Υπερκαυκασιανή ΣΟΣΔ.[1]
Τον Αύγουστο του 1922 και ύστερα από πρόταση της Κεντρικής Επιτροπής του κόμματος των Μπολσεβίκων (το κόμμα των Μπολσεβίκων θα μετονομαστεί σε Κομμουνιστικό, πολλά χρόνια αργότερα, το 1952), διορίστηκε μια επιτροπή με επικεφαλής τον Ιωσήφ Στάλιν που είχε την αρμοδιότητα ως «Λαϊκός Επίτροπος επί των Εθνοτήτων» που θα επεξεργαζόταν τις δυνατότητες ενοποίησης των σοβιετικών σοσιαλιστικών δημοκρατιών. Η αναφορά του Στάλιν με τον τίτλο «Για τις αμοιβαίες σχέσεις της ΡΣΟΣΔ με τις ανεξάρτητες Δημοκρατίες», πρότεινε την ενσωμάτωση στη ΡΣΟΣΔ των υπόλοιπων δημοκρατιών. Με το σκεπτικό αυτό διαφώνησε έντονα ο Λένιν, που πρότεινε τη δημιουργία μιας εθελοντικής ένωσης σε ισότιμη βάση όλων των σοβιετικών δημοκρατιών ως μέσο ενίσχυσης της αυτοδιάθεσης και ανεξαρτησίας των διαφόρων εθνοτήτων.
Τον Οκτώβριο του 1922 η Κεντρική Επιτροπή ενέκρινε τη θέση του Λένιν,[2] και δόθηκε εντολή να καταρτιστεί ένα σχέδιο πάνω στη βάση της Ένωσης. Όταν το σχέδιο ετοιμάστηκε προωθήθηκε για ψήφιση στα κατά τόπους συνέδρια όλων των σοβιετικών δημοκρατιών.[3]
Στις 30 Δεκεμβρίου του 1922 κατά τη διάρκεια του 1ου Ενωσιακού συνεδρίου των Σοβιέτ που πραγματοποιήθηκε στο θέατρο Μπολσόι της Μόσχας, ιδρύθηκε το κράτος της Σοβιετικής Ένωσης.[4] 1.727 αντιπρόσωποι της Ρωσικής ΣΟΣΔ, 347 αντιπρόσωποι της ΣΣΔ της Ουκρανίας, 33 αντιπρόσωποι της ΣΣΔ Λευκορωσίας και 91 από τη ΣΟΣΔ Υπερκαυκασίας (οι αντιπρόσωποι ήταν ανάλογοι του πληθυσμού των χωρών) υπέγραψαν για την Ένωση των χωρών τους και τη δημιουργία της ΕΣΣΔ.
Ο Στάλιν στην ομιλία του είπε: «Η σημερινή μέρα αποτελεί στροφή στην ιστορία της σοβιετικής εξουσίας. Τοποθετεί ένα ορόσημο ανάμεσα στην παλιά περίοδο που πέρασε πια, τότε που οι Σοβιετικές Δημοκρατίες, αν και δρούσαν από κοινού, τραβούσαν χωριστά, απασχολημένες πρώτα από όλα με το ζήτημα της δικής τους ύπαρξης, και στην περίοδο που άρχισε κιόλας τώρα που μπαίνει τέρμα στη χωριστή ύπαρξη των Σοβιετικών Δημοκρατιών, τώρα που οι Δημοκρατίες ενώνονται σ' ένα ενιαίο ενωσιακό κράτος, για να καταπολεμήσουν με επιτυχία το οικονομικό ξεχαρβάλωμα, τώρα που η σοβιετική εξουσία δε σκέφτεται μόνο για την ύπαρξή της, αλλά και για το πώς θα εξελιχτεί σε μια σοβαρή διεθνή δύναμη που θα μπορεί να επιδρά πάνω στη διεθνή κατάσταση και θα μπορεί να την αλλάζει προς το συμφέρον των εργαζομένων». [5]
Τα ιδρυτικά ντοκουμέντα του νέου κράτους ήταν: η συμφωνία των Σοβιετικών Δημοκρατιών για την κρατική τους ένωση και η Ιδρυτική διακήρυξη(D/R).
Στον οικονομικό τομέα, ο Λένιν αναγκάστηκε να εφαρμόσει αρχικά τη Νέα Οικονομική Πολιτική (ΝΕΠ, Новая экономическая политика - НЭП, νοβάγια εκονομιτσέσκαγια πολίτικα), ώστε να ανορθωθεί η οικονομία, η οποία είχε υποστεί τεράστιες καταστροφές τόσο από τον πόλεμο όσο και από την εγχώρια αντεπαναστατική αντίδραση (εμφύλιος πόλεμος), που υποβοηθήθηκε από την επέμβαση των ξένων καπιταλιστικών κρατών (Αντάντ). Σε σχέση με τα προπολεμικά επίπεδα, η συνολική παραγωγή στην αγροτική οικονομία βρισκόταν στο μισό, ενώ στη μεγάλη βιομηχανία η μείωση της παραγωγής ήταν ακόμη μεγαλύτερη. Η ΝΕΠ αποτελούσε μια προσωρινή υποχώρηση στις δυνάμεις της αγοράς, στις συγκεκριμένες συνθήκες (ένας αριθμός επιχειρήσεων παραχωρήθηκαν για χρήση σε καπιταλιστές, δόθηκε η δυνατότητα στους αγρότες να διαθέτουν στην αγορά μέρος της παραγωγής τους, αναπτύχθηκε το εμπόριο). Κύριος ιδεολόγος του οικονομικού αυτού σχεδίου ήταν ο Νικολάι Μπουχάριν. Η ΝΕΠ είχε ως αποτέλεσμα, το 1927, η ΕΣΣΔ να έχει τους υψηλότερους δείκτες χρήσης και κατανάλωσης αγαθών για όλη τη μετα-επαναστατική και προπολεμική περίοδο (12-18/Июня/Огонёк/2006).
οι σοβιετικές δημοκρατίες
Το τελευταίο σύνταγμα της Σοβιετικής Ένωσης όριζε ότι η χώρα απαρτιζόταν από 15 Ενωσιακές Σοβιετικές Δημοκρατίες:
| Δημοκρατία | Πρωτεύουσα | |
|---|---|---|
| 1 |  Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Λιθουανίας | Βίλνιους |
| 2 |  Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Εσθονίας | Τάλιν |
| 3 |  Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Λετονίας | Ρίγα |
| 4 |  Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Αρμενίας | Γερεβάν |
| 5 |  Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Γεωργίας
|
Τιφλίδα |
| 6 |  Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Ουκρανίας
|
Κίεβο |
| 7 |  Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Λευκορωσίας | Μινσκ |
| 8 |  Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Μολδαβίας
|
Κισινάου |
| 9 |  Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν
|
Μπακού |
| 10 |  Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Κιργιζίας | Μπισκέκ |
| 11 |  Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία του Ουζμπεκιστάν
|
Τασκένδη |
| 12 |  Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία του Τατζικιστάν
|
Ντουσαμπέ |
| 13 |  Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Τουρκμενίας | Ασγκαμπάτ |
| 14 |  Ρωσική Σοβιετική Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημοκρατία
|
Μόσχα |
| 15 |  Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία του Καζαχστάν | Αλμάτι |
Η κάθε δημοκρατία είχε δικό της σύνταγμα, σημαία, εθνικό ύμνο και εθνόσημο. Ορισμένες μάλιστα (Ουκρανία και Λευκορωσία) απολάμβαναν και θέση στον ΟΗΕ ως κυρίαρχες Δημοκρατίες και ως οντότητες διέθεταν στοιχεία του διεθνούς δικαίου.
Η Περίοδος του Μεσοπολέμου στην ΕΣΣΔ
.svg)
.svg)
Μετά τον θάνατο του Λένιν, στις 21 Ιανουαρίου 1924, την ηγεσία της ΕΣΣΔ αναλαμβάνει ο Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς Στάλιν, το 1927.
Η πολιτική του Στάλιν (κατά τον ίδιο και τη σταλινική φράξια του κόμματος, συνεχιστής του έργου του Λένιν, κατά πολλούς άλλους κομμουνιστές όχι), βασίστηκε σε πολιτική κεντρικού ελέγχου στην οικονομία στην κοινωνία και στο κόμμα. Η Νέα Οικονομική Πολιτική εγκαταλείφθηκε και εφαρμόστηκε η κρατικοποίηση όλων των μέσων παραγωγής. Το 1928, για πρώτη φορά, καταρτίστηκε Πενταετές πρόγραμμα, που προέβλεπε την Κολλεκτιβοποίηση της αγροτικής γης, δηλαδή να ανήκει σε συνεταιρισμούς και σε όλους τους αγρότες και την κατάργηση της ιδιωτικής παραγωγής των κουλάκων και τσιφλικάδων. Επίσης, εντατικοποιήθηκε και η εκβιομηχάνιση της ΕΣΣΔ. Η Κολεκτιβοποίηση αύξησε την παραγωγή και μείωσε τον αγροτικό πληθυσμό δίδοντας καλύτερες συνθήκες στην αγροτική εργασία και περισσότερα εργατικά χέρια στις πόλεις.
Σύμφωνα όμως, με πολλούς μαρξιστές θεωρητικούς, αλλά και δυνάμεις του κομμουνιστικού κινήματος, η δεκαετία του '30 θεωρείται ως η περίοδος κατά την οποία αναδείχθηκε σε ηγεμονική τάξη, η νέα κομματική/κρατική γραφειοκρατία.
Το 1936 η νέα ηγετική ομάδα, υπό τον Στάλιν, ξεκίνησε μαζικές εκκαθαρίσεις, κυρίως εσωκομματικών της αντιπάλων: παλιοί σύντροφοι του Λένιν, ιστορικά στελέχη από την εποχή της παρανομίας, στρατηγοί του Κόκκινου Στρατού και μέλη ξένων κομμουνιστικών κομμάτων, πολλές χιλιάδες μέλη του κόμματος χαρακτηρίστηκαν «εχθροί του λαού» και εκδιώχθηκαν, εξορίστηκαν στα Γκούλαγκ ή εκτελέσθηκαν. Αποκορύφωμα των εκκαθαρίσεων ήταν οι Δίκες της Μόσχας (1936-1938), με τις οποίες οδηγήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα, ως ελιτιστές και τροτσκιστές, παλιοί επαναστάτες όπως οι Ζινόβιεφ, Κάμενεφ, Μπουχάριν, Ρίκοφ και ο Ούγγρος Μπέλα Κουν. Το 1937, εκτελέσθηκε και ο θρυλικός στρατηγός Τουχατσέφσκι. Από τα έξι (πλην Στάλιν) μέλη του Π.Γ. των Μπολσεβίκων, που έκανε την επανάσταση το 1917, οι τέσσερις εκτελέσθηκαν, ο πέμπτος ήταν σε εξορία (Τρότσκι) και ο έκτος (Λένιν) είχε πεθάνει νωρίτερα. Επίσης, από τους 1.966 συνέδρους του 17ου συνεδρίου του ΚΚΣΕ (1934, το τελευταίο πριν τις εκκαθαρίσεις), οι 1.108 συνελήφθησαν και οι περισσότεροι εκτελέσθηκαν ή πέθαναν σε γκούλαγκ.
Το 1939, η Σοβιετική Ένωση έκανε μια δραματική αλλαγή προς τη ναζιστική Γερμανία. Σχεδόν ένα χρόνο αφότου η Βρετανία και η Γαλλία είχαν συνάψει τη συμφωνία του Μονάχου με τη Γερμανία, η Σοβιετική Ένωση σύνηψε συμφωνίες με τη Γερμανία, τόσο στρατιωτικά όσο και οικονομικά, κατά τη διάρκεια εκτεταμένων συνομιλιών. Στις 23 Αυγούστου του 1939, η ΕΣΣΔ και η Γερμανία υπέγραψαν στη Μόσχα το Σύμφωνο Ρίμπεντροπ-Μολότωφ. Το Σύμφωνο αυτό προέβλεπε τη μη επίθεση μεταξύ των δυο κρατών. Πρόθεση του Στάλιν δεν ήταν τόσο μία οριστική συμφωνία με τη Ναζιστική Γερμανία, αλλά να κερδίσει χρόνο προετοιμασίας για τον πόλεμο που έβλεπε να πλησιάζει, ιδιαίτερα αφού οι περισσότεροι έμπειροι αξιωματικοί είχαν εκτελεσθεί κατά τις εκκαθαρίσεις. Εκτός από αυτό, το συγκεκριμένο σύμφωνο περιελάμβανε και ένα Συμπληρωματικό Μυστικό Πρωτόκολλο, το οποίο προέβλεπε ότι, σε περίπτωση αλλαγής των συνόρων στην περιοχή, τα Βαλτικά κράτη, ένα κομμάτι της Ρουμανίας και ένα μέρος την Πολωνίας θα εντάσσονταν στην ΕΣΣΔ. Μια βδομάδα αργότερα, η Γερμανία και η ΕΣΣΔ επιτέθηκαν στην Πολωνία. Η Ανατολική Πολωνία, μαζί με την πόλη Λβοβ, μετά την πτώση της Βαρσοβίας σε γερμανικά χέρια, εντάχθηκε στην Ουκρανική ΣΣΔ. Παράλληλα, μεγάλες εκτάσεις στην ανατολική Πολωνία ενσωματώθηκαν στη Λευκορωσική ΣΣΔ, ενώ ορισμένα εδάφη της ανατολικής Πολωνίας (συμπεριλαμβανομένου του Βίλνο - του σημερινού Βίλνιους) πέρασαν στη Λιθουανική ΣΣΔ. Η Βεσσαραβία έγινε η Σοβιετική Δημοκρατία της Μολδαβίας, με προσάρτηση από τη Ρουμανία (η τελευταία ήταν σύμμαχος της Γερμανίας και εθελοντικά παρέδωσε τα εδάφη αυτά). Επίσης, οι Εσθονία, Λεττονία και Λιθουανία έγιναν και αυτές Σοβιετικές Δημοκρατίες. Το ίδιο έτος, η ΕΣΣΔ πολεμούσε με τη Φινλανδία, προσπαθώντας να προστατέψει γεωστρατηγικά το Λένινγκραντ (Αγία Πετρούπολη). Το Μπιάλιστοκ, με τα περίχωρά του (ανατολική Πολωνία), ενσωματώθηκαν στη Λευκορωσική ΣΣΔ, ωστόσο, στις 29 Σεπτεμβρίου 1944, 17 επαρχίες της περιφέρειας Μπιάλιστοκ και τρεις επαρχίες της περιφέρειας Μπρεστ επεστράφησαν στην Πολωνία. Τον Οκτώβριο του 1944, μικρά τμήματα της περιφέρειας Λβιβ επεστράφησαν στην Πολωνία, ενώ, τον Μάρτιο του 1945, επεστράφησαν στην Πολωνία τμήματα της περιφέρειας Ντρόχομπιτς, μαζί με το Πσέμυσλ. Οι προαναφερθείσες περιοχές ήταν οι μόνες που η ΕΣΣΔ δεν κράτησε, μετά τον πόλεμο. Τον Μάρτιο του 1945, ξεκίνησαν αξιώσεις για την επιστροφή πρώην ρωσικών εδαφών που ανήκαν στην Τουρκία, χωρίς όμως επιτυχία.
Η Σοβιετική Ένωση, εξασφαλίζοντας την εγγύηση του Ρίμπεντροπ για μη επίθεση, παρακολούθησε την προσπάθεια εξάπλωσης του Ναζισμού (Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος) στην υπόλοιπη Ευρώπη προετοιμαζόμενη για τη μεγάλη επίθεση των Ναζί, που οι Σοβιετικοί περίμεναν ότι θα γίνει.
Ο Μεγάλος Πατριωτικός Πόλεμος 1941-1945
Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Σοβιετική Ένωση δέχθηκε επίθεση από τη Ναζιστική Γερμανία. Πάνω από 25.000.000 πολίτες και στρατιώτες πέθαναν, ενώ πολλοί ακόμη έμειναν ανάπηροι. Όλες σχεδόν οι υποδομές, στο τμήμα της χώρας που δέχτηκε επίθεση, καταστράφηκαν. Ο Πατριωτικός Πόλεμος έληξε τελικά, με σοβιετική νίκη, τον Μάιο του 1945 και απέκτησε σημαντική θέση στον σοβιετικό πολιτισμό.
Από το 1945 ως τη διάσπαση της Ε.Σ.Σ.Δ. 1991
Κατά τη μεταπολεμική περίοδο, σε πρώτη φάση, η Σοβιετική Ένωση επανοικοδόμησε αρχικά και επέκτεινε έπειτα την οικονομία της, διατηρώντας αυστηρά συγκεντρωτικό έλεγχο. Η Σοβιετική Ένωση βοήθησε τη μεταπολεμική ανοικοδόμηση στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης μετατρέποντάς τες σε σοβιετικά δορυφορικά κράτη, ίδρυσε το Σύμφωνο της Βαρσοβίας το 1955, την Κομεκόν και παρείχε ενίσχυση στους, τελικά νικητές, κομμουνιστές στη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας. Είδε την επιρροή της να αυξάνεται παγκοσμίως. Εν τω μεταξύ, η αυξανόμενη ένταση του Ψυχρού Πολέμου μετέτρεψε τους συμμάχους της εν καιρώ πολέμου, δηλαδή το Ηνωμένο Βασίλειο και τις Ηνωμένες Πολιτείες, σε εχθρούς. Τέλος, ακολουθήθηκαν πολιτικές εκρωσισμού, οι οποίες οδήγησαν στη χρήση της ρωσικής ως μητρική γλώσσα από εκατομμύρια μη Ρωσικούς λαούς, εντός και εκτός της Ρωσικής ΣΟΣΔ, ενώ τα ποσοστά των Ρώσων βρίσκονταν σε συνεχή αύξηση, μέχρι το 1991, σε πολλές δημοκρατίες.
Ο Στάλιν πέθανε στις 5 Μαρτίου 1953. Εν τη απουσία ενός αποδεκτού διαδόχου, τα υψηλότερα στελέχη του Κομμουνιστικού Κόμματος επέλεξαν να κυβερνήσουν τη Σοβιετική Ένωση από κοινού. Ο Νικίτα Χρουστσόφ, που είχε κερδίσει επιρροή μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του '50, κατήγγειλε τις σταλινικές μεθόδους (Αποσταλινοποίηση). Συγχρόνως, η σοβιετική στρατιωτική δύναμη χρησιμοποιήθηκε για να καταστείλει τις εθνικιστικές εξεγέρσεις στην Ουγγαρία και την Πολωνία το 1956. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η Σοβιετική Ένωση συνέχισε να πραγματοποιεί μια επιστημονική και τεχνολογική επανάσταση στέλνοντας σε τροχιά γύρω από τη γη τον πρώτο τεχνητό δορυφόρο, Σπούτνικ 1, ένα σκυλί διαβίωσης, τη Λάικα, και αργότερα, τον πρώτο άνθρωπο, Γιούρι Γκαγκάριν. Η Βαλεντίνα Τερέσκοβα ήταν η πρώτη γυναίκα στο διάστημα, με το Βοστόκ 6, στις 16 Ιουνίου 1963, και ο Αλεξέι Λεόνοφ έγινε ο πρώτος άνθρωπος που περπάτησε στο διάστημα, στις 18 Μαρτίου 1965. Εντούτοις, οι μεταρρυθμίσεις του Χρουστσόφ στη γεωργία και τη διοίκηση ήταν γενικά μη παραγωγικές, και η εξωτερική πολιτική, έναντι της Κίνας και των Ηνωμένων Πολιτειών συνάντησε δυσκολίες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που οδήγησαν στη σινο-σοβιετική διάσταση. Ο Χρουστσόφ απομακρύνθηκε από την ηγεσία το 1964.
Μια ακόμη περίοδος συλλογικής ηγεσίας ακολούθησε, έως ότου καθιερώθηκε ο Λεονίντ Μπρέζνιεφ, στις αρχές της δεκαετίας του 1970, ως ο διαπρεπέστερος διάδοχος του Χρουστσόφ στη σοβιετική πολιτική ζωή. Ο Μπρέζνιεφ προήδρευσε, σε μία περίοδο ύφεσης του Ψυχρού Πολέμου με τη δύση, ενισχύοντας συγχρόνως τη σοβιετική στρατιωτική δύναμη. Καθ' όλη τη διάρκεια της νέας περιόδου, η Σοβιετική Ένωση διατήρησε την ισότητα με τις Ηνωμένες Πολιτείες στον τομέα της στρατιωτικής τεχνολογίας, αλλά αυτό εξουθένωσε τη σοβιετική οικονομία. Σε αντίθεση με το επαναστατικό πνεύμα που συνόδευσε τη γέννηση της Σοβιετικής Ένωσης, η επικρατούσα διάθεση της σοβιετικής ηγεσίας, κατά τη διάρκεια της θητείας του Μπρέζνιεφ, ως τον θάνατο του το 1982, ήταν αποστροφή στις μεγάλες αλλαγές. Μετά από κάποιο πειραματισμό με τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις, στα μέσα της δεκαετίας του '60, η σοβιετική ηγεσία επανήλθε στα καθιερωμένα μέτρα της οικονομικής διαχείρισης. Η βιομηχανία παρουσίασε, αργά αλλά σταθερά, κέρδη, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '70. Η γεωργική ανάπτυξη συνεχίστηκε, αλλά δε μπορούσε να συμβαδίσει με την αυξανόμενη κατανάλωση, και η ΕΣΣΔ έπρεπε να εισαγάγει τρόφιμα, όπως το σιτάρι. Λόγω της χαμηλής επένδυσης στα καταναλωτικά αγαθά, η ΕΣΣΔ ήταν, κατά κύριο λόγο, ικανή μόνο να εξαγάγει τις πρώτες ύλες, ειδικότερα το πετρέλαιο, το οποίο την κατέστησε τρωτή στις σφαιρικές μετατοπίσεις τιμών. Επιπλέον, η ανθρώπινη ευημερία στη Σοβιετική Ένωση έμεινε πίσω σε σχέση με το δυτικό επίπεδο, μετά από αρχικά σημάδια σύγκλισης, στις δεκαετίες του '50 και του ’60.
Δύο εξελίξεις κυριάρχησαν τη δεκαετία που ακολούθησε: το όλο και περισσότερο προφανές θρυμμάτισμα των οικονομικών/πολιτικών δομών της Σοβιετικής Ένωσης, και οι προσπάθειες να γίνουν μεταρρυθμίσεις, ώστε να αντιστραφεί αυτή η διαδικασία. Μετά από τη γρήγορη διαδοχή του Γιούρι Αντρόπωφ και του Κονσταντίν Τσερνιένκο, το 1985 αναλαμβάνει την ηγεσία ο Μιχαήλ Γκορμπατσώφ, εξαγγέλλοντας σημαντικές αλλαγές στην οικονομία και την ηγεσία (δες Περεστρόικα, Γκλάσνοστ). Η πολιτική Γκλάσνοστ απελευθέρωσε τη δημόσια πρόσβαση στις πληροφορίες, μετά από πολλές δεκαετίες λογοκρισίας. Με τη Σοβιετική Ένωση σε κακή οικονομική κατάσταση και τα δορυφορικά κράτη της, στην Ανατολική Ευρώπη, να εγκαταλείπουν τον κομμουνισμό, ο Γκορμπατσώφ θέλησε να τελειώσει τον Ψυχρό Πόλεμο. Το 1988, η Σοβιετική Ένωση εγκατέλειψε τον εννιαετή πόλεμό της με το Αφγανιστάν και άρχισε να αποσύρει δυνάμεις από τη χώρα. Προς το τέλος της δεκαετίας του '80, ο Γκορμπατσώφ αρνήθηκε να στείλει στρατιωτική υποστήριξη για να υπερασπίσει τα, προηγούμενα δορυφορικά, κράτη της ΕΣΣΔ, με συνέπεια τα κομμουνιστικά καθεστώτα, σε εκείνα τα κράτη, να χάσουν τη δύναμή τους. Την πτώση του τείχους του Βερολίνου, ακολούθησε η ενοποίηση μεταξύ της Ανατολικής και Δυτικής Γερμανίας. Το 1989, η ρωσική συνομοσπονδία συγκάλεσε νέο συνέδριο λαϊκών αντιπροσώπων, στο οποίο ο Μπορίς Γιέλτσιν εκλέχτηκε πρόεδρος και πέρασε νόμους που προσπάθησαν να εκτοπίσουν τη σοβιετική κυριαρχία. Η περίοδος νομικής αβεβαιότητας συνεχίστηκε καθ' όλη τη διάρκεια του 1990-1, καθώς οι σοβιετικές δημοκρατίες έγιναν σταδιακά ντε φάκτο ανεξάρτητες.
Ένα δημοψήφισμα πραγματοποιήθηκε με αντικείμενο τη διατήρηση της ΕΣΣΔ, στις 17 Μαρτίου 1991. Η πλειοψηφία του πληθυσμού ψήφισε υπέρ της διατήρησης της ένωσης, σε εννέα από τις δεκαπέντε δημοκρατίες. Το δημοψήφισμα έδωσε στο Γκορμπατσώφ μια δεύτερη ευκαιρία. Το καλοκαίρι του 1991, μια νέα συνθήκη σχεδιάστηκε και συμφωνήθηκε να συσταθεί μια χαλαρή ομοσπονδία οκτώ δημοκρατιών. Η υπογραφή της συνθήκης, εντούτοις, διακόπηκε από το πραξικόπημα του Αυγούστου, το οποίο ήταν μια απόπειρα να απομακρυνθεί ο Γκορμπατσώφ από εκείνα τα μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος, τα οποία επιδίωκαν να καταργήσουν τις μεταρρυθμίσεις του και να επαναφέρουν τον κεντρικό έλεγχο επί των δημοκρατιών. Το πραξικόπημα κατεστάλη, ο Γιέλτσιν θεωρήθηκε ήρωας, ενώ η εξουσία του Γκορμπατσώφ κατέρρευσε ολοκληρωτικά. Τον Αύγουστο του 1991, η Λετονία και η Εσθονία κήρυξαν άμεσα την αποκατάσταση της πλήρους ανεξαρτησίας τους (ακολουθώντας το παράδειγμα της Λιθουανίας το 1990), ενώ οι άλλες 12 δημοκρατίες συνέχισαν τη συζήτηση περί μιας όλο και πιο χαλαρής ένωσης ομόσπονδων κρατών.
Στις 8 Δεκεμβρίου 1991, οι Πρόεδροι της Ρωσίας, της Ουκρανίας και της Λευκορωσίας υπέγραψαν τις συμφωνίες Μπελοβέζα, που κήρυξαν τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και συνέστησαν την Κοινοπολιτεία των Ανεξάρτητων Κρατών (ΚΑΚ). Ενώ κάποιες αμφιβολίες παρέμειναν σχετικά με την εξουσία των συμφωνιών Μπελοβέζα να διαλύσουν την Ένωση, στις 21 Δεκεμβρίου 1991, οι αντιπρόσωποι όλων των σοβιετικών δημοκρατιών, εκτός από τη Γεωργία, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που είχαν υπογράψει τις συμφωνίες αυτές, υπέγραψαν το πρωτόκολλο της Άλμα-Άτα, το οποίο επιβεβαίωσε τη διάλυση της ΕΣΣΔ και επαναδιατύπωσε τη σύσταση της ΚΑΚ. Η σύνοδος κορυφής της Άλμα-Άτα υιοθέτησε επίσης διάφορα άλλα πρακτικά μέτρα, που ήταν απαραίτητο να ληφθούν, ως συνέπεια της διάλυσης της Ένωσης. Στις 25 Δεκεμβρίου 1991, ο Γκορμπατσώφ, το υψηλότερο κυβερνητικό στέλεχος της Σοβιετικής Ένωσης, αναγνώρισε την πτώχευση και την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης.
Οικονομία
Δημογραφία
Εθνοτική σύσταση
Το Σύνταγμα του 1977 διακήρυξε τον σχηματισμό μιας νέας εθνικο-ιστορικής οντότητας, αυτής του Σοβιετικού λαού. Οι Ρώσοι ήταν ο κυριότερος αριθμητικά λαός με πληθυσμό που υπερέβαινε τα 140 εκατ. Οι Ουκρανοί, με 40 εκατ., και οι Λευκορώσοι αποτελούσαν τους κυριότερους σλαβικούς λαούς της ΕΣΣΔ, μαζί με τους Ρώσους. Στην κεντρική Ασία ζούσαν οι Τουρκεστάνοι, λαοί των Ουζμπέκων, Καζάχων, Κιργίζιων, και των Τουρκμένων. Στην ίδια περιοχή, κατοικούσαν και οι Τατζίκοι που είναι περσικό φύλο και παρουσιάζουν γλωσσικές ομοιότητες με τους λαούς του Αφγανιστάν και του Ιράν καθώς και με τους Κούρδους. Στην Καυκασία υπήρχε ένα μωσαϊκό λαών και εθνοτήτων (μόνο στο Νταγκεστάν της Ρωσίας ζουν περισσότερες από 100 εθνότητες). Οι κυριότεροι από αυτούς τους λαούς ήταν οι Γεωργιανοί, οι Αρμένιοι και οι Αζέροι. Οι Λιθουανοί, οι Εσθονοί, οι Λετονοί και οι Καρελίοι (λαός κοντά στους Φινλανδούς, που κατοικεί στη Βορειοδυτική Ρωσία) αποτελούσαν τους βαλτικούς λαούς της Σοβιετικής Ένωσης. Η ΣΣΔ της Μολδαβίας αποσπάστηκε από τη Ρουμανία το 1940, με βάση το σύμφωνο Ρίμπεντροπ-Μολοτώφ και η εθνική σύσταση των κατοίκων της είναι αντικείμενο αντιπαραθέσεων ακόμα και σήμερα. Επίσης, σημαντικός ήταν ο αριθμός των Εβραίων, των Πολωνών, των Τατάρων και των Γερμανών. Οι Έλληνες στην ΕΣΣΔ κατοικούσαν σε τρεις περιοχές κυρίως: Στην Ουκρανία, στις περιοχές της Μαριούπολης και της Οδησσού, στην Καυκασία στην περιοχή της Γεωργίας και στην Τασκένδη την πρωτεύουσα του Ουζμπεκιστάν. Σύμφωνα με το βιβλίο «Ο Πληθυσμός της ΕΣΣΔ» (Население СССР; Национальный Состав Населения СССР. М 1991г.), το 1959, σ' αυτήν κατοικούσαν 309 χιλ. Έλληνες, ενώ το 1989 ο αριθμός αυτός ήταν 359 χιλ. Στον αριθμό αυτό δεν περιλαμβάνονταν οι Έλληνες πολιτικοί πρόσφυγες που έφτασαν στην ΕΣΣΔ μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο.
Πληθυσμιακές διακυμάνσεις
Το ποσοστό γεννήσεων της ΕΣΣΔ μειώθηκε από 44.0 ανά χίλια άτομα το 1926, σε 18.0 άτομα το 1974, κυρίως λόγω της αυξανόμενης αστικοποίησης και της αυξανόμενης μέσης ηλικίας των γάμων. Το ποσοστό θνησιμότητας παρουσίασε επίσης, σταδιακή μείωση - από 23.7 ανά χίλια το 1926 σε 8.7 το 1974. Γενικά, τα ποσοστά γεννήσεων των νότιων δημοκρατιών στην Υπερκαυκασία και την Κεντρική Ασία ήταν σημαντικά υψηλότερα από εκείνα στα βόρεια μέρη της Σοβιετικής Ένωσης, και σε ορισμένες περιπτώσεις αυξήθηκαν ακόμη και κατά την περίοδο μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ένα φαινόμενο που αποδόθηκε εν μέρει σε βραδύτερους ρυθμούς αστικοποίησης και παραδοσιακά νεότερους γάμους στις νότιες δημοκρατίες.[6] Η Σοβιετική Ευρώπη προχωρούσε στη γονιμότητα υπό-αντικατάστασης, ενώ η Σοβιετική Κεντρική Ασία εξακολούθησε να εμφανίζει πληθυσμιακή ανάπτυξη πολύ πάνω από τη γονιμότητα σε επίπεδο αντικατάστασης.[7]
Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και της δεκαετίας του 1970, παρατηρήθηκε μια αντιστροφή της πτωτικής τροχιάς του ποσοστού θνησιμότητας στην ΕΣΣΔ και ήταν ιδιαίτερα αξιοσημείωτη στους άνδρες σε εργατική ηλικία. Επίσης, κυριαρχούσε και στη Ρωσία και σε άλλες, κυρίως σλαβικές, περιοχές της χώρας.[8] Μια ανάλυση επίσημων δεδομένων, από τα τέλη της δεκαετίας του 1980, έδειξε ότι, μετά τη χειροτέρευση, στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και στις αρχές της δεκαετίας του 1980, η θνησιμότητα ενηλίκων άρχισε να βελτιώνεται ξανά.[9] Το ποσοστό παιδικής θνησιμότητας αυξήθηκε, από 24.7 το 1970 σε 27.9 το 1974. Μερικοί ερευνητές θεωρούσαν την αύξηση σε μεγάλο βαθμό πραγματική, ως συνέπεια της επιδείνωσης των συνθηκών υγείας και των υπηρεσιών.[10] Οι αυξήσεις στη θνησιμότητα ενηλίκων και βρεφών δεν εξηγήθηκαν από τους σοβιετικούς αξιωματούχους, και η σοβιετική κυβέρνηση απλά σταμάτησε να δημοσιεύει στατιστικές θνησιμότητας για δέκα χρόνια. Οι σοβιετικοί δημογράφοι και ειδικοί υγείας παρέμειναν σιωπηλοί σχετικά με τις αυξήσεις της θνησιμότητας, μέχρι τη δεκαετία του 1980, όταν η δημοσίευση στατιστικών στοιχείων, για αυτήν, συνέχισε και οι ερευνητές μπορούσαν έτσι να βρουν τις πραγματικές αιτίες.[11]
Θρησκείες
Το πολιτικό-κοινωνικό σύστημα της ΕΣΣΔ, βασιζόμενο στον Μαρξισμό - Λενινισμό, θεωρούσε τη θρησκεία αναχρονιστικό-αντιδραστικό θεσμό. Το σοβιετικό κράτος, διαμέσου των μηχανισμών του, υποστήριζε ενεργά την αθεΐα, προτρέποντας τους πολίτες να μην ασπάζονται καμιά θρησκεία. Παρ' όλα αυτά, στην ΕΣΣΔ υπήρχαν πιστοί σχεδόν όλων των γνωστών θρησκειών. Κυριότερη θρησκευτική ομάδα (ως επί το πλείστον στο ευρωπαϊκό τμήμα του κράτους) ήταν οι Ορθόδοξοι, ενώ ο αριθμός των Μουσουλμάνων (κυρίως στο ασιατικό τμήμα) ήταν επίσης σημαντικός.
Πολιτισμός
Ο πολιτισμός της Σοβιετικής Ένωσης πέρασε από διάφορες φάσεις κατά τη διάρκεια της ΕΣΣΔ. Κατά την πρώτη δεκαετία μετά την επανάσταση, υπήρχε σχετική ελευθερία και οι καλλιτέχνες πειραματίστηκαν με πολλά διαφορετικά είδη για να ανακαλύψουν ένα γνήσιο σοβιετικό είδος τέχνης. Ο Λένιν ήθελε η τέχνη να είναι προσβάσιμη στον ρωσικό λαό. Από την άλλη πλευρά, εκατοντάδες διανοούμενοι, συγγραφείς και καλλιτέχνες εξορίστηκαν ή εκτελέστηκαν, και το έργο τους έγινε παράνομο στην ΕΣΣΔ, μεταξύ άλλων ο Νικολάι Γκουμιλιόφ, ο οποίος εκτελέστηκε για φερόμενη συνωμοσία εναντίον του μπολσεβίκικου καθεστώτος, καθώς και ο Γιεβγκένι Ζαμιάτιν.[12]
Η κυβέρνηση ενθάρρυνε μια ποικιλία πολιτιστικών τάσεων. Στην τέχνη και τη λογοτεχνία, υπήρξαν τόσο παραδοσιακές όσο και ριζοσπαστικές, πειραματικές σχολές. Οι κομμουνιστές συγγραφείς Μαξίμ Γκόρκι και Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι είναι κορυφαίοι εκπρόσωποι της σοβιετικής λογοτεχνίας κατά τις πρώτες δεκαετίες ύπαρξης της Σοβιετικής Ένωσης. Ως μέσο επιρροής σε μια κοινωνία όπου οι αναλφάβητοι αποτελούσαν σημαντικό μέρος του πληθυσμού, οι ταινίες ενθαρρύνθηκαν από το κράτος και μεγάλο μέρος των καλύτερων έργων του σκηνοθέτη Σεργκέι Άϊζενσταϊν χρονολογούνται από αυτήν την περίοδο.
Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης του Ιωσήφ Στάλιν, ο σοβιετικός πολιτισμός χαρακτηρίστηκε από την άνοδο και την επιβολή του ύφους του σοσιαλιστικού ρεαλισμού από την κυβέρνηση. Όλα τα άλλα λογοτεχνικά είδη κατεστάλησαν σκληρά. Οι εξαιρέσεις ήταν σπάνιες και τα έργα του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ ήταν μεταξύ αυτών που δεν επηρεάστηκαν από την επιβολή του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Πολλοί συγγραφείς φυλακίστηκαν και σκοτώθηκαν.[13]
Από την περίοδο του Χρουστσιόφ, η έκταση της λογοκρισίας υποχώρησε. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, αναπτύχθηκε μια νέα εποχή στον σοβιετικό πολιτισμό, ο οποίος χαρακτηρίζεται από μια ομοιόμορφη δημόσια ζωή, καθώς και μια έντονη εστίαση στην προσωπική ζωή. Το κράτος επέτρεψε τον μεγαλύτερο πειραματισμό σε μορφές τέχνης, με αποτέλεσμα την παραγωγή πιο εξελιγμένων και λεπτών κριτικών έργων. Το καθεστώς χαλάρωσε την έμφαση στο είδος του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Έτσι, για παράδειγμα, πολλοί πρωταγωνιστές των μυθιστορημάτων του συγγραφέα Γιούρι Τριφόνοφ ασχολούνταν με προβλήματα της καθημερινής ζωής και όχι με την οικοδόμηση του σοσιαλισμού. Η υπόγεια λογοτεχνία που εξέδιδαν οι σοβιετικές αντιφρονούντες, γνωστή και ως σαμιζντάτ, άκμασε κατά τη δεκαετία του 1950 με 1980. Στην αρχιτεκτονική, η εποχή του Χρουστσόφ επικεντρώθηκε κυρίως στη λειτουργική σχεδίαση σε αντίθεση με το σταλινικό στυλ που έδινε μεγάλη σημασία στη διακόσμηση. Στη μουσική, ως απάντηση στην αυξανόμενη δημοτικότητα των μορφών λαϊκής μουσικής όπως η τζαζ στη Δύση, στη Σοβιετική Ένωση επετράπη η λειτουργία συγκροτημάτων της τζαζ, όπως το σύνολο Μελοντίγια, το οποίο πήρε το όνομά του από την ομώνυμη δισκογραφική εταιρεία στην ΕΣΣΔ.
Κατά τη διάρκεια της δεύτερης πενταετίας της δεκαετίας του 1980, η περεστρόικα και η γκλάσνοστ του Μιχαήλ Γκορμπατσώφ επεξέτειναν σημαντικά την ελευθερία της έκφρασης στη χώρα στα μέσα και το τύπο.[14]
Κριτική από Κομμουνιστές
Παρά τις αναμφισβήτητες κατακτήσεις των λαών της Σοβιετικής Ένωσης, που συνοψίστηκαν στη δωρεάν Υγεία-Παιδεία-Στέγαση και σε μια γενικότερη άνοδο του βιοτικού επιπέδου (σε αντίθεση μάλιστα με την προεπαναστατική περίοδο, στην οποία οι συνθήκες ζωής για την εργατική τάξη και την αγροτιά ήταν άθλιες), πολλοί είναι οι μαρξιστές θεωρητικοί, που υποστηρίζουν πως τελικά στην ΕΣΣΔ δεν οικοδομήθηκε σοσιαλισμός.[15] Αντιθέτως, ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του '20 και μέσα από καμπές και συγκρούσεις, κυρίαρχη τάξη στην ΕΣΣΔ αναδεικνύεται η κομματική γραφειοκρατία. Με αποτέλεσμα, να οικοδομείται σταδιακά ένα ταξικό/εκμεταλλευτικό σύστημα στο όνομα της εργατικής τάξης, αλλά με την εργατική τάξη καταπιεζόμενη και εκμεταλλευόμενη από την κομματική άρχουσα τάξη.[16]
Όλη αυτή η εξέλιξη, του εκφυλισμού και της γραφειοκρατικοποίησης της ΕΣΣΔ, σύμφωνα με τον Κάππο, περνά μέσα από διαδοχικές φάσεις και ολοκληρώνεται με την εκκωφαντική κατάρρευση του 1991, όπου η κομματική άρχουσα τάξη αποφασίζει πλέον πως δεν της χρειάζεται να κυβερνά "στο όνομα της εργατικής τάξης" και μετατρέπεται σε κανονική αστική τάξη, αποκαθιστώντας και την ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής. Η δε εργατική τάξη, παρακολούθησε απαθής την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και των υπόλοιπων λαϊκών δημοκρατιών και σε πολλές περιπτώσεις την επεδίωξε.[17]
Σύμφωνα με τον Λέον Τρότσκυ, οι αιτίες διακρίνονται κυρίως σε αντικειμενικές και υποκειμενικές:[18]
Αντικειμενικές: Η ιμπεριαλιστική περικύκλωση και η αποτυχία των άλλων επαναστάσεων στην Ευρώπη (Γερμανία 1918, Ουγγαρία 1919) μαζί με τον εμφύλιο που ακολούθησε (1918-1921) δεν επέτρεψε τον μαρασμό του κράτους αλλά οδήγησε σε γιγάντωση του κράτους και της καταστολής. Η κατεστραμμένη οικονομία από την άλλη, και η ανάγκη ανόρθωσής της οδήγησε σε ακόμα πιο μεγάλες υποχωρήσεις. Στη ΝΕΠ, το 1921, και στο αντεστραμμένο είδωλό της, τη βίαιη κολλεκτιβοποίηση, του 1928. Τέλος, η απουσία οποιασδήποτε αστικοδημοκρατικής παράδοσης (γενικές εκλογές, πολυκομματισμός, διαδικασία του συνέρχεσθαι και του συναιτερίζεσθαι) συνετέλεσε και αυτή στη διαμόρφωση του κατάλληλου κοινωνικοπολιτικού περιβάλλοντος εμφάνισης και παγίωσης της κομματικής/κρατικής γραφειοκρατίας.
Υποκειμενικές: Εδώ, οι κομμουνιστικές δυνάμεις που απορρίπτουν τον σοσιαλιστικό χαρακτήρα της ΕΣΣΔ εντοπίζουν τις υποκειμενικές αιτίες εκφυλισμού και γραφειοκρατικοποίησης στην αντίληψη των μπολσεβίκων για τη σχέση κόμματος/κράτους. Η απόλυτη ταύτιση του εργατικού κράτους (κατά τον Μαρξισμό) με το κόμμα, σε κυβερνητικό επίπεδο, οδήγησε σύμφωνα με τον Τρόστκυ σε ολέθρια αποτελέσματα. Η εξουσία των Σοβιέτ (εργατικών συμβουλίων) σταδιακά εξασθενεί και, από τις αρχές της δεκαετίας του '30, εξαφανίζεται, δίνοντας τη θέση της στην πανίσχυρη εξουσία του κόμματος/κράτους. Μέσα από το υπέρ-όργανο, "κόμμα/κράτος", θα παγιώσει την παντοδύναμη εξουσία της η νέα άρχουσα τάξη της ΕΣΣΔ, η κομματική/κρατική γραφειοκρατία. Η εργατική τάξη, που στο όνομά της κυβερνά η κομματική/κρατική γραφειοκρατία, μετατρέπεται, σταδιακά, σε άβουλο παρατηρητή, όσον αφορά τη λήψη των αποφάσεων, έχοντας ως μόνο πολιτικό ρόλο τη συμμετοχή στην υλοποίηση του κεντρικού σχεδιασμού. Ο κεντρικός σχεδιασμός, η συνολική πορεία της επανάστασης και της χώρας, ξεφεύγουν από τα χέρια της (της εργατικής τάξης) και περνούν στη δικαιοδοσία της κομματικής γραφειοκρατίας.[19]
Τέλος, έχουμε και τη μετάλλαξη του ίδιου του τρόπου λειτουργίας του κομμουνιστικού κόμματος. Πριν από το 1921, οι διαφορετικές πλατφόρμες στα συνέδρια και η δημόσια διαφωνία των τάσεων ήταν ένα αναφαίρετο δικαίωμα που το κατοχύρωνε μάλιστα, και ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός. Το '21 όμως, στο 10ο Συνέδριο των μπολσεβίκων, οι τάσεις απαγορεύτηκαν και, σταδιακά, και οι πλατφόρμες. Η εξέλιξη αυτή γραφειοκρατικοποίησε περαιτέρω το κομμουνιστικό κόμμα.[20]
Παραπομπές
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
